Биз барып көргөндө эки жыл мурда тегиз эмес, чункур жерге курулган “Чынгыз-Ордо” комплексинин курулушунун көрүнүшү көзгө комсоо, көнүл ирээнжитет.
Анын үстүнө ал жердин астында суу мол дешет-билими бар көсөмдөр. Анан дагы жер алдынан чыккан суулардан улам толуп турган “пруд” бар. Комплекске жакын жерде, ошол жерге “арка” курулуптур. Түндүк жагы жар, жолдун кенендиги 9-10 метрге жакын. Суу толсо же ашып кетсе “кырсык” болсо… Анан эмне болот-ЫЯ, Ээй көрпенде?
Андан ары бассан, Чынгыз Айтматовдун “Бото көз булагы”. Жалт-жулт этет. Агымы дабышсыз. Тегерек чети кунарсыз. Анын жээгинде эки колун бооруна алган Чынгыз Айтматов тургандай сезилет. Туюм ошондой. Кулакка даана угулгансыйт. Чынгыз Айтматов жалооруй үн катат:
Айтчы “Бото көз” булагым. Менин атам кайда? Ал кайсы жерге коюлган…? Жым-жырт. Бул сөз Чынгыз Айтматовдун бала кезиндеги кусалыгы. Ал дагы үн каткансыйт…
Мен ыраазымын дүйнө элдерине. Бүтүндөй чыгармаларымды өз тилдерине которуп алып окушту. Мен ыраазымын немец , француз, түрк, казах, жана Орто азиялык туугандарыма. Ыйык жайларына менин атымды ыйгарышты. 90-жылдыгымды белгилешип, урматтап жатышканына. Мен, мени урмат, сый туткан бардык адамзаттарына эки дүйнөдө ыраазымын. Анан Чынгыз Айтматовдун үнү басандап, андан аркысы угулбайт. Теребел тынч. “Бото көз” булак шылдыр-шалдыр. Элеси кайып болуп! Чынгыз Айтматовдун… Манас тоосунан соккон жумшак желаргы кана беш-энеге леп-леп… Ушул учкул секунддарда көнүл дүүлүгөт.. Ыза пайда болот. Жүрөк болк-болк. Тил күрмөлбөй-дудук. Денеде муздак тер. Көздөр босомук. Кычыктарында тамчы. Ындыны өчүргөн табышмактуу ойлор. Билимсиздик-улуу адамга болгон жетесиздик. Уйгу-туйгу ойлор кулактан кирип, мээни чайкайт.
Болору болгон, сапатына карабай “көсөмдөр” ураалашып тим болушкан. Токтоп калган. Кур аякка бата жүрбөйт болушуп, май кармаган бармагын жалайт болуп, каралган каражат тып-тыйпыл. Бүтпөгөн, сапатсыз иштерди көрүп ачуун, келет. Аргасыздан каргыш сөз да, чыгат, “Чынгыз-Ордо” комплексине бөлүнгөн акчаны ”бөлүп” жегенче, чычкандын богун жеп… дейсин. Анын үстүнө, Эсептөө палатадан келгендер ”начет” койгондору бар. Бирок акча жок, иш эчак токтогон. Ап эткендер жүрөт аман-эсен.
Бирок Чынгыз Айтматовдун арбагы тынчсыз. Тээ “Бото көз” булагында дүйнө элине ыраазычылыгын айтып, андан ары кыргыз элине таарынычы бардай, үнү угулбай, сыр бойдон калышында эмне деген сырдуу ой жатат? Эмнеси болсо да, айрым атка минерлердин ЭССИЗДИГИ, улуу тарыхты түзгөн философко, айкөлгө жүр-нары мамиле кылгандар да, тарыхта калат ээ… Катыкүн. Бир кем дүйнө. Дудук дүйнө. Табышмактуу дүйнө… Анан “чычкандын богун жегирлер” эмне болушаар экен? Же тилдери күрмөөгө келбей…
Ээй билермандар, Кудайдан корккула! Арбактын унүн уккула! Манастын айкөл элин дүйнөгө уят кылбагыла? Колу шоктор, оозунар булганып калса, көздөн “кайым” болгула! Кечирим сурагыла. Дүйнө элдерине уят кылбагыла! Касиеттүү калкыбызды. Тартип да, адамкерчилик да ушундай! Эссиздер, жерпайлар эки сөздүүлөр! Ойлонгула. Кеч эмес. Бир жарым жыл бош кетти.
Чынгыз Айтматовдун 95 жашка чыкканын белгилөөгө да, аз эле калды. Шашпагыла. Азыр Чынгыз Айтматовдун арбагы алдында кетирип жаткан күнөөбүз арбын.
Бозортпогула Дүйшөндүн мектебин. Буза көрбөгүлө кыргыз калкымдын үмүтүн.
Талас облусу М. Мамбеталиев, Т. Наралиев
КОММЕНТАРИЙ КАЛТЫРУУ