Аналитик Калнур Ормушев шайлоо алдында Кыргызстанда боло турган саясый тренддер жөнүндө акыл калчады. Тренд – бул бир нерсенин өзгөрүүсүнүн негизги себеби.
Бир жыл көздү ачып-жумганча эле өтүп кетет. Дагы бир нече ай өтсүн, Кыргызстандагы жашоо кадимкидей өзгөрүп, Жогорку Кеңешке болгон шайлоого даярдык аныкталып калат. Азыр, албетте, сүйлөшүүлөр, соодалашуулар, бирин-бири сынаган убак.
Таасыныны гөрү, абдан кызыктуу да. Көпчүлүк депутаттар күнүмдүк парламенттик иштерин келечектеги мандаттары үчүн жумшап, мыйзам чыгаруу көйгөйлөрүнө баш катыргысы келбей калды. Аларды жылдыра турса болот да. Бирок ошол “кийин” деген сөз мөөнөтүнөн мурда келип калышы мүмкүн экенин эстерине албагандай.
Азыр сыртынан карасаң, эч нерсе деле болбойт, парламент мөөнөтүнөн мурда кетпейт. Ак үй азыркы өкмөт мөөнөтүнөн мурда шайлоо өткөрүүгө чамасы чак экенин көрүп, бардыгын өз жайына койду.
Кээ бир саясый партиялар, бийликти ыктаган топтор шайлоо тобокелчилигин төмөндөтүүгө ыктап турушат. Дал ошолор Жогорку Кенңештин мөөнөтүнөн мурда тарашын демилгелеп, эл ойгонгончо, өздөрү каалагандай шайлоо өткөрүүнү каалап турушат. Кантсе да, атаандаштар стартка гана камылга көргөндөй. Алардын кызыкчылыгы айкын.
Бирок биздин республиканын кадыр-баркы соңку кездери олуттуу жоготууларга кабылды, ошол үчүн жеке кызыкчылык менен ойлонуп табылган мөөнөтүнөн мурда шайлоо абалдын кемтигин аныктап коюшу мүмкүн. Бул азыркы парламенттеги алдыңкы сапта жүргөндөрдү сактоо үчүн илгеркидей атан төөдөй байлык берген сыяктуу болуп калат.
Эгерде айтылган мөөнөттө шайлоо өткөрүлсө, албетте, жаңы күчтөр, жаңы муундун өкүлдөрү өз абалын бекемдеп алышы аттын кашкасындай.
Ал кандай күчтөр экени азыр эле көзгө көрүнүп калды.
Атамбаев өз командасы менен бийликте турганда, ачык-айкын исламга жыгылган депуттардын саны көбөйдү (мурда ачык көрсөткөн Турсунбай Бакир уулу эле бар болчу). ЖКнын келаткан чакырылышында жөн гана диний ыктагы депутаттарды эмес, атүгүл Чубак ажы сыяктуу дин өкүлдөрүн күтсө болот. Башкача айтканда, өлкө өнүгүшүн исламдык жолдон көргөн депутаттар пайда болушу мүмкүн. Алардын арасында “Ихлас” компаниясы жана “Мекеним Кыргызстан” партиясы менен байланышы бар бир тууган Осмоновдорду “(Нурбек жана Айбек) көрүп калышыбыз ажеп эмес.
Албетте, азчылыкты түзгөн партиялар ким менен барарын ойлонууга азыр да убакыт бар.
Ал эми Канат Исаевдин “Кыргызстан” партиясына лидер болуп шайланышы көп нерсени айтып турат. Ал президенттик тигинен башкарууну колдоп, сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп, бириге тургандар менен мамиле түзүп, таасирдүү саясатчылардын, мамлекеттик жана коомдук ишмерлердин колдоосун ала баштаганы жөн жерден эмес. 2020-жылдагы шайлоодо бул партия жаңы ысымдар менен кирип барары калетсиз болуп калды.
Келечектен үмүттөндүргөн саясатчылардын бирине Жанар Акаев кошулду (ал аталган К.Исаевден он жаш кичүү). Акыркы жылдары креативдүүлүгү, жаштык чапчаңдыгы менен саясый упай топтоп, көз алдыбызда олуттуу электорат чогулта алды, албетте, популисттик жагдайын эске албаганда. Аны кийинки парламенттин курамында көрүп калат окшойбуз.
Чындыгында жаш саятчылар ветерандардын турмушун кысып бараткандай.
Мисалы, Адахан Мадумаровду алалы. Өлкөдө 30% калк кыргыздар эмес, ал эми электораттын басымдуу көпчүлүгү мигрант болуп кетишкен, Орусияда, Казакстанда жана башка өлкөлөрдө иштеп жүрүшөт. Алар өзүн интернет айдыңында көрсөтө алган Мадумаровдун Акаевдин “Кыргызстан – жалпы үйүбүз” деген ураанына каршы: “Кыргызстан – кыргыздардын гана үйү, калгандары – квартиранттар” деген ураанына абдан берилип алышты. Азыр да улуттук сезимди козгогон ураандардын таасири күчүн жогото элек. Бирок азыр көз караштар башкача, жеке улуттук кызыкчылыктар менен алыс кете албайсың. Мындай абалда же кайрадан бардыгын башынан баштап ойлонууга туура келет же саясый пенсияга кетиш керек.
