“Маариф” фонду деген эмне?

Түркиянын президенти Режеп Тайип Эрдоган 1-3-сентябрда Кыргызстанга жасаган иш сапарында тараптар кызматташтыкты жаңы деңгээлге көтөрүү боюнча 12 документке кол койду.

Президенттер тар жана кеңири чөйрөдө жолугуп эки мамлекет­тин экономикалык, гуманитардык жааттагы байланыштары учур­дун талаптарына жооп бербей турганын, аларды дагы кеңейтип, жаңы деңгээлге чыгаруу керектигин белгилешти. Анын ичинде Эрдоган билим берүү жаатындагы кызматташууну жакшыртуу ке­ректигин баса белгилеп кетти. Билим демекчи, эки мамлекеттин делегацияларынын кеңири чөйрөдөгү жыйынынан кийин Кыргы­зстандын Билим берүү жана илим министрлиги менен Түркиянын «Маариф» фондусунун ортосунда кызматташуу боюнча меморан­думга кол коюлду. Деги бул эмне деген уюм? Атайы маалымат­тарга таянсак ал 2016-жылы 17-июнда түзүлгөн. Ал фонд өлкөнүн Билим берүү министрлигине баш ийбестен Түркия мамлекетинин атынан билим берүү мекемелерин ача алган жалгыз уюм болуп саналат экен.

Эки мамлекеттин делегацияларынын кеңири чөйрөдөгү жыйы­нынан кийин Кыргызстандын Билим берүү жана илим министр­лиги менен Түркиянын «Маариф» фондусунун ортосунда кызмат­ташуу боюнча меморандумга кол коюлду.

Бир-эки жыл мурун түрк бийлиги тарабынан Кыргызстанга «Себат» мектептерине тиешелүү нааразылыктарын билдирилген. Алар меткептерди Фетхуллах Гюлендин (Түркиянын оппозиция ишмери) тарапташтарына байланыштуу деп эсептешет. Ошондо да расмий Анкара «Себат» мектептерин «Марииф» фонду аркылуу биргеликте башкарууну сунуштап туруп алган. Бирок, ал учурдагы Кыргызстандын бийлиги мындай «ультиматумдан» баш тарткан эле. Кыргыз тарап «Себатты» «Сапат» кылып өзгөртүп, Билим берүү жана илим министрлигинин тармактарындагы уюштууруучулар­дын курамына киргизип, бул мектептер мамлекеттин көзөмөлүн­дө деп ишендиришкен. А, азыр…

“Маариф” фонду деген эмне?

Россиянын REGNUM маалымат агентти­ги интернет баракчасына “Маариф” фонду тууралуу иликтөө жарыялады. Анда мын­дайча айтылат:

«Өз өлкөсүнүн билим берүү системасын жөнгө сала албаган мамлекет башка мам­лекетте илимге эч кандай салым кошо ал­бай турганын айткан Ариф Аслыоглу жур­налисттик иликтөөсүндө Түркиянын би­лим берүү системасындагы кемчиликтерди атап, төмөнкү суроолорду койду:

1. Билим берүү тармагында олуттуу көй­гөйлөргө ээ болгон Түркия башка өлкөдө билим берүү системасын өнүктүрүүгө кан­тип салым кошот?
2. Билим берүүдө бир топ көйгөйлөрү бар мамлекеттин жакшы ниет менен ачыл­баган “Маариф” фонду дүйнөнүн ар кайсы аймактарындагы окуучуларга мыкты тар­бия берип, адепти үйрөтө алабы?
3. Аравиядан жардам сураган “Мариф” Кызмат кыймылы ачкан мектептерин баш­карууну кантип өзүнө алат жана алардын ишмердигин андан ары кандай улантат?

