ИНТЕРВЬЮ

-Канат Кедейканович, Жогорку Кеңештин төрагасынын ордуна болгон шайлоо  коалициялык көпчүлүктүн ынтымагы жок экендигин далилдеп койгон жокпу? Себеби коалициялык көпчүлүк сизди сунуштаган да?

-Туура, “СДПК” менен “Кыргызстан” фракциясы менин талапкерлигимди сунушташкан. Эки  фракциянын саны  56 болуп жатса, 51 добуш алып жатабыз. Башка фракциялар деле добуштарын беришти. Берки талапкер деле көпчүлүк коалициядан чыгып жатпайбы? Бир талапкерди ынтымакта чыгара албаганы чындап эле ынтымак жок экенин көрсөтүп турат. Анын үстүнө эки фракциянын депутаттары дагы толук добуш берген жок. Иш сапарларда болушуп парламенттик жыйынга келбей калышты. Сөзсүз түрдө депутаттардын ички ою фракциянын же партиянын ички оюна дал келбестигин  дагы бир жолу далилдеп койду десем болот.

-Бакыт Эргешович экөөңүздөр коалициялык көпчүлүктөн бир чыгып жаткандан кийин кичүүлүк кылып ал, же улуулук кылып сиз жол бошотуп бирөөңүздөр төрага болсоңуздар болбойт беле?

-Ар кандай сүйлөшүүлөр болуп жатты. Бирок бул партиянын чечими болгондон кийин мен баш тарта албайт болчумун. Жыйынтыгын, сүйлөшө албагандандын арты кандай экендигин көрдүңүздөр.

-Эгер сыр болбосо айтсаңыз кандай сүйлөшүүлөр болуп жатты?

– Андай деле сыр кылып кармай турган сүйлөшүүлөр болгон жок. “Баш тартасыңбы же баш тартпайсыңбы” деген сыяктуу эле сөздөр жүрүп жатты. Эч кандай соодалашуулар да болбоду.

– Шайлоонун жыйынтыгы 51:51 болуп калгандан кийин ар кандай божомолдор жаралууда. Кантип эле 51:51? Бул болушу мүмкүн эмес эле да?

– Болуп калат экен, болду. Кудайым ушундай буйрук кылган экен, 51:51 болуп калды. Муну атайын да жасоо таптакыр мүмкүн эмес. Бүгүн көрдүңүздөр ар бир депутат бирден барып кабинадан жашыруун добуш берип жатышты. Толук кандуу жашыруун добуш уюштурулду десек болот. Ошол себептен саясый оюн болгон жок. Болгону алдын-ала кандайдыр бир сүйлөшүүлөр болсо керек. Ошол сүйлөшүүлөрдүн натыйжасында ушундай жыйынтык болду. Бирок 51:51 болот деп эч ким күткөн эмес.

-Алдын ала кандай сүйлөшүүлөр болсо керек эле?

-Эч кандай сүйлөшүүлөр болгон жок. Каршы беребиз же макул болобуз деген фракциялардын балким депутаттардын ортосундагы сүйлөшүүлөр жөнүндө айтып жатам. Адамбыз акылдашабыз, сүйлөшөбүз.

– Эгер бийлик сизди же Бакыт Эргешовичтин төрага болуусун кааласа баары бир  айласын тапмак. Жөн гана сиздерди саясый оюндун  кызыкчылыгы үчүн колдонуп коюшкан жокпу?

-Билбейм анысын. Чынында эле ачык, демократиянын негизинде эле шайлоо болду.  Башка фракциянын өкүлдөрү дагы бурмаланбасын, добуш кагаздарды көрсөтпөсүн, телефон алып кирбесин деген сунуштардын баары эске алынып жашыруун добуш менен шайлоо өттү.

– Саясый оюн эми анык кызый турган болуп калды. Кийинки  Төраганы тандоо туруна “Кыргызстан” фракциясы өзүнүн талапкерин чыгарабы?

-Азыр сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жатабыз. Жыйынтыгына жараша аракеттер болот.

-Бакыт Эргешович экөөңүздөр Төрагалыкка талапкерлигиңиздерди койгонго чейин эле мунун саясый оюн экенин, баары бир Чыныбай Акунович Төрага болоорун  айтып жатышкан. Окуя ушул багытта чындыкка ооп бара жаткан жокпу?

-Мындай пикирлерди мен дагы гезиттерден окуп жаттым. Ар бир адамдын ички дүйнөсүндө эмне болуп жатканын эч ким билбейт эмеспи.

-Кийинки турга “СДПК” баары бир өз талапкерин алып чыга турган болду. Сиздин фракция да өз талапкерин чыгарабы?

-Кийинки турда кайсыл фракция талапкерлигин сунуштаарын азырынча айтыша элек. Эгерде  талапкер сунуштай турган болуп калсак, кимдир бирөөнү сунуштаганга биздин деле толук кандуу укугубуз бар. Мен аны фракция менен кеңешпей туруп чыгарабыз же башкаларды колдойбуз деп айта албайм. Убагы келгенде сөзсүз түрдө бир чечимге келебиз.

Булак: “Жаңы Ордо”

-Канат Кедейканович, Жогорку Кеңештин төрагасынын ордуна болгон шайлоо  коалициялык көпчүлүктүн ынтымагы жок экендигин далилдеп койгон жокпу? Себеби коалициялык көпчүлүк сизди сунуштаган да?

-Туура, “СДПК” менен “Кыргызстан” фракциясы менин талапкерлигимди сунушташкан. Эки  фракциянын саны  56 болуп жатса, 51 добуш алып жатабыз. Башка фракциялар деле добуштарын беришти. Берки талапкер деле көпчүлүк коалициядан чыгып жатпайбы? Бир талапкерди ынтымакта чыгара албаганы чындап эле ынтымак жок экенин көрсөтүп турат. Анын үстүнө эки фракциянын депутаттары дагы толук добуш берген жок. Иш сапарларда болушуп парламенттик жыйынга келбей калышты. Сөзсүз түрдө депутаттардын ички ою фракциянын же партиянын ички оюна дал келбестигин  дагы бир жолу далилдеп койду десем болот.

-Бакыт Эргешович экөөңүздөр коалициялык көпчүлүктөн бир чыгып жаткандан кийин кичүүлүк кылып ал, же улуулук кылып сиз жол бошотуп бирөөңүздөр төрага болсоңуздар болбойт беле?

-Ар кандай сүйлөшүүлөр болуп жатты. Бирок бул партиянын чечими болгондон кийин мен баш тарта албайт болчумун. Жыйынтыгын, сүйлөшө албагандандын арты кандай экендигин көрдүңүздөр.

-Эгер сыр болбосо айтсаңыз кандай сүйлөшүүлөр болуп жатты?

– Андай деле сыр кылып кармай турган сүйлөшүүлөр болгон жок. “Баш тартасыңбы же баш тартпайсыңбы” деген сыяктуу эле сөздөр жүрүп жатты. Эч кандай соодалашуулар да болбоду.

– Шайлоонун жыйынтыгы 51:51 болуп калгандан кийин ар кандай божомолдор жаралууда. Кантип эле 51:51? Бул болушу мүмкүн эмес эле да?

– Болуп калат экен, болду. Кудайым ушундай буйрук кылган экен, 51:51 болуп калды. Муну атайын да жасоо таптакыр мүмкүн эмес. Бүгүн көрдүңүздөр ар бир депутат бирден барып кабинадан жашыруун добуш берип жатышты. Толук кандуу жашыруун добуш уюштурулду десек болот. Ошол себептен саясый оюн болгон жок. Болгону алдын-ала кандайдыр бир сүйлөшүүлөр болсо керек. Ошол сүйлөшүүлөрдүн натыйжасында ушундай жыйынтык болду. Бирок 51:51 болот деп эч ким күткөн эмес.

-Алдын ала кандай сүйлөшүүлөр болсо керек эле?

-Эч кандай сүйлөшүүлөр болгон жок. Каршы беребиз же макул болобуз деген фракциялардын балким депутаттардын ортосундагы сүйлөшүүлөр жөнүндө айтып жатам. Адамбыз акылдашабыз, сүйлөшөбүз.

– Эгер бийлик сизди же Бакыт Эргешовичтин төрага болуусун кааласа баары бир  айласын тапмак. Жөн гана сиздерди саясый оюндун  кызыкчылыгы үчүн колдонуп коюшкан жокпу?

-Билбейм анысын. Чынында эле ачык, демократиянын негизинде эле шайлоо болду.  Башка фракциянын өкүлдөрү дагы бурмаланбасын, добуш кагаздарды көрсөтпөсүн, телефон алып кирбесин деген сунуштардын баары эске алынып жашыруун добуш менен шайлоо өттү.

– Саясый оюн эми анык кызый турган болуп калды. Кийинки  Төраганы тандоо туруна “Кыргызстан” фракциясы өзүнүн талапкерин чыгарабы?

-Азыр сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жатабыз. Жыйынтыгына жараша аракеттер болот.

-Бакыт Эргешович экөөңүздөр Төрагалыкка талапкерлигиңиздерди койгонго чейин эле мунун саясый оюн экенин, баары бир Чыныбай Акунович Төрага болоорун  айтып жатышкан. Окуя ушул багытта чындыкка ооп бара жаткан жокпу?

-Мындай пикирлерди мен дагы гезиттерден окуп жаттым. Ар бир адамдын ички дүйнөсүндө эмне болуп жатканын эч ким билбейт эмеспи.

-Кийинки турга “СДПК” баары бир өз талапкерин алып чыга турган болду. Сиздин фракция да өз талапкерин чыгарабы?

-Кийинки турда кайсыл фракция талапкерлигин сунуштаарын азырынча айтыша элек. Эгерде  талапкер сунуштай турган болуп калсак, кимдир бирөөнү сунуштаганга биздин деле толук кандуу укугубуз бар. Мен аны фракция менен кеңешпей туруп чыгарабыз же башкаларды колдойбуз деп айта албайм. Убагы келгенде сөзсүз түрдө бир чечимге келебиз.

Булак: “Жаңы Ордо”

- Бекболот мырза, 2011-жылы “кыргыз жерин учурда кара туман каптап калган” деп айттыңыз эле. Алгач кепти ошол пикирден баштабайлыбы?
- Дүйнө элдери ар кайсы мезгилде өтө оор, кыйчалыш жашоону башынан өткөргөн. Эгерде ал жашоону териштирсек, анда үч фактордун үстөмдүгүн көрөбүз. Алар – мамлекеттик башкаруунун, экономикалык абалдын, коомдогу ыйман-ынтымактын жалпы кризиси. Мен Кыргызстандагы дал ушундай абалды “кара туман” деп аныктагам жана ал туман дагы деле басып турат.
- Аныктаманы жүйөөлөр менен бере аласызбы?
- Албетте. Азыркы бийлик өлкөдө “парламенттик башкаруу орноду” деп ишендирип келет. Аныгында бизге анархиялык башкаруу киргизилди. Эске салалы. Анархисттер өткөн кылым башында Россияда саясый күч болгон. Алар “мамлекетте бирдиктүү, күчтүү башкаруу зыян, бийлик бөлүнүп-жарылып, ар кайсы жааттарга (партияларга), уюм, топторго чачырашы зарыл” деген идеяны туу туткан. Башкы девизи: “Анархия — мать порядка!”. Үч жылдан берки өлкөдөгү башаламан, чакчелекей башкаруу, “бардак” жашоонун башаты дал ошол анархиялык системага байланыштуу.
Экономиканы көрөлү. Азыркы бийлик экономика өсө баштаганы жөнүндө сөздөрдү көп айтат. Албетте, өкмөттө экономиканы түшүнгөн адистер бар. Болгону алар бийликтин талабына жараша кооздолгон маалымат берип турушат. Мисалы, инфляцияга жараша “өсө” берген ИДП (ички дүң продукция), же карыз, бажы төлөмдөрү, грант менен “көбөйгөн” бюджеттин кирешеси. Анда анык фактыга көз салып, азыркы абалды бийлик сын таккан мезгилге салыштыралы. 2004-жыл. Ички киреше-чыгаша (бюджет) барабар. Сырткы киреше-чыгаша (экспорт, импорт) барабар. Мигранттардын которуусу 500 миллион доллар. Демек, ал жыл өлкө байлыгы (капитал) жарым миллиард долларга көбөйүүсү менен аяктаган. Мындай абалга кандай баа берсе болот? Туура, жакшы эмес, орточо. Эми 2012-жыл боюнча. Ички киреше-чыгаша (бюджет): 16 миллиард сом дефицит. Мигранттардын которуусу 2 миллиард доллар. Тышкы киреше-чыгашаны көрөлү. Экспорт 1,9 миллиард доллар. Бирок, анын 30 пайызын алтын түзүптүр. Бул жерде киреше жок. Инвестор берген гана кургак цифра. Демек, экспорттун накта көлөмү 1,3 миллиард доллар. Импорттун көлөмү 5,4 миллиард доллар. Тескери сальдо 4,1 миллиард долларды түзгөн. Бул суммага бюджет дефицитин кошуп, аны мигранттардын салымына азайтсак, анда өлкө 2012-жылды эки жарым миллиард доллар байлыктан кол жууп аяктаганына күбө болобуз. Тактап айтсак, өткөн жылы мигранттар акча которууну 2004-жылга салыштырма төрт эсе көбөйтсө да, өлкө экономикасы 113 миллиард сом, же бюджеттин киреше бөлүгүнөн да көп, байлыктан ажыраган. Элдин, мамлекеттин ошончо байлыгы башка өлкөлөргө өткөн. Бул факт-учурда Кыргызстандын экономикасынын “кыр аркасы сынганын” далилдеп турат.
Ошондой эле азыркы бийлик үч жылда элди, коомду бөлүп-жарып, “өз-өңгө” кылып кармаштырып, биримдик, ынтымакты тыптыйпыл талкалап салды. Учурда өлкөдө “война всех против всех” абалы орун алган. Бул саясатка Атамбаев жеке өзү, анын арзыматтары, политтехнолог, серепчи, жазмакер-сүрөткерлери зор салым кошууда.
- Сиз “Кара тумандын ээси – Атамбаев. Ал кара туман анын сөзү, иши, саясаты” деген да аныктама бердиңиз эле…
- Мамлекетти башкарууда тажрыйбасыз, түшүнүгү тар Атамбаев оппозициянын лидерлигине жалгыз критерий менен тандалганы жалпыга маалым. Ал акчалуу болчу, ошол кездеги жылаңач оппозицияны каржылаган. Ошондон улам, Атамбаев үч жылдан бери өлкөнү көрүнөө да, көмүскө да жалгыз бийлеп келатат. Бул мезгилде ал өлкөнү башкарууну, образдуу айтсак, “куурчак театрга” айлантты. Өзү “кукловод”, көрүүчүлөр – эл, ал эми “куурчактар” тынымсыз алмашууда: УӨ, Отунбаева, Техникалык өкмөт, ЖК коалициялары, Бабанов өкмөтү, азыркысы. “Куурчактар” олуттуу маселе чечүүгө укуксуз, бирок элдин оор турмушуна алар кезектешип “күнөөкөрлөр”. Ал эми мамлекет тагдыры менен топ-таш ойноп, эл тагдырын чүкөдөй калчаган Атамбаев дайыма суудан кургак чыгып келатат.
- Кайсы өлкөлөр “кара туманды” башынан өткөргөн, кантип ал абалдан чыгышкан? Биз алардан кандай сабак ала алабыз?
- Россиядагы 17-кылымдагы кыйын кезең “смутное время”, “смута” деген аныктама алып, орус элинин тарыхында калган. Сабак үчүн акыркы жүз жылдагы айрым окуяларга көз чаптыралы.
Россия, 1917-жыл. Монархиянын күнү батып, мамлекет бийлиги, Ленин айткандай, “балчыкта жаткан”. Өлкөдө хаос күчөп, ар кандай саясый күчтөр “балчыктагы” бийлик үчүн күрөшкөн. Акыры большевиктер жеңди. Ооба, алар кийин “коллективизация”, “чистка” саясаты менен миллиондогон дыйкан, интеллигенция каймагын кырып салышты. Бирок, темирдей тартип орнотуп, натыйжасы зор “индустриялоо” саясатын жүргүзүп, ири державаны — СССРди кура алышты. Сабак, Россияны кризистен системаны түп-тамырынан өзгөрткөн күчтүү партия жана анын көсөм жетекчилери (Ленин, Сталин) сууруп чыгышкан.
АКШ, 1929-жыл. Өлкөнү ири гангстердик бандалар башкарган. “Жапайы рынок” өкүм сүргөн. Шишик бир күндө жарылып (“чёрная пятница”), капитализм дүйнөсүн ааламат каптайт. “Улуу депрессия” атыккан бир жылда АКШ, Батыш Европада өндүрүш 40 пайызга төмөндөп, 300 миллион адам жумушсуз калган. Социализмге өтүү маанайы кеңири жайылган. Мындай жагдайда ири капитал өкүлдөрү Ф. Рузвельтти президенттикке алып келишти. Ал биринчи күнү эле тарыхый иш жасаган. Кечинде элге кайрылып, өлкө келечеги үчүн банктарга акчаларын салууну үндөйт. Эл бир адамга ишеним артты. Эртеси бүткүл өлкө боюнча банктарга кезек күткөн адамдарды көрүшкөн. Жашыруун кызмат гангстерлерди кырып жоготот. “Коомдук иштер” долбоору миллиондогон жаңы жумуш орундарын түзгөн. Рузвельт капитализмди сактап, өлкөнү өнүгүү жолуна салды. Мунун сабагы, АКШда система өзгөртүлбөй, чыңдалып, улуттук лидердин көсөмдүгү менен кризистен чыгышкан.
Франция, 1958-жыл. Өлкө согуштан кийин парламенттик башкарууга өткөн. Партиялар тынбай кармашып, өкмөт бат-бат алмашып турат. Акыры Франция ири кризиске кептелет. Айласы куруган президент Р. Коти 13 жылдан бери айылда жашаган генерал де Голлго өкүлүн жөнөтүп, өкмөттү жетектөөнү суранат. Генерал макулдугун берет, бирок, партиялык системаны жек көргөндүктөн, парламентке баруудан баш тартат, “заочно” бекитилет. Де Голль дароо жаңы Башмыйзам кабыл алдырып, президенттик башкаруу киргизет. Парламентти таратып, өзү президент болуп шайланат. Ал Францияны кризистен толук чыгарган. Эгер мурда Франция карыз сурап жүрсө 5 жылда анын алтын запасы 4,5 миллиард долларга жеткен. Жыйынтыгы, Франциядагы өзгөрүү улуттук лидердин көсөмдүгү жана башкаруу системанын алмашуу жолу менен жетишилген.
Чили, 1973-жыл. Үч жылдан бери социализм куруу аракети жүрүп, өлкө кризиске тушуккан. Элдин жашоосу оорлоп, бюджетти дефольттон СССР сактап турган. Бирок, президент С. Альенде: “Алган багытыбыз туура, жакшы иштер жасалууда, келечекте мыкты өлкө курабыз” деген бекем ишенимде болчу. Альенденин сөздөрү тааныш угулуп жатабы? Ооба, үч жылдан бери кыргыз эли да Атамбаевдин дал ушундай сөздөрүн угуп келатпайбы. Чилиде абалды туура баамдаган аскер жетекчилери генерал Пиночетти лидер кылып, төңкөрүш жасоону чечишет. Башка арга калбаган. Альенденин жактоочулары (гвардиясы, “кошууну”) бар болчу. Өзү кармашка даяр экенин жарыялап турган. Кандуу төңкөрүштө Альенде жана 25 миң адам курман болду. Пиночет бийликти алып, күчтүү тартип орнотуп, рынок экономикасына кеңири жол ачты. Чилини өнүккөн өлкөлөр катарына кошту. Чилидеги өзгөрүү — аскер жетекчилеринин жана алардын эрки темир лидеринин аракетинин натыйжасы.
Иран, 1979-жыл. Монархиялык башкаруу ирип-чириген. Коомдо ыйман талкаланат. Жагдайды түшүнгөн ислам диний жетекчилери жаштардын жардамы менен “ислам революциясын” жүзөгө ашырышты. Президенттик башкаруу орнотулду. Батыштын идеологиясы түп-тамырынан кыркылды. Иранда отуз жылдан бери наркотик, ичкилик, сойкулук, адепсиздик жок. Батыштын кысымына туруштук берип, ал гана эмес атом энергиясын өздөштүрүп келүүдө. Ирандагы өзгөрүү-ислам диний өкүлдөрүнүн, жаштардын өлкөнүн башкаруу системасын, элдин жашоо образын түп-тамырынан бери алмаштыруусунун натыйжасы.
Россия, 1999-жыл. Өлкөнү олигархтар, криминал башкарчу. Коррупция туташ курчап, өлкөдө биримдик ыдыраган. Ельцин эрдик кылып бийликти өткөрүп берди. Путин кандай иштерди жасады? Бийлик вертикалын күчтөндүрдү. Чеченстандагы согушту токтотту. Олигарх, криминалды талкалады. Экономикага дем берип, экспорт өстү. Чөгөлөгөн Россия бутуна турду. Сабак: Россияны улуттук лидер жана мамлекеттик башкарууну күчтөндүрүү кризистен алып чыкты.
Кыргызстан, 2013-жыл. Тоң районунун жараны М.Абыловдун баасы (“Алиби”, 22.03.13). “Кыргызда азыр башкаруу сансыз көп. Айыл башчысынан баштап, өкмөт, президент, депутат баары башкарат. Карапайым эл кимисине баш ийип, кимисине кайрылууну билбейт. Кыргыз мамлекети кайда баратат, белгисиз. Дөңгөлөк тескери тегеренип баратат”.
- Ал эми Атамбаевдин үч жылдык саясатына, иш-аракетине кандай баа берсе болот?
- Улут лидери катары таанылган жетекчинин өлкөнү өнүктүрүү боюнча программасы болот. Мисалы, Рузвельттин программасы “Жаңы багыт”, Тэтчердики – “тэтчеризм”, Рейгандыкы – “рейганомика” деген өчпөс наамдар менен тарыхта калды. Атамбаевде эч убакта программа болгон эмес, бирок убадалары толгон-токой. Эгерде чар-топондон тазаласак, анда Атамбаевдин убадалары үч гана бөлүктөн турат: гүлдөтөм-жыргатам, кыргыз улутун жоготом, кыргыз-кытай темир жолун курдурам. Кантип, кандай багыт, иш-чаралар менен гүлдөтүп-жыргатаары жөнүндө айталбайт. Ырас, элге бир рецебин сунуштаган: “гүлдөп-жыргайлы десеңер жаратканга жалынгыла” деп.
Эми саясий баага келели. Экинчи дүйнөлүк согуш алдында Франциянын тышкы иштер министри парламентте: “Германия менен мыкты саясат жүргүзүп жатабыз” деген отчетуна бир депутат жооп кайтарат: “Сиздин саясат – сууда агып бараткан өлгөн иттин саясаты” деп. Айткандай, анан Германия Францияга согуш ачып, басып албадыбы. Баскан жолу, сүйлөгөн сөзү, жасаган иши алдамчылыктын, жүзүкаралыктын символуна айланган Атамбаевдин саясатына, ишмерлигине баа берүүдө ошол депутаттын сөзү эске түшөт. Үч жылда өлкөнү анархияга чулгатып, экономиканын кыр аркасын сындырып, коомдо ынтымактын таш-талканын чыгарган Атамбаев, чындыкты тике айтсак, кыргыз элинин трагедиясына айланды. Убакыт жылган сайын анын саясаты, иш –аракети элди, мамлекетти алсыратып, кансыратып келүүдө. Акылман кыргыз эли: “Бастырганды билбеген жолду бузат, башкарганды билбеген элди бузат” деп бекеринен айтпаптыр.
- Бир тактоо. Жакында өнүгүүнүн “стратегиясы” кабыл алынды го…
- Үч жылдан бери иштешкен беш өкмөттүн биринин да программасы болбоду, бирөөсү да жасаган ишине отчет бербеди. Азыр да парламент, президент, өкмөт программасыз иш алып барышууда. Алар орус жоокерлеринин “война план покажет” позициясын жетекчиликке алышкан. Ал эми “стратегия” программа эмес. Программанын ээси (автору) болот. Андан эл ким (же кимдер) жоопкер экенин билиши керек. “Стратегия” кимдин документи? Ким ага ээ, жоопкер? КСДПбы, коалициябы, өкмөтпү же президентпи? Же эл өзүбү? “Стратегия” – бул анархисттер кыялданган документ.
- Дагы бир тактоо. Жаңы Башмыйзамдын “атасы” Текебаев деп айтылып жүрбөйбү. Анархиялык башкаруу орношуна биринчи кезекте ал жоопкер эмеспи?
- Эгерде сиз айткан терминди колдонсок, анда Текебаев “энеси”, ал аткаруучу гана болгон. “Атасы” – Атамбаев, анткени негизги саясый чечимдерди өзү кабыл алып келатат. Кийин юристтери чечмелеген го, өткөн жылы 28-февралда Атамбаев КТРдеги маегинде “өлкөдөгү түзүлүш парламенттик эмес” деп моюнга алган. Акыры президент түшүнгөн тура, эми жаңы Башмыйзам алынат го деген коомдук үмүткө суу себилди. Политтехнологдору кеңеш беришсе керек, “азыркы ызы-чуудан башы чыкпаган парламент, өз алдынча маселе чече албаган өкмөт сизге ылайыктуу ” деп. Атамбаев кайра “өлкө парламенттик башкарууга өткөнүн, анын келечеги барын” айтып калды.
- Албетте, президенттин ишмерлигине саясий, моралдык баа берүү жаран катары сиздин конституциялык укугуңуз. Атамбаевди “алдамчылыктын, жүзүкаралыктын символу” деген аныктаманы чечмелеп берсеңиз. Адегенде анын орчундуу алдоо иштерине токтололу…
- Коомчулукка карааны 90-жылдары пайда болгон Атамбаевдин алдамчылыгына өзүм да күбө болгом. Вице-премьер экенимде бир күнү телефон шыңгырап калды. Алсам залкар жазуучу Ч. Айтматов экен. Ал көрүп тургансып ордуман тура калганым эсимде. Саламдашып, мен тейлеген тармакта бир маселени чечип берүүнү өтүндү. Премьерден тил уктум, бирок, ал маселени чечтим. Айтматов ыраазы болуп калды. Кийин дагы бир маселени айтты. Кыскача мындай: Атамбаев “Адабият фонду” деген уюм ачат. Анан сиз экөөбүз кытай уруусунан болобуз деп Айтматовду жетелеп, Акаевге киргизет. Жазуучуларды колдойт экенбиз деген ойдо Айтматов фондко ири сумма акча бөлдүртөт. Ал акчага Атамбаев беш заводду менчикке сатып алыптыр. Жаны кашайган Айтматов мага айтып жатпайбы: “Акаевге түшүндүрүп, акчаны кайтартып берсеңер” деп. Мен бул маселеге кийлигишүүгө укугум жогун, өнөр жай боюнча вице –премьерге кайрылуусун сунуштагам. Жыйынтыгы, ал заводдордун байлыгы сатылып, 20–30- миңдей адам жумуштан айдалып, уникалдуу станоктор Кытайга, Түркияга арзан баада кеткени көпчүлүккө белгилүү.
Атамбаев коомчулукту алдаганды “хоббиге” айландырган. Бакиевдин бийлигинде премьер-министр Атамбаев элге кайрылып (22. 05. 07), аны ууландырып салышканын жарыялайт. Аны Ф. Кулов, Т. Кулибаев (Назарбаевдин күйөө баласы) жана россиялык атайын кызмат жасады деп күнөөлөгөн. Президенттик шайлоо учурунда да (15. 06. 09) мени бийлик ууландырды деп чуу салган. Айткандары жалган болуп чыкты. Атамбаевдин дүйнө коомчулугун да алдамай адаты бар. Ал УӨ мүчөсү кезинде Москвага барып келип, “Кремлден Путин кабыл алды, ал бир ай ичинде ири жардам, грант берүүгө убадасын берди” деп пресс-конференция өткөрөт (13.04.10). Буга Кремль расмий жооп кылууга аргасыз болот. Путиндин пресс-секретары Д. Песков: “Путин Атамбаев менен жолуккан жок жана жардам убада кылган эмес” деген билдирүү жасаган. Дагы бир мисал. Биринчи вице-премьер Атамбаев пресс-конференция өткөзүп (25.05.10), “күзүндөгү парламенттик жана кийинки жылдагы президенттик шайлоого катышпоону бекем чечтим” деп дүйнө коомчулугунун кулагына “лапша” илген.
Кийин президенттикке секирүүнү пландаган премьер Атамбаев 2011-жылы, шайлоого утурлай, мугалим, врачтардын айлыгын, карылардын пенсиясын көтөргөнү эсибизде. Өзүн эки-үч ай тынбай мактаткан. “Каражат каяктан?” деп адистер таң калган. Көрсө Атамбаев алдамчылык жасап, 8 миллиард 600 миллион сомдук баалуу кагаз чыгарып, аны 200 миллион сом үстөгү менен банктарга күрөөгө коюп, акча алып, айлык, пенсия төлөптүр. Кийин, 2011-жылды жыйынтыктап, Атамбаев “бюджетти профицит менен калтырдым” деген маалымат таратат. Эки ай өтпөй анын калпын Улуттук банктын төрайымы З. Асанкожоева ашкереледи. Көрсө ал жылы бюджет 16 миллиард сом дефицит менен жабылыптыр.
- Атамбаевдин жүзүкаралык иштери боюнча эмне айта аласыз?
- Атамбаев эл биримдиги жөнүндө кооз сөздөрдү көп айтат. Биздин душманыбыз “маңкуртчулук, регионализм” дегенин угуп жүрөбүз. Иш жүзүндө кандай? Ал кыргыз улутун жоготууга бир нече жолу аракет жасады. Өзгөчө президенттикке талапкер кезинде ачык эле сунуштап жатты: “Улуттарга бөлүнбөй, баарыбыз кыргызстандыкпыз деп жашайлы. Кыргыз улуту дегенди паспорттон алып салалы” деп. Атамбаев кыргыз улутун жек көрөөрүн премьер кезинде да көрсөткөн. Жалгыз ирет айылга иш сапар жасап, “кыргыздын эркектерине караганда саан уй артык” деген дүйнө таанымын жарыя кылган. Коомчулуктун каршылыгынан улам Атамбаев кыргыз улутун жок кылуу көксөөсүн ишке ашыра албай келатат.
Атамбаевдин регионализмге “каршы” экенин да талдап көрөлү. Анын президенттик шайлоодогу ыплас технологиясы өлкөнү түндүк-түштүккө бөлүп салды. Анткени, алар колдобойт деп, түштүк кыргыздардын 20 пайызы гана тизмеге киргизилди. Россиядагы 1 миллион мигранттар да тизмеге кирбеди. Себеби, алардын кеминде 80 пайызы түштүктүк кыргыздар экени “эсепке” алынды. Ошентип, А. Мадумаров айткандай, Атамбаев эл тарабынан эмес, компьютер аркылуу “шайланды”. Мындай жүзүкаралыкка каршы Ош, Жалал-Абад, Баткен эли митингке чыгышкан. Ошондо Атамбаев атаандашы Ташиевге айткан сунушу мындай: “Мен түндүккө эле президент болом. Түштүктүн мага кереги жок. Ал жакты бөлүп Түштүк Кыргыз Республикасын жарыялагыла. Мадумаров экөөңөр бириң президент, бириң премьер болгула”. Мына регионализмге “каршы” адамдын чыныгы жүзү, жүзүкаралыгы.
- Азыркы бийликтин тышкы саясатына да көз жүгүртсөк…
- Учурда Кыргызстандын так аныкталган жана көз карандысыз тышкы саясаты жок десек жаңылбайбыз. Үч жылдан бери Атамбаев “пулуң болсо кулуңмун” позициясында. Аны түшүнгөн таасирлүү өлкөлөр улам бир “пирог” сунуп келатышат. Алгач, Россия менен мамилени талдап көрөлү. Бүгүнкү Россия –дүйнөлүк геосаясий талаада зор таасирлүү өлкө. Путин — прагматик лидер. Россия биздин өлкөгө кызыкчылык артып, грант берип, айрым ири долбоорлорду сунуштоодо. Бирок, Россиянын активдүү кийлигишүүсү- экономикалык кызыкчылык дегендер жаңылышат. Белгилесек, Нарын дарыясына ГЭСтерди курууга Россия бюджеттен бир рубль бөлбөйт. Керектүү каражат — коммерциялык кредит. Анда анык сыр каякта?
Жакында “РБК” каналында эксперттер тобу Россиянын Борбордук Азиядагы ролун кеңири талкуулашты. Алар НАТО кеткен соң, болжолу 2015-жылы Афганистан, Пакистандагы “Талибан” кыймылы Россия тарапка жылаарын, согуш сөзсүз болоорун белгилешип, талибдерди Борбордук Азияда, негизинен Кыргызстан, Тажикистанда токтотууну эп көрүшүп, ал эки өлкөнү согуш талаасына айлантууну кубатташты. Алардын пикирин жакында Н. Бордюжа да коштоп: “Кыргызстан, Тажикистанды куралдандыруу- бул Россиянын коопсуздугун бекемдөө” деп ачык жарыялады. Мындан улам Россиянын түпкү кызыкчылыгы каерде катылганы көрүнүп турат. Тилеке каршы, ал саясатты Атамбаев түшүнө элек.
АКШ да Борбордук Азияда демилгени колго алуу аракетинде. Кыргызстанды өз кучагына тартуу максатында алгач Катар, Азербайжанды колдонду, өз чабармандары да келип жатышат. Учурда “оор артиллерияны”, Түркияны оюнга киргизди. “Пирог”- Эрдоган айткан миллиард доллар. “Кайсы тарабы көбүрөөк акча берет” деп Атамбаев бийлигинин башы айлан-көчөк. Ал ортодо “улуу экспансия” саясатын салмактуу жүргүзгөн Кытай Кыргызстан аркылуу темир жолун алып өтүү үчүн алдын-ала кредит, гранттарын жөнөтүүдө.
Кыргыз эли “алыскы туугандан жакынкы коңшу артык” дейт эмеспи. Атамбаевдин жеке жүрүм-турум, иш-аракетинен коңшу өлкөлөр менен мамиле кескин начарлады. Ал Назарбаевди “диктатор”, “суу бербей казактарды чөгөлөтөм” деп мазактады. Кыргыз элин сыйлаган Нураке катуу тирешүүгө бара элек. Бирок, убада кылган 100 миллион долларды бербей койду, Кыргызстандан келчү тамак-аш импортуна блокада жарыялатты. Атамбаевдин “Каримов үч-төрт жылда өлөт, анан кыргыз-өзбек чек ара маселесин чечебиз” деген позициясына жооп кылып, өзбек тарап чек араны чычкан жөргөлөгүс кылып жаап салды. Азабын карапайым калк тартууда.
- Президент Атамбаев коррупцияга каршы күрөшүүнү негизги ишине айландырды. Кандай жыйынтык болууда?
- Дүйнөлүк тажрыйбаны карасак, алгач коррупцияга каршы күрөшүүнүн толук укуктук базасы түзүлөт. Экинчи шарт: күрөшүүчү орган көз карандысыз болуп, ал президент, парламент же өкмөткө түздөн-түз баш ийбеши зарыл. Атамбаев ал шарттарды эске албады. Өзүнө караштуу коррупцияга каршы кызмат түзө салып, Чапаевдей чаап жөнөдү. “Коррупциянын таш-талканын чыгарам, жарым жылда жемишин көрөсүңөр” деди. Көрдүк. Адегенде эле беш баланын атасы, МАИ кызматкери А. Эшбаевди жүз доллар пара алды деп өлтүртүп тынды. Көз жашы көл жесирден, ботодой боздогон жетимдерден кечирим сураганга эрки жетпеди. Анан бир взвод спецназ “Мегакомдун” жетекчиси А. Мурзалиевди кабинетинен “колго түшүрүп”, УКМКга камады. Айласы түгөнгөн Мурзалиев 1 миллиард 700 миллион сомду Атамбаевге которгон күнөөсүн моюнуна алды. Эстери оогон “күрөшчүлөр” аны тынч жатып туруусун суранып, бул иш азыр унутта.
Өткөн жыл башында КТРдеги маегинде Атамбаев “банк кутучалары”, “мародерлук”, “Мегаком”, “ууланган көмүр” афералары өз көзөмөлүндө экенин, ал эмес ири фигуранттардын аты-жөнүн билээрин, жыл аягына дейре баары сотко өтөөрүн шаңдана жарыялаган. Жыйынтыгы белгилүү, баары жабылды. Коррупция менен экономикалык кылмыштын айырмасын билбеген Атамбаев бийлиги учурда мугалим, врач, милиция кызматкерлерин баса калып, аны коррупцияга каршы күрөштүн “жемиши” катары даңазалоодо. Атамбаевдин майнапсыз, “өз-өңгө” бөлгөн бир жактуу коррупция күрөшүнө эл ишенбейт. Эл үнүн жакында эмгек сиңирген юрист С. Касымов: “Коррупция менен күрөшүп жатат деп айтпай эле койсок болот” деп таамай билдирди (“Ачык саясат”, 01.03.13).
- Коомдо биримдик, ынтымак начарлаганын калкыбыз да, ММКлар да талкуулап келатышат. Эмне себептен Атамбаев бийлиги элди жемиштүү максат, иш-аракеттер айланасына бириктире албады?
- Өнүгүү жолундагы өлкөдө жемиштүү идеология мамлекет институттары, эл ээрчиген лидерлер аркылуу жүзөгө ашат. Ал эми биздин өлкөдө идеология-бул Атамбаевдин сүйлөгөн сөзү, жүрүм-туруму, кылган иши болуп калган. Ал идеология –өткөндү караламай, саясый күчтөрдү чабыштырмай, эл ичинен душман издемей. Атамбаевдин билдирүү-кайрылууларын талдасак, алар үч бөлүктөн тураарын көрөбүз. Биринчи бөлүгүндө ал мурдагы жетекчилерди, өткөн мезгилди каралайт, экинчисинде өзүн мактайт, үчүнчүсүндө “гүлдөйбүз, жыргайбыз” деген убадаларды кат-кат берет. Президенттик мөөнөтүнө бир жыл толгондо “Вести” каналына берген маегин көрөлүчү. Акаев, Бакиевди жамандаганга жарым убактысын коротту. Анан өзүн мактоого өттү. “Мен таңгалам -деди ал. Эмнеге буга дейре эч бир жетекчи эл, өлкө тагдырын ойлогон эмес”. Мунусу россиялык журналистке Кыргызстанда “экинчи Манас” бийликке келди деп түшүндүрүп жатканы. “Экинчи Манасты” уксак, кыргыз эли азап-тозоктон башы чыкпай, анан 2010-жылдын апрелинен баштап гана мыкты заманга бет алыптыр. Анын айтымында үч жылда өлкөбүз ондогон жылдарга алдыга кетиптир. Убадалары да көкөлөп баратат. “Жакында Борбордук Азия өлкөлөрүнүн баарынан ашабыз” дейт. (“Независимая газета” 22.03.13). “Кантип ал өлкөлөрдөн ашабыз”, “кантип гүлдөп-жыргайбыз” деген суроого “жаратканга жалынгыла” рецебине жакында дагы экөөсүн кошту (07.04.2013.). Биринчиси – эмгектене турган мезгил эми келиптир. “Аны ар ким өзүңөрдөн баштагыла” деди Атамбаев. Горбачев да перестройканы өзүңөрдөн баштагыла деп мээ кайык кылганы эсте. Экинчиси –“мамлекет мага эмне берет дебей, мен өзүм мекениме эмне жардам бере алам деп сурагыла” деди. АКШ экс-президенти Дж. Кеннеди тирүү болгондо бул плагиат сөз үчүн сотко кайрылмак. Атамбаевдин элге берген үч рецебинин мазмуну бирдей: “Мамлекеттин, президенттин башын оорутпагыла, өзүңөр жалынгыла, өзүңөр эмгектенгиле, өзүңөр жардам кылгыла”.
- Коомчулукта Атамбаевдин кылмыш иштерге тиешеси бары да көтөрүлүп келатат. Сиздин пикирди уксак?
- Атамбаевди кылмышкер катары сот чечими гана аныктайт. Жарандарда андай укук жок. Бирок, ал катышы бар делген кылмыш иштерин айтууга милдеттүүбүз. Биринчиси. Бийликтен кетээр замат Атамбаевге ири заводдорду кантип менчиктегени, алардын байлыгынын каякка жоготкону боюнча кылмыш иши козголот. Экинчиси. “Деньги и власть” гезити көтөргөн кылмыш иши. “Атамбаев, как глава правительства КР, своим распоряжением № 463-р от 8 ноября 2007 года совершил тягчайшее государственное преступление, передав китайцам рудник Иштамберди. Преступления данной категории относятся к измене Родине” (28.09.13.). Үчүнчүсү. Апрель окуясынан кийин банк кутучалардан уурдалган акчалар. Ал кылмыш иши боюнча Атамбаев негизги фигурант болоору айтылууда. Экс-баш прокурор К. Байболов жакында ачык айтты: “АУБда жаткан 200 миллион доллар россиялык кредит, 35 миллион доллар гранттык акча, 1 миллиард сом кайда? Ким, каякка сарптады?” (“Учур”, 4.04.13.). Төртүнчүсү. Каргашалуу июнь окуясы боюнча СССР КГБ полковниги И. Кушматов терең изилдөө жүргүздү (“Деньги и власть”, “Ачык саясат”, “Трибуна” гезиттери, 2012–2013). Анын фактыларына таянсак, кыргыз-өзбек согушу алдын-ала Атамбаев жана өзбек лидерлери тарабынан чогуу даярдалганын, Атамбаев согушту баштоого жеке “добро” бергенин, кооптонгон сепаратисттерге ал “убийство пяти-шести идиотов кыргызов ничего не значит, родственником окажем денежную компенсацию, рот закроем” деп колдоо көрсөткөнү белгилүү болду. Түштүктөгү абалга биринчи вице-премьер Атамбаев, өкмөттүн атайын токтомуна ылайык, башкы жоопкер болсо да согушту баштатып коюп, өзү үйүндө жашынып жатканы да ачыкка чыкты. Келечекте бул кылмыш ишин эл аралык Гаага трибуналына өткөзүп, Атамбаевге карата “преступление против человечества” беренеси боюнча айып тагууну көздөп жүргөн мекенчил жарандардын максаты колдоого арзыйт.
- Жакынкы келечек тууралуу пикириңизди уксак?
- Эл, өлкө тагдыры жөнүндө мен жүздөгөн адамдар менен баарлашам. Алар аркылуу миңдеген адамдардын пикирин билүүгө болот. Учурда коомчулук өлкө оор абалда экенин, андан чыгуу үчүн башкы эки маселени чечүү зарылдыгын түшүнүп калды. Биринчиси- Атамбаевден кутулуу, экинчиси — Башмыйзамды өзгөртүү. Бирок, бул эки маселени чечүү жолуна келгенде биримдик жарала элек, пикирлер ар кандай. Бирөөлөр коалицияны кайра курап, президентке көз карандысыз өкмөт түзүүнү сунушташат. Экинчилери- алгач парламентти таратып, анан Башмыйзамды өзгөртүүнү жактырышат. Үчүнчүлөрү — Атамбаевдин жолун тандап, азыркы бийликти кубалап чыгууну туура көрүшөт.
- А балким акыбалды туура баамдаса, Атамбаев өзү президенттиктен кетип, Башмыйзамды өзгөртүүгө, таза шайлоолорго, дегеле жаңы жашоо, жаңы заманга жол ачаар…
- Кете албайт. Чилинин президенти Альенде өзү кетсе болмок. Ал таза адам болгон, тынч оокатын өткөрө бермек. Ал эми Атамбаев бийликтен кетээри менен камакка түшөөрүн жакшы билет. Ошондон улам бийлигин коргоого, Альенденин “эрдигин” кайталоого даяр, мажбур. Менин пикиримде, саясий, интеллигенция өкүлдөрү, жалпы калайык айтылган эки башкы маселени акыл-эс, тынчтык жолу менен чечкени оң.
Наралы Асанбаев
Булак: “Жаңы Ордо”

- Бекболот мырза, 2011-жылы “кыргыз жерин учурда кара туман каптап калган” деп айттыңыз эле. Алгач кепти ошол пикирден баштабайлыбы?
- Дүйнө элдери ар кайсы мезгилде өтө оор, кыйчалыш жашоону башынан өткөргөн. Эгерде ал жашоону териштирсек, анда үч фактордун үстөмдүгүн көрөбүз. Алар – мамлекеттик башкаруунун, экономикалык абалдын, коомдогу ыйман-ынтымактын жалпы кризиси. Мен Кыргызстандагы дал ушундай абалды “кара туман” деп аныктагам жана ал туман дагы деле басып турат.
- Аныктаманы жүйөөлөр менен бере аласызбы?
- Албетте. Азыркы бийлик өлкөдө “парламенттик башкаруу орноду” деп ишендирип келет. Аныгында бизге анархиялык башкаруу киргизилди. Эске салалы. Анархисттер өткөн кылым башында Россияда саясый күч болгон. Алар “мамлекетте бирдиктүү, күчтүү башкаруу зыян, бийлик бөлүнүп-жарылып, ар кайсы жааттарга (партияларга), уюм, топторго чачырашы зарыл” деген идеяны туу туткан. Башкы девизи: “Анархия — мать порядка!”. Үч жылдан берки өлкөдөгү башаламан, чакчелекей башкаруу, “бардак” жашоонун башаты дал ошол анархиялык системага байланыштуу.
Экономиканы көрөлү. Азыркы бийлик экономика өсө баштаганы жөнүндө сөздөрдү көп айтат. Албетте, өкмөттө экономиканы түшүнгөн адистер бар. Болгону алар бийликтин талабына жараша кооздолгон маалымат берип турушат. Мисалы, инфляцияга жараша “өсө” берген ИДП (ички дүң продукция), же карыз, бажы төлөмдөрү, грант менен “көбөйгөн” бюджеттин кирешеси. Анда анык фактыга көз салып, азыркы абалды бийлик сын таккан мезгилге салыштыралы. 2004-жыл. Ички киреше-чыгаша (бюджет) барабар. Сырткы киреше-чыгаша (экспорт, импорт) барабар. Мигранттардын которуусу 500 миллион доллар. Демек, ал жыл өлкө байлыгы (капитал) жарым миллиард долларга көбөйүүсү менен аяктаган. Мындай абалга кандай баа берсе болот? Туура, жакшы эмес, орточо. Эми 2012-жыл боюнча. Ички киреше-чыгаша (бюджет): 16 миллиард сом дефицит. Мигранттардын которуусу 2 миллиард доллар. Тышкы киреше-чыгашаны көрөлү. Экспорт 1,9 миллиард доллар. Бирок, анын 30 пайызын алтын түзүптүр. Бул жерде киреше жок. Инвестор берген гана кургак цифра. Демек, экспорттун накта көлөмү 1,3 миллиард доллар. Импорттун көлөмү 5,4 миллиард доллар. Тескери сальдо 4,1 миллиард долларды түзгөн. Бул суммага бюджет дефицитин кошуп, аны мигранттардын салымына азайтсак, анда өлкө 2012-жылды эки жарым миллиард доллар байлыктан кол жууп аяктаганына күбө болобуз. Тактап айтсак, өткөн жылы мигранттар акча которууну 2004-жылга салыштырма төрт эсе көбөйтсө да, өлкө экономикасы 113 миллиард сом, же бюджеттин киреше бөлүгүнөн да көп, байлыктан ажыраган. Элдин, мамлекеттин ошончо байлыгы башка өлкөлөргө өткөн. Бул факт-учурда Кыргызстандын экономикасынын “кыр аркасы сынганын” далилдеп турат.
Ошондой эле азыркы бийлик үч жылда элди, коомду бөлүп-жарып, “өз-өңгө” кылып кармаштырып, биримдик, ынтымакты тыптыйпыл талкалап салды. Учурда өлкөдө “война всех против всех” абалы орун алган. Бул саясатка Атамбаев жеке өзү, анын арзыматтары, политтехнолог, серепчи, жазмакер-сүрөткерлери зор салым кошууда.
- Сиз “Кара тумандын ээси – Атамбаев. Ал кара туман анын сөзү, иши, саясаты” деген да аныктама бердиңиз эле…
- Мамлекетти башкарууда тажрыйбасыз, түшүнүгү тар Атамбаев оппозициянын лидерлигине жалгыз критерий менен тандалганы жалпыга маалым. Ал акчалуу болчу, ошол кездеги жылаңач оппозицияны каржылаган. Ошондон улам, Атамбаев үч жылдан бери өлкөнү көрүнөө да, көмүскө да жалгыз бийлеп келатат. Бул мезгилде ал өлкөнү башкарууну, образдуу айтсак, “куурчак театрга” айлантты. Өзү “кукловод”, көрүүчүлөр – эл, ал эми “куурчактар” тынымсыз алмашууда: УӨ, Отунбаева, Техникалык өкмөт, ЖК коалициялары, Бабанов өкмөтү, азыркысы. “Куурчактар” олуттуу маселе чечүүгө укуксуз, бирок элдин оор турмушуна алар кезектешип “күнөөкөрлөр”. Ал эми мамлекет тагдыры менен топ-таш ойноп, эл тагдырын чүкөдөй калчаган Атамбаев дайыма суудан кургак чыгып келатат.
- Кайсы өлкөлөр “кара туманды” башынан өткөргөн, кантип ал абалдан чыгышкан? Биз алардан кандай сабак ала алабыз?
- Россиядагы 17-кылымдагы кыйын кезең “смутное время”, “смута” деген аныктама алып, орус элинин тарыхында калган. Сабак үчүн акыркы жүз жылдагы айрым окуяларга көз чаптыралы.
Россия, 1917-жыл. Монархиянын күнү батып, мамлекет бийлиги, Ленин айткандай, “балчыкта жаткан”. Өлкөдө хаос күчөп, ар кандай саясый күчтөр “балчыктагы” бийлик үчүн күрөшкөн. Акыры большевиктер жеңди. Ооба, алар кийин “коллективизация”, “чистка” саясаты менен миллиондогон дыйкан, интеллигенция каймагын кырып салышты. Бирок, темирдей тартип орнотуп, натыйжасы зор “индустриялоо” саясатын жүргүзүп, ири державаны — СССРди кура алышты. Сабак, Россияны кризистен системаны түп-тамырынан өзгөрткөн күчтүү партия жана анын көсөм жетекчилери (Ленин, Сталин) сууруп чыгышкан.
АКШ, 1929-жыл. Өлкөнү ири гангстердик бандалар башкарган. “Жапайы рынок” өкүм сүргөн. Шишик бир күндө жарылып (“чёрная пятница”), капитализм дүйнөсүн ааламат каптайт. “Улуу депрессия” атыккан бир жылда АКШ, Батыш Европада өндүрүш 40 пайызга төмөндөп, 300 миллион адам жумушсуз калган. Социализмге өтүү маанайы кеңири жайылган. Мындай жагдайда ири капитал өкүлдөрү Ф. Рузвельтти президенттикке алып келишти. Ал биринчи күнү эле тарыхый иш жасаган. Кечинде элге кайрылып, өлкө келечеги үчүн банктарга акчаларын салууну үндөйт. Эл бир адамга ишеним артты. Эртеси бүткүл өлкө боюнча банктарга кезек күткөн адамдарды көрүшкөн. Жашыруун кызмат гангстерлерди кырып жоготот. “Коомдук иштер” долбоору миллиондогон жаңы жумуш орундарын түзгөн. Рузвельт капитализмди сактап, өлкөнү өнүгүү жолуна салды. Мунун сабагы, АКШда система өзгөртүлбөй, чыңдалып, улуттук лидердин көсөмдүгү менен кризистен чыгышкан.
Франция, 1958-жыл. Өлкө согуштан кийин парламенттик башкарууга өткөн. Партиялар тынбай кармашып, өкмөт бат-бат алмашып турат. Акыры Франция ири кризиске кептелет. Айласы куруган президент Р. Коти 13 жылдан бери айылда жашаган генерал де Голлго өкүлүн жөнөтүп, өкмөттү жетектөөнү суранат. Генерал макулдугун берет, бирок, партиялык системаны жек көргөндүктөн, парламентке баруудан баш тартат, “заочно” бекитилет. Де Голль дароо жаңы Башмыйзам кабыл алдырып, президенттик башкаруу киргизет. Парламентти таратып, өзү президент болуп шайланат. Ал Францияны кризистен толук чыгарган. Эгер мурда Франция карыз сурап жүрсө 5 жылда анын алтын запасы 4,5 миллиард долларга жеткен. Жыйынтыгы, Франциядагы өзгөрүү улуттук лидердин көсөмдүгү жана башкаруу системанын алмашуу жолу менен жетишилген.
Чили, 1973-жыл. Үч жылдан бери социализм куруу аракети жүрүп, өлкө кризиске тушуккан. Элдин жашоосу оорлоп, бюджетти дефольттон СССР сактап турган. Бирок, президент С. Альенде: “Алган багытыбыз туура, жакшы иштер жасалууда, келечекте мыкты өлкө курабыз” деген бекем ишенимде болчу. Альенденин сөздөрү тааныш угулуп жатабы? Ооба, үч жылдан бери кыргыз эли да Атамбаевдин дал ушундай сөздөрүн угуп келатпайбы. Чилиде абалды туура баамдаган аскер жетекчилери генерал Пиночетти лидер кылып, төңкөрүш жасоону чечишет. Башка арга калбаган. Альенденин жактоочулары (гвардиясы, “кошууну”) бар болчу. Өзү кармашка даяр экенин жарыялап турган. Кандуу төңкөрүштө Альенде жана 25 миң адам курман болду. Пиночет бийликти алып, күчтүү тартип орнотуп, рынок экономикасына кеңири жол ачты. Чилини өнүккөн өлкөлөр катарына кошту. Чилидеги өзгөрүү — аскер жетекчилеринин жана алардын эрки темир лидеринин аракетинин натыйжасы.
Иран, 1979-жыл. Монархиялык башкаруу ирип-чириген. Коомдо ыйман талкаланат. Жагдайды түшүнгөн ислам диний жетекчилери жаштардын жардамы менен “ислам революциясын” жүзөгө ашырышты. Президенттик башкаруу орнотулду. Батыштын идеологиясы түп-тамырынан кыркылды. Иранда отуз жылдан бери наркотик, ичкилик, сойкулук, адепсиздик жок. Батыштын кысымына туруштук берип, ал гана эмес атом энергиясын өздөштүрүп келүүдө. Ирандагы өзгөрүү-ислам диний өкүлдөрүнүн, жаштардын өлкөнүн башкаруу системасын, элдин жашоо образын түп-тамырынан бери алмаштыруусунун натыйжасы.
Россия, 1999-жыл. Өлкөнү олигархтар, криминал башкарчу. Коррупция туташ курчап, өлкөдө биримдик ыдыраган. Ельцин эрдик кылып бийликти өткөрүп берди. Путин кандай иштерди жасады? Бийлик вертикалын күчтөндүрдү. Чеченстандагы согушту токтотту. Олигарх, криминалды талкалады. Экономикага дем берип, экспорт өстү. Чөгөлөгөн Россия бутуна турду. Сабак: Россияны улуттук лидер жана мамлекеттик башкарууну күчтөндүрүү кризистен алып чыкты.
Кыргызстан, 2013-жыл. Тоң районунун жараны М.Абыловдун баасы (“Алиби”, 22.03.13). “Кыргызда азыр башкаруу сансыз көп. Айыл башчысынан баштап, өкмөт, президент, депутат баары башкарат. Карапайым эл кимисине баш ийип, кимисине кайрылууну билбейт. Кыргыз мамлекети кайда баратат, белгисиз. Дөңгөлөк тескери тегеренип баратат”.
- Ал эми Атамбаевдин үч жылдык саясатына, иш-аракетине кандай баа берсе болот?
- Улут лидери катары таанылган жетекчинин өлкөнү өнүктүрүү боюнча программасы болот. Мисалы, Рузвельттин программасы “Жаңы багыт”, Тэтчердики – “тэтчеризм”, Рейгандыкы – “рейганомика” деген өчпөс наамдар менен тарыхта калды. Атамбаевде эч убакта программа болгон эмес, бирок убадалары толгон-токой. Эгерде чар-топондон тазаласак, анда Атамбаевдин убадалары үч гана бөлүктөн турат: гүлдөтөм-жыргатам, кыргыз улутун жоготом, кыргыз-кытай темир жолун курдурам. Кантип, кандай багыт, иш-чаралар менен гүлдөтүп-жыргатаары жөнүндө айталбайт. Ырас, элге бир рецебин сунуштаган: “гүлдөп-жыргайлы десеңер жаратканга жалынгыла” деп.
Эми саясий баага келели. Экинчи дүйнөлүк согуш алдында Франциянын тышкы иштер министри парламентте: “Германия менен мыкты саясат жүргүзүп жатабыз” деген отчетуна бир депутат жооп кайтарат: “Сиздин саясат – сууда агып бараткан өлгөн иттин саясаты” деп. Айткандай, анан Германия Францияга согуш ачып, басып албадыбы. Баскан жолу, сүйлөгөн сөзү, жасаган иши алдамчылыктын, жүзүкаралыктын символуна айланган Атамбаевдин саясатына, ишмерлигине баа берүүдө ошол депутаттын сөзү эске түшөт. Үч жылда өлкөнү анархияга чулгатып, экономиканын кыр аркасын сындырып, коомдо ынтымактын таш-талканын чыгарган Атамбаев, чындыкты тике айтсак, кыргыз элинин трагедиясына айланды. Убакыт жылган сайын анын саясаты, иш –аракети элди, мамлекетти алсыратып, кансыратып келүүдө. Акылман кыргыз эли: “Бастырганды билбеген жолду бузат, башкарганды билбеген элди бузат” деп бекеринен айтпаптыр.
- Бир тактоо. Жакында өнүгүүнүн “стратегиясы” кабыл алынды го…
- Үч жылдан бери иштешкен беш өкмөттүн биринин да программасы болбоду, бирөөсү да жасаган ишине отчет бербеди. Азыр да парламент, президент, өкмөт программасыз иш алып барышууда. Алар орус жоокерлеринин “война план покажет” позициясын жетекчиликке алышкан. Ал эми “стратегия” программа эмес. Программанын ээси (автору) болот. Андан эл ким (же кимдер) жоопкер экенин билиши керек. “Стратегия” кимдин документи? Ким ага ээ, жоопкер? КСДПбы, коалициябы, өкмөтпү же президентпи? Же эл өзүбү? “Стратегия” – бул анархисттер кыялданган документ.
- Дагы бир тактоо. Жаңы Башмыйзамдын “атасы” Текебаев деп айтылып жүрбөйбү. Анархиялык башкаруу орношуна биринчи кезекте ал жоопкер эмеспи?
- Эгерде сиз айткан терминди колдонсок, анда Текебаев “энеси”, ал аткаруучу гана болгон. “Атасы” – Атамбаев, анткени негизги саясый чечимдерди өзү кабыл алып келатат. Кийин юристтери чечмелеген го, өткөн жылы 28-февралда Атамбаев КТРдеги маегинде “өлкөдөгү түзүлүш парламенттик эмес” деп моюнга алган. Акыры президент түшүнгөн тура, эми жаңы Башмыйзам алынат го деген коомдук үмүткө суу себилди. Политтехнологдору кеңеш беришсе керек, “азыркы ызы-чуудан башы чыкпаган парламент, өз алдынча маселе чече албаган өкмөт сизге ылайыктуу ” деп. Атамбаев кайра “өлкө парламенттик башкарууга өткөнүн, анын келечеги барын” айтып калды.
- Албетте, президенттин ишмерлигине саясий, моралдык баа берүү жаран катары сиздин конституциялык укугуңуз. Атамбаевди “алдамчылыктын, жүзүкаралыктын символу” деген аныктаманы чечмелеп берсеңиз. Адегенде анын орчундуу алдоо иштерине токтололу…
- Коомчулукка карааны 90-жылдары пайда болгон Атамбаевдин алдамчылыгына өзүм да күбө болгом. Вице-премьер экенимде бир күнү телефон шыңгырап калды. Алсам залкар жазуучу Ч. Айтматов экен. Ал көрүп тургансып ордуман тура калганым эсимде. Саламдашып, мен тейлеген тармакта бир маселени чечип берүүнү өтүндү. Премьерден тил уктум, бирок, ал маселени чечтим. Айтматов ыраазы болуп калды. Кийин дагы бир маселени айтты. Кыскача мындай: Атамбаев “Адабият фонду” деген уюм ачат. Анан сиз экөөбүз кытай уруусунан болобуз деп Айтматовду жетелеп, Акаевге киргизет. Жазуучуларды колдойт экенбиз деген ойдо Айтматов фондко ири сумма акча бөлдүртөт. Ал акчага Атамбаев беш заводду менчикке сатып алыптыр. Жаны кашайган Айтматов мага айтып жатпайбы: “Акаевге түшүндүрүп, акчаны кайтартып берсеңер” деп. Мен бул маселеге кийлигишүүгө укугум жогун, өнөр жай боюнча вице –премьерге кайрылуусун сунуштагам. Жыйынтыгы, ал заводдордун байлыгы сатылып, 20–30- миңдей адам жумуштан айдалып, уникалдуу станоктор Кытайга, Түркияга арзан баада кеткени көпчүлүккө белгилүү.
Атамбаев коомчулукту алдаганды “хоббиге” айландырган. Бакиевдин бийлигинде премьер-министр Атамбаев элге кайрылып (22. 05. 07), аны ууландырып салышканын жарыялайт. Аны Ф. Кулов, Т. Кулибаев (Назарбаевдин күйөө баласы) жана россиялык атайын кызмат жасады деп күнөөлөгөн. Президенттик шайлоо учурунда да (15. 06. 09) мени бийлик ууландырды деп чуу салган. Айткандары жалган болуп чыкты. Атамбаевдин дүйнө коомчулугун да алдамай адаты бар. Ал УӨ мүчөсү кезинде Москвага барып келип, “Кремлден Путин кабыл алды, ал бир ай ичинде ири жардам, грант берүүгө убадасын берди” деп пресс-конференция өткөрөт (13.04.10). Буга Кремль расмий жооп кылууга аргасыз болот. Путиндин пресс-секретары Д. Песков: “Путин Атамбаев менен жолуккан жок жана жардам убада кылган эмес” деген билдирүү жасаган. Дагы бир мисал. Биринчи вице-премьер Атамбаев пресс-конференция өткөзүп (25.05.10), “күзүндөгү парламенттик жана кийинки жылдагы президенттик шайлоого катышпоону бекем чечтим” деп дүйнө коомчулугунун кулагына “лапша” илген.
Кийин президенттикке секирүүнү пландаган премьер Атамбаев 2011-жылы, шайлоого утурлай, мугалим, врачтардын айлыгын, карылардын пенсиясын көтөргөнү эсибизде. Өзүн эки-үч ай тынбай мактаткан. “Каражат каяктан?” деп адистер таң калган. Көрсө Атамбаев алдамчылык жасап, 8 миллиард 600 миллион сомдук баалуу кагаз чыгарып, аны 200 миллион сом үстөгү менен банктарга күрөөгө коюп, акча алып, айлык, пенсия төлөптүр. Кийин, 2011-жылды жыйынтыктап, Атамбаев “бюджетти профицит менен калтырдым” деген маалымат таратат. Эки ай өтпөй анын калпын Улуттук банктын төрайымы З. Асанкожоева ашкереледи. Көрсө ал жылы бюджет 16 