Көз карандысыздыктын 30 жылындагы 30 олуттуу окуялар

Быйыл 31-августта эгемендүү кыргыз мамлекетинин Көз каранды­сыз­ды­гынын 30 жылдык мааркеси белгиленет. Ошол жылы төрөлгөн бал­дар, кыздар эрезеге жетип, алды 3-4-5 балалуу, үй-жайлуу болуп, атуул катары калыптанып  калыш­ты. Саясатка аттан­ган­дардын алды өлкө­бүз­­дүн учур­да­гы мамлекеттик башкаруу аппараты­нын ар түрдүү дең­гээл­деги башкаруучулары, министр­лер­дин, коми­тет­тердин, комиссия­лар­дын төрагаларынын орун басарлары, жетек­чилери, саясий партия­лар­дын лидерлери болуп, эли-журту­на, кыргыз мамлекетине кызмат өтөшүүдө. Көптөгөн ийгиликте­ри­биз болсо да, кээ бир пессимистик маа­найдагы мекендештерибиз аларды көр­гүсү кел­бей, кээ бир кемчилдик­тер­ге, мүчүлүштүктөргө басым жасап, 30 жылда алгылыктуу иш бол­бо­гондой таризде кээ бир ММК аркылуу пикир түзүүгө аракет кылы­шууда. Мен аларга макул эмесмин, кемчилдиктер, катачылыктар менен катар эле бир топ жетиш­кендиктер, ийгиликтер болгону талашсыз. Оп­ти­мисттик маанайда ошол ийгиликтери­бизге тарыхый саресеп салдык.

    Кыргыз мамлекетинин көз карандысыздыгынын 30 жылдыгында орун алган өлкөбүздүн саясий, социалдык-экономикалык коом­дук жана маданий турму-шунда орун алган 30 олут­туу, кыргыз мамлекетинин бурулуш этаптарына алып келген, тарыхыбызда татыктуу из кал­тыр­ган окуя­ларына саресеп салып көрдүк. Алар төмөнкүлөр болду:

1. 1991-жылдын 31-августунда жарыяланган кыргыз мам­ле­кетинин Көз каран­ды­сыз­дыгы жө­нүндөгү Декларация. Бул документ кыргыз мамлеке-ти үчүн зор тарыхый, сая­сий, укуктук мааниге ээ болгону талашсыз. Ошол кезден баштап кыргыз мам­лекет­түү­лү­гү­нүн жаңы – өз алдынча, көз карандысыз мамлекет катары доору баш­­талган.
2. 1992-жыл көз карандысыз кыргыз мамлекетинин маанилүү жылы болуп калды. Жаңы кыргыз мамлекетинин эгемендүүлүгүн, көз карандысыз­ды­гын Тур­ция, США, Рос­сия, Япония, Китай, Иран, Пакис­тан, Германия сыяктуу дүйнөлүк ири державалар таа­ныш­кан. 1992-жылдын 1-февралын­да Биш­кек­­те, Борбордук Азия чөлкөмүндө биринчи болуп, АКШ элчилиги, а Ва­шинг­­тон­до Кыргызстандын элчилиги ачылган. 1992-жылдын 29-апре­лин­де Түрк Республикасынын элчилиги Бишкекте ачылды. 1992-жылдын 2-мар­тында БУУ Генералдык Ассамблеясынын 46-сессия­сы Республика Кыр­гыз­станды БУУ­нун мүчөлүгүнө бир добуштан кабыл алган. Ошол эле күнү Нью-Йоркто, БУУнун башкы имаратында Рес­пуб­лика Кыргызстандын Туусу расмий көтөрүлүп, желбиреген.
3. 1993-жылдын 5-майында Жогорку Кеңештин ХП сессиясында талкуу­ланып, Кыр­гыз Республикасынын Баш мыйзамы – Консти­туция­сы кабыл алынган. Бул чындыгында зор саясий, укуктук мааниге ээ та­рыхый окуя. Көз карандысыздыктын жаңы шартында Кыр­гыз­стан­дагы мам­лекеттик, коомдук түзүлүштү, башкаруу ыкмасын, реслубли­ка­нын ички жана тышкы саясат-тарынын негизги багыттарын мезгил талабына шайкеш анык­тоо керек эле. Мындай кадамдарды камсыздоо үчүн жаңы Баш мыйзам иш­телип чыгып, эл тараза­сына коюлуп, ка­был алынган. Консти­ту­циянын маңызын негизги эки  принцип түзгөн:  бийлик бутакта­рынын бөлү­нү­шү;  элдик  суверенитет. Конс­ти­туция республиканы унитар­дык, демо­кра­­­тиялык респуб­лика деп жарыялаган.
4. 1993-ж. Конституцияга шайкеш көз карандысыз Кыргыз­стан­да коомду, сая­сий турмушту де­идео­логизациялоо, департи­за­­циялоо, десоветиза­ция­­лоо, де­цен­тра­лизациялоо, деформа­ция­лоо турмушка ашырыла баштаган. Конс­ти­ту­ция­га ылайык укуктук мамлекеттин негиздери киргизилген. Алгачкы жолу бир партиянын үстөмдүгү жоюлуп, көп партиялуу­лук система кир­ги­зилген.
5. Жаңы Консти­ту­ция­бызга ылай­ык жаңы мамлекеттик символ­до­ру­­буз пай­­да болду. Өлкө­бүздү эл ара­лык арена­да таанытып келе жат­кан – Туу­буз­ 1992-ж. 3-мар­тын­­да Жо­­гор­ку Кеңештин 8-сес­сия­сында рас­мий белги катары ка­был алы­нып, 5-мар­тта Өк­мөт үйү­нүн үстүндө салтанаттуу көтөрүлгөн. Туунун ав­­торлору Э.Ай­дар­беков, Б.Жай­чы­беков, С.Ип­та­ров, Ж. Ма­таев, М. Сы­ды­­­ков. Улуттук мамлекеттин символу болгон – Герб Кыргыз Рес­пуб­ли­ка­сынын Жогорку Кеңешинин 1994-жылдын 14-янва­рындагы ток­то­му менен беки­тил­ген. Авторлору А.Абдраев, С.Дуба­наев. Кыргыз мамлекетинин маа­нилүү символу – Гимн Жогорку Кеңештин 1992-жылдын 18-декабрын­да­гы чечими менен бекитилген. Сөзү Ж.Садыков жана Ш.Кулуев­дики. Обону Н.Давлесов менен К.Молдобасановдуку.
6. 1993-жылы 10-майда Кыргыз Рес­­публикасынын Жогорку Кеңешинин 12-сес­сия­сы, Өкмөттүн “Улуттук валютаны киргизүү жөнүндөгү” суну­шун кабыл алып, анын зарылды­гын бекитип, өз  чечими ме­нен улуттук валю­та – сом кирги­зил­ген. Кыргыз Республикасы КМШда биринчилерден бо­луп өз улуттук валютасын чыгарды. 90-жылдардын башын­да өлкөнү экономикалык, социалдык кризис­тен чыгуу­су­на, жаңы киргизилген улуттук валю­та олуттуу таасир эткени талашсыз. Биздин улуттук валютабыз азыркыга чейин Бор­бордук Азия чөлкөмүн­дө­гү эң туруктуу улуттук валюта болуп, мамле­ке­тке, соода-экономи­ка­лык катнаш­та­р­да өз вазый­пасын атка­рып келүүдө.
7. Кыргыз Рес­пуб­ли­касынын I чакы­ры­лыштагы Жогорку Кеңе­шине шай­лоо­лордун натый­жасын­да 1995-жылдын февралынан баштап эки палаталуу Жо­горку Кеңеш тү­зүл­гөн. Мыйзам чыгаруу (35 депу­тат) жана Эл өкүл­дөр жыйы­ны (70 депутат). Тең шайлоо шарттарында шай­лан­ган эки пала­танын депутат­тарынын укуктары бирдей болгон. Бул дүйнө­нүн баш­ка пар­ла­менттеринен айырмаланып турган эки палаталуу кырг­ыз парла­ментинин өзгөчөлүгү эле. (Бирок эки палаталуу кыргыз парламенти да туруктуу бо­луп, өз жеми­шин толук бере албады. Бир палаталуу Кыргыз Рес­пуб­ли­кассы­нын Жогорку Ке­ңе­ши­не биз кайрадан 2005-жылы кайрылдык).
8. Баш мыйзамыбыз 1993-жылы кабыл алынган кийин өлкөбүз 9 жолку конс­ти­туциялык реформаны баштан ке­чирди. Ал реформалар «Конституцияга өз­гөр­түү­лөр­дү жана толуктоо­лорду киргизүү» жөнүндөгү мыйзамдын алка­гын­да, бүткүл элдик референдумдун натый­жасында турмушка ашы­рыл­ган. Консти­туциялык реформалар 1994,1996,1998, 2003,2006, 2007,2010,2016, 2020- жыл­дар­га туура келет. Эгерде көз карандысыздыкка 30 жыл болсо, анын ар бир 3 жылында жаңы Конституция же конституциялык реформа болуп турган десе болот (Биринчи Баш мыйзамды кошкондо  10 жолу мам­ле­кет­тик деңгээл­деги конс­ти­ту­циялык өзгөрүүлөр болду десек болот).
9. 1995-жылдын 25-30-августунда Таласта “Манас” эпосунун 1000 жыл­дык мааракеси өткөрүлгөн. Ал маараке 1992-жылдын 20-июнунда “Манас” эпосу­нун 1000 жылдыгын бел­ги­лөө жөнүндө Кыргыз Республикасынын Пре­зи­дентинин Жарлыгы, 1994-жылкы БУУнун 1995-жылы “Манас” эпосунун 1000 жылдыгын дүйнөлүк деңгээлде майрамдоо туууларуу  резолюциясы­нын алка­гында уюштурулуп, өткөрүлгөн. “Манас”эпосунун 1000 жылдык маа­раке­си Кыргыз Республикасын дүйнөлүк коомчулукка дагы бир жолу таа­ныт­кан.  Мааракеде “Манас” айылында 1000  боз үй тигилип, 12 канат хан өргөө, 3 кабаттуу боз үй  салтанаттын көркүн ачкан. Беш күнгө созулган маа­ра­­кеде 40ка жакын өлкөдөн 150­дөй окумуштууну катышып, 100гө жакын түр­дүү эмгектердин кыргыз жана чет тилдерде басылып чыккан. Жыйынты­гында “Манас” декларациясы кабыл алынган.  “Манас” музейи ачылган.
10. 1997-жылдын 1-январына карата көз карандысыз Кыргыз Республ­ка­сын  дүйнө­нүн 120 ашык өлкөсү таанып, 40га жакын ири эл аралык уюмдарга мүчө болгон.
11. 2000-жылдын октябрында башында Ош шаа­ры­­нын 3000 жылдык салтанаты БУУнун колдоосу менен өткөн. Дал ошол маараке учурунда  Ош шаа­рына экинчи бор­бор статусун берүү жөнүндөгү Президенттин Жарлыгы чыгып, ошондон бери 5-октябрь Ош шаарынын күнү катары белгиленет. 2000-жылдын 4-октябрындагы Президенттин  № 276 Жарлыгына ылайык Ош шаары «Данакер» ордени менен сыйланган.
12. 2003-жылдын августунуда кыргыз мамле­кет­түү­­лүгүнүн 2200 жыл­дык салтанаты өткөн. “2003-жылды – Кыргыз мамле­кет­түү­­лүгүнүн 2200 жылдыгы” деп жарыялоо туу­р­алуу чечимди БУУ Башкы ассамблеясынын 2002-жылдын 20-декабрында өткөн 57-сессиясы кабыл алган. Натыйжада Кыр­гыз мамлекеттүүлүгүнүн 2200 жылдыгы дүйнөлүк деңгээлде белгиленди.
13. Өлкөнү өзгөрүүгө алып келген олуттуу саясий, тарыхый окуялар ката­рында Аксы окуясы бар. 2003-ж. 17-18-март күндөрү Аксы райо­ну­нун кал-кы менен куралдуу мили­ция отряддарынын ортосундагы кагылышуу болуп, анын натый­жа­сында чыккан ок атуу­дан 6 адам курман болуп, 22 адам жараат алып, 67 адам камакка алынган. Аксы окуялары­нын чыгуусунун себептерин, анын натый­жа­сын иликтөө үчүн үч комиссия иштеген. Алар: Коомдук-сая­сий комиссия, Депу­тат­­тык комис­сия, Мамлекеттик Ар бир комиссия өз вазыйпа­ла­рын аткарып, өз жыйынтыкта­рын тиешелүү жактарга беришкен. Аксы окуяла­ры Кыргызстан элинин тары­хын­да ташка тамга баскандай из калтырып кетти.
14. 2005-жылдын 24 марты элдик революция. 2005-ж. өлкөдөгү коом­дук-саясий кыр­даал, социалдык-экономи­ка­лык абал курчуп ошол кезге кеңи­ри кулач жайган мамле­кет­ти авторитардык, үй-бүлөлүк башкарууну кыйра­тып, саясый өнүгүүнү, багытты түп-тамырынан бери өзгөртүп, саясый систе­ма­нын чыныгы демократиялык нукка бурууга толук шарттар түзүлгөн. Ал эми Жо­гор­ку Кеңешке шайлоо толкуп турган эл масса­сын чечкин­дүү саясий кадамдарга баруусуна түрткү болуп калды. Март революция­сы­нын саясий, социал­дык-экономи­калык негизги себептери:  А.Акаев­дин элди алдап үчүнчү мөөнөттөн кийин дагы президент болуп ка­лууга аракети; А.Акаев­дин өзү­нүн, жакындары­нын, бийликтеги өнөктөштөрү­нүн теңирден теске­ри жоруктары, конституциялык укукту бузуулары коомчу­лук­ту, элди, саясий күч­төрдү кыжыр­дантты; Б.Акаева башында турган «Алга Кыр­гыз­стан!» пре­зи­денттик сая­сий партиясы­нан басымдуу көпчүлүгү Жо­гор­ку Кеңештин депутаттыкка өткөн, алар аркылуу А.Акаев өз кудуре­тин бекем­дөө аракетин көргөн;[1] Жогор­ку Кеңешке «Алга Кыргыз­стан!» сая­сий партия­сы­ аркылуу өзүнө өзгө­чө берилген чиновниктер эле эмес, жакын туугандарын, үй-бүлө мүчөлөрүн, президенттин кызы – Б.Акаеванын, уулу – А.Ака­ев­­дин, аялы М.Акаева­нын көп­төгөн туугандарынын, бир эле мез­гил­де ар түрдүү чөлкөмдөр аркылуу парламентке келиши элди иренжитип, аб­дан нааразы кылган; калктын кес­кин түрдө жакырчы­лыкка кабылышы, жумушсуздуктун арбышы – 1991-жыл­дан баштап, калктын социалдык абалы жыл сайын начарлап, 2005-жылы калктын 70 пайызы жа­кыр­чылыктын жана өтө жакырчылыктын чегине туш болду; Жогорудагы­лар­дын баардыгы кыргыз коомчулугун, элди жаңы, чеч­кин­дүү революциялык кадамдарга баруусуна түрткү болгон. Элдик нааразы­чы­лык күндөн күнгө күч алды. 2005-ж. 24-мартында 15 жыл бийлик жүргү­зүп, өлкөнү эко­номи­ка­лык кыйроого, миллиондо­гон тышкы жана ички ка­рыздарга батырган, мамле­кет­ти башкарууну узурпациялап, үй-бүлө­лүк баш­карууга жол берген өлкөнүн биринчи президенти А. Акаевдин режими кый­рап, өзү чет өлкөгө качууга маж­бур болду.
15. Март революциясынын турмушка ашышына 2005-ж. башы­нда Кыргызстанда пай­да болгон үч оппозициялык күч А.Акаевдин режимине каршы туруп, революциянын ишке ашырган. Алар К.Бакиев башын­да турган 9 сая­сий партияны камтыган «Кыр­гыз­стан эл­дик кыймылы», М.Иманалиев жетектеген «Жаңы багыт» жана Р.Отунбаева, О.Теке­баев жетек­те­ген «Ата Журт» кый­мы­лы. Бу­ларга кошумча «Кел кел» жаштар уюму. Негиз­ги сая­сий каршылыкты ушулар көрсөткөн. 24-март эл  өзүнүн  уку­гун  коргоп, бий­лик­тин  жалгыз  булагы экенин, эл  бий­лиги  баа­рынан  жогору, Ме­кендин таг­ды­ры  баа­ры­нан ыйык  экенин  көрсөткөн  тарыхый  күн болду.

Бул революциянын өзгөчөлүгү революциялык кыймыл Ош, Жалал-Абад облустарынын элет жеринен, алыскы райондорунан башталып, тез эле бор­борго жеткени болду.  Кыска мөөнөтө, 24 мартта жаңы бийлик  орноду. 2006-2012-жылдары 24-март элдик революция күнү ка­тары белгиле­нип кел­се, өкүнүчтүүсү 2013-ж. баштап ал майрамдык дата катары эске алынбай калды.

16. Март революциясынан кийинки дагы бир олуттуу окуя, 2005-жылдын 12-майын­да К.Бакиев ме­нен Ф.Ку­ловдун саясий тандеми болду. Ал тары­хый, саясий тандем түн­дүк-түштүк ма­се­ле­син чечүүгө, саясий абалды жак­шыр­тууга өбөлгө түзгө­нүн айта кетүү абзел. Келишим боюнча Ф.Кулов К.Бакиевди президенттик шайлоодо кол­дойт, жеңишке жетишкенден кийин премьер-министрдин ордун ээле­мей бол­гон. Кели­шимге жараша шайлоодо К.Бакиев шайлоочулардын 88,9% ээ болуп прези­дент­тик, ал эми Ф.Кулов премьер-министрлик креслону ээлеш­кени тарыхта калды.
17. 2005-жылдын 1-апрелде парламент Кыргыз Респуб­ли­ка­сынын мурда­гы прези­денти А.Акаев менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүү үчүн атайын комис­сия түзгөн. Комиссия өз вазыйпасын аткарып 4-ап­рел­де Мос­ква­да А.Акаевдин отставкасын кабыл алган. Анын иш аракетинин натыйжасында Жо­гор­ку Кеңеш­ 2005-ж. 11-апрелинде Президент А.Акаев­дин мөөнөтүнөн мурда прези­дент­тик ыйгарым укуктарын токтотуу жөнүндөгү токтомун (№133-111) чы­га­рган.
18. 2005-жылдын 25 апрелинде  «Кыргыз Республикасында  Конститу­ция­­лык кеңеш­мени түзүү жана конституциялык реформа­ны өткөрүү жөнүн­­дө» Жогорку Кеңеш атайын токтом кабыл алган. Аталган ток­том­го ылайык жаңы Конституциялык кеңешменин түзү­лүп, жетекчилигине Жогор­ку Ке­ңеш­тин төр­ага­сы Ө.Ч.Те­ке­баев бекитилген. Кеңешмеге 114 адам кирип, алар­дын 57 жа­рандык коомдон, 37 Жогор­ку Кеңе­ши­нин депутаттары, 10 атка­руу бийликтеринин, 10 сот бийлик­те­ринин өкүл­дөрү кирген. Бул конс­ти­ту­ция­лык кеңешме өз вазый­пасын толук аткарган.
19. 2005-жылдын 10-июлунда Кыргыз Республикасынын экинчи прези­дентин шай­лоо­су өтүп, К.Бакиев Президент болуп шайланды. Тилекке кар­шы, ал дагы элдин ишени­чин, үмүтүн актаган жок. 90го жакын кишинин өмүрүн кыйып, Апрель революциясынан кийин өлкөдөн качып кетти.
20. Президенттин 2007-жылдын 23-октя­бр­­дагы жар­лы­гы менен Жогорку Кеңеш мөөнө­түнөн мурда таркатылып, ошол жылдын 16-декабрын­да­гы шай­лоо­нун жыйынтыгы боюнча IV чакырылыштын депутаттары республиканын тарых­ында биринчи жолу пар­тия­лык тизме­лер боюнча шай­лан­ган.
21. 2010-жыл 7-апрелде маани-маңызы, саясий мүнөзү боюнча элдик ре­во­лю­­ция бол­ду. Апрель революция­сынын тарыхый хроникасы мурдагы ре­во­­лю­циядан кыска, бирок кандуу болду. Апрель революциясынын натыйжа­сында коррупцияга, ав­то­­рита­ризм­ге белчесинен баткан К.Бакиевдин бийли­ги, үй-бүлөлүк режими кула­ды. Апрель револю­ция­сы­нын негизги сая­сий, со­циалдык-эконо­микалык өбөл­гө­лөрү, шарттары жана себеп­тери: 2005-ж. Март революциясы толугу менен өз максатына жетпей, мил­деттери толук аткарыл­бай калган; револю­ция­нын натыйжасындагы кеңири эл массасынын жеңи­ши уурдалды; бир үй-бүлөлүк ре­жим экинчиси менен ал­ма­­шы­лып калганы тез эле байкалды; К.Бакиевдин тушунда да бийликтеги коррупция, авторита­ризм жоюлбастан, мурдагы ре­жим­дей эле кө­бөйгөн; экинчи президент учу­рунда үй-бүлөлүк башкаруу сакталып эле кал­бас­тан, үй-бүлө­лүк диктатура күчө­гөн; Президенттин үй-бүлөсү, жакындары эл байлыгын, мамлекет­тин мүлкүн уурдап-то­ноосу мурда­гы­дан да күчөп, анысы аз келген­сип расмий бийлик кри­миналдар менен коюн колтук алышып кетти; үй-бүлө­лүк башкаруу, рас­мий бийлик­терге президент К.С.Ба­киевдин балдарынын, бир тууган-дары­нын ыксыз кийли­ги­шүүсү күч алган; мамлекеттин экономи­ка­сынын эӊ маа­ни­лүү жактарын К.Бакиевдин уулу Максим толугу менен өз колуна алган; саясий, социалдык-экономикалык турмуштун, расмий бийликтердин баар­дык тармактарында коррупция, жердешчилик, тууганчы­лык, улутчул­дук, аймак­чы­лык, кландык көрүнүш күч алды; өлкө ай­ма­гындагы киреше көп кирген чөйрөлөр­дү экинчи президент­тин балдары, бир туугандары ачык эле бөлүп алы­­шы, ар кимиси өз чөйрөсүнүн кожоюну катары, элдин кызык­чы­­лы­гын көзгө илбестен өз каала­гандарын жасашкан­ды­гы, ар бири өзүн ошол чөлкөм­дөр­­дүн, тармактардын ээси катары сезип калгандыгы болду.
22. Элдик революция ишке ашкан 7-апрель күнү бийлик толугу менен ку­ра­мы 14 кишиден турган Убактылуу Өкмөт­кө өттү. Ө.Текебаев айткандай «… Эми биз Өкмөт, биз парламент, биз Пре­зидент болобуз. Ооба бул абдан татаал, жаман маселе…. Бирок башка­ча чечими жок…» болгон. Убактылуу Өкмөттүн башчысы Р.Отун­баева, биринчи орун ба­са­ры А. Атам­­баев, орун басарлары Ө.Те­ке­баев, Т.Сариев, А.Бек­на­заров, коргоо ми­нис­­три И.Исаков, УМКК төрагасы К.Дуйше­баев, ички иштер министри Б.Шер­ниязов болуп дайындалган. Убактылуу Өкмөт ат көтөргүс оор жүктү арка­лап, кыйын-кезең ашуу­­да кыр­гыз элин, мамлекетин бөлүп, жаруудан сак­тап калышты. Жаңы бийликтин тушунда Р.Отунбаева өткөөл мезгилдин Президенти болуп тарыхта калды.
23. 2010-жылдын 10-15-июнунда Кыргызстандын түштүгүндө эки элдин ортосуна от жак­кан сепаратисттердин айынан, жүздөгөн адамдар­дын өмүрү кыйылган, көптөгөн кыймылдуу, кыймылсыз мүлк жокко чыккан кыргыз-өзбек этникалык кандуу кагылышуу­су орун алды. Этникалык чыр чатакты иликтөө боюнча бир катар расмий, коомдук, эл ара­лык комиссиялар өз тыя­нак­тарын, корутундуларын беришти. Тилекке каршы, ошол кан­дуу кагылыш­ты уюштурган сепаратисттер тобу, чыр-чатактын алдын алып, бөгөт коюга дарамети жетпеген, алдын ала берилген кооптуу маалыматтарга тиешелүү чара көрбөгөн расмий жетекчилер дагы эле өз жазаларын ала элек.
24. 2010-жылдын 27-июнунда Кыр­­гыз Республикасынын Конституция­сы­нын жаңы дол­боору бүткүл элдик референдумга коюлуп, добуш берүүгө ка­тыш­­кандардын 90% сунуш­талган жаңы Конституцияга колдоо көрсөткөн. Жаңы Конституциянын акыркы түп нускасы расмий түрдө 2010-жылдын 6-июлунда жарыяланган.
25. Апрель революциясынан кийин, жаңы комдук, саясий кырдаалга байла­ныш­туу Кыр­гыз Республикасынын Пре­зи­дентин шайлоо 2011-жылдын 30-октя­брына дайындал­ган. Пре­зи­дентти шайлоонун жыйынтык­тары боюнча А.Ш.Атам­баев шайлоочулардын 62,52% добушуна ээ болуп, Кыр­гыз Рес­пуб­ли­ка­сы­­нын төртүнчү Президенти болуп шай­ланды. Бул Президентибиз өз бийлигин ыктыярдуу түрдө кийинки Президентке өткөрүп бергендиги менен айырмаланды.
26. 2017-жылдын 15-октябрында өткөн Кыргыз республикасынын Прези­ден­тин шай­лоо­до шайлочулардын 54,7% добушуна ээ болуп, Жээнбеков Сооронбай Шарипович көз каран­дысыз Кыргыз Республикасынын бешинчи Президети болуп шайланып, 2020-жыл­дын октябрында мөөнөтүнөн мурда Президенттик кызматты тапшырган.
27. Октябрь 2020-жыл. 4-октябрдагы парламенттик шайлоого катышкан 16 партия­нын «Биримдик», «Мекеним Кыргызстан», «Кыргызстан» жана «Бүтүн Кыргыз­стан», «Мекенчил» партиялары 7 пайыздык босогодон өтүш­­көн. Калган партиялар, алар­дын тарапташтары шайлоонун жыйынтыгы­на нааразы болуп аянтка митингге чыгышкан. Алар парламенттик шайлоонун жыйынты­гын жокко чыгарууну талап кылышкан. 5-6-октябрда шайлоонун адилетсиздигине элдик толкундоолор күчөп, 9-октябрга чейин митингдер кү­чөп, үчүнчү рево­лю­циялык абалга алып келген. Митингчилер Ак үйдү, ата­йын кызматты, басып алышып, абактарда отурган С.Н.Жапаров баш болгон бир катар саясатчыларды бошотушкан. Кийин алардын көбү кайра камалып, айрым­дары качып кеткен. 6-октябрда БШК шайлоонун жыйынты­гын жокко чыгарган. 14-октябрдан баштап С.Ш.Жээнбеков Президенттик кызматтан баш тарткандан кийин, С.Н.Жапаров Кыргыз Республикасынын Президенти­нин милдетин аткаруучу болуп калган. 14-ноябрда Президенттик шайлоого аттануу чечимин кабыл алып, аталган кызматтан кеткен. Дал ошол октябрь окуяларынын натыйжасы бийликтин алмашуусуна алып келген. Биз ошол окуялардан сабак алуубуз, тиешелүү тыянактарды чыгаруубуз керек.
28. Ноябрь 2020-жыл. 17-ноябрда Жогорку Кеңеш Баш мыйзамдын жаңы долбоорун коом­дук талкууга чыгарган. Бул жолку долбоорго Жогорку Ке-ңештин 80ден ашык депу­та­ты демилгечи болгон. 20-ноябрда сунушталган Баш мыйзамдын долбоорун толук иштеп чыгуу үчүн Конституциялык ке­ңеш­ме түзүлгөн. 2021-жылдын 2-февралында Конститу­ция­лык кеңешме Баш мый­зам­дын долбоорунун акыркы нускасын Жогорку Кеңешке жиберген.
29. 2021-жылдын 10-январында Кыргыз Республикасынын башкаруу формасын анык­тоо боюнча референдум (бүткүл элдик добуш берүү) болуп, референдумга катышуу­чулардын 81,30% мамлекетибизге «президенттик рес­публика» форма­сын тандады. Ошол эле күнү мөөнөтүнөн мурда өткөн Президенттик шайлоонун натый­жасында, каты­шуу­чулардын 79,2% добушу менен С.Н.Жапаров Кыргыз Республикасынын алтынчы Президенти болуп шайланды.
30. 2021-жылдын 11-апрелинде Кыргыз Республикасынын жаңы Баш мый­­за­мы – Консти­туция­сы кабыл алынды. Учурда биз дал ошол аракеттеги Баш мыйзамдын алкагын­да жашоодобуз.

Жогорудагылардын баары көз карандысыздыктын 30 жылы ичинде көптө­гөн олуттуу окуялар болгондугун айгинелеп турат. Албетте биз баардык окуя­ларды толугу менен камтый албашыбыз мүмкүн, бирок өлкөбүздүн тары­­хында орун алган негизги окуяларды камтууга аракет кылып, тарыхый саресеп салдык десек болот.

  Абытов Байболот  Капарович – тарых илимдеринин доктору, про­фес­­сор, Россия табигый илим­дер академиясынын мүчө-коррес­пон­денти,  Ош мамлекеттик юри­ди­ка­лык институтунун илимий иштер жана эл аралык байланыштар  боюнча про­рек­тору. Кесиптик кызыгуусу, илимий изил­дөө­лөрү: Кыр­гыз­стандын, Бор­бордук Азия­нын, Ош шаарынын тарыхы, тарыхый булактары, булак таа­нуу­су, тарых­наамэси, кыр­гыз­ элинин чыгаан инсандары, шаар таа­нуу, Фер­гана өрөө­нүн­дөгү, Бор­бордук Азия чөлкөмүндөгү чыр-чатактар, Кыр­гыз­стандын салт­туу эмес диний агымдары ж.б. Кыргыз, орус, кытай, англис,поляк, тажик, түркмөн тилдеринде жарык  көргөн 300 ашык или­мий, публицистикалык эмгектер­дин автору, а.и. 11 моно­гра­фиялары, биргелешип жазылган китептери бар.  

Абытов Байболот Капарович, тарых илимдернинин доктору, профессор, ОшМЮИнин проректору

[1] Кабар –Бишкек, 28 февраля 2005 года.