Түркияда билим берүүнүн деңгээли жана жарандардын китеп окууга бол­гон мамилеси тууралуу жарыяларган макалада:

“Статистикалык маалыматтарга ылайык, Түркиянын калкынын 12 пайызы – жогор­ку окуу жайдын бүтүрүүчүлөрү. Бирок бир окуучунун жылына орточо эсеп менен 2, 7 даана китеп окуйт. Өлкөнүн түндүк аймак­тарындагы айылдарды кошо эсептегенде, 123 миң мектеп түрдүү себептер менен жабык турат. Мамлекеттик мектептерде билим алган окуучулардын 53% тамеки тартат. Ал эми баңги затын колдонгондор 15 пайыздан жогору. PISA (“Programme for International Student Assessmen) програм­масынын билим берүү тармагын баалоо боюнча отчётунда Түркиянын билим берүү системасы 72 өлкөнүн ичинен 50-орунда турат. Маалыматка ылайык, мамлекеттик мектептерде окуган окуучулардын 47, 2 % мектептен качышат. Адилет жана Өнүгүү партиясынын (АК parti) мүчөлөрү дагы балдарын жеке менчик мектептерде оку­тушат”, — деп жазылат.

Түркиянын“Маариф” фонду

“Маариф” фондунун негизделишинин максаты менен тааныштырып жүргөн Адилет жана өнүгүү партиясынын саясат­чыларынын басма сөз жана расмий жый­ындардагы билдирүүлөрүнө ылайык, атал­ган фонд — акыркы убактарда Түркиянын тышкы саясатында көбүрөөк басым жасал­ган “Неоосманизм”, “жогорку раса”, “Ис­ламдын халифаты” же болбосо өнүгүп келе жаткан өлкөлөргө партиянын тышкы сая­сатын, идеологиясын жайылтуу максатын­да саясатка багытталып негизделген меке­ме. Билим берүү жана илим министрлиги­нин колдоосунда 2016-жылы негизделген мекеменин арты менен акыркы 5 жылда партия бийлигинин “Кызмат” кыймылын башкы максатка айлантуусу, аталган кый­мылдын айрым өлкөлөрдө өнүгүп жаткан мекемелерине жасаган кысымдары бул – Түркиядагы ички каргашалуу окуялардын бир бөлүгү.

“Маариф” фондунун негизги максат­тары катары Түркиядан башка жерлерде билим берүү жана аны өнүктүрүү; мектеп­ке чейинки билим берүүдөн тарта универ­ситетке чейин бардык учурда стипендия берүү; мектеп, билим берүү мекемелерин жана жатаканаларды ачуу; илимий изил­дөөлөрдү жүргүзүү жана аларды өнүктүрүү; адабияттарды даярдоо жана алардын ык­маларын иштеп чыгуу; өлкөлөрдүн мый­замдарына ылайык билим берүүдө туура иш-аракеттерди көрсөтүү белгиленген. Ушул жерде дароо бир суроо туулат.

Түркиянын олуттуу көйгөйлөргө туш болгон Билим берүү жана илим министр­лиги башка өлкөлөргө кантип билим бе­ре алат?

Түрк өкмөтү мындай мектептерди улан­тып кете алабы?

Статистикалык институттардын маалы­матына ылайык, Түркиянын калкынын 12 пайызы университеттин бүтүрүүчүлөрү болуп саналат.

Бир окуучу жылына 2, 7 даана китеп окуйт…

Бир окуучу жылына орточо эсеп менен 2, 7 даана китеп окуйт. Өлкөнүн түндүк ай­мактарындагы айылдарды кошо эсептеген­де 123 миң мектеп түрдүү себептер менен жабык турат. 2016-жылдын 15-июлундагы “төңкөрүштөн” кийин мамлекеттик жа­на жеке менчик мектептерден жалпы 70 миң мугалим жумушун убактылуу токтот­ту же иштен айдалды. Стамбулдун социал­дык изилдөө бюросунун отчётуна ылайык, мамлекеттик мектептерде билим алган окуучулардын 53% тамеки тартат. Ал эми баңги затын колдонгондор 15 пайыздан жогору. PISA (“Programme for International Student Assessmen) программасынын би­лим берүү тармагын баалоо боюнча отче­тунда Түркиянын билим берүү системасы 72 өлкөнүн ичинен 50-оруна турат. Маалы­матка ылайык, мамлекеттик мектептерде окуган окуучулардын 47, 2 % мектептен качышат. Адилет жана Өнүгүү партиясы­нын мүчөлөрү дагы балдарын менчик мек­тептерде окутушат.

Билим берүүдө бир топ көйгөйлөрү бар мамлекеттин жакшы ниет менен ачылба­ган “Маариф” фонду дүйнөнүн ар кайсы ай­мактарындагы окуучуларга мыкты тарбия берип, адепке үйрөтө алабы?

Билим берүү тармагында олуттуу көй­гөйлөргө ээ болгон Түркия билим дүйнө коомчулугун кантип сапаттуу берүү систе­масы менен камсыздай алат?

Айталы, сапаттуу система менен кам­сыз кыла алат, андайда мектеби жок, са­патсыз айыл, шаар, өлкөлөр толуп жат­пайбы… Эмне үчүн иштеп жаткан мек­тептерди жабууга же тартып алууга аракет кылып жатат?

Эч кандай байлыгы жок жаңы ачылган жатакана кантип 24 млн долларлык мүлккө ээ болду?

Фонддун каржы тармагы – өзүнчө чыр­дуу маселе. Түркияда экономикалык көр­сөткүчтөр төмөн болгондуктан, сырттан колдоо табуу аракети болгон. Диний ба­гыттагы темалар жөнүндө сөз болгон соң өлкө президенти Режеп Тайип Эрдоган та­рабынан фонд үчүн Сауд Аравия жана Ка­тар сыяктуу өлкөлөрдөн каржы булактар табылды. Сауд Аравия колдоо көрсөткөн­дөн кийин түрк бийлигине түрдүү талап­тарды койгонуна шек жок… Эл аралык медиаларда жарыяланган маалыматтар­га ылайык, “Маариф” уюму ишмердүүлүк жүргүзгөн айрым мамлекеттерде аша чап­кан саясий идеология, түрк өкмөтүнүн пай­дасына уюштурулган саясий кампаниялар жогорулагандыгы байкалган. Мисалы, Албанияда “Маарифке” таандык мугалим ИШИМ террористтик уюмуна чакырык жасоо менен айыпталды. Мисал катары TURKEN фонду тарабынан курулган жаңы жатакананы дагы алсак болот. Имарат ку­рулуп жатканда эч кандай байлыгы бол­богон TURKEN кыска убакытта 24 млн долларга ээ болгон. Ройал Протокол аттуу чочун эсептен акча которулган экен! Жа­такананын долбооруна Аравиянын акча­сы колдонулуп жатабы? Сауд королдук үй- бүлөсүнүн вахабисттик үгүтү үчүн билим берүү тармагындагы долбоорлорун иш­кер ашырууга колдоо көрсөткөнү били­нип жатат. Аталган жаткана медресе сыя­ктуу болобу? Аты аталган Ройал Протокол 2014-жылы Түркияда Урладан мамлекет­тик казынадан 20 миллион лиралык жер алып, Ислам билим берүү лагери деген ат­ка жамынып хансарайларды салган болчу.

“Кызмат” кыймылынын мектептерин пара берип тартып алууну эңсеп жатышат

Түрк бийлиги айрым мамлекеттерге “Кызмат” кыймылына таандык болгон түрк лицейлерди жаптыруу же тартып алуу боюнча өкүлдөрүн жөнөтө баштады. Жөнөтүлгөн өкүлдөр барган өлкөлөрүн­дөгү мамлекеттик кызматкерлерге ак­ча, бизнес, туризмди өнүктүрүү сыяктуу түрдүү сунуштар менен түрк лицейле­рин өздөрүнө өткөрүп алууну самашты. 2015-жылдын февраль айында Малинин президенти Ибрагим Букабар Кейтанын Түркияга болгон иш сапарында түрк лиде­ри Эрдоган Батыш Африканын Мали өл­көсүндө 2002-жылдан бери ишмердүүлүк жүргүзүп келе жаткан Collège Horizon мек­тептерин жабууну байма-бай демилгеген. Бирок Мали лидери Эрдогандын мындай сунушун четке каккан. 2017-жылы 5-авгу­стта “Маариф” фондунун өкүлү Малинин президенти менен жолуккан. Жергилик­түү басылмалар, жолугушууда Эрдогандын сунушу кайталанганын жазып чыгышты. Тилекке каршы, ушул сыяктуу өтүнүүлөр Ооганстан, Буркина-Фасо мамлекеттери­не да жиберилди.

