Menu

ИНТЕРВЬЮ

Мирлан Бакиров, Жогорку Кеңештин депутаты: “Биздин бюджет социалдык багыттагы бюджет, курулушка же өнүгүүгө чамабыз чак.”

 

  • Мирлан мырза айтсаңыз, жакында партиялашыңыз Гүлшат Асылбаеванын 9000 миң сомдук айлык акынын бар экенине  таң калганы депутат менен карапайым калктын ортосунда ажырым чоң экенин көрсөтүп, депутаттын айлык акы менен жан баккан эл менен баарлашып көрбөгөнүнөн кабар бербейби? Бул сөзү менен депутат айым партиядагы башка депутаттарга сөз тийгизип, бул чакырылыштагы депутаттар чындап карапайым жашоодон алыс бизнесмендер экенин айтып койгон жокпу?
  • Жогорку Кеңеште ар бир бейшемби күнү өкмөттүк саатта регламент боюнча ар түрдүү маселе айтылат. Ошол саатта депутат элдин көйгөйлүү маселесин өкмөткө жеткирүүгө аракет кылат.  Гүлшат Кадыровна эмне деп айтканы боюнча өзүм уккан жокмун. Ал күнү мен жумуш сапары менен региондордо жүргөм. Бирок мен терең ишенем, ал киши мааниси 9000 сомго жетпеген айлык менен мугалимдер же социалдык кызматкерлер кандай жашап жатат деген мааниде айтса керек деп.  Көп учурда журналисттер тарабынан же котормодон болобу туура эмес айтылып калган учурлар көп болот. Мен ушундай гана ката кетти го деп ойлойм. Карапайым калктын арасында   орточо айлык акы канча экенин ар бир депутат билет. Анын үстүнө алгач депутат болуп келген ким гана болбосун алгачкы жылдары бир топ адашууларга барышат. Бул мыйзам ченемдүү көрүнүш. Муну менен ал башка депутаттарга көлөкө түшүрдү деген туура болбой калат.
  • Ар бир депутат карапайым калктын арасында орточо айлык акы канча экенин билет деп айтып жатпайсызбы. Мамлекетибиздеги кайсы тармакта иштегендердин айлык акысы эң төмөн жана жаңы бюджетти кароо жүрүп жаткан экен, айлык акынын көбөйүшү боюнча сөз болдубу?
  • Тилекке каршы айыл чарба, суу чарба, токой чарбасындагылар, жалпы чарба кызматкерлеринин айлык акысы чындап аз. 3000-4000 сом айлык акы алган мекендештерибиз жок эмес.  Статистикага таянсак, республика боюнча орточо айлык 200 доллардын тегереги.  Ушундай эле эмгек акы боюнча быйылкы 2017-жылдын бюджетин бекитүү алдында турабыз. Жаңы бюджетти кароо, талкуу учуру болуп жатат. Биз  биринчи окууда суроо бергенде өкмөт айлык акыны көтөрүү боюнча каражат каралбаганын билдирди. Демек бул айлык акы көтөрүлбөйт,  ушу боюнча калды дегенди билдирет. Биз качан коррупцияны жое алабыз? Алган акысы жашоосуна жетип, турмуш-тиричилигине, бала-бакырасын бакканга, той-топурга барганга жана керектүү буюмун, оокатын сатып алганга ашып турганда гана коррупция деген нерсени жое алабыз. Мисалы  салык кызматкеринин айлык акысы 7000-8000 сом болсо,  биз ал адам таза иштейт деп кантип үмүт кылабыз. Эгер анын эки баласы бакчага барса, алган акысы ошол эки баласы үчүн төлөнүүчү акчага кетип жатпайбы. Эмгек акыны көтөрүү үчүн бюджетке чоң күч келет, ал үчүн бюджет чоң болушу керек. Мисалы мугалимдердин айлык акысын бир жылдыгын көтөрүү үчүн 10 миллиард сом талап кылынды. Биздин бюджет социалдык  багыттагы бюджет. Көпчүлүк каражат эмгек акыга,  пособиеге жумшалат. Ал эми курулушка  же өнүгүүгө чамабыз чак. Бул реалдуу нерсе.
  • Депутаттар мектептеги башталгыч класстын балдарына берилүүчү ысык тамакты жоюп, ага кетчү каражатты окуу китептерине жумшайлы деп демилге көтөрүп жатпайбы. Сиздин буга  пикириңиз кандай?
  • Башталгыч класстарга тамак  берилет деп  айтылганы менен бир стакан сүт же чай, анан бирден булочка берилет. Шаардын кээ бир мектептеринде гана ысык тамак бар деп жүрөбүз. Жалпысынан бул бир булочка менен бир стакан сүт үчүн жылына   450 млн. сом  каражат бөлүнөт. Кеп бул акчаны үнөмдөөдө эмес. Маселе башкада.  Биз фракциянын отурумунда бул боюнча талкуулаганбыз.  Айыл жергесинде жеткирилген булочкасы болобу же ошол эле сүттү берүүдө болобу, ал канчалык деңгээлде сапаттуу, ал тиешелүү лабораториядан өткөнбү, бул жагынан чоң маселе жаралып келет. Сүттү жылытууда, булочка жасоодогу техникалык маселелер чыгып келет. Келбеген бала үчүн да табель толтуруп, сол чөнтөккө салып койгон  учурлар жок эмес.
  • Айыл жергесинде айрым окуучуларга бул тамак дем берет, керек болсо ошол тамакка кызыгып сабактан калбайт деген сөздөр да жок эмес. Деги эле бул тамактан үнөмдөлгөн акчага  окуу китептери алынып, чындап ошол эле окуучуларга  жумшалып калабы?
  • Туура, алыскы региондордо ошол бир стакан сүт менен булочка да балага стимул болуп,  анын окуусуна дем берип коет. Бирок биз бул каражатты жөн эле алып коюуну эмес, ошол эле балдардын жакшы окушуна шарт түзүү үчүн, алардын окууга болгон кызыгуусун арттыруу үчүн жумшасак деп жатабыз. Бул акча  окуу китептерге  эмес,  стипендия катары каралса деген менин жеке сунушум бар. Окуу китептерине башка каражат бөлүнөт. Бул каражатты балдардын окуган билимине жараша стипендия катары каралса жакшы болмок.  Анткени айыл жергесиндеги бүтүрүүчүлөр жалпы республикалык тесттен  жакшы  бал ала албай  калышып окууга өтө албай, мигрант болуп чет жерге иш издеп чыгып кетип жатышат. Миграциянын агымын күчөтүп жатабыз. Албетте,  бюджетибиз  жетишээрлик деңгээлде болгон болсо сүт менен булочка эле эмес,  керек болсо бир жумада бир жолу рационго  балык азыгын киргизсек да болмок. Бүткүл дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюмунун  статистикалык  маалыматы боюнча бир адам  бир жылда 17-22 кг балык жеш керек болсо,  бизде ал өтө төмөн,  керек болсо жок.  Китеп маселеси ата-эненин капчыгынан деле жабылып келет. Билебиз мектептин  ремонту, окуган окуу китептери ата-эненин эсебинен алынаарын. Биз ата-энелер баланы мектепке бергенден кийин ал окуучу окууну жакшы бүтүп, тесттен өтүп, жакшы балл алып, окуу жайга өткөнгө чейин көз салып турушубуз керек. Ага мамлекет да мүмкүнчүлүк, колдон келген жеңилдик түзүп бериши керек.
  • Акырында айтсаңыз, азыр баш мыйзам боюнча кызуу талкуулар болуп жатпайбы.  Жакында эле “Референдумга – жок” кыймылынын өкүлдөрү курултай өткөрүү боюнча Улуттук филармонияга, Спорт сарайына жана Опера балет театрынан орун ала албай жатышканын айтып чыгышпадыбы. Опера балет театрынын жетекчиси Болот Осмонов: “Театр деген маданияттын очогу, саясий жыйын өтчү жер эмес”, – деп каршы болгонунун себебин айткан экен. Сиз буга кандай дейсиз? Шарап ичип, туулган күн өткөргөндөргө мүмкүн болуп, ал эми  курултай үчүн эшигин жабуу – оппозиция өкүлдөрүнө  карата  ачык кысым эмеспи?
  • Туура, азыр баш мыйзам боюнча парламент ичинде дагы, сыртында дагы бир топ кызуу талкуулар болуп жатат. “Референдумга – жок” кыймылы тууралуу айтсам, ар бир жаран референдум боюнча өзүнүн пикирин билдирүүгө акылуу. Эгер алар мыйзам чегинде бийликке орун-очок берүү боюнча кайрылган болсо, жергиликтүү бийлик алардын маселесин чечип берүүсү шарт. Бул маселе саясий маселе болуп турат. Театрдын жетекчисинин айтканы жалпысынан туура. Бирок чынында ал жакты шапар тээп, шам жагышып романтиканы элестетип таптакыр театрга туура келбеген кечелерди өткөрүп келгендери ырас. Азыркы шартта баш мыйзамды кабыл алуу үчүн талкуу керек.  Бул кыймылдын мүчөлөрү мыйзам чегинде кайсы бир имаратта өз жыйындарын өткөрүүнү суранып жатышса, алардын нааразылыгын ого бетер күчөтүүнүн кереги жок. Себеби бул коомчулук арасында нааразычылыктарды күчөтүшү мүмкүн. Биздин театрлар болобу же башка коомдук жайлар болобу, эл тарабынан суранычтар болгон болсо  бериш керек. Бул жерде эртеңки мыйзам боюнча талкууларды уюштуруш керек. Жогорку Кеңеште тиги же бул маселе боюнча кандайдыр бир тынчтык  митингдер болсо мен депутат катары чыгып, алар менен баарлашып,  зарыл болсо алар менен тегерек стол үстүндө маселелерин чечип жүргөн учурлар жок эмес. Биз мындай митингдерден сабак алып, демократиянын жолу менен алдыга жылышыбыз абзел.

Маектешкен Гүлмира ШАРШЕЕВА

Булак: Фабула 

Абдыгул Чотбаев, генерал: “Өлкөдө, элде, саясатчыларда кандай тартип болсо, ошондой эле тартип куралдуу күчтөрдүн катарында да болот”

 

