– Азыр баарынын кеп кылганы эле алдыдагы референдум, жаңы Конституция тууралуу болуп, колдогондор жана каршы чыккандар табылып жатат. Сиз бул тууралуу кандай ойлойсуз?
-Жакшыбы – жаманбы биз бул Конституция менен 10 жыл жашадык. Тажрыйбабыз бар жана андан жыйынтык чыгара алабыз. Эмнеге учурдагы Конституция өлкөнү ушунчалык начар акыбалга кептеп койду деген суроо туулат. Эмнеге бизди демократияга жакындатпады, башкаруу системасын жакшыртпады жана жок дегенде карапайым элдин жашоосун оңдободу?
Бул суроолорго канчалык тереңдеп жооп бербейли, чындыкка дал келишибиз күмөн… Так ошондуктан менде өлкөбүз жана элибиз демократияга даярбы деген суроо дайыма жашайт.
Эгемендүүлүктүн отуз жылында биз демократияны калыптандыра албадык, анын принциптерин түптөбөдүк, ийгиликтүү өлкөлөрдөй демократиянын жемиштерин пайдалана албадык деп гана айта алабыз, бул абдан өкүнүчтүү.
– Сиз бизде эч убакта демократия болгон эмес деген ойду айткыңыз келип жатабы?
-Баары салыштырмалуу. Түндүк Кореяга салыштырмалуу биз демократиялык өлкөбүз, а Батыштын өнүккөн өлкөлөрүнүн жанында демократияны кыялданган гана өлкөгө айланабыз… ооба, толук масштабдуу, жетилген демократия Кыргызстанда эч убакта болбогон, биз ушул жолду басып өтүшүбүз керек. Анан да демократиянын туу чокусуна туура, тарыхый жактан тастыкталган таянычты табуу абдан маанилүү.
-Анда эгемендүүлүктүн 30 жылында бизде эмне болду? Кайда жана эмнеге жол бастык?
-Эгер образдуу айта турган болсок, анда биз аттын алдына арабаны чегип алдык… биз коммунисттерди демократиялык түрдө сүрүп чыгардык да, аны демократиянын жеңиши деп атадык. А чындыгында, жашоодо эмне орун алды? Жамааттык жоопкерчиликсиздик. Жамааттык, тегеректешкен бабырамайлар! Эл мүлктөрүн бийликтин акырына жакын бизнесмендердин колуна шашылыш бөлүп салып бердик, жыйынтыгында бир ууч үй-бүлө жомоктогудай байыды да, эл жапыр жакырчылыкка батты. Токсонунчу жылдардагы жакырчылык жана үмүтсүздүк дагы деле күнүмдүк жашоодо кездешет.
-А сиз Кыргызстандагы чыныгы демократияны кандай элестетесиз?
-Демократиянын үч негизги белгиси бар, алардын бири эле болбосо, кайсы өлкөдө болбосун демократия алгач “дерьмократияга”, андан соң элдик толкундоолордон кийин охлократияга айланат. Көз карандысыз акыйкат соттор, кубаттуу партиялар жана көз карандысыз ММКлар – мына ушулар демократиянын негиздери.
Эгемендүүлүктүн отуз жылында бизде, качандыр бир көз карандысыз соттук система, акыйкат сот болду беле? Жооп: болгон эмес жана азыр да жок.
-Кыргызстанда ачык-айкын көрсөтүлгөн идеологиялык платформалуу, жетилген демократиялык жолдо бараткан партиялар барбы? Андайлар жок жана болгон да эмес. Биз бүгүнкү партияларды бири биринен лидерлеринин аты-жөнү аркылуу гана ажыратып калдык. Лидерлик партиялар ички демократияны орнотууну каалашпайт, ошондуктан толук кандуу демократиялык партия боло алышпайт.
Көз карандысыз маалымат каражаттары бүгүнкү күндө бүткүл дүйнөлүк Интернет желесинин шарапаты менен гана түптөлө баштады. Фейсбук баарынан биринчи маалыматка түз байланышты жана пикир билдирүүдөгү тең укуктуулукту камсыз кылат. Оппозициялык ММКлар көз карандысыз ММК экенин билдирбейт. Жолду басып бараткан адам өздөштүрөт, биз жолдун башталышында турабыз, так ошол жамааттык, коомдук аң-сезимдин эркиндиги татыктуу келечекке алып бара турган жолду жарык кылып көрсөтөт. Аллахка шүгүр, бул жаатта бизде баары жакшы, патриоттор жана жигердүү жаштарыбыз көп жана бул келечегибиздин кепилдиги.
– Эмнеге учурдагы Конституция купулуңузга толгон жок?
-Формалуу белгилерге таянсак, учурдагы Конституция чындыгында демократиянын стандартына туура келет. Фокустун баары ушунда. Анда бийлик бутактары менен партиялык шайлоолордун, сөз эркиндиги менен мыйзамдуулуктун тең салмактуулугу сакталган. Бирок дагы да суроо туулат, а эмнеге ушунун баары иштеп кетпеди, ийгиликке жетелебеди? Жыйынтыгында, биз эмнеге ээ болсок ошого ээ болуп отуруп калдык, кезектеги элдик толкун жана артка кайтуу, кайрадан жаркын келечекке жол издөө. Жооп жөнөкөй. Өлкө жана эл демократиянын жогорку стандартына, бийлик бутактарына партиялык шайлоолорго даяр эмес. Жакырчылыктын, жумушсуздуктун, коррупциянын гүлдөп-өсүшүнүн, регионализмдин, кландуулуктун, саясий маданияттын төмөндүүлүгүнүн шартында өлкөнү демократиялуу, цивилдүү башкарууга жана кандай болсо да коомдук байкалаарлык жыйынтыкка ээ болууга умтулуу, бул – утопия, профанация жана демократиялык баалуулуктардын дискредитациялоо.
– Референдумга кайрылалы. Эл жаңы Конституцияга добуш беришине күмөн жок, бирок баарын андан кийин эмне болот деген суроо кызыктырууда. Маргиналдардын орто кылымдык хандыгына кетпейбизби же полициялык мамлекетке айланбайбызбы?
– Так жооп жок. Садыр Жапаров жана Камчыбек Ташиев бийликке элдик үмүттүн толкунунда келишти. Бүгүн да алар бул үмүттүн туткунунда турушат. Элдик учкул сөздү билесиздер да – “сүйүүдөн жек көрүүгө бир кадам”. Орто кылымдык хандык тууралуу бир жактуу айта алам, мындай нерсе эч убакта болбойт, хандык салт биз үчүн эмес жана биз тууралуу эмес. Полициялык мамлекет… айланасындагылар жана күч органындагылар муну жасоого аракеттениши мүмкүн, бирок учурдагы лидерлердин саясий өлүмүн тездетет, муну алар эң сонун түшүнүп турушат.
Так бүгүнкү саясий кырдаалдын алгоритми мындай, Жапаров-Ташиев тандемине элге байкалаарлык жыйынтык тез арада абдан керек.Калктын калың катмарына “кустурабыз”, “дакансадан” башка да жогорку кирешелердин, маяналардын, пособие жана пенсиялардын негизинде табылчу нан да керек. Стабилдүүлүк жана коопсуздук керек, соттордун, прокурорлордун, милиционерлердин, көзөмөлдөөчүлөрдүн, салыкчылардын, санитардык дарыгерлердин, ар кандай ишкерчиликке берилчү документтерде акыйкаттуулук зарыл жана буга ар кандай жаза чаралары менен жетишүү мүмкүн эмес. Бул жерде биз мультипликативдик күчтүү натыйжага ээ болгон мамлекеттик системалуу жана ыкчам чечимдер керек.
Жаңы Конституцияда дагы бир чоң жакшы нерсе бар, президент аткаруу бийлигинин башчысы болуп эсептелинет жана өкмөттүн иши үчүн толук кандуу жоопкерчилик тартат. Өкмөт мындан ары кайсы иште болбосун айыптуу болуп калбайт.
Эгемендүүлүктүн отуз жылында отуз өкмөт алмашты, мамлекеттик кызматтар жана мамлекеттик тутум квалификациялык деградацияга туш келди. Бүгүнкү күндө өлкөбүз жарым кыйроо абалында турат. Ачуу чындык ушундай.
КОММЕНТАРИЙ КАЛТЫРУУ