Учурда айтылып жаткан маалыматтарга ылайык, түрк тарап “Кызмат” кыймылы­на таандык мектептерди жабуу боюнча Борбор Азия мамлекеттерине дагы түрдүү убадаларды берип, өтүнүп жатат. Бирок бүгүнкү күнгө чейин бул өлкөнүн мамле­кеттик кызматкерлерине берилген убада­лар аткарылган жок. Эрдогандын эки жыл мурда ооган лидери Ашраф Ганиге Ооган­станда кыздар үчүн мектеп жана “Мевля­на” аталышындагы университет курууну убадалап, милдет алган эле. Бирок берил­ген убадалардын эч биринен кабар жок. Жадагалса, Ооганстандын түндүгүндөгү Акча районунда түрк өкмөтү ачкан Хабибе Кадири кыздар лицейи олуттуу көйгөй жа­на кемчиликтерге туш болуп турган чагы. Аталган мекемеде бардык сабактар түрк тилинде окутулушу, Ооганстандын билим берүү системасынын колдонулбашы меке­менин ийгиликсиз болушуна себеп болду.

Аравиядан жардам сураган “Маариф” мектепкерди кантип колго алат?

Аравиядан жардам сураган “Мариф” фонду “кызмат” кыймылы ачкан мектеп­терин башкарууну өзүнө алып, алардын ишмердигин андан ары кандай улантат? Радикалдык булактардан каржылануусу себеп болуп, фанатизмдин ушул жол ме­нен өлкөлөргө кирүүсүнө же кандайдыр бир талаш-тартыштын негизинде билим берүүгө болгон салымдардын токтоп ка­лышы окуучулардын жана ата-энелердин жапа чегүүсүнө алып келет.

“Маариф” фондунун ишмердүүлүгү түрк өкмөтүнүн буга чейинки башка долбо­орлоруна окшошуп кетет. Германиянын Ички иштер министрлиги Эрдоганга бай­ланыштуу “германиялык осмончулар” то­бунун баардык ишмердүүлүгүнө тыюу са­лынганын белгилеген эле.

Анда германиялык осмончулардын “же­ке укуктарга жана коомго олуттуу корку­нуч туудурганына” басым жасалган. Изра­ил болсо Газзада ишмердүүлүк жүргүзгөн Түрк эл аралык кызматташтык жана өнүк­түрүү башкармалыгына (ТИКА) тийиштүү чектөөлөрдү киргизе турганын кабарлаган. ТИКА “Газзадагы кеңсесинде Ислам жихад аракетинин мүчөлөрүн жайгаштыруу”, “ХАМАС кыймылына каржылык колдоо көрсөтүү жана маалымат менен камсыз кылуу” боюнча күнөөлөнүп жатат.

“Маариф” азыр да айрым тоскоолдук­тарды өзү менен чогуу алып жүрөт. Түрк өкмөтү мамлекеттик мекемелерге жай­гаштыра албаган адамдарды иш менен камсыз кылууну ойлоп жатат. Алар – ий­гиликсиз, аткаруу жөндөмү төмөн, Ади­лет жана өнүгүү партиясынын саясий иде­ологиясын карманган, чет тилди жакшы өздөштүрбөгөн адамдар. Тилекке каршы, алардын көпчүлүгү радикалдык идеологи­янын жактоочулары, ИШИМ жана «Аль-Ка­ида» кыймылдарына оң көз карашта бол­гондор. Радикалдык көз караштарынын натыйжасында ал өлкөлөрдө жаңы көй­гөйлөр пайда болот. Урушчаак муундун үрөөнү себилет, ИШИМ, «Аль-Каидага» ка­рата адамдардын ою өзгөрөт.

Башкы максат – Адилет жана өнүгүү партиясынын идеологиясын башка өлкөлөргө жаюу

Партиянын Түркиянын чыгыш жана түн­дүк-чыгышындагы аймактарын мугалим менен камсыздай албай жатып өлкөнүн би­лим берүү системасын “Маариф” фонду ар­кылуу дүйнөгө жайылтууну көздөп жатка­нынын негизги максаты – аталган парти­янын көз карашын жана идеологиясын башка өлкөлөргө таратуу болуп саналат. Партия Жакынкы Чыгыштагы радикалдык топтор менен тыгыз байланышы бар эке­ни белгилүү. Айрыкча фондду каржылаган мамлекеттерди эсепке алганда, “Маариф” фондунун мектептери ар бир өлкөнүн ко­опсуздугу үчүн коркунуч катары кабыл алынаары талашсыз. »

Алтынай БАКИРОВА

Булак: “Айгай”