  • Алгач айтсаңыз, аскер адамы болуу балалык кыялыңыз беле?
  • Кичине кезимде эле аскер адамы болгум келип чоңойдум.  Чоң атам анын агасы жана иниси Улуу Ата Мекендик согушка катышкан адамдар эле. Атам Советтер аскеринде кызмат өтөгөн. Мектепте окуп жүргөндө мугалимдердин арасында бизге сабак берген көп согуштун ардагерлери  бар болчу.  Алардын айтып берген окуяларын угуп жүрүп мен да Ата Мекендин коргоочусу болом деп өскөм. Эркелеп калган учурда атам мага карап: “Азыр эркелеп ал, ал эми армияга баргандан баштап тартип  эмне экенин түшүнөсүң” – деп көп айтчу. Менин аскер адамы болуп калышыма бирден-бир себеп болгон адам мени окуткан класс жетекчи агайым болду. Ал тарых сабагынан берчү. Согуштун катышуучусу болгондуктан, согуштагы учурларды тарых сабагы менен айкалыштырып укмуштуудай кызыктуу сабак өтөт эле. Бул адамдардын түрткүсү менен жана өзүмдүн кызыгуум менен мен бул жолду, бул кесипти тандап алгам.
  • Азыркы кезде аскерден качкан жигиттердин саны өстү. Буга эмне себеп деп ойлойсуз?
  • Ар бир жигит тандаган кесибинен тышкары аскер кызматын сөзсүз өтөшү керек.  Бул анын милдети болуп саналат. Бирок тилекке каршы, азыр милдет деген нерсе жоголуп калгандай. Жоокер болчу жигиттердин көбү армияга барбай,  сүйлөшүү жолу менен аны чечип коюп жатканы өкүнүчтүү.  Армия деген бул – өзүңдү чыныгы жигиттик жашоого даярдоо.  Советтер Союзу учурунда талап катуу болчу.  Ал кезде аскерде кызмат өтөө – чыныгы эркектин иши экенин эскертип турушчу. Мен бул пикирге толугу менен кошулам. Эркек кишинин жоокер болбой калышы мен үчүн  жашоо маңызынын  бир жери кемип калгандай сезим калтырат. Аскерге баруу менен сен өзүңдү татаал жашоого, кыйын кезеңде буттан чалынбай жашап кеткенге даярдайсың.
  • Акыркы жылдары жоокерлердин өлүмү кескин көбөйүп жатпайбы. Ата-энелерге балдарынын өлүмүнүн себебин тыңыраак айта албай калып жаткан учурлар жок эмес. Сиз жетектеп турган учурда мындай көрүнүштөр бар беле?
  • Улуттук Гвардияны 13 жыл, 9 ай жетектегем. Бүгүнкү күндө жана ошол убакта кандай тартип болгонун айырмалап айтуу мен тараптан туура болбой калат. Менин оюм боюнча өлкөбүздө, элде, саясатчыларда кандай тартип болсо, ошондой эле тартип куралдуу күчтөрдүн катарында да болот. Өлкөдө, элде тартип бузулду. Мындай учурда армияда да тартип бузулат. Мурда элде да, өлкөдө да жана армияда да тартип катуу болчу.
  • Сиз согуш талаасын көргөн адамсыз. Тынчтыктын баркын билесиз. Дүйнө тынч болбой турган маалда  мамлекетибиздин коопсуздугун сактоо үчүн эмне кылуу керек?
  • Мекенибиздин коопсуздугун сактоо ар бирибиздин милдетибиз. Милиция карайт же атайын органдар көзөмөлдөйт деп мындай жагдайда көңүл бурбай коюуга болбойт. Мамлекет жана анын коопсуздугу ар бир жаран үчүн бирдей.
  • Кымбат баалуу, таза кандуу ит багарыңызды билебиз. Канча итиңиз бар?
  • Азыр төрт итим бар. Биринчиси немец овчаркасы. Ал байкуш карып калды. Экинчиси Бельгия овчаркасы, породасы – малинуа. Үчүнчү итим  пекинес породадагы ит.  Бул да картайып калды. Төртүнчүсү Сибирь хаскиси.  Хаскини 8 айында 30миң сомго сатып алганбыз.  Калгандарын тааныш жолдошторумдан алгам. Буга чейин азиат, кавказ овчаркалары бар болчу. Европа овчаркалары да бар эле. Жөнөкөй иттерди да багып келгем. Ит негизи үйгө кароолчу эле эмес, адамдын досу деген сөз да туура. Иттин тилеги жакшы деп айтылат.  Балдарга жакын болот. Мурда тайган да бакчумун. Ал тайганды иниме белек катары берип койгом.
  • Өзүңүздүн кичи мамлекетиңиз тууралуу да айта кетсеңиз?
  • Эки уулум эки кызым бар. Улуу кызым турмушта, кызы жана эки уулу бар. Улуу уулум менин жолумду жолдоп, аскер кызматында майор. Кичүү уулум да аскер институтунда окуйт. Кичүү кызым орто мектепте 9-класста жана Күрөңкеев атындагы музыкалык окуу жайында окуйт.

Маектешкен Гүлмира ШАРШЕЕВА

Булак: Фабула 

Мирлан Бакиров, Жогорку Кеңештин депутаты: “Биздин бюджет социалдык багыттагы бюджет, курулушка же өнүгүүгө чамабыз чак.”

 

  • Мирлан мырза айтсаңыз, жакында партиялашыңыз Гүлшат Асылбаеванын 9000 миң сомдук айлык акынын бар экенине  таң калганы депутат менен карапайым калктын ортосунда ажырым чоң экенин көрсөтүп, депутаттын айлык акы менен жан баккан эл менен баарлашып көрбөгөнүнөн кабар бербейби? Бул сөзү менен депутат айым партиядагы башка депутаттарга сөз тийгизип, бул чакырылыштагы депутаттар чындап карапайым жашоодон алыс бизнесмендер экенин айтып койгон жокпу?
  • Жогорку Кеңеште ар бир бейшемби күнү өкмөттүк саатта регламент боюнча ар түрдүү маселе айтылат. Ошол саатта депутат элдин көйгөйлүү маселесин өкмөткө жеткирүүгө аракет кылат.  Гүлшат Кадыровна эмне деп айтканы боюнча өзүм уккан жокмун. Ал күнү мен жумуш сапары менен региондордо жүргөм. Бирок мен терең ишенем, ал киши мааниси 9000 сомго жетпеген айлык менен мугалимдер же социалдык кызматкерлер кандай жашап жатат деген мааниде айтса керек деп.  Көп учурда журналисттер тарабынан же котормодон болобу туура эмес айтылып калган учурлар көп болот. Мен ушундай гана ката кетти го деп ойлойм. Карапайым калктын арасында   орточо айлык акы канча экенин ар бир депутат билет. Анын үстүнө алгач депутат болуп келген ким гана болбосун алгачкы жылдары бир топ адашууларга барышат. Бул мыйзам ченемдүү көрүнүш. Муну менен ал башка депутаттарга көлөкө түшүрдү деген туура болбой калат.
  • Ар бир депутат карапайым калктын арасында орточо айлык акы канча экенин билет деп айтып жатпайсызбы. Мамлекетибиздеги кайсы тармакта иштегендердин айлык акысы эң төмөн жана жаңы бюджетти кароо жүрүп жаткан экен, айлык акынын көбөйүшү боюнча сөз болдубу?
  • Тилекке каршы айыл чарба, суу чарба, токой чарбасындагылар, жалпы чарба кызматкерлеринин айлык акысы чындап аз. 3000-4000 сом айлык акы алган мекендештерибиз жок эмес.  Статистикага таянсак, республика боюнча орточо айлык 200 доллардын тегереги.  Ушундай эле эмгек акы боюнча быйылкы 2017-жылдын бюджетин бекитүү алдында турабыз. Жаңы бюджетти кароо, талкуу учуру болуп жатат. Биз  биринчи окууда суроо бергенде өкмөт айлык акыны көтөрүү боюнча каражат каралбаганын билдирди. Демек бул айлык акы көтөрүлбөйт,  ушу боюнча калды дегенди билдирет. Биз качан коррупцияны жое алабыз? Алган акысы жашоосуна жетип, турмуш-тиричилигине, бала-бакырасын бакканга, той-топурга барганга жана керектүү буюмун, оокатын сатып алганга ашып турганда гана коррупция деген нерсени жое алабыз. Мисалы  салык кызматкеринин айлык акысы 7000-8000 сом болсо,  биз ал адам таза иштейт деп кантип үмүт кылабыз. Эгер анын эки баласы бакчага барса, алган акысы ошол эки баласы үчүн төлөнүүчү акчага кетип жатпайбы. Эмгек акыны көтөрүү үчүн бюджетке чоң күч келет, ал үчүн бюджет чоң болушу керек. Мисалы мугалимдердин айлык акысын бир жылдыгын көтөрүү үчүн 10 миллиард сом талап кылынды. Биздин бюджет социалдык  багыттагы бюджет. Көпчүлүк каражат эмгек акыга,  пособиеге жумшалат. Ал эми курулушка  же өнүгүүгө чамабыз чак. Бул реалдуу нерсе.
  • Депутаттар мектептеги башталгыч класстын балдарына берилүүчү ысык тамакты жоюп, ага кетчү каражатты окуу китептерине жумшайлы деп демилге көтөрүп жатпайбы. Сиздин буга  пикириңиз кандай?
  • Башталгыч класстарга тамак  берилет деп  айтылганы менен бир стакан сүт же чай, анан бирден булочка берилет. Шаардын кээ бир мектептеринде гана ысык тамак бар деп жүрөбүз. Жалпысынан бул бир булочка менен бир стакан сүт үчүн жылына   450 млн. сом  каражат бөлүнөт. Кеп бул акчаны үнөмдөөдө эмес. Маселе башкада.  Биз фракциянын отурумунда бул боюнча талкуулаганбыз.  Айыл жергесинде жеткирилген булочкасы болобу же ошол эле сүттү берүүдө болобу, ал канчалык деңгээлде сапаттуу, ал тиешелүү лабораториядан өткөнбү, бул жагынан чоң маселе жаралып келет. Сүттү жылытууда, булочка жасоодогу техникалык маселелер чыгып келет. Келбеген бала үчүн да табель толтуруп, сол чөнтөккө салып койгон  учурлар жок эмес.
  • Айыл жергесинде айрым окуучуларга бул тамак дем берет, керек болсо ошол тамакка кызыгып сабактан калбайт деген сөздөр да жок эмес. Деги эле бул тамактан үнөмдөлгөн акчага  окуу китептери алынып, чындап ошол эле окуучуларга  жумшалып калабы?
  • Туура, алыскы региондордо ошол бир стакан сүт менен булочка да балага стимул болуп,  анын окуусуна дем берип коет. Бирок биз бул каражатты жөн эле алып коюуну эмес, ошол эле балдардын жакшы окушуна шарт түзүү үчүн, алардын окууга болгон кызыгуусун арттыруу үчүн жумшасак деп жатабыз. Бул акча  окуу китептерге  эмес,  стипендия катары каралса деген менин жеке сунушум бар. Окуу китептерине башка каражат бөлүнөт. Бул каражатты балдардын окуган билимине жараша стипендия катары каралса жакшы болмок.  Анткени айыл жергесиндеги бүтүрүүчүлөр жалпы республикалык тесттен  жакшы  бал ала албай  калышып окууга өтө албай, мигрант болуп чет жерге иш издеп чыгып кетип жатышат. Миграциянын агымын күчөтүп жатабыз. Албетте,  бюджетибиз  жетишээрлик деңгээлде болгон болсо сүт менен булочка эле эмес,  керек болсо бир жумада бир жолу рационго  балык азыгын киргизсек да болмок. Бүткүл дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюмунун  статистикалык  маалыматы боюнча бир адам  бир жылда 17-22 кг балык жеш керек болсо,  бизде ал өтө төмөн,  керек болсо жок.  Китеп маселеси ата-эненин капчыгынан деле жабылып келет. Билебиз мектептин  ремонту, окуган окуу китептери ата-эненин эсебинен алынаарын. Биз ата-энелер баланы мектепке бергенден кийин ал окуучу окууну жакшы бүтүп, тесттен өтүп, жакшы балл алып, окуу жайга өткөнгө чейин көз салып турушубуз керек. Ага мамлекет да мүмкүнчүлүк, колдон келген жеңилдик түзүп бериши керек.
  • Акырында айтсаңыз, азыр баш мыйзам боюнча кызуу талкуулар болуп жатпайбы.  Жакында эле “Референдумга – жок” кыймылынын өкүлдөрү курултай өткөрүү боюнча Улуттук филармонияга, Спорт сарайына жана Опера балет театрынан орун ала албай жатышканын айтып чыгышпадыбы. Опера балет театрынын жетекчиси Болот Осмонов: “Театр деген маданияттын очогу, саясий жыйын өтчү жер эмес”, – деп каршы болгонунун себебин айткан экен. Сиз буга кандай дейсиз? Шарап ичип, туулган күн өткөргөндөргө мүмкүн болуп, ал эми  курултай үчүн эшигин жабуу – оппозиция өкүлдөрүнө  карата  ачык кысым эмеспи?
  • Туура, азыр баш мыйзам боюнча парламент ичинде дагы, сыртында дагы бир топ кызуу талкуулар болуп жатат. “Референдумга – жок” кыймылы тууралуу айтсам, ар бир жаран референдум боюнча өзүнүн пикирин билдирүүгө акылуу. Эгер алар мыйзам чегинде бийликке орун-очок берүү боюнча кайрылган болсо, жергиликтүү бийлик алардын маселесин чечип берүүсү шарт. Бул маселе саясий маселе болуп турат. Театрдын жетекчисинин айтканы жалпысынан туура. Бирок чынында ал жакты шапар тээп, шам жагышып романтиканы элестетип таптакыр театрга туура келбеген кечелерди өткөрүп келгендери ырас. Азыркы шартта баш мыйзамды кабыл алуу үчүн талкуу керек.  Бул кыймылдын мүчөлөрү мыйзам чегинде кайсы бир имаратта өз жыйындарын өткөрүүнү суранып жатышса, алардын нааразылыгын ого бетер күчөтүүнүн кереги жок. Себеби бул коомчулук арасында нааразычылыктарды күчөтүшү мүмкүн. Биздин театрлар болобу же башка коомдук жайлар болобу, эл тарабынан суранычтар болгон болсо  бериш керек. Бул жерде эртеңки мыйзам боюнча талкууларды уюштуруш керек. Жогорку Кеңеште тиги же бул маселе боюнча кандайдыр бир тынчтык  митингдер болсо мен депутат катары чыгып, алар менен баарлашып,  зарыл болсо алар менен тегерек стол үстүндө маселелерин чечип жүргөн учурлар жок эмес. Биз мындай митингдерден сабак алып, демократиянын жолу менен алдыга жылышыбыз абзел.