Өмүрбек Текебаев да баарына кайра баштан акыл калчай турган учур келди. Келе жаткан шайлоонун алдында анын максаты – саясый реабилитация алуу. Ал үчүн азыркы президент менен кызматташууга баруудан кайра тартпайт. Өзү да айтып калды: “Чоң окуялар болууда. Жээнбековдун элге берген эң башкы жыйынтыгы – тарыхый өзгөрүүлөр, аны эл да, саясый аналиктер да алдын ала айта албай калышты. Бул өзгөрүүлөрдү Жээнбеков жасап жатат. Бул тарыхый чындык. Балким бул кээ бирөөлөргө жакпашы мүмкүн, кээ бири каршылык көрсөтүшү мүмкүн, бирок тарыхты токтото албайсың”, – деген жакында. Тил кычыштырган сөз эмес бекен, бали!
Текебаев тажрыйбалуу саясатчы, ал түз эле: “Бийлик Атамбаевдин кылмыш ишине олуттуу гана карабастан, чоң жоопкерчилик менен карашы керек. Күнөөсү далилдениши керек”, – деди.
Эгерде бийлик кызматташууга чакырса, саясатчы жана юрист Текебаев Атамбаевге каршы тергөө тапкан далидерди чылкый чындык катары кабыл алышы көз көрүнөө. Бирок, эгер шайлоодо “Ата Мекен” партиясы өтпөй калса, шайлоону кабыл албай коюшу толук мүмкүн.
Ошондуктан Текебаев ачык эле эскертүү бере баштады: “Сооронбай Жээнбеков өз аракеттери менен өзүнө чоң жоопкерчилик алып алды. Эгерде ал мыйзамсыз иштерди кылса, төрт жылдан кийин мыйзам алдында жооп берет”, – деп жатат.
Ушундай маалымат фонунда Текебаевдин Бабанов жана Атамбаевдин уулу менен түшкөн сүрөтүн – эки саятсатчы биригиши мүмкүн, ал эмес Атамбаевдин командасы менен азыркы президентке каршы оппозиция болуу үчүн кошула алат деп кабыл алсак болот. Анда эле Жээнбековго болгон дооматтары кырдан ашып кетиши да айкын эле көрүнүп турат. Буга экономикадагы жылыштардын болбогону, өкмөттүн актуалдуу социалдык жана экономикалык маселелерди чече албаганы кошул-ташыл болуп берет. Анын үстүнө соңку кездерде кесипкөйлүккө басым жасалбай, жан үрөп кызмат кылганы үчүн кызмат орундар берилип жатканы да кошул-ташыл болору ажеп эмес.
Бирок саясый абалга азгырылган Текебаевдин бир айтканы туура: “Таасирдүү өсүштү күчтүү мамлекет гана кыла алат. А мамлекет мыйзамды сыйласа гана күчтүү болот”, – деген.
Тажрыйба – боло турган нерсе. Атүгүл анчейин даяр эмес кадрлар кетирген каталарынан сабак алып,бардыгына тез үйрөнүп кетиши мүмкүн. Андай каталарды күчтүү оппозиция гана оңдой алат, анткени көзгө сайып көрсөтүп берет. Мында жеке кызыкчылыктарга көз каранды болбой калат. Бийлик үчүн эң башкысы –олуттуу ката кетирбеши керек, мыйзам чегинде туура эмес кадам жасабоого тийиш. Эгерде ага жол берсе, анда жаңы каталардын негизинде жаңы муунду кайрадан үйрөтүүгө туура келет. Ал эми экономикада, социалдык институттарда кайрадан кэш-тесттерден өткөнгө мажбур болобуз.
Буга чейин түзүлгөн айлампадан чыгалы. Андан чыгара турган жол – бир киши да калбай мыйзамга гана баш ийүүсү зарыл, экномикада да, саясатта да.
Эки ай мурун Орусия президенти Владимир Путин биздин Кыргызстан жөнүндө минтип айткан: “Өлкө саясый стабилдүүлүккө муктаж. Ошондуктан кыргызстандыктар бир муштумга түйүлүп, азыркы президентти колдошу керек, мамлекеттин өнүгүүсүнө ошентип салым кошо алат”, -деген.
Путин жыйырма жылдан бери бийликте олтурат. Ал саясый коркунучтарды, кадрлардын зор роль ойногонун, ишке берилгенин, экономиканы кандай көтөрүш керектигин жакшы билет. Бул кашкайган чындык, өзүн актап жатат, эгерде өлкө жетекчиси күнүмдүк кызыкчылыкка азгырылбай, айланасындагыларды бириктирип, мамлекетти бекемдөө максатын койсо, өлкө сөзсүз өнүгөт.
Мамлекеттин саясый туруктуулугу, айта кетсе, шайлоо эксперименттеринен баш тартуу – билинбей эле башкаруудагы оң өзгөрүүлөргө алып келет. Бул өлкөнүн өнүгүшү үчүн жалгыз жол. Кыргызстандагы революциялар менен төңкөрүштөрдүн мезгили соңуна чыкты.
KyrgyzToday.kg кыргызчылады
Булак: kaktus.media
КОММЕНТАРИЙ КАЛТЫРУУ