ДҮЙНӨ ЖҮЗҮНДӨ

Ушул тапта казакстандык адистер Түркиянын эки калктуу конушунда издөө-куткаруу иштерин жүргүзүшүүдө. Бир топ Газиантеп шаарындагы толугу менен кыйраган тогуз кабаттуу үйдө иштеп жатат. Урандылардын алдынан төрт киши куткарылды, 27 адамдын сөөгү табылды.

Экинчи топ алты кабаттуу имараттын урандылардын казып жатышат. Ал жактан 24 кишинин сөөгү чыгарылды. Казакстандын Өзгөчө кырдаалдар министрлиги урандылардын алдынан бир үй-бүлөнүн үч мүчөсү – атасы жана анын эки баласы аман табылганын кошумчалады.

Түркиядагы жер титирөөдөн үч казакстандык мерт болду. Дагы бир казакстандык келин аман табылды. Ал колунан жараат алган.

6-февралда Түркия жана Сириянын аймагында болгон 7,8 баллга жеткен зилзалада 40 миңге жакын адам набыт болуп, он миңдеген киши жараат алды. Миңдеген имарат кыйрап, он миңдеген үй-бүлө баш калкасыз калды.

Билдирүүдө буга “Орусиянын Украинага кол салуусунун күтүүсүз кесепеттери”, “орус укук коргоо органдарынын АКШ жарандарын куугунтукка алуу ыктымалдыгы”, “Орусия менен транспорттук байланыштын чектелгени”, “АКШ элчилигинин Орусиядагы америкалыктарга жардам көрсөтүү мүмкүнчүлүгүнүн чектелгендиги” жана “террордук чабуул коркунучу” себеп экени жазылган.

Билдирүүдө ошондой эле орус бийлиги АКШ тарабынан берилген документтерди тааныбастан, кош жарандыгы бар америкалыктарды армияга чакырышы мүмкүн экени белгиленген.

Мындан тышкары элчиликтин билдирүүсүндө эл аралык коопсуздук нормаларын сактабаган орус авиакомпанияларынын учактары менен учуудагы тобокелдиктер жогорулаганы жазылган.

АКШ элчилиги америкалыктарды Орусияга барбоого жана бул өлкөдөгү кандай гана нааразылык акциялар болбосун аларга катышпоого чакырды.

АКШнын элчилиги 2022-жылы америкалыктарды эки жолу “Орусиядан тез арада чыгып кетүүгө” чакырган – алгач Орусия Украинага кол салгандан көп өтпөй 28-февралда жана экинчи жолу Орусияда мобилизация жарыяланган 28-сентябрда.

Орусиянын бийлиги мобилизация аяктаганын жарыялаганы менен президенттин тиешелүү жарлыгы дале күчүндө жана каалаган учурда миобилизациялык иш-чаралар кайра башталышы мүмкүн.

Ал ортодо дүйшөмбү күнү Орусиянын Тышкы чалгындоо кызматынын башчысы Сергей Нарышкин АКШ Орусиянын жана башка КМШ өлкөлөрүнүн аймагында теракттарды уюштуруу үчүн Жакынкы Чыгышта “жихадчы топтордун жоочуларын” жалдап жатканын билдирди. Азырынча Вашингтон бул билдирүү боюнча комментарий бере элек.

Маалыматка ылайык, 12-февралда саат 22:00 чамасында урандылардын арасында тирүү калган адам бар экени аныкталып, алты жарым сааттай тынымсыз казуу иштеринин кийин 50 жаштар чамасындагы эркек киши аман-эсен куткарылган.

Андан алдын, 7 жаштагы баланы уранды алдынан аман таап чыкан. 11-февралда кыргызстандык куткаруучулар жер титирөөнүн алтынчы күнүндө 22 жаштагы кош бойлуу келинди, 16 жаштагы өспүрүмдү уранды алдынан алып чыккан эле.

Түркиянын зилзала болгон аймактарындагы куткаруу иштерине Кыргызстан кечээ 80 куткаруучу жана алты дарыгер жиберди. 67 куткаруучу кыйроонун эртеси күнү эле жөнөп кеткен.

80 куткаруучу жана алты дарыгер 12-февралда жардам иретинде дары-дармектерди, медициналык жабдууларды, буюм-тайымдарды жана кийим-кече өңдүү зарыл буюмдарды, ошондой эле 75 боз үй ала кетишти.

6-февралда Түркия жана Сириянын аймагында болгон 7,8 баллга жеткен зилзалада 33 миңден ашык адам набыт болуп, он миңдеген киши жараат алды. Миңдеген имарат кыйрап, он миңдеген үй-бүлө башкалкасыз калды.

Эки өлкөдө жаракат агандардын саны 80 миңден көп. Жүз миңдеген кишилер үй-жайынан ажырады.

Урандылар арасында иштөө уланууда. Ага 70 өлкөнүн куткаруучулары жана медиктери катышууда. Азыркыга чейин урандылардын алдынан тирүү адамдар табылып жатат, арасында балдар да бар.

Түркияда имараттардын кыйрашы боюнча тергөө иштери жүрүүдө. Шектүү 100дөн ашуун адамды кармоо боюнча токтом чыкты. Дагы 50дөй киши талоончулук үчүн кармалды. Өлкөнүн президенти Режеп Эрдоган алар жазадан кача албай турганын айтты.

Түркия менен Сирия чектеш аймакта 6-февралда жер эки жолу катуу силкинип, күчү 7,5-7,8 баллга жеткен. Андан бери бери 1,5 миңден ашык жер титирөө катталды.

Түркияда үч айга өзгөчө абал жарыяланды.

Өзгөчө кырдаалдар министрлигинин билдиришинче, алар жардам иретинде дары-дармектерди, медициналык жабдууларды, буюм-тайымдарды жана кийим-кече өңдүү зарыл буюмдарды, ошондой эле 75 боз үй ала кетишти.

“Калган куткаруучулар, боз үйлөр жана керектүү буюмдар келе жаткан жуманын шейшемби күнү жеткирилмекчи”,-деп жазылган маалыматта.

Кыргызстан буга чейин Түркияга дагы 100 куткаруучу, 100 боз үй жөнөтөрүн кабарлаган.

Мунун алдында Кыргызстандын Тышкы иштер министрлигине караштуу Консулдук департамент Бишкектен Түркияга жөнөтүлгөн гуманитардык жардамдарды кабыл алууга даярдык көрүлүп жатканын билдирген. Анда жардам жүктөлгөн учак 12-февралда Газиантеп шаарына конору болжолдонуп жатканы, бул аймакка Кыргызстандын Түркиядагы элчиси Руслан Казакбаев барганы айтылган.

Маалыматка ылайык, Кыргызстандан келчү боз үйлөрдү тигүү үчүн Ван, Анкара жана Стамбулдагы этникалык кыргыздардын ыктыярчылар тобу түзүлүп, жер титирөөдөн жабыркаган аймактарга жөнөтүлдү.

Кыргызстан Түркияга зилзаланын алгачкы күнүндө эле 67 адамдан турган куткаруучулар тобун жөнөткөн.

Аталган провинциянын Хатай шаарында кыргызстандык келиндин сөөгү кыйраган үйдүн урандыларынын алдынан табылганын 9-февралда Кыргызстандын Стамбулдагы Башкы консулдугу “Азаттыкка” билдирди.

Маалыматка ылайык, 37 жаштагы кыргызстандык келин хатайлык карыяны багып, иштеп жүргөн. Карыя менен кошо аны караган келин да набыт болгонун консулдукка иш берүүчү үй-бүлө тастыктаган.

Консулдуктун кызматкерлери учурда мигрант келиндин сөөгүн Кыргызстанга жөнөтүү боюнча иш жүргүзүп жатканы белгилүү болду. Азырынча маркумдун тек-жайы тууралуу толук маалымат бериле элек.

Буга чейин социалдык тармактарда Хатай шаарында иштеп жүргөн М.Б. аттуу кыргыз жараны апаат болгон түндөн бери байланышка чыкпай жатканы тууралуу кабарлар тараган.

6-февралдагы катуу зилзаладан кийин Кыргызстандын Анкарадагы элчилиги Түркиянын жер титирөөдөн жабыр тарткан аймактарындагы кыргыз жарандары үчүн ыкчам штаб түзүлгөнүн билдирген.

Кыргызстандын Стамбулдагы жана Антальядагы башкы консулдуктарынын кызматкерлери Хатай шаарындагы байланышка чыкпай жаткан кыргыз жарандарын издөө иштерин жүргүзүүдө.

Түркияда жана Сирияда дүйшөмбү күнү болгон удаалаш жер титирөөлөрдөн набыт кеткендер 20 миңге жакындады. Курмандыктардын 17 миңдейи Түркияда экенин бул өлкөнүн саламаттыкты сактоо министри Фахреттин Кожа 9-февралда кечке жуук кабарлады. Кыйратуучу зилзаладан өлгөндөрдүн 37% дал ушул Хатай аймагынын тургундары. Түрк бийлиги он миңдеген адамдар жаракат алганын билдирүүдө.

Түрк бийлиги зилзаладан 10 шаар – Газиантеп, Кахраманмараш, Хатай, Османие, Адияман, Малатя, Шанлыурфа, Адана, Диярбакыр жана Килис зыян тартканын билдирди.

6-февралда кечке жуук таратылган расмий маалыматта айтылгандай, набыт кеткендер Түркияда 1500дөн ашса, Сирияда 800гө жакындады. Куткаруучулар урандылардын астында калгандарды издеп жаткандыктан, бул сандар өсүшү ыктымал. Айрым маалымат каражаттары тирүү табылгандар тууралуу жазып жатышат.

Дүйшөмбүдө Кыргызстандын Өзгөчө кырдаалдар министрлиги зилзаладан жабыркаган Түркияга 63 адамдан турган куткаруучулар тобун жөнөтүп жатканын кабарлаган.

“Куткаруучулар тобунун арасында психологдор, дарыгерлер да болот. Түркияга барчу кызматкерлерибиз Оштон дагы келе жатат. Эгер үлгүрсө, алар бүгүн, 6-февралда жөнөп кетишет, болбосо калгандары эртең учат. Куткаруучулар атайын борт менен тамак-ашын, чатырын, болгон шаймандарын кошо ала барат. Алардын арасында кинолог эки ити менен учат”,-деген министрликтин басма сөз катчысы Алим Токторов.

Түркия менен Сирия чектешкен аймакта 6-февралда таңга жуук күчү 7,8 баллга жеткен зилзала болгон. Түш оой аймакта күчү 7,5 баллдык жер титирөө кайталанган.

Сунуш берүү мүнөзүнө ээ жана өкмөттү аткарууга милдеттендирбеген резолюцияны палатадагы 322 депутаттын баары бир добуштан колдоду.

Документте Канада өкмөтүн Шинжаңдан үчүнчү өлкөлөргө качууга аргасыз болгон уйгурлар жана башка түрк тилдүү элдер Кытай бийлигинин басымы менен коркутууларга туш болуп жатканын таануу чакырыктары жазылган.

Reuters агенттиги белгилегендей, резолюция милдеттүү түрдө аткарылышы керек болбосо да анын бир добуштан кабыл алынышы — чечим кабыл алууда премьер-министр Жастин Трюдонун өкмөтүнө басым жасоочу фактор болушу мүмкүн.

“Канада коргоого муктаж адамдарга жардам берүүгө ар дайым өз салымын кошот. Мен палата жактырган резолюциядагы чараларды ишке ашыруу үчүн бардык партиялардын мүчөлөрү менен иштешүүгө даярмын”, – деди Канаданын иммиграция министри Шон Фрейзер.

Укук коргоо уюмдары Бээжинди 2017-жылдан бери ислам динин тутунган уйгур, казак жана кыргыз өңдүү Шинжаңдагы улуттардын миллиондон ашык өкүлүн түрмөлөргө жана “кайра тарбиялоочу лагерлерге” камаган деп айыптап келишет. 2021-жылы февралда Канада парламентинин төмөнкү палатасы Кытай бийлигинин Шинжаңдагы түрк тилдүү мусулман элдерге карата мамилесин геноцид деп тапкан. Ага чейин январь айында АКШнын ошол кездеги мамлекеттик катчысы Майк Помпео да Шинжаңдагы көрүнүштөрдү геноцид деп атаган.

Кытай бийлиги дарегине айтылган бардык айыптоолорду четке кагып, Шинжаңдагы аракеттерин терроризмге жана экстремизмге каршы күрөш деп атап келет.

Бул тууралуу Орусиянын Ички иштер министрлигинин расмий сайтына жарыяланган маалыматта жазылган.

Кыргызстандын Тышкы иштер министрлигинин маалыматына караганда, жыл сайын 9 миңдей кыргызстандык орус жарандыгын алат. Отуз жыл ичинде Орусиянын жараны болгон кыргызстандыктардын саны расмий эсепте 650 миңден ашкан.

Борбор Азия чөлкөмүндө Орусиянын паспортун алгандардын сап башында Тажикстан турат. Алты ай ичинде 74 160 тажикстандык, 21 647 казакстандык, 13 099 өзбекстандык, 1 549 түркмөнстандык атуул Орусиянын жарандыгын алган.

Расмий маалыматка ылайык, ушул тушта миллиондон ашык кыргызстандык Орусияда жашап-иштеп жүрөт.