Жакында, 10-мартта, мен абдан сыйлаган, азыркы Кыргызстандын мыкты, талыкпай эмгектенген, илим менен саясатты айкалшытыра алган, чыгаан илимпоз, тарых илимдеринин доктору, профессор З.К.Курмановдун ММК кыргыз элинин алгачкы жогорку билимдүү юристтери тууралуу маалыматы чыкты. Алардын катарында И.Момунбаев, К.Курманов, Р.Тургунбеков, К.Нурбеков аталган. Булардын эң биринчиси 1948-жылы юридикалык жогорку окуу жайды бүткөн деп такталган. Албетте аталгандар алгачкылардан экени талашсыз. Бирок биздин каарман Буранов Баймухаммед Бөрүевич булардан мурда, Казан университетинен 1935-жылы юридикалык билим алып чыккан экен. Урматтуу профессорубуздун маалыматтарын толуктоо иретинде, биздин өрөөндүн кулуну, кыргыз элинин алгачкы жогорку билимдүү юристтеринин бири тууралуу энциклопедиялык маалыматтарды берип коюну туура көрдүк.
Буранов Баймухаммед Бөрүевич кыргыз элинин алгачкы жогорку билимдүү юристтеринин бири. Ал киши тууралуу алгачкы маалыматтар Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын алдындагы “Кыргыз энциклопедиясы” башкы редакциясы тарабынан чыгарылган “Кара-Кулжа району. Энциклопедияда (-Бишкек, 2013. -167-168) берилген. Жогорку энциклопедиянын түзүүчүлөрүнүн бири менмин.
Биздин ушул энциклопедияда Баймухаммед Бөрүевич тууралуу алгачкы маалыматтар бар. Баса ал кишини жакындан билген, анын үйүндө жашап, окуп жүргөн жердеши, тарых илимдеринин кандидаты, професор Ж.Адилбаев да бул маалымататрды тастыктаган.
Ошентип, Б.Б.Буранов 1910-жылы Ош уездинин, Капчыгай болуштугунун Секелек айылында туулуп, 1981-жылы 5-майда Совет районунун Кара-Кулжа айылында кайтыш болгон. Ал киши Кара-Кулжа өрөөнүндө Кеңеш бийлигин чыцдоого активдүү катышкан жергиликтүү, активист жаштардан болгон. Кыргыз улутундагы жогорку билимдүү алгачкы юристтердин бири. Улуу Ата Мекендик согуштун катышуучусу, юстициянын улук кенешчиси (1953-ж.) республиканын юстиция жаатынын эмгек ардагери болгон.
Билим алуу жаатында Ташкенттеги Орто Азия жибек өндүрүү институтунда адистерди кайра даярдоо курсун (1932-ж.), Казан университетинин юридикалык факультетин (1935-ж.) бүтүргөн. Эмгек жолун 1923-жылы «Ширпат» кедейлер коомунун мүчөсү, Секелек айылынын активисти, Совет районунун айылдарында алгачкылардан болуп комсомол ячейкаларын түзүүгө жигердүү катышкан. Кара-Кулжа өрөөнүндө жаңы заманды даңазалап, жер-суу реформасын турмушка ашырууга, бай-манаптарды кулакка тартуу жараянына жана тап катары жоюга, басмачыларга каршы күрөшүүгө, айыл чарбасын коллектевдештирүүгө жигердүү катышкан. Алгач, 1929-35-жылдары Кара-Кулжа айылдык Кеңешинин катчысы, айылдык активист катары Кыргыз АССРинин биринчи конституциялык комиссиянын мүчөсү, 1935-36-ж. республикалык Борбордук аткаруу комитетинин инструктору катары кызмат өтөгөн.
Кийнчереээк, 1937-39-жылдары Ысык-Кел облусунун Түп районунун, 1939-40-жылдары Ош облусунун Кара-Суу районунун прокурору, 1940-49-жылдары Фрунзе облустук адвокаттар коллегиясында, Фрунзе шаардык аскер комиссариатында, Кыргыз ССРинин Башкы прокуратурасында бөлүм башчы болуп эмгектенет. 1949-58-жылдары Ош облусунун прокурору, 1958-64-жылдары Фрунзе шаарынын прокурорунун орун басары катары эмгектенген. Ал эми 1964-71-жылдары республикалык адвокаттар коллегиясынын төрагасы болгону маалым. 1965-жылдан баштап Кыргыз ССР Министрлер Советинин алдындагы Юридикалык комиссиянын мүчөсү. Кыргызстан Коммунисттик партиясынын VIII-IX съезддеринин делегаты. Кызыл Жылдыз, I, II даражадагы Ата Мекендик согуш ордендери менен сыйланган.
Жогоруда көрүнүп тургандай Буранов Баймухаммед Бөрүевич жөн эле республиканын юридикалык жаатына эмгеги сиңген ишмер эле эмес, кыргыз элинин Кеңеш доорундагы алгачкы жогорку билимдүү юристтеринин бири. Ал киши билим алган В.И.Ульянов-Ленин атындагы Казан мамлекеттик университетинде, ал кишиден 33 жылдан кийин мен да тарых факеультетинен билим алып, ошол билимимдин таасиринде 2002-жылдан бери тарых илимдеринин доктору, профессор болуп жүрөм.
Албетте Буранов Баймухаммед Бөрүевич менин эле эмес бүт элибиздин сыймыгы. Анткени тоо арасындагы элет жеринде туулуп-өсүп, жетилип, ыраактагы Ташкент, Казан сыяктуу ири шаарлардан жогорку билим алып, республикабызда калыптанып келе жаткан юриспруденция багытына өз салымын кошкону зор сыймык. Өкүнүчтүүсү мен сыйлаган тарых илимдеринин доктору, профессор Зайнидин Карпековичтин алгачкы жогорку билимдүү юристтер тууралуу санатына биз атаган Буранов Баймухаммед Бөрүевич кирбей калганы болду. Биз урматтуу профессорубуз З.К.Курманов кийинки маалыматтарына бул кишини да кошо жүрөт деген ойдобуз.
Абытов Б.К.
тарых илимдеринин доктору, профессор, ОшМЮИнин проректору
КОММЕНТАРИЙ КАЛТЫРУУ