Маектешкен Гүлмира ШАРШЕЕВА

Булак: Фабула 

Абдыгул Чотбаев, генерал: “Өлкөдө, элде, саясатчыларда кандай тартип болсо, ошондой эле тартип куралдуу күчтөрдүн катарында да болот”

 

  • Алгач айтсаңыз, аскер адамы болуу балалык кыялыңыз беле?
  • Кичине кезимде эле аскер адамы болгум келип чоңойдум.  Чоң атам анын агасы жана иниси Улуу Ата Мекендик согушка катышкан адамдар эле. Атам Советтер аскеринде кызмат өтөгөн. Мектепте окуп жүргөндө мугалимдердин арасында бизге сабак берген көп согуштун ардагерлери  бар болчу.  Алардын айтып берген окуяларын угуп жүрүп мен да Ата Мекендин коргоочусу болом деп өскөм. Эркелеп калган учурда атам мага карап: “Азыр эркелеп ал, ал эми армияга баргандан баштап тартип  эмне экенин түшүнөсүң” – деп көп айтчу. Менин аскер адамы болуп калышыма бирден-бир себеп болгон адам мени окуткан класс жетекчи агайым болду. Ал тарых сабагынан берчү. Согуштун катышуучусу болгондуктан, согуштагы учурларды тарых сабагы менен айкалыштырып укмуштуудай кызыктуу сабак өтөт эле. Бул адамдардын түрткүсү менен жана өзүмдүн кызыгуум менен мен бул жолду, бул кесипти тандап алгам.
  • Азыркы кезде аскерден качкан жигиттердин саны өстү. Буга эмне себеп деп ойлойсуз?
  • Ар бир жигит тандаган кесибинен тышкары аскер кызматын сөзсүз өтөшү керек.  Бул анын милдети болуп саналат. Бирок тилекке каршы, азыр милдет деген нерсе жоголуп калгандай. Жоокер болчу жигиттердин көбү армияга барбай,  сүйлөшүү жолу менен аны чечип коюп жатканы өкүнүчтүү.  Армия деген бул – өзүңдү чыныгы жигиттик жашоого даярдоо.  Советтер Союзу учурунда талап катуу болчу.  Ал кезде аскерде кызмат өтөө – чыныгы эркектин иши экенин эскертип турушчу. Мен бул пикирге толугу менен кошулам. Эркек кишинин жоокер болбой калышы мен үчүн  жашоо маңызынын  бир жери кемип калгандай сезим калтырат. Аскерге баруу менен сен өзүңдү татаал жашоого, кыйын кезеңде буттан чалынбай жашап кеткенге даярдайсың.
  • Акыркы жылдары жоокерлердин өлүмү кескин көбөйүп жатпайбы. Ата-энелерге балдарынын өлүмүнүн себебин тыңыраак айта албай калып жаткан учурлар жок эмес. Сиз жетектеп турган учурда мындай көрүнүштөр бар беле?
  • Улуттук Гвардияны 13 жыл, 9 ай жетектегем. Бүгүнкү күндө жана ошол убакта кандай тартип болгонун айырмалап айтуу мен тараптан туура болбой калат. Менин оюм боюнча өлкөбүздө, элде, саясатчыларда кандай тартип болсо, ошондой эле тартип куралдуу күчтөрдүн катарында да болот. Өлкөдө, элде тартип бузулду. Мындай учурда армияда да тартип бузулат. Мурда элде да, өлкөдө да жана армияда да тартип катуу болчу.
  • Сиз согуш талаасын көргөн адамсыз. Тынчтыктын баркын билесиз. Дүйнө тынч болбой турган маалда  мамлекетибиздин коопсуздугун сактоо үчүн эмне кылуу керек?
  • Мекенибиздин коопсуздугун сактоо ар бирибиздин милдетибиз. Милиция карайт же атайын органдар көзөмөлдөйт деп мындай жагдайда көңүл бурбай коюуга болбойт. Мамлекет жана анын коопсуздугу ар бир жаран үчүн бирдей.
  • Кымбат баалуу, таза кандуу ит багарыңызды билебиз. Канча итиңиз бар?
  • Азыр төрт итим бар. Биринчиси немец овчаркасы. Ал байкуш карып калды. Экинчиси Бельгия овчаркасы, породасы – малинуа. Үчүнчү итим  пекинес породадагы ит.  Бул да картайып калды. Төртүнчүсү Сибирь хаскиси.  Хаскини 8 айында 30миң сомго сатып алганбыз.  Калгандарын тааныш жолдошторумдан алгам. Буга чейин азиат, кавказ овчаркалары бар болчу. Европа овчаркалары да бар эле. Жөнөкөй иттерди да багып келгем. Ит негизи үйгө кароолчу эле эмес, адамдын досу деген сөз да туура. Иттин тилеги жакшы деп айтылат.  Балдарга жакын болот. Мурда тайган да бакчумун. Ал тайганды иниме белек катары берип койгом.
  • Өзүңүздүн кичи мамлекетиңиз тууралуу да айта кетсеңиз?
  • Эки уулум эки кызым бар. Улуу кызым турмушта, кызы жана эки уулу бар. Улуу уулум менин жолумду жолдоп, аскер кызматында майор. Кичүү уулум да аскер институтунда окуйт. Кичүү кызым орто мектепте 9-класста жана Күрөңкеев атындагы музыкалык окуу жайында окуйт.

Маектешкен Гүлмира ШАРШЕЕВА

Булак: Фабула 

Индира Кудайбергенова, Иса Ахунбаев атындагы КММАнын ректору: “Медакадемия жаңы сапаттык бийик деңгээлге көтөрүлөт”

 

– Индира Орозбаевна, сиздин ректор болуп дайындалганыңызга саналуу гана ай болду. Бирок мурунку ректор Аширали Зурдинов баш болгон бир катар окутуучулар сиздин кадрларды куугунтуктап жатканыңыз тууралуу маалымат жыйын өткөзүп айтышты эле. Чын эле куугунтук жүрүп жатабы?

– Туура, менин ректор болгонума бир аз гана убакыт болду. Буюрса Медициналык академиянын эл аралык деңгээлде аброюн көтөрүү багытында жакшы тилек, максат менен иш жүргүзүп жатабыз. Келе калып эле кадрларды куугунтуктап жатат деген чындыктан алыс. Бүгүнкү күндө баары жакшынакай эле иштешүүдө. Эч ким кызматтан кеткен жок.

– Анда эмне себептен иштен кетирип жатат деген сөздөр айтылды…

– Эми менин ректор болуп келишим кайсы бир деңгээлде айрымдардын көз карашына туура келбеген чыгаар. Албетте, маалымат жыйын өткөргөндөр эмоционалдуу түрдө пикирлерин айтышты. Негизи алар конкреттүү түрдө клиникада, кафедрада иштешет.  Башка университеттерден айырмаланып, биздин академиянын декандары көбүнчө кафедраларда иштешет.  Негизги жумушу ошондой. Түштөн кийин гана деканатта иш жүргүзөт. Декандык кызмат үчүн айлыгына 500 сомдон 1200 сомго чейин кошулат.  Маалымат жыйын өткөргөндөрдүн баары өздөрү иштеп жүрүшкөн кафедраларда калышты. Болгону декандык кызматтарын гана өткөрүп беришти. Азыр талапты катуулатып жатам.  Талап болбосо иш алга жылбайт.

– Демек декандык кызматтан кетишкенине нааразы экен да?

– Алар баары бир декандык кызматтан кетээрин билишчү. Жыл аягында келишимдери бүтмөк. Мени премьер-министр Сооронбай Шарипович ректорлук кызматка дайындаганда академиянын техникалык базасын, билим берүү сапатын эл аралык талапка жоо берген деңгээлге көтөрүү талабын койду. Мен ал үчүн иштин көзүн билген команда топтоп иш алып барышым керек да. Бүгүнкү күндө эл аралык стандартка төп келген техникалык базаны, башкача айтканда медициналык жабдууларды жаңылоо, окуу программасын эл аралык стандартка шайкеш келтирүү боюнча иштер жүрүп жатат. Мындай иш буга чейин деле жүрүп келген. Бирок биз бул ишти ыкчам анан сапаттуу жүргүзүү максатында иш алып баруудабыз. Ушул жерден жөнөкөй эле бир мисал айта кетейин, биз өзүбүз ден соолукту чыңдоо, ага кам көрүүгө үндөп келебиз да, өзүбүздүн студенттер үчүн спорттук аянтчабыз жок. Мына ушул кемчиликти жоюп, студенттерге шарт түзүп, спорттук аянтча курганы жатабыз. Учурда долбоору даяр болду. Жакын арада иш башталат. Илимий, техникалык, диагностикалык, лабораториялык базаларды жаңылоо, билим берүү сапатын көтөрүү багытында да бир катар долбоорлордун үстүндө иш алып барып жатабыз. Кудай буюрса, Медакадемия жаңы сапаттык бийик деңгээлге көтөрүлөт.

– Медициналык академия коррупцияга батып кеткен деген сын-пикирлерге кошуласызбы?

– Коррупцияга батып кетти дегенден алысмын. Албетте, кемчиликтер бар. Иш бар жерде кемчилик болот. Бирок биз Кудай буюрса академияны ар кандай сындан арылтып аброюн көтөрөбүз деп ишеничтүү айта алам.

Мына бүгүнкү күндө академияга Билим берүү жана илим министрлиги тарабынан жүргүзүлгөн жалпы республикалык тесттен жогорку балл алгандар кабыл алынат. Абитуриенттер тесттен алган баллы көрсөтүлгөн талон менен келишип, өздөрү каалаган факультетке тапшырышат. Жогорку балл алгандар эч тоскоолдуксуз өтөт. Биз өз алдыбызча сынак албайбыз. Демек абитуриенттерди окуу жайга кабыл алууда маселе жок.

Ал эми студенттердин билим алуу, сынак тапшыруу маселесинде көйгөйлөр болушу мүмкүн. Биз ушул жагдайга өзгөчө көңүл буруп жатабыз. Студенттердин кайсы предметтер боюнча ийгиликтүү сынак тапшырды, кайсы сабактан аксап жетише албай жатат, баарын көрүп-билип туруу үчүн электрондук сынак китепче онлайн системасын киргизип, көзөмөлдү күчөтөлү  деген максатта иш жүрүп жатат. Ар бир деканат кайсы студент кайсы кафедрадан сабактарына жетише албай жатат, сабакка катышуусу кандай, баарын онлайн системасынан көрүп, анализдеп турат. Эмне үчүн биз буга баруудабыз? Мурун биз окуп жүргөндө экзамен тапшыра албай калсак бир жолу кайра тапшырууга уруксат берилчү. Тапшырсаң тапшырдың, тапшыра албасаң кулачусуң. Азыр кандай? Экзаменден кулаган студент,  качан сынактан өтмөйүн кайра-кайра экзамен тапшыра берет.  Мындай болбош керек да. Анткени бул нерсе студентти баары бир тапшырам да деген көңүл коштук, кайдигерлик, кенебестикке түртөт. Биз ушул кемчиликти түзөп, экзамен тапшыра албай калган студентке эки жолу кайра тапшырууга мүмкүнчүлүк берип, үчүнчүсүндө кулай турган кылып жоопкерчиликти күчөтүп, окууга олуттуу мамиле кылууга үндөп жатабыз.  Анткени адам өмүрүн сактоочу келечектеги врачтар ар дайым сабакка калтырбай катышып, окууга жоопкерчиликтүү мамиле жасоого милдеттүү. Ага эрки жетпесе, башка кесипти тандашы керек.

– Акча алып экзамендерден өткөрүп койгон окутуучуларга болгон талап кандай?

