Menu

Эдил Байсалов: «СДПКда социал-демократиянын жыты да жок»

Бөлүшүү:

 

— Эдил мырза, сиз саясатка активдүү катышып, өз пикириңизди айтып келатасыз. Парламенттик өлкө болобуз деп партиялык системаны киргизгенден бери кыргыз саясатында жаман өнөкөт пайда болду. Бир партиядан бийликке жеткендер ал партиянын катарынан чыгып калгандан кийин ошол партияны шыбап жатып калууда. Сиз да учурунда КСДПнын катарында элеңиз. 2007-жылы анын мүчөсү болуп, жооптуу катчысы да болгонсуз. Азыр КСДП тууралуу терс пикир айткандардын сап башындасыз. Партиялык система ушундай жол менен курулабы? Партиялар ушул багыт менен түптөлө алабы?

— Мен баса белгилеп айтып коёюн, азыр КСДП деген партия жок. Өмүрбек Текебаев “Жалгыз гана “Ата-Мекен” партиясы бар. Ошол партияны түптөп, түбөлүккө калчу партия түзүп жатам” деп айтчу. Азыр “Ата-Мекенди” карасаңыз, бирөөсү дагы ага тирөөч болуп бере албады. Партиясы депутат кылып алып келген Өмүрбек Абдрахманов сындап жүрөт. Ошол киши дарга асууга негизги күбө болуп бергени турат. Калыкбек Султановду министр кылган эле. Ал азыр башка кайыкта. Кылычбек Султановду министр, элчи кылып көтөрдү. Мунусу да башка тарапка кетти. Фракциясында чогуу олтурган Сайдулла Нышановго окшогондордун бирөөсү да өз пикирин айтканга, лидерине болушканга жараган жок. Ал тургай мыйзам долбоорлору боюнча дагы Текебаев, Салянова, Никитенколор гана добуш берип жатышат. Калгандарынын карааны да көрүнбөйт. “Ата-Мекен” ушундай болуп жатса КСДПны партия деп айтууга болбойт. КСДП партия болуш үчүн жок дегенде программасы болушу керек эле. Акыркы 2015-жылдагы программасын көрдүңүзбү? Көргөн жоксуз. “Биз президенттин саясатын колдойбуз” деди. Президенттин саясаты 2017-жылы аягына чыкчу “пустой” программа болчу. Акаев менен Максим Бакиев жазып кеткен. “Алга Кыргызстан” же болбосо “Ак Жол” партияларын азыркы учурда эстейбизби? Эч ким эстебейт. Мен КСДПда жүргөнүмдө салыктар, билим берүү, саламаттыкты сактоо боюнча программалар болгон. Атамбаев менен да көп талаш-тартыштар болчу. Ошондо эле Атамбаевдин социал-демократ эмес экенине ынангам. Ал леволиберал. Акчалууларды жакшы көрөт, акчалууларга таянат. СДПКда социал-демократиянын жыты да жок.

– 2009-жылы президенттик шайлоодо оппозиция жалгыз гана талапкер Атамбаевди колдогон. Сиз да ошол учурда бийликтин кысымына кабылып четте жүргөнсүз. Четте жүрүп алып Атамбаевдин социал-демократ эмес экенин билип туруп анын талапкерлигин колдогонсузбу?

— Ал шайлоодо анын талапкерлигин колдогон эмесмин. Четте жүргөнүмдө Исмаил Исаков, Бакыт Бешимов, Өмүрбек Текебаев оппозициянын талапкери болуп чыгышы керек деп үчөөнүн атын атагам. Атамбаев жумшак киши. Бирок, ачууга бат алдырат. Оюна келген бир нерсени ойлонбостон эле дароо жүз градусска алып чыгат. Саясатта жүргөн адамдардын, жетекчилердин баарынын эле характерлери бар. Баардыгы кыйын, жашаган жеринде “супер звезда”, отличник, медалист, чемпион, бизнесмен, олигарх. Атамбаевдин болсо “слабый” жери ойлонулбаган нерсени дароо эле көтөрүп чыгып, жанындагыларды басып коёт. Башка пикирди кабыл албайт. Өзүнөн акылдуу адамды жактырбайт. Өзүнүн айдоочусуна гана ишенет. Анын өкүл бала деген статусу да бар.

— Икрам Илмиянов президенттин өкүл баласыбы?

— Өкүл баласы да. Бул кишинин баласы Кадыр жаш эмеспи. Көп жылдар бою кыздары гана бар болчу. Ошондуктан Илмиянов уулу катары болуп калган. Аны менен жакшы сүйлөшөт. Башка акыл кошчуларды жактыра бербейт.

— Текебаевди деле ошондой мүнөздөп жүрбөйбү?

— Текебаев мен үчүн президентке караганда токтоо сезилет.

— Ал киши деле өзү тууралуу сынды көтөрө албай, туталанып кетет эмеспи?

— Атамбаевде акча бар үчүн каалаган жакпаган адамдарды түртүп коюшу мүмкүн болсо, Текебаевде тыйын жок болуп, көптөр менен тил табышууга мажбур болгон да. Балким, сиз айткандай Текебаевде деле өзүнөн кыйындарды жактырбаган мүнөз бар болушу керек.

– 2007-жылы КСДПнын жооптуу катчысы болуп турганыңызда Роза Отунбаеваны сиз КСДПга алып келгениңиз чынбы?

— Жооптуу катчы болуп турганымда Роза Отунбаеваны жетелеп келип олтургузгам. Алгач ага каршы болушкан. “Бул кишини орустар жаман көрөт” деп эки-үч жолу айтышты. Мен болбой атып аны катарга киргизгем. Бешимовду дагы ээрчитип келгем. Ага да акчасы жок деп каршы болушкан.

— Президенттик шайлоо ноябрь айына коюлганы менен шайлоонун шааниси май айынан баштап кызый баштайт. Талапкер болуп мурункулар эле чыгып жатпайбы. Анан эл кимди ээрчийт?

— Баягылардын арасында деле мыктысы бар. Ошол мыктыны тандап алышыбыз керек. Темирбек Асанбеков “Путиндин адамымын, ошол жак менен жакшымын” деп чыкканда, мындан көрө Адахан Мадумаров болсунчу деп айткам. Мадумаровду канчалык жаман көрсөк да ал бизге жакын. Анын бизге жакпаган жактарын да билебиз. Ошол эле учурда ал киши өзүнүн аброю үчүн күрөшүп, топтой алды. Жаңы киши келип алып бир нерсе жасап жиберет дегенге ишенбейм. Элдин башында болом деген адам бул жакта кайнап, сындан өтүшү керек. Кийинки президент элдин колдоосуна ээ болуусу зарыл. Азыркы саясий система менен мамлекет башына келген адамды тушап коюп, иштетпей коюшуна жол бербешибиз керек. Жаңы Конституцияны кабыл алышыбыз керек деп ойлойм.

— Жаңы Конституция кабыл алынбадыбы?

— Бул Атамбаевдин планы боюнча бийлигин улантыш үчүн кабыл алынды. Ал киши олтуруп алып ким премьер-министр, башкы прокурор болот, кимдерге иш козголоорун көзөмөлдөйт. Биз ал планды бузуп, жаңы президентибиз элге кайрылып, 2–3 айдын ичинде жаңы Конституция кабыл алып, күчтүү президенттик башкарууга өтүшүбүз керек.

— Мадумаров айтып жаткан сөздү айтып жатасыз го?

— Бул сөздү Мадумаров 2010-жылы айтып жатканда мен көп жактыра берчү эмесмин. Керек болсо 2006–2007-жылдары парламенттик система керек деп башкалардан катуураак кыйкырып жүргөн мен элем. Баштан өтүп, сабак алгандан кийин түшүнөт экенбиз. Бизге азыр күчтүү президенттик система керек. Жакында Лондонго бардым. Ал жакта бийликтеги адамдар, дипломаттар менен жолуктум. Келе жатып Москвага тийдим. Москвада дагы бир канча даректерге кирип чыгып, менин позициям мындай десем, Лондон, Москвадагы кишилер таң калышты. “Башка киши айтса бир жөн, Эдил Байсалов кантип сиз ушундай чечимге келдиңиз?” деп айтышты. Азыр мамлекетибиз коркунучта, азыркыдай олигархаттык системаны тизгиндеп тартпасак, булар өзүнүн жеке менчигиндей иштей беришет, элибиз жайылып кетет.

— Азыркы системаны токтотушубуз керек деп айттыңыз. Бул системаны сактап калуу үчүн бийлик мураскерин даярдайт. Кубанычбек Кулматов президенттин мураскери болот деген маалыматты кандай кабыл алдыңыз?

— Ар бир мамлекеттик жетекчи менден кийин өзүмдүн саясатымды уланта турчу киши иштесин деп аракет кылат. Бул мыйзам бузуу же күнөө эмес. Тескерисинче, жетекчи ага шарт түзбөсө, аракет кылбаса саясаттын табиятына каршы келет. Бул жерде Алмазбек Атамбаевдин жаңылыштыгы дейбизби башкаларга ыңгайлуу болду. Эгер күчтүү лидер болгондо бул киши өткөн парламенттик шайлоодо тизмени мураскерине жетектетмек. Андан кийин аны премьер-министр кылмак. Премьер-министр болуп олтурган мураскери иш аракетин көрүп Москва, Пекин, Астанага бармак. Баарыбызды колго алып коймок. Атамбаевдин да санаасы жок, пенсияга кете бермек. Муну көрөгөч саясатчы жасай алат. Кулматовду Бишкекке мэр кылып дайындаганда жакшыраак деп ойлогом. Тилекке каршы өзүнүн лидерлик сапатын көрсөтө албады. Ага Текебаев, Бабанов, Жапаров асылган жок, мурунку темир жолчу болгон адам эле иштетпей койду. Эми ошол адам президент боло алабы?

— Эми болсо “атамекенчи” болуп жүргөн, азыр президенттин кеңешчисине айланган Калыкбек Султановго токтоду деген сөздөр чыкты. Бул кишинин мүмкүнчүлүгү барбы?

— Ал кишиде потенциал жок. Боло албайт деп ойлойм. Мен бир нерсени айтып коёюн, мураскерди алып келүүгө убакыт өтүп кетти. Мураскерди төмөндөн баштап алып келгенде азыр башкача абал болмок.

— “Ата-Мекендин” депутаттарына козголгон кылмыш иштери боюнча кандай пикирдесиз?

— Алмамбет Насырканович кечирип койсун, 7-апрелде кан төгүү Алмамбет мырза Эсеп палатасына барып, өзүнүн аялынын машинасын сатып алсын деп болду беле? Эсеп палатасындагы аудитор коррупцияларга жол бербей турган киши өзү түздөн-түз келишимге кол коюп берип жатат. Бул коррупциянын кандай аныктамалары болсо ошолордун баарына туура келет. 20 миң долларлык машинаны 10 миң долларга сатсаң дагы шек туудурат. Ал тургай бекер да бербеши керек. Эсеп палатасынын аудитору башка бирөөнү тазалыкка чакырып, көзүн чукучу адам өзү ошого барып аткандан кийин бул моралдык катастрофа. Саясий репрессия, өч алуу болуп жатат деп айтышы мүмкүн. Ошондуктан элди тазалыкка үндөй турган саясатчы болгуң келсе сен таптаза болушуң керек. Шыкмаматов бир чечимди күтпөстөн өзү эле азыр мандатын тапшырып берип басып кетсе эрдик кылат. Текебаев өзү Шыкмаматовду мандатыңды тапшыр деп чыгарып коюшу керек болчу.

— Аида Саляновага карата козголгон ишчи?

— Елисеевге лицензияны берип койду деген саясий катачылык катары караса болот. Менин эсимде, лицензиясы узартылганын угуп жиним келген. Бирок, мыйзамдуу жагын караганда Елисеев соттолгон эмес, биздикилер узартпай койгонго укугу жок болчу, демократиялуу мамлекет ушундай болушу керек деп бир жагынан сыймыктангам. Ушундай иштер менен кылмыш ишин ачып жатканы өздөрүнө туура эмес абалды жаратып алышууда. Бирок, Аида Салянованын прокуратурасы Мелис Мырзакматовго “Ойлонулбаган чечим” деп кылмыш ишин козгогон. “Ойлонулбаган чечим” деген берене барбы? Салянова Башкы прокурор болуп турганда ошондой системаны киргизип койгон. Ал өзү казган орго туш болуп калды. Кээ бир адамдар азыр Салянованы баатыр кылып көрсөтүп жатат. Ал Башкы прокурорлуктан кетип жатканда “Мен президенттен колдоо болбой калгандыктан кызматтан кетип жатам” деген сөздү айткан. Бул кожоюндун ишениминен чыгып калгандан кийин кеткенге аргасыз болдум дегенди билдирет да. Өлкөдө мыйзамдын күчү менен керек болсо президентке кылмыш ишин козгой турчу жалгыз адам Аида Салянова болчу. Ошол киши президент колдобой койду деп кызматтан кеткенин эмне деп түшүнсө болот?

Булак: “Жаңы ордо”

Эгер бул тексттен ката таап калсаңыз, ошол ката сөздү белгилеп, Ctrl+Enter кнопкаларын чоогу басуу менен билдирип коюңуз.

КОММЕНТАРИЙ КАЛТЫРУУ

Төмөндө көрсөтүлгөн уячаларга керектүү маалыматтарды туура киргизгениңизди текшериңиз.HTML-код киргизүүгө уруксат жок.

Captcha − 8 = 2

ОКШОШ МАКАЛАЛАР

Меню

Орфографиялык ката тууралуу Отчет

Редакцияга төмөнкү текст жөнөтүлөт: