Корруциялашкан бажычылар менен жең ичинен сүйлөшүп алып көмүскөдөгү магнатка айланган Хабибула Абдукадыр Борбор Азияга футболкадан тарта заманбап электроникага чейинки кытай товарларынын импортун көзөмөлдөйт. Азыр ал Өзбекстанда өкмөт менен өнөктөштүктө бизнес менен алектенет.
Буга чейинки иликтөөлөрдө Абдукадырдын үй-бүлөсү коррупционер аткаминерлердин жардамы менен Кыргызстанда соода жолдоруна көзөмөл орноткону аныкталган. Бирок бул алардын Өзбекстанда бийликке ыкташына жолтоо болгон эмес.
Алар көмүскөдөн чыгып, мамлекеттик агенттиктер жана президент Шавкат Мирзиёевдин туугандары менен биргелешкен ишканаларды түзүүгө киришкен.
Абдукадырлар Борбор Азиядагы эң ири базарлардын бири -Ташкенттеги “Абу-Сахийди” сатып алгандан кийин алардын транспорт жана логистикалык компаниялары товар ташыган эл аралык соода жолдорунда басымдуулук кыла баштаган. Ал арада Абдукадырдын компаниясы Өзбекстанда эки жаңы бажы терминалын иштетип, дагы бир нечесин куруу үчүн тендерди жеңип алганы кабарланууда.
2021-жылдын декабрында майрамга жакын Москвага көптөн күтүлгөн жүк жеткирилген. Ташкенттен чыккан муздаткычы бар поездге жүзүм, курма, лимон жана помидор жүктөлгөн болчу. Бул Өзбекстан менен Орусиянын ортосундагы жаңы соода келишиминин алкагында түзүлгөн “Агроэкспресс” темир жол кызматын алгачкы сыноодон өткөрүү эле.
Бирок поезддин вагондорунун бооруна тартылган эн белгиден “Агроэкспресске” былтыр гана түзүлгөн эч кимге белгисиз жеке компания өнөктөш экени көрүнөт.
UTI Transit – паракорлук жана коррупция аркылуу көмүскө карго империясын курган делген, Кытайда туулган уйгур тектүү чуулгандуу Абдукадырдын үй-бүлөсүнө таандык.
“Азаттык”, OCCRP жана “Клооптун” иликтөөлөрү төрт бир туугандын улуусу Хабибулла Абдукадыр башында турган үй-бүлө Кыргызстандагы жооптуу аткаминерлерди кантип сатып алып, бажыдан артыкчылык менен пайдалануу аркылуу өлкөнүн негизги соода жолдоруна көзөмөлдүк кылганынын бетин ачкан.
Бул табылгалар чөлкөмгө белгилүү болгон. Бирок журналисттер Абдукадырлардын соңку бизнес алакаларын бир жылдан ашык иликтегенден кийин бул үй-бүлө Өзбекстанда ошого окшош схеманы колдонгонун аныкташты. Алар ири базарды жана соода жолдорун көзөмөлгө алып, бажы кызматынын өнөктөшү болуп калганы ачыкка чыкты. Бул ирет алар өз ордун көмүскө жолдор аркылуу эмес, өкмөттүн колдоосу менен бекемдеген.
Башында өзбек бийлиги Ташкенттин маанилүү базарынын мурдагы ээсине каршы бир нече текшерүүлөрдү баштап, акыры аны Абдукадырларга сатууга аргасыз кылган. Бир нече ишенимдүү булактар ырастагандай, Абдукадырдын үй-бүлөсүнүн “таянган тоосу” президент Мирзиёевдин күйөө баласы Отабек Умаров.
Үй-бүлө өкмөт менен түздөн түз кызматташып, мамлекеттик фирма менен бирге Кытайдан келген жаңы соода маршруту деп жарнамаланган жүк ташуучу ишкана ачкан.
Журналисттердин колуна тийген документтерге ылайык, Абдукадырлар өзбек өкмөтү планын жарыялаганга чейин эле өлкөнүн расмийлери менен иштешип, чек араларда жаңы бажы терминалдарын куруу долбоорлоруна киришкен. Үй-бүлө эки терминалга инвестиция салып иштетүүнү, дагы бир нече терминалды курууну пландаган.
Өзбекстандын соода тармагында “Абу-Сахийден” ашып түшкөн кирешелүү базар жок. Баш калаанын айланма жолунда жайгашкан базардагы cансыз соода түйүндөрүндө кийимден баштап, турмуш-тиричилик техникасына чейин каалаганыңды тапсаң болот. Базар кытай товарына толгондуктан жергиликтүү куудулдар аны “Кытай борбор” деп атап алган. Кардарлардын ыңгайына жараша бул жердин азык-түлүк күркөлөрү, көп кабат автоунаа токтотуучу жайы, мечити бар.
“Абу-Сахий” базарынын таржымалы бүдөмүк, ага көп жылдар бою экс-президент Ислам Каримовдун күйөө баласы, мартабалуу жашоосу менен таанылган Тимур Тилляев кожоюндук кылып келген.
Кыргызстандагы коррупциялашкан бажычылардын колдоосу менен Абдукадыр жана анын инилери “Абу-Сахийде” жалган декларация менен өткөн кытай товарларын сатып, эбегейсиз байлык топтогон болушу мүмкүн. Үй-бүлө Айеркен Саймаитини жалдаган. Ал көптөгөн мыйзамсыз схемалар аркылуу Абдукадырлардын акчасын дүйнөнүн ар кайсы өлкөлөрүндөгү банк эсептерине которуп турганын айтып берген. 2019-жылы күзүндө аны Стамбулда атып кетишкен.
2017-жылдын аягында Тилляев базардагы үлүшүн анын жаңы ээлерине саткан. Биздин билишибизче, Тилляевдин карааны ошол бойдон өлкөдө көрүнө элек.
“Абу-Сахийдин” ээлери алмашканына өкмөт өзгөчө көңүл бурган. Мамлекеттик телеканал “Абу-Сахийге” жаңы ээлик кылган аты аталбаган “эл аралык тажрыйбасы бар чет элдик инвесторлорду” даңазалап көрсөткөн. Сюжетте баанын арзандаганына сүйүнгөн кардарлар менен ижара акысы азайганына кубанган соодагерлер көрсөтүлгөн.
“Абу-Сахий” базарындагы ал “чет элдик инвесторлор” – Абдукадырлар болуп чыккан. Тилляевдин адвокаты журналисттерге жиберген электрондук катында экс-президенттин күйөө баласы базарды 2017-жылдын декабрында Хабибулла Абдукадырга сатканын ырастады.
“Абу-Сахий” базарына жакын булактар, анын ичинде соодагерлер, корпоративдик юрист, милициянын мурдагы жооптуу кызматкери жана жүк ташуучу компаниялардын ээлери Абдукадырдын көмүскөдөгү таасирдүү таянган кишиси – Мирзиёевдин күйөө баласы жана президенттин коопсуздук кызматынын жетекчисинин орун басары Отабек Умаров экенин айтышты.
Алар берген схемадан постсоветтик өлкөлөрдүн көбүнө көнүмүш адатты – башкаруучу саясий элитанын өкүлү Умаров кирешелүү бизнести “калкалаганын” көрүүгө болот. Адатта “калкалоочу” кирешеден ала турган үлүшү үчүн ишкерди саясий чабуулдардан коргойт, инсайдерлик маалымат менен камсыздайт жана ага мыйзамды кыйгап өтүүгө көмөктөшөт.
Өзбек өкмөтү Абдукадырдын үй-бүлөсүн Өзбекстан менен Кытайдын ортосундагы жаңы соода жолунун долбоорун иштеп чыгуу планына да кошкон.
Жүк ташуудан тышкары Абдукадырлардын Өзбекстандагы Baraka Holding деген соода компаниясы чет өлкөдөн товар алып келүүдө ортомчулук ишти аткарат. Компания товарды импорттоо жана бажы документтерин жөндөөнү өзүнө алгандыктан, кардарга товарды “жергиликтүү жеткирүүчүдөн” сатып алуу эле калат.
Өзбек өкмөтүнүн маалыматы боюнча 2022-жылы Baraka Holding 200 миллион доллардан ашык кирешеси менен өлкөдөгү үчүнчү ири соода компаниясы болгон.
Абдукадырлар эми Өзбекстандын бажы комитети менен расмий өнөктөш болуп калды. Буга чейин бул үй-бүлө Кыргызстанда бажынын жогорку кызматтагы аткаминерин сатып алган деген айыптоолор Ташкентти токтоткон эмес.
Мамлекеттик мекемелердин колдоосу менен бир нече бажы терминалын жана олжолуу “Абу-Сахий” базарына ээлик кылган, аткезчиликтин аркасы менен байлык топтогон делген үй-бүлө Өзбекстанга кара жол менен кирип-чыккан соода жолдорунун көбүн өз көзөмөлүнө алган.
Өзбекстандын транспорт министринин айтымында, өкмөт Абдукадырлар негизги оюнчу болгон “Агроэкспресс” долбоорун кеңейтип, Орусиянын Уралынан баштап Ыраакы Чыгышына чейин жүк ташууну пландап жатат.
Булак: Борбор Азия жаңылыктар кызматы
КОММЕНТАРИЙ КАЛТЫРУУ