– Студенттерге кандай талап катуу болсо, окутуучуларга болгон талап да күчөтүлөт. Ким кайсы предметтен сабак берсе, өз убагында программадан калбай лекция, сабактарын үзбөй өтүүгө милдеттүү. Эгер кайсы бир окутуучунун экзаменден акча алганы туурасында маалымат уксам, анын илимдин доктору, профессор экенине карабай кызматтан кетет. Мен андайлар менен акыйлашып отурбайм. Академияда коррупцияга жол ачкандарга орун жок. Албетте, студенттерден акча албаш үчүн окутуучулардын айлык-маянасын көтөрүү керек. Алар эч нерсеге алаксыбай, кайдан акча табам деп майда-барат күнүмдүк тиричиликке байланбай, студенттерге татыктуу билим бериши керек. Ошондо гана биз сапаттуу кадрларды даярдап чыгабыз. Биз бул багытта иш жүргүзүп, кызматкерлердин айлыгын бир аз көтөрдүк. Кудай буюрса окутуучулардын айлыктары жетишээрлик деңгээлге көтөрүлөт. Биздин окутуучу доценттер, профессорлор, илимдин кандидаттары, докторлору аябай күчтүү, тажрыйбалуу адистер. Жалгыз кишинин колунан эч нерсе келбейт, мен ойлойм биргелешип, академиянын аброюн көтөрөбүз деп.

– Эми жеке өзүңүзгө байланышкан суроолорго токтолсок. Сиз проректор болуп иштеп турганыңызда чет элдик 1-курстун студенти алтынчы бүтүрүүчү курска которулуп, диплом алганы тууралуу маалыматтар чыкты. Ушул туурасында эмне айта аласыз?

– Бул иш мен 2000-2001-жылдары 1-проректор болуп иштеп турганда болгон дешип жазышты. Ал учурда биздин академияга которулуп келген чет элдик студенттердин документтери эл аралык мамилелер боюнча проректордон өткөн.  Мен окуу иштерине жооп берчүмүн. Ал эми дипломдогу коюлган кол чындыгында менин колума абдан окшош. Бирок ал колду мен койдум беле же башкалар жасап коюшканбы далилдөө өтө кыйын. Андан бери 16 жыл өттү. Бирок мен ачык айтып коеюн, Кудай турат диплом жасаган ишке аралашкан эмесмин. Мен мындай иштерден өзүмдү оолак кармайм.

– 2011-жылы сиздин жеке менчик онкологиялык борбордо дарыланып жаткан Акмат Бакиев качып чоң чуу чыккан. Бул ишке сиздин тиешеңиз болушу мүмкүн деген шек жаралган…

– Менин Акмат Бакиев менен жеке эч кандай тааныштыгым болгон эмес. Мага ошол кезде 15 жыл Акмат Бакиевди дарылап келген врач чалган. Ал жатак колониясынан Акмат Бакиев ооруп келгенин, аны жаткырып дарылаш керектигин билдирди. Мен ал ооруп келиптирби десем “ооба” деди. Мен ооруп келген адамды дарылабай баш тартууга сенин да, менин да укугум жок, жаткырып дарылоо керек  дегенди айткам. Акмат Бакиев агасы Курманбек Бакиев президент болгонго чейин эле онкологиялык борбордо дарыланып келиптир. Ал эми анын качып кеткени мага да таң калычтуу болду. Бизге эч ким анын кайтарууда экенин айтышкан эмес. Кайтарып жүрүшкөн эч кимди көргөн эмеспиз. Биз оорулуу адамды кайтарбайбыз  дарылайбыз. Керек болсо Акмат Бакиев дарыланган акчасын төлөбөй кеткен. Бул иште биздин эч кандай күнөө жок. Бул туурасында учурунда да айткам.

– Курманбек Бакиевдин жубайы Татьяна Бакиева менен жакын курбу, ынак мамиледе болгон деген сөздөрдүн канчалык деңгээлде чындыгы бар?

– Чынын айтайын, жакын, ынак болмок түгүл сүйлөшүп көргөн эмесмин. Телевизордон гана көрүп калаганым болбосо, жакындан тааныбайм. Кайдан жүрүп курбу кылып жатышканына түшүнбөйм.  Мени билбей туруп, мен жөнүндө тескери маалымат жазгандарды кудай өзү кечирсин. Башка эч нерсе деп айта албайм.

– Медакадемияга тиешелүү жерди, имаратты сатып жиберген деген маалымат чыкты эле…

– Ушундай маалымат чыккандан кийин прокуратурадан келип текшеришти. Менин жер же имарат сатканым боюнча эч бир документ таба алышкан жок. Мен эч кандай академияга тиешелүү жер же имарат сатпасам, анан кайдагы документти табышмак эле. Мен болгону академиянын аймагына жайгашкан сулуулук салонуна ижара акысын төлөө боюнча келишимге кол коюптурмун. Башкы прокуратура текшергенде сулуулук салону 2008-жылдан бери ижара акысын төлөбөгөнү ачыкка чыгып,  академияга 200 миң сомдон ашык каражатты төлөй турган болду. Демек прокуратуранын текшергени тескерисинче пайда болду. Мен учурда Медакадемиянын клиникалык базасын түзгөнгө имарат таппай жатам. Анан кайсы имаратты сатабыз? Бош имарат болсо бизге бергиле, биз клиникалык база түзүп, студенттердин окуу шартын, билим сапатын жогорулаталы деп чуркап жүрөм.

– Эмне себептен премьер-министр ректор шайлоодо биринчи орунду алган эмес, үчүнчү орун алган сизди ректор кылып дайындады деп ойлойсуз?

– Эми бул жерде эч сыр жок. Жобо боюнча ректор болуп биринчи орунду алган эмес, көп добуш алган үч кишинин бирөө дайындалыш керек деп жазылып турат.  Ал эми эмне себептен мени дайындаганын премьер-министрдин өзүнөн сураш керек го. Бирок мен бир нерсени так айта алам, мен ректор болом деп кимдир бирөөгө бир нерсе бергеним жок. Эч ким менден эч нерсе сураган да жок. Анткени менин бирөөгө бир нерсе сунуштабай турганымды, бирөөдөн бир нерсе албай турганымды, сырымды билгендер жакшы түшүнүшөт. 

Маектешкен Алмаз ТЕМИРБЕК уулу

Булак: Фабула 

 

 

Замира Акбагышева, Кыргыз Республикасынын Аялдар конгрессинин президенти: “Бизнес-инкубаторду түзүүдө Кыргызстан Аялдар конгресси дүйнө жүзү боюнча алдыңкы лидер болуп саналат”

 

– Алгач, 23 жылдык тарыхка ээ Аялдар конгрессинин бул жылдар аралыгында жасаган алгылыктуу иштери тууралуу айтсаңыз?

–   Кыргыз Республикасынын Аялдар конгресси 1993-жылы түзүлгөн.  Аялдар  конгресси аялдарга коомдук, саясий, экономикалык жактан,  социалдык жана маданий чөйрөдө да көмөк көрсөтө алган уюм болуп эсептелет. Ушул 23 жылдын ичинде 61 проект иш-жүзүнө ашырылды. Конгресстин филиалдары 7 областта, 42 райондук жана шаардык  аймактарында, 59 айыл өкмөттөрүндө бар. Аялдардын абалын жакшыртуу жаатында Аялдар конгресси абдан зор үлүш кошо алды, себеби конгресс каражат жактан көз каранды эмес, жана  Конгресстин мүчөлөрү дасыккан адистер болгондуктан Улуттук программаларды жүзөгө ашырууда чоң салым кошо алды. Конгресстин жардамы менен аялдар арасында бизнес ишкерлери пайда болду, анткени аларга бизнести ачуу үчүн финансылык сабаттуулукка, кредит алуу мүмкүнчүлүгүнө, лидерлик сапатты ачууга, пикир алмашуу технологиясына окутуу жүргүзүлдү. Буга бизнес-инкубациясынын ачылышы, ушул күндө да жигердүү иш жүргүзүп жаткандыгы зор далил болуп эсептелет. Бизнес-инкубаторду түзүүдө Кыргызстан Аялдар конгресси  дүйнө жүзү боюнча алдыңкы лидер болуп саналат. Биздин уюм аркылуу бизнес – инкубаторду түзүү жана тажрыйба алмашуу мүмкүнчүлүгүнө жетише алышты. Ушул учурда 25 бизнес инкубатор 2300 адамга жумуш ордун табууга шарт түзүп берди.  «Экономиканы жакшыртуудагы аялдардын ролун күчөтүү», – деген Дүйнөлүк банктын программасынын негизинде өткөрүлгөн иш-чаралар дагы бир жолу Аялдар конгрессинин бизнес-инкубаторду түзүүдө  лидерлик орунда тургандыгын тастыктады. Кыргызстан Аялдар конгресси бизнес негиздеринде, компьютерде иштөөгө, чет тилдерди өздөштүрүүгө 14390 адамга көмөк көрсөттү. Ошондой эле Эл аралык аялдар бизнес-инкубатор ассоциациясы түзүлдү.  2013-жылдын март айында Эл аралык «Агробизнестеги аялдар» деген семинар аялдардын гендердик укугун бекемдөөгө, айыл-кыштактагы аялдарга көмөк көрсөтүүгө арналды. Борбордук  Азиядан келген эксперттер, мамлекет кызматкерлери, донорлор, бейөкмөт мүчөлөрү, дыйкан чарбасында эмгектенгендер тажрыйба алмашышты. Мунун негизинде айыл чарбасына инновациялык ыкмаларды киргизүү, кредит алуу мүмкүнчүлүгү, көмөк көрсөтүүнүн өзгөчөлүктөрү иштелип чыкты. Ошондуктан теплица ачууда 7 проект ишке ашты, 35 фермер аялдар кредит ала алышты. «Бизнес кандай болуу керек», «Кредитти кандай алуу керек» деген тренингдер ушул күндө да өзүнүн зарылдыгын, популярдуулугун жогото элек.

  • Аялдар конгрессинде үй-бүлөсүндө көйгөйү бар айымдарга карата психологиялык кеңештер берилип, юридикалык жардамдар көрсөтүлөөрүн уктум эле. Сиздерге мындай учур менен кайрылган айымдардын саны көп эле болсо керек?
  • Шопоков шаарындагы Бизнес-Инкубатордун имаратындагы «Аялдар борборунда» үй-бүлөсүндө көйгөйү бар аялдар үчүн ар дайым юридикалык, психологиялык кеңеш берилип келет, реабилитациялык көмөк көрсөтүлөт. 2011-жылдан бери 101 үй-бүлөгө ар кандай жардам берилди, 297 аял жана өспүрүмдөр юридикалык жана психологиялык жардам алышты, 27 аял реабилитациядан өттү. Бул жылдын эле 4 айында үй-бүлөлүк зордукка  туш болгон 7 аялга юридикалык жана психологиялык жардам көрсөтүлдү. Аялдар конгресси көптөгөн аялдарга, энелерге жана балдарга билим алуу жаатында да зор көмөк берип келе жатат.  “Аялдар борборунда» 2011-жылы англис, түрк жана кытай тилдерин 87 адам үйрөнө алса, 2012-жылы 57 адам болду, 2013-жылы 65 адамга жетти. Ал эми 2014-жылы 87 адам ийгиликке жетишти. Акыркы 2 жылдын аралыгында бизнести өздөштүрүү, ишкерлик негизге, бухгалтердик эсепке, ден соолук алкагында окуй алышты. 2015-жылдын апрель айында «Бизнес негиздери» деген темада эл аралык эксперттердин катышуусу менен семинар өткөрүлдү, «Үй-бүлө институту: заман учурундагы көйгөйлөр жана аны чечүү жолу» деген темада тегерек стол отуруму болду. Шопоков шаарынын тургундарынын өтүнүчү жана шаардын мэринин  кайрылуусу боюнча мектепке чейинки жана мектеп жашындагы балдарды тарбиялоо максатында иш-чаралар өткөрүлдү, ошонун негизинде 80 бөбөк бала бакчага баруу мүмкүнчүлүгүнө ээ болду.
  • “Кыргызстан айымдары” китебиңиздин 3-томдугу чыккан экен. Китеп жазуу идеясы тууралуу, бул китептин таржымалы тууралуу сөз кылсаңыз? Китепке айымдарды киргизүү үчүн алардын ишмердигин иликтеген атайын топ түзүлдүбү же теледен чыгып жүргөн белгилүү айымдарды гана алдыңыздарбы?
  • «Кыргызстан аялдары» китебинин 1-тому 2008-жылы, ал эми 2-тому 2010-жылы жарык көргөн. Китепте кыргыз мамлекетин өнүктүрүү  үчүн үзүрлүү салымын кошкон аялдардын эмгектеги, жетишкендиктери чагылдырылган. Бул жылы сиз айткан энциклопедиянын 3-тому чыкты.  Бул китептеги  өзгөгө өтөлгөлүү  өмүрү бар  каармандардын ар биринин  кайгы-кубанычы, ак эмгек алга сүрөп жеткен жеңиши жана жеңилүүсүнөн токулган  кызыктуу жашоосу баяндалат. Биз бул китеп менен 1 жылдан бери  иштедик,  китепке кире турган айымдардын  ар бир райондун акимдери, министрликтерден  бизге  жөнөтүп  жатышты, жалпысынан 637ге жакын таржымал түшкөн, алардан тандалып отуруп мыкты  делген  400ү калды, алар өлкөбүзгө белгилүү болуп калган  лидер-айымдар: Бишкек шаарынын вице-мэри Айгүл Рыскулова, Жогорку Кеңештин  депутаттары: Галина Скрипкина, Никитенко, Аида Салянова, маалымат жана массалык коммуникация департаментинин директору  Бактыүл Норузбаева, Баткен областынан чыккан СССРдин кыздар арасынан шахмат боюнча чемпион Лим Грета, кыргыз маданиятына эмгеги сиңген: Назира Мамбетова, Асылкүл Набиева, Бактыгүл Бокоева, сот тармагында эмгектенген Галина Уметалиева, алыскы аба ырайы катаал райондордо  билим берүүдө татыктуу эмгектенген Жамбы  Газыбекова, айыл чарбасына эмгеги сиңген Лайлохан Абдураимова, өмүр бою медицинада эмгек өтөгөн Сонунбала Эсентаева, он баланы тарбиялаган, коомдук иштерге активдүү катышкан Баатыр энелер. Кыргызстанга эмгеги сиңген жана эмгектенип келе жаткан ар улуттун өкүлдөрү бар. Мына  ушундай башкаларга үлгү боло турган айымдарыбыз тууралуу тарых барактарына жазып, биле жүрсөк.

 

  • Акыркы жылдары апалардын күнүн белгилеп келе жатабыз. Бул күнгө карата Аялдар конгресси кандай иш-чараларды өткөрүп келе жатат?
  • Жыл сайын  Г.Айтиев атындагы сүрөт музейинде энелер күнүнө арналган салттуу көргөзмөсүн «Эне – ааламдын руху» деген девиздин алкагында, Эгемендүүлүк күнүнө карата «Ата журт ар дайым карегимде» аттуу  ар жыл сайын көргөзмөлөрдү өткөзүүдө. Көргөзмөдө өзүнүн эмгектерин Кыргыз Республикасына эмгеги сиңген атактуу  чыгармачыл адамдары менен кошо эле живопись, графика, скульптура, көл өнөрчүлүк боюнча эмгектенген жаш муундардын өкүлдөрү, көркөм ВУЗдардын студенттери  эне менен баланын ортосундагы  сүйүү сезими, муундан-муунга өткөн ыйык жана ысык мамилелер, аруулукту чагылдырган өздөрүнүн чыгармаларын көрсөтө алышат.  Албетте, көргөзмөгө патриот адамдар жана  искусствону түшүнгөн, баалап-барктай алган жарандар, катышат. Себеби нечен замандардан бери эле  жүрөктөн чыккан ырларын, романдарын сөз чеберлери, чыгармачыл таланттар сүрөттөрүн жана скульптураларын энелерге арнап келген. Энелик мээрим, энелик сүйүү – бул чексиз океан эмеспи. Мамлекеттик сыйлыктын ээси болгон Моңолдоров Максаттын («Бала эмизген эне»), Сүрөтчүлөр бирикмесинин мүчөлөрү Илипов Замирдин (Уз», «Каныкей»), Давлетов Адилеттин («Көчмөн аялдар»), Шаршекеев Алмаз менен Бекова Жылдыздын аты  уйкаш («Ким болор экен… – «В ожидании чуда…»), Замир уулу Акылдын «Ата сөзү» деген чыгармалары энелик мээримди, сүйүү сезимдерди  жана кыргыз аялдарынын кулк-мүнөзүн чагылдырса, арт-дизайнер Казыбекова Кайыркүлдүн эмгектери философиялык чексиз суроолорго жооп издөөгө түрткү болот. Аялдар конгрессинин мүчөсү  Эрке Жумагулованын «Мураскорлор» деген кийиз куурчагы бактылуу балалыкты сүрөттөйт. Бул эмгеги сиңген чеберлер менен катар эле Т. Садыков атындагы Улуттук сурөт академиясынын студенттери Арстаналиева Мырзайымдын «Кыйын жылдар», Мамазакирова Чолпондун «Балкондо» эмгектери, Чыныбек уулу Иманбектин «Найман-эне», Каныбеков Нурадилдин «Умай–эне» скульптуралары  уламыштарга арналуу менен бирге, көргөзмөдө татыктуу ордун тапты. Бул күнү ар бир областта энени даңазалаган салтанаттуу иш-чаралар өтөт.

Маектешкен Гүлмира ШАРШЕЕВА

Булак: Фабула 

 

 

 

 

Индира Кудайбергенова, Иса Ахунбаев атындагы КММАнын ректору: “Медакадемия жаңы сапаттык бийик деңгээлге көтөрүлөт”

 

– Индира Орозбаевна, сиздин ректор болуп дайындалганыңызга саналуу гана ай болду. Бирок мурунку ректор Аширали Зурдинов баш болгон бир катар окутуучулар сиздин кадрларды куугунтуктап жатканыңыз тууралуу маалымат жыйын өткөзүп айтышты эле. Чын эле куугунтук жүрүп жатабы?

– Туура, менин ректор болгонума бир аз гана убакыт болду. Буюрса Медициналык академиянын эл аралык деңгээлде аброюн көтөрүү багытында жакшы тилек, максат менен иш жүргүзүп жатабыз. Келе калып эле кадрларды куугунтуктап жатат деген чындыктан алыс. Бүгүнкү күндө баары жакшынакай эле иштешүүдө. Эч ким кызматтан кеткен жок.

– Анда эмне себептен иштен кетирип жатат деген сөздөр айтылды…

– Эми менин ректор болуп келишим кайсы бир деңгээлде айрымдардын көз карашына туура келбеген чыгаар. Албетте, маалымат жыйын өткөргөндөр эмоционалдуу түрдө пикирлерин айтышты. Негизи алар конкреттүү түрдө клиникада, кафедрада иштешет.  Башка университеттерден айырмаланып, биздин академиянын декандары көбүнчө кафедраларда иштешет.  Негизги жумушу ошондой. Түштөн кийин гана деканатта иш жүргүзөт. Декандык кызмат үчүн айлыгына 500 сомдон 1200 сомго чейин кошулат.  Маалымат жыйын өткөргөндөрдүн баары өздөрү иштеп жүрүшкөн кафедраларда калышты. Болгону декандык кызматтарын гана өткөрүп беришти. Азыр талапты катуулатып жатам.  Талап болбосо иш алга жылбайт.

– Демек декандык кызматтан кетишкенине нааразы экен да?

– Алар баары бир декандык кызматтан кетээрин билишчү. Жыл аягында келишимдери бүтмөк. Мени премьер-министр Сооронбай Шарипович ректорлук кызматка дайындаганда академиянын техникалык базасын, билим берүү сапатын эл аралык талапка жоо берген деңгээлге көтөрүү талабын койду. Мен ал үчүн иштин көзүн билген команда топтоп иш алып барышым керек да. Бүгүнкү күндө эл аралык стандартка төп келген техникалык базаны, башкача айтканда медициналык жабдууларды жаңылоо, окуу программасын эл аралык стандартка шайкеш келтирүү боюнча иштер жүрүп жатат. Мындай иш буга чейин деле жүрүп келген. Бирок биз бул ишти ыкчам анан сапаттуу жүргүзүү максатында иш алып баруудабыз. Ушул жерден жөнөкөй эле бир мисал айта кетейин, биз өзүбүз ден соолукту чыңдоо, ага кам көрүүгө үндөп келебиз да, өзүбүздүн студенттер үчүн спорттук аянтчабыз жок. Мына ушул кемчиликти жоюп, студенттерге шарт түзүп, спорттук аянтча курганы жатабыз. Учурда долбоору даяр болду. Жакын арада иш башталат. Илимий, техникалык, диагностикалык, лабораториялык базаларды жаңылоо, билим берүү сапатын көтөрүү багытында да бир катар долбоорлордун үстүндө иш алып барып жатабыз. Кудай буюрса, Медакадемия жаңы сапаттык бийик деңгээлге көтөрүлөт.

– Медициналык академия коррупцияга батып кеткен деген сын-пикирлерге кошуласызбы?

– Коррупцияга батып кетти дегенден алысмын. Албетте, кемчиликтер бар. Иш бар жерде кемчилик болот. Бирок биз Кудай буюрса академияны ар кандай сындан арылтып аброюн көтөрөбүз деп ишеничтүү айта алам.

Мына бүгүнкү күндө академияга Билим берүү жана илим министрлиги тарабынан жүргүзүлгөн жалпы республикалык тесттен жогорку балл алгандар кабыл алынат. Абитуриенттер тесттен алган баллы көрсөтүлгөн талон менен келишип, өздөрү каалаган факультетке тапшырышат. Жогорку балл алгандар эч тоскоолдуксуз өтөт. Биз өз алдыбызча сынак албайбыз. Демек абитуриенттерди окуу жайга кабыл алууда маселе жок.

Ал эми студенттердин билим алуу, сынак тапшыруу маселесинде көйгөйлөр болушу мүмкүн. Биз ушул жагдайга өзгөчө көңүл буруп жатабыз. Студенттердин кайсы предметтер боюнча ийгиликтүү сынак тапшырды, кайсы сабактан аксап жетише албай жатат, баарын көрүп-билип туруу үчүн электрондук сынак китепче онлайн системасын киргизип, көзөмөлдү күчөтөлү  деген максатта иш жүрүп жатат. Ар бир деканат кайсы студент кайсы кафедрадан сабактарына жетише албай жатат, сабакка катышуусу кандай, баарын онлайн системасынан көрүп, анализдеп турат. Эмне үчүн биз буга баруудабыз? Мурун биз окуп жүргөндө экзамен тапшыра албай калсак бир жолу кайра тапшырууга уруксат берилчү. Тапшырсаң тапшырдың, тапшыра албасаң кулачусуң. Азыр кандай? Экзаменден кулаган студент,  качан сынактан өтмөйүн кайра-кайра экзамен тапшыра берет.  Мындай болбош керек да. Анткени бул нерсе студентти баары бир тапшырам да деген көңүл коштук, кайдигерлик, кенебестикке түртөт. Биз ушул кемчиликти түзөп, экзамен тапшыра албай калган студентке эки жолу кайра тапшырууга мүмкүнчүлүк берип, үчүнчүсүндө кулай турган кылып жоопкерчиликти күчөтүп, окууга олуттуу мамиле кылууга үндөп жатабыз.  Анткени адам өмүрүн сактоочу келечектеги врачтар ар дайым сабакка калтырбай катышып, окууга жоопкерчиликтүү мамиле жасоого милдеттүү. Ага эрки жетпесе, башка кесипти тандашы керек.

– Акча алып экзамендерден өткөрүп койгон окутуучуларга болгон талап кандай?

– Студенттерге кандай талап катуу болсо, окутуучуларга болгон талап да күчөтүлөт. Ким кайсы предметтен сабак берсе, өз убагында программадан калбай лекция, сабактарын үзбөй өтүүгө милдеттүү. Эгер кайсы бир окутуучунун экзаменден акча алганы туурасында маалымат уксам, анын илимдин доктору, профессор экенине карабай кызматтан кетет. Мен андайлар менен акыйлашып отурбайм. Академияда коррупцияга жол ачкандарга орун жок. Албетте, студенттерден акча албаш үчүн окутуучулардын айлык-маянасын көтөрүү керек. Алар эч нерсеге алаксыбай, кайдан акча табам деп майда-барат күнүмдүк тиричиликке байланбай, студенттерге татыктуу билим бериши керек. Ошондо гана биз сапаттуу кадрларды даярдап чыгабыз. Биз бул багытта иш жүргүзүп, кызматкерлердин айлыгын бир аз көтөрдүк. Кудай буюрса окутуучулардын айлыктары жетишээрлик деңгээлге көтөрүлөт. Биздин окутуучу доценттер, профессорлор, илимдин кандидаттары, докторлору аябай күчтүү, тажрыйбалуу адистер. Жалгыз кишинин колунан эч нерсе келбейт, мен ойлойм биргелешип, академиянын аброюн көтөрөбүз деп.

– Эми жеке өзүңүзгө байланышкан суроолорго токтолсок. Сиз проректор болуп иштеп турганыңызда чет элдик 1-курстун студенти алтынчы бүтүрүүчү курска которулуп, диплом алганы тууралуу маалыматтар чыкты. Ушул туурасында эмне айта аласыз?

– Бул иш мен 2000-2001-жылдары 1-проректор болуп иштеп турганда болгон дешип жазышты. Ал учурда биздин академияга которулуп келген чет элдик студенттердин документтери эл аралык мамилелер боюнча проректордон өткөн.  Мен окуу иштерине жооп берчүмүн. Ал эми дипломдогу коюлган кол чындыгында менин колума абдан окшош. Бирок ал колду мен койдум беле же башкалар жасап коюшканбы далилдөө өтө кыйын. Андан бери 16 жыл өттү. Бирок мен ачык айтып коеюн, Кудай турат диплом жасаган ишке аралашкан эмесмин. Мен мындай иштерден өзүмдү оолак кармайм.

– 2011-жылы сиздин жеке менчик онкологиялык борбордо дарыланып жаткан Акмат Бакиев качып чоң чуу чыккан. Бул ишке сиздин тиешеңиз болушу мүмкүн деген шек жаралган…

– Менин Акмат Бакиев менен жеке эч кандай тааныштыгым болгон эмес. Мага ошол кезде 15 жыл Акмат Бакиевди дарылап келген врач чалган. Ал жатак колониясынан Акмат Бакиев ооруп келгенин, аны жаткырып дарылаш керектигин билдирди. Мен ал ооруп келиптирби десем “ооба” деди. Мен ооруп келген адамды дарылабай баш тартууга сенин да, менин да укугум жок, жаткырып дарылоо керек  дегенди айткам. Акмат Бакиев агасы Курманбек Бакиев президент болгонго чейин эле онкологиялык борбордо дарыланып келиптир. Ал эми анын качып кеткени мага да таң калычтуу болду. Бизге эч ким анын кайтарууда экенин айтышкан эмес. Кайтарып жүрүшкөн эч кимди көргөн эмеспиз. Биз оорулуу адамды кайтарбайбыз  дарылайбыз. Керек болсо Акмат Бакиев дарыланган акчасын төлөбөй кеткен. Бул иште биздин эч кандай күнөө жок. Бул туурасында учурунда да айткам.

– Курманбек Бакиевдин жубайы Татьяна Бакиева менен жакын курбу, ынак мамиледе болгон деген сөздөрдүн канчалык деңгээлде чындыгы бар?

– Чынын айтайын, жакын, ынак болмок түгүл сүйлөшүп көргөн эмесмин. Телевизордон гана көрүп калаганым болбосо, жакындан тааныбайм. Кайдан жүрүп курбу кылып жатышканына түшүнбөйм.  Мени билбей туруп, мен жөнүндө тескери маалымат жазгандарды кудай өзү кечирсин. Башка эч нерсе деп айта албайм.

– Медакадемияга тиешелүү жерди, имаратты сатып жиберген деген маалымат чыкты эле…

– Ушундай маалымат чыккандан кийин прокуратурадан келип текшеришти. Менин жер же имарат сатканым боюнча эч бир документ таба алышкан жок. Мен эч кандай академияга тиешелүү жер же имарат сатпасам, анан кайдагы документти табышмак эле. Мен болгону академиянын аймагына жайгашкан сулуулук салонуна ижара акысын төлөө боюнча келишимге кол коюптурмун. Башкы прокуратура текшергенде сулуулук салону 2008-жылдан бери ижара акысын төлөбөгөнү ачыкка чыгып,  академияга 200 миң сомдон ашык каражатты төлөй турган болду. Демек прокуратуранын текшергени тескерисинче пайда болду. Мен учурда Медакадемиянын клиникалык базасын түзгөнгө имарат таппай жатам. Анан кайсы имаратты сатабыз? Бош имарат болсо бизге бергиле, биз клиникалык база түзүп, студенттердин окуу шартын, билим сапатын жогорулаталы деп чуркап жүрөм.

– Эмне себептен премьер-министр ректор шайлоодо биринчи орунду алган эмес, үчүнчү орун алган сизди ректор кылып дайындады деп ойлойсуз?

– Эми бул жерде эч сыр жок. Жобо боюнча ректор болуп биринчи орунду алган эмес, көп добуш алган үч кишинин бирөө дайындалыш керек деп жазылып турат.  Ал эми эмне себептен мени дайындаганын премьер-министрдин өзүнөн сураш керек го. Бирок мен бир нерсени так айта алам, мен ректор болом деп кимдир бирөөгө бир нерсе бергеним жок. Эч ким менден эч нерсе сураган да жок. Анткени менин бирөөгө бир нерсе сунуштабай турганымды, бирөөдөн бир нерсе албай турганымды, сырымды билгендер жакшы түшүнүшөт. 

Маектешкен Алмаз ТЕМИРБЕК уулу

Булак: Фабула 

 

 

Замира Акбагышева, Кыргыз Республикасынын Аялдар конгрессинин президенти: “Бизнес-инкубаторду түзүүдө Кыргызстан Аялдар конгресси дүйнө жүзү боюнча алдыңкы лидер болуп саналат”

 

– Алгач, 23 жылдык тарыхка ээ Аялдар конгрессинин бул жылдар аралыгында жасаган алгылыктуу иштери тууралуу айтсаңыз?

–   Кыргыз Республикасынын Аялдар конгресси 1993-жылы түзүлгөн.  Аялдар  конгресси аялдарга коомдук, саясий, экономикалык жактан,  социалдык жана маданий чөйрөдө да көмөк көрсөтө алган уюм болуп эсептелет. Ушул 23 жылдын ичинде 61 проект иш-жүзүнө ашырылды. Конгресстин филиалдары 7 областта, 42 райондук жана шаардык  аймактарында, 59 айыл өкмөттөрүндө бар. Аялдардын абалын жакшыртуу жаатында Аялдар конгресси абдан зор үлүш кошо алды, себеби конгресс каражат жактан көз каранды эмес, жана  Конгресстин мүчөлөрү дасыккан адистер болгондуктан Улуттук программаларды жүзөгө ашырууда чоң салым кошо алды. Конгресстин жардамы менен аялдар арасында бизнес ишкерлери пайда болду, анткени аларга бизнести ачуу үчүн финансылык сабаттуулукка, кредит алуу мүмкүнчүлүгүнө, лидерлик сапатты ачууга, пикир алмашуу технологиясына окутуу жүргүзүлдү. Буга бизнес-инкубациясынын ачылышы, ушул күндө да жигердүү иш жүргүзүп жаткандыгы зор далил болуп эсептелет. Бизнес-инкубаторду түзүүдө Кыргызстан Аялдар конгресси  дүйнө жүзү боюнча алдыңкы лидер болуп саналат. Биздин уюм аркылуу бизнес – инкубаторду түзүү жана тажрыйба алмашуу мүмкүнчүлүгүнө жетише алышты. Ушул учурда 25 бизнес инкубатор 2300 адамга жумуш ордун табууга шарт түзүп берди.  «Экономиканы жакшыртуудагы аялдардын ролун күчөтүү», – деген Дүйнөлүк банктын программасынын негизинде өткөрүлгөн иш-чаралар дагы бир жолу Аялдар конгрессинин бизнес-инкубаторду түзүүдө  лидерлик орунда тургандыгын тастыктады. Кыргызстан Аялдар конгресси бизнес негиздеринде, компьютерде иштөөгө, чет тилдерди өздөштүрүүгө 14390 адамга көмөк көрсөттү. Ошондой эле Эл аралык аялдар бизнес-инкубатор ассоциациясы түзүлдү.  2013-жылдын март айында Эл аралык «Агробизнестеги аялдар» деген семинар аялдардын гендердик укугун бекемдөөгө, айыл-кыштактагы аялдарга көмөк көрсөтүүгө арналды. Борбордук  Азиядан келген эксперттер, мамлекет кызматкерлери, донорлор, бейөкмөт мүчөлөрү, дыйкан чарбасында эмгектенгендер тажрыйба алмашышты. Мунун негизинде айыл чарбасына инновациялык ыкмаларды киргизүү, кредит алуу мүмкүнчүлүгү, көмөк көрсөтүүнүн өзгөчөлүктөрү иштелип чыкты. Ошондуктан теплица ачууда 7 проект ишке ашты, 35 фермер аялдар кредит ала алышты. «Бизнес кандай болуу керек», «Кредитти кандай алуу керек» деген тренингдер ушул күндө да өзүнүн зарылдыгын, популярдуулугун жогото элек.

  • Аялдар конгрессинде үй-бүлөсүндө көйгөйү бар айымдарга карата психологиялык кеңештер берилип, юридикалык жардамдар көрсөтүлөөрүн уктум эле. Сиздерге мындай учур менен кайрылган айымдардын саны көп эле болсо керек?
  • Шопоков шаарындагы Бизнес-Инкубатордун имаратындагы «Аялдар борборунда» үй-бүлөсүндө көйгөйү бар аялдар үчүн ар дайым юридикалык, психологиялык кеңеш берилип келет, реабилитациялык көмөк көрсөтүлөт. 2011-жылдан бери 101 үй-бүлөгө ар кандай жардам берилди, 297 аял жана өспүрүмдөр юридикалык жана психологиялык жардам алышты, 27 аял реабилитациядан өттү. Бул жылдын эле 4 айында үй-бүлөлүк зордукка  туш болгон 7 аялга юридикалык жана психологиялык жардам көрсөтүлдү. Аялдар конгресси көптөгөн аялдарга, энелерге жана балдарга билим алуу жаатында да зор көмөк берип келе жатат.  “Аялдар борборунда» 2011-жылы англис, түрк жана кытай тилдерин 87 адам үйрөнө алса, 2012-жылы 57 адам болду, 2013-жылы 65 адамга жетти. Ал эми 2014-жылы 87 адам ийгиликке жетишти. Акыркы 2 жылдын аралыгында бизнести өздөштүрүү, ишкерлик негизге, бухгалтердик эсепке, ден соолук алкагында окуй алышты. 2015-жылдын апрель айында «Бизнес негиздери» деген темада эл аралык эксперттердин катышуусу менен семинар өткөрүлдү, «Үй-бүлө институту: заман учурундагы көйгөйлөр жана аны чечүү жолу» деген темада тегерек стол отуруму болду. Шопоков шаарынын тургундарынын өтүнүчү жана шаардын мэринин  кайрылуусу боюнча мектепке чейинки жана мектеп жашындагы балдарды тарбиялоо максатында иш-чаралар өткөрүлдү, ошонун негизинде 80 бөбөк бала бакчага баруу мүмкүнчүлүгүнө ээ болду.
  • “Кыргызстан айымдары” китебиңиздин 3-томдугу чыккан экен. Китеп жазуу идеясы тууралуу, бул китептин таржымалы тууралуу сөз кылсаңыз? Китепке айымдарды киргизүү үчүн алардын ишмердигин иликтеген атайын топ түзүлдүбү же теледен чыгып жүргөн белгилүү айымдарды гана алдыңыздарбы?
  • «Кыргызстан аялдары» китебинин 1-тому 2008-жылы, ал эми 2-тому 2010-жылы жарык көргөн. Китепте кыргыз мамлекетин өнүктүрүү  үчүн үзүрлүү салымын кошкон аялдардын эмгектеги, жетишкендиктери чагылдырылган. Бул жылы сиз айткан энциклопедиянын 3-тому чыкты.  Бул китептеги  өзгөгө өтөлгөлүү  өмүрү бар  каармандардын ар биринин  кайгы-кубанычы, ак эмгек алга сүрөп жеткен жеңиши жана жеңилүүсүнөн токулган  кызыктуу жашоосу баяндалат. Биз бул китеп менен 1 жылдан бери  иштедик,  китепке кире турган айымдардын  ар бир райондун акимдери, министрликтерден  бизге  жөнөтүп  жатышты, жалпысынан 637ге жакын таржымал түшкөн, алардан тандалып отуруп мыкты  делген  400ү калды, алар өлкөбүзгө белгилүү болуп калган  лидер-айымдар: Бишкек шаарынын вице-мэри Айгүл Рыскулова, Жогорку Кеңештин  депутаттары: Галина Скрипкина, Никитенко, Аида Салянова, маалымат жана массалык коммуникация департаментинин директору  Бактыүл Норузбаева, Баткен областынан чыккан СССРдин кыздар арасынан шахмат боюнча чемпион Лим Грета, кыргыз маданиятына эмгеги сиңген: Назира Мамбетова, Асылкүл Набиева, Бактыгүл Бокоева, сот тармагында эмгектенген Галина Уметалиева, алыскы аба ырайы катаал райондордо  билим берүүдө татыктуу эмгектенген Жамбы  Газыбекова, айыл чарбасына эмгеги сиңген Лайлохан Абдураимова, өмүр бою медицинада эмгек өтөгөн Сонунбала Эсентаева, он баланы тарбиялаган, коомдук иштерге активдүү катышкан Баатыр энелер. Кыргызстанга эмгеги сиңген жана эмгектенип келе жаткан ар улуттун өкүлдөрү бар. Мына  ушундай башкаларга үлгү боло турган айымдарыбыз тууралуу тарых барактарына жазып, биле жүрсөк.

 

  • Акыркы жылдары апалардын күнүн белгилеп келе жатабыз. Бул күнгө карата Аялдар конгресси кандай иш-чараларды өткөрүп келе жатат?
  • Жыл сайын  Г.Айтиев атындагы сүрөт музейинде энелер күнүнө арналган салттуу көргөзмөсүн «Эне – ааламдын руху» деген девиздин алкагында, Эгемендүүлүк күнүнө карата «Ата журт ар дайым карегимде» аттуу  ар жыл сайын көргөзмөлөрдү өткөзүүдө. Көргөзмөдө өзүнүн эмгектерин Кыргыз Республикасына эмгеги сиңген атактуу  чыгармачыл адамдары менен кошо эле живопись, графика, скульптура, көл өнөрчүлүк боюнча эмгектенген жаш муундардын өкүлдөрү, көркөм ВУЗдардын студенттери  эне менен баланын ортосундагы  сүйүү сезими, муундан-муунга өткөн ыйык жана ысык мамилелер, аруулукту чагылдырган өздөрүнүн чыгармаларын көрсөтө алышат.  Албетте, көргөзмөгө патриот адамдар жана  искусствону түшүнгөн, баалап-барктай алган жарандар, катышат. Себеби нечен замандардан бери эле  жүрөктөн чыккан ырларын, романдарын сөз чеберлери, чыгармачыл таланттар сүрөттөрүн жана скульптураларын энелерге арнап келген. Энелик мээрим, энелик сүйүү – бул чексиз океан эмеспи. Мамлекеттик сыйлыктын ээси болгон Моңолдоров Максаттын («Бала эмизген эне»), Сүрөтчүлөр бирикмесинин мүчөлөрү Илипов Замирдин (Уз», «Каныкей»), Давлетов Адилеттин («Көчмөн аялдар»), Шаршекеев Алмаз менен Бекова Жылдыздын аты  уйкаш («Ким болор экен… – «В ожидании чуда…»), Замир уулу Акылдын «Ата сөзү» деген чыгармалары энелик мээримди, сүйүү сезимдерди  жана кыргыз аялдарынын кулк-мүнөзүн чагылдырса, арт-дизайнер Казыбекова Кайыркүлдүн эмгектери философиялык чексиз суроолорго жооп издөөгө түрткү болот. Аялдар конгрессинин мүчөсү  Эрке Жумагулованын «Мураскорлор» деген кийиз куурчагы бактылуу балалыкты сүрөттөйт. Бул эмгеги сиңген чеберлер менен катар эле Т. Садыков атындагы Улуттук сурөт академиясынын студенттери Арстаналиева Мырзайымдын «Кыйын жылдар», Мамазакирова Чолпондун «Балкондо» эмгектери, Чыныбек уулу Иманбектин «Найман-эне», Каныбеков Нурадилдин «Умай–эне» скульптуралары  уламыштарга арналуу менен бирге, көргөзмөдө татыктуу ордун тапты. Бул күнү ар бир областта энени даңазалаган салтанаттуу иш-чаралар өтөт.

Маектешкен Гүлмира ШАРШЕЕВА

Булак: Фабула 

 

 

 

 

Равшан Жээнбеков, экс-депутат: “Жеке мамиледе Атамбаев менен эч кандай каршылыгым жок”

— Равшан Бабырбекович, сиздердин Баш мыйзамды өзгөртүүгө көрсөткөн каршылыгыңыздар бийликке канчалык таасирин тийгизет деп ойлойсуз?

— Ишенимдүү түрдө мындай же тигиндей болот деп айтыш аябагандай кыйын. Бирок мен бүгүнкү күндө бир нерсени сездим. Кыргызга таанымал, баш көтөргөн адамдардын, саясатчылардын, интеллигенциянын, жалпы атуулдардын көпчүлүгү Конституциянын өзгөрүлүшүнө, референдумдун өтүшүнө каршы болууда. Биз 25 жылдык тарыхыбыздын ичинде президенттер эч убакта Конституцияны улуттун кызыкчылыгы үчүн өзгөртпөгөнүн билип калдык. Баардыгы жеке өзүнүн, тар чөйрөсүнүн кызыкчылыгына карата өзгөрткөн. Атамбаев жана тегерегиндегилер референдум өткөрөбүз, Конституцияны өзгөртөбүз дегендин негизги себептеринин бири да ушул болуп эсептелет. Акыркы убактарда Конституциялык реформа бир эле президент Алмазбек Атамбаевдин идеясы эмес экени да байкалууда. Бүгүн Жогорку Кеңеште Исхак Масалиев “кайсы бир мамлекет бизди түртүп, суранып жатса дагы биз Конституциялык реформа жасоого, референдум өткөрүүгө шашпашыбыз керек”деп айтып кетти. Муну менен баш мыйзамды өзгөртүү бир гана президенттин эмес, президенттин артында турган саясый күчтөрдүн жана кайсы бир биздин коңшу мамлекетибиздин идеясы экендигин Исхак Масалиев коомго кыйыр түрдө жеткирип койду.

— Кайсыл гана бийлик болбосун мындай учурда оппозиция менен эсептешпей, үнүн укпайт эмеспи. Референдум өткөрөм деген бийлик кандай гана жол болбосун максатына жетет да. Андан кийин сиздердин кадамыңыздар кандай болот?

— Биз албетте, курал көтөрүп көчөгө чыга албайбыз. Бүгүнкү күндө чынында оппозициялык маанайдагы саясатчылардын абалы бир топ чектелүү. Жалпы эле Кыргызстанда оппозиция кандайдыр бир деңгээлге чейин алсыз, мүмкүнчүлүктөрү чектелип келген. Саясатка 2005–2010-жылдагы активдүү катышкан адамдардын бири катары айта алам. 2005жылы деле 23-мартка чейин оппозициянын колунан эч нерсе келбей тургандыгын баардыгы көрүп турушкан. Оппозиция жөн эле айта берет, кыйкыра берет, булардын айткандарынын күчү деле жок деген коомдо сезим бар болчу. Чынында эле оппозиция ошондой болот. Бизде бийликтин камчысын чапкан мамлекеттик деңгээлдеги ресурс жок. Баардык ресурс, каражат, кадр маселеси, бийлик, сатып алуу, коркутуу, бандиттер баардыгы бийликтин колунда болот. 2010-жылы деле ошондой болгон. Оппозициялык маанайдагы саясатчыларды камаганга чейин барып, Кыргызстанда оппозициянын колунан эмне келет эле деген ой баарында болгон. Бирок кайсы бир мүнөттө элдин аң сезиминде саясатта аябагандай радикалдуу өзгөрүү болот да ошол убакытта бийлик толугу менен өзүнүн күчүн жоготуп коюшу мүмкүн. Бийлик колунан келсе ошого жеткирбегенге аракет кылышы керек. Биз референдум өткөртпөгөнгө, Конституцияга өзгөртүү киргизбегенге колубуздан келишинче аракет кылып жатабыз. Анын маанилүү себептери бар. Конституциянын стабилдүүлүгү бул улуттун стабилдүүлүгү болуп эсептелинет. Анткени 2020-жылга чейин өзгөртпөйбүз деп Атамбаев башында турган ошол убактагы бийлик улуттук консенсус жаратышкан. Мына ушул баш мыйзамды баардыгыбыз жоопкерчилик алабыз, өзгөртпөйбүз деп таңуулап, жигиттик, адамдык сөз беришкен. 2020-жылга 4 жыл калганда Алмазбек Атамбаев өзү сунуш кылган улуттук консенсусту кайра бузду. 2016-жылы Атамбаев улуттук консенсусту бузуп, Кыргызстанга кайрадан дестабилдүүлүк жаратты. Мына эми ушул дестабилдүүлүктү жараткандан кийин мунун аягы каякка барат азырынча айтуу абдан кыйын. Бирок дестабилдүүлүктү жараткан адам бүгүн тилекке каршы Кыргызстандын бийлигинин башында турат.

— Азыр карап көрсөк сиз бир топ адамдар менен биригип иш алып барып жатыптырсыз. Алардын баары сиз менен аягына чейин турат деп ишенесизби?

— Жок, саясатта эч качан бири-бирибизге ишенбешибиз керек. Саясатта ар бир саясатчынын өзүнүн кызыкчылыгы болот. Саясатка ар бир адам өзүнүн жеке көз карашы менен келет. Менин да саясатта көз карашым бар. Ошол көз карашымды колумдан келишинче системалуу түрдө коргогонго, айтканга аракет кылып келе жатам. Президент Алмазбек Атамбаевдин мамлекетти башкара албасын, ал бийликке келгенден бери айтып келе жаткан саясатчылардын бири менмин. Президент мамлекетти трагедияга, туңгуюкка алып келээрин мен 5 жылдан бери айтып келе жатам. Мына абалыбыз мен айткандай эле болуп турат. Эгерде биз акыркы убактагы Эл аралык уюмдардын, өкмөттүн статистикалык көрсөтмөсүн ала турган болсок экономикадагы социалдык турмушубуз, бюджетибиз күндөн күнгө жарга такалып жатат. Ажобуз Кыргызстанды бир гана Борбордук Азиянын ичиндеги мамлекеттердин арасында эмес, дүйнөлүк мамлекеттер арасында изоляцияга алып келди. БУУ бүгүн Кыргызстанды тааныгысы келбейт. Европанын баардык уюмдары Кыргызстанды тааныгысы келбей, элес албай олтурушат. Ошонун далили катарында дүйнөдөгү эң авторитардуу уюм ЕККУ Кыргызстандагы кылмыш иши козголду деген адамга өздөрүнүн эң авторитеттүү трибунасында сүйлөөгө мүмкүнчүлүк түзүп берип жатат. Анткени бүгүнкү күндө ал уюм кыргыз бийлигин, кыргыз сотторун таанып билгиси келбеген уюм болуп эсептелинет. Атамбаевдин 6 жылдык саясатынын айынан социалдык-экономикалык кризиске, тышкы саясаттагы кризиске, жана жалпы саясаттагы кризиске келип такалдык.

— Көз караштары ар кандай адамдар чогулуптур. Эгерде Кудайдан болуп бийликке келип калсаңыздар сиздер да Убактылуу Өкмөттүн каталыктарын кайталап, мен-сен болуп чукушпайсыңарбы?

— Тилекке каршы андай коркунуч баардык авторитардык мамлекеттерде бийлик алмашканда кала берет. Авторитардык мамлекеттерде бийлик алмашканда бир кичинекей топту, экинчи кичинекей топ же болбосо бир адамды экинчи бир адам алмаштырат дагы алар мурдагыдай эле кичинекей косметикалык жасап коюп мамлекеттеги каржы булакты өзүнө бурат да, комфорттук чөйрө түзүп алып уланта берет. Ошондуктан мен, бир топ саясатчылар, Исмаил Исаков, Өмүрбек Абдрахманов, Замира Сыдыкова, Чолпон Жакупова, Рита Карасартовага окшогон саясатчылар Кыргызстанда эки маанилүү реформаны жасашыбыз керек деп жатабыз. Биринчиси, биз президенттик институтту жоёлу. Президенттик бийлик Кыргызстанды кайра-кайра трагедияга алып келе турган бийлик болуп эсептелинет. Эгер биз муну ушул бойдон калтыра турган болсок кийинки келген президент дагы Атамбаевдин жолуна түшүп, кайрадан 5 жылдан кийин авторитардык бийликке айланат дагы кайрадан мамлекетти трагедияга алып келе берет. Ошондуктан биз жакшы мамлекет курабыз десек, биринчи кадам катарында бийликти премьер-министрге өткөрүп беришибиз керек. Бул системалуу өзгөрүү болуп эсептелинет. Эгерде президенттик институтту жоё турган болсок, президенттик бийлик кызыктуу болбой калат дагы Кыргызстанда көп партиялуулук, демократиялык багыттагы ар кандай күчтөр пайда болот дагы алар бири-бири менен атаандашып Кыргызстан өнүгүү багытына түшөт. Мына ушул жолду биздин бир көз караштагы адамдар акыркы убактарда сунуш кылып келе жатабыз. Биз муну ишке ашырганга аракет кылабыз.

— Бир кезде Өмүрбек Текебаев Конституцияны өзгөртөбүз дегенде сиздер абдан каршы чыккансыздар. Эми болсо Текебаев баш мыйзамды өзгөртүүгө каршы чыкса, сиздер анын позициясын колдоп жатасыздар. Ошондо сиздер Текебаевге барып кошулдуңуздарбы же ал сиздерге кошулдубу?

— Эгерде саясатта жана мен айтып жаткандай системалуу нерсени кармана турган болсок, Текебаев бизге келип кошулду. Атамбаев мамлекет үчүн 3 оор нерсе жасады. Президент демократиялуу мамлекет курам деп Кыргызстанда бийликти узурпациялаган авторитардык бийликке айлантты. Атамбаев менен системалуу түрдө күрөшүп келе жаткан адамдардын арасына Текебаев дагы кошулду. Экинчиси, президент Кыргызстанды кайрадан системалуу социалдык-экономикалык кризиске алып келип такады. Муну биз беш-алты адам 5 жылдан бери баймабай айтып келе жатабыз. Азыр Текебаев дагы муну толугу менен колдоп, биздин катарыбызга кошулуп жатат десек туура болот. Албетте, Текебаевдин бүгүнкү күндө саясый орду маанилүү. Анткени анын өзүнүн фракциясы бар лидер, Жогорку Кеңештин депутаты. Андыктан алардын үнү кандайдыр бир деңгээлде катуурак чыгышы мүмкүн. Бирок системалуу жактан алып караганда Текебаев бизге келип кошулду.

— Азыр катарыңыздарда ар кандай адамдар бар экен. Муну менен сиздер эптеп эле бийликке жетип алууну көздөп жаткан жоксуздарбы?

— Саясатта эки багыт бар. Биринчиси, бул стратегиялык багыт. Мен стратегиялык багытта Кыргызстанда парламенттик башкарууну колдогон саясатчымын. Жана ошол парламенттик башкарууну Кыргызстанга киргизгенге акыркы 15 жылда мүмкүнчүлүгүмдү жумшап келе жатам. Мындан кийин да жумшай берем. Экинчиси, тактикалык багыт болуп эсептелет. Эгерде биз бүгүн тактикалык багытыбызды карай турган болсок анда чынында эле стратегиялык багытта бир боло албаган саясатчылар кошулду десек болот. Бул кырдаалдык-тактикалык багыт болуп эсептелет. Эгерде биз убактылуу кандайдыр бир маселелерибизди чече турган болсок, азыркы күндө чогуу турган саясатчылар дагы келечекте өзүбүздүн стратегиялык багытыбыз боюнча бөлүшөбүз. Мисалы биздин катарыбызда күчтүү президенттик бийлик болуш керек деген Мадумаров дагы бар. Кыргызстанды курултай гана башкарыш керек деген улутчулдар, мекенчилдер тобу да бар. Мунун баардыгы кырдаалдык-тактикалык биригүү болуп эсептелинет. Ошондуктан биз Конституциялык стабилдүүлүктү коргош үчүн гана бириктик. Бул убактылуу гана биримдик. Максатыбызга жеткенден кийин биз биримдикти токтотобуз дагы ар бирибиз өзүбүздүн мурдагы стратегиялык багытыбыз менен кете беребиз.

— Текебев менен Атамбаев кайра биригип кетип, силерди мыш кылсачы?

— Текебаев менен Атамбаевдин бүгүнкү күндө кайра биригиши абдан оор болот. Саясатта сын айткандар экиге бөлүнөт. Биринчиси идеялык көз караш менен сын айткан адамдар. Мисалы мен жеке мамиледе Атамбаев менен эч кандай каршылыгым жок. Атамбаевди идеологиялык көз караш менен сындап келе жатам. Анткени Атамбаевди Кыргызстанды Орусиянын губерниясына айландырды, авторитаризмди кайра алып келди деп сындап келем. Бүгүнкү күндө Текебаев менен Атамбаев эмне үчүн бириге албайт дегендин бир себеби бар. Булар жеке мамилеге өтүп, бири-бирин жеке көз караш, кызыкчылык менен сындай баштады. Атамбаев Текебаевди мародёрлукка күнөөлөсө, Текебаев Атамбаевди коррупционер катарында сындап башында туруп жатат. Бул деген идеологиялык күрөш эмес, жеке адамдык күрөшкө айланды. Мындан кийин экөө бириге албайт, биригип кетишсе экөө тең саясатта, коомдун алдында кадыр-баркын бир топ түшүрүп алышат.

Маектешкен Баян КУЛОВА    

Булак: “Жаңы ордо”

Исхак Масалиев, ЖКнын депутаты: “Бул референдум бийликтин кызыкчылыгы үчүн гана багытталып жатат”

— Исхак Абсаматович, баш мыйзамды өзгөртүү боюнча референдумга эмнеге каршы болуп, сиздердин фракция кол койбой чыгып кетти?

— Биздин фракция өзүнүн жыйынында Конституцияны өзгөртүүгө келген долбоорлорду карап туруп, кээ бир жерлерде өзүбүздүн сунуштарды бердик. Ошол сунуштарыбызды канааттандырган жок. Анын үстүнө колдойсуңарбы же колдобойсуңарбы деп эч ким сурабады. Акыркы долбоорду көргөн да жокмун, ким жазса, ошол кол койсун.

— Анда референдумга каршы турбайсыздарбы?

— Референдумга каршыбыз деген жокпуз. Референдумдун жол-жобосу туура эмес деп айтып жатабыз. Конституцияга өзгөртүүлөрдү жакшылап карап чыктым. Ал боюнча менин тескери пикирим жок. Жол-жобосун туура сактасак, эч кимдин эртең жалаасы болбойт. Негизи баш мыйзамга киргизилип жаткан өзгөртүүлөр таптакыр бийликтин табиятын алмаштырбайт. Кээ бир жерде өкмөт башчысынын милдеттерин күчөтүп жатат. Ал туура. Биз парламенттик республика болгондон кийин премьер күчтүү болушу зарыл. Фракцияда биз тараптан өлүм жазасын коштуруу боюнча сунуш болгон. Экинчиден, прокуратуранын ордун төмөндөтпөш керек деген сунушубуз бар болчу. Аны ким карады, кимдер жооп берди, түшүнүксүз болуп калды.

— Азыр сиз бул референдум бийликти түп тамыры менен өзгөртпөйт деп жатасыз. Анда мынчалык ызы-чуу болуунун эмне кереги бар эле?

— Бул референдум бийликтин кызыкчылыгы үчүн гана багытталып жатат. Жөнөкөй жарандар – балдары мектепке барса, үйдө тынчтык болсо, жумушу ордунда болсо ошого ыраазы болушат. Ал эми бийликтин табияты ушундай. Азыр айрым депутаттар өз сын пикирлерин берип жатышат. Негизи биринчи келген долбоордо көп нерсе туура эмес болуп калган. Мындан сырткары адам укуктары боюнча да көп нерселерди караса болот. Биздин эгемендүүлүгүбүзгө доо кетпегидей болушу зарыл. Мына, Кадыржан Батыров соттолуп өкүм алгандан кийин Варшавада бизди сындап сүйлөп жатат. Бул кыргыз жарандарына өтө оор тийе турган нерсе. Ушундай адамды ЕКУУга алып барып сүйлөткөнү бул Кыргызстанды тоготпогондук деп билсе болот.

— Кандай талаш-тартыштар чыгышы мүмкүн?

— Өкмөт өзүмдү-өзүм билем десе, Жогорку Кеңеш баарын биз чечебиз деп жатат. Бийлик болсо эч кимге көз каранды болбойм деп олтурат. Бул дүйнөдө эч ким көз каранды болбой коё албайт. Мисалы премьер министрдин ыйгарым укуктарын көбөйтүүгө мен макулмун. Мына 26 жылда 26 өкмөт башчы алмаштырып, гиннес рекорд китебине кире турган болуп калды. Акыркы 4 жылда 4 премьер-министр алмаштырдык. Бул эмне деген шумдук? Өкмөт башчы өзүнүн тармагы менен таанышып чыкканча эле кызматынан кетирип салып жатабыз. Албетте, көп өкмөт башчылар ар кандай ызы-чуу, жаман сөздөр менен кетишти. Бирок алардын бири дагы соттолгон жок. Жөнөкөй жаран бирдеме жасаса тез аранын ичинде соттолуп, өкүмү бат эле угузулат. Ошондуктан кызматтык мөөнөт дегенге да өзгөртүү киргизип жатат. Бир гана мындай ыкманы сот колдонсун деп жатабыз.

— Ушунча жылда бат-бат өкмөт башчыларды алмаштырганыбыз уят чын эле. Сиздин оюңузча өкмөт башчы канча жылга чейин кызмат ордунда олтурса ишинин жыйынтыгын көрө баштайбыз?

— 3 жыл олтурса адамдын кандай иштегенин көрөбүз. 3 жылда эшиктин алдындагы эгилген дарак деле мөмө бере баштайт да. Элестеткиле, 16 министр, 24 ар кандай кызматтар менен таанышып чыкканча эле жыл айланып кетип жатпайбы. Анын ортосунда жамандык, жакшылык дегендерге барат. Райондордо жүрүшөт милицияны шагыратып тизип, тоз-тополоң кылышып. Өткөндө “президент, премьер-министр, төрага баарыңар эл уктап жаткан убакта жумушка келип, эл эс алып жаткан убакта жумуштан кеткиле. Себеби борбордук көчөлөрдө силерди өтөт деп миңдеген машиналар тизилип турушат. Ошондуктан эрте келип, кеч кеткиле”деп айттым. Ушундай иштесе борбордук көчөлөрдө тыгындар азаймак. Муну жасап койсо өздөрүнө эле жакшы болмок.

— Абсамат Масалиевич дагы ушинтип элдин баарын токтотуп, тоз-тополоң салып жумушка келчү беле?

— Атам биринчи катчы болгондо алдында бир МАИ жүрчү. Жол чыракка жеткенде гана бакырчакты жандырып өтүп кетчү. Азыркылардай алдын ала жарым саат күттүрүп, жол тостурган болгон эмес. Биринчиден атам буга жол берчү эмес, жаман көрчү. Анын үстүнө партиялык тартипте өзүңдү көрсөтпө деген бекем тартип бар болчу. Бүгүн баардык система алмашып, азыркы жетекчилердин денелери мынчалык өтө сактык менен корголоору баарыбызды таң калтырат. Өзүм Мамбет Мамакеев атындагы оорукананын жанында жашайм. Биз го жеңил машине менен жүрөбүз. Маршруткадагылар, шашып бараткандардын абалы айтпаса да түшүнүктүү эмеспи. Үч кызматкер баарын токтотуп өткөндө, башка убакта өтпөйбү деп ким деле болсо жиндейт да.

Маектешкен Б.МЫРЗАТОВА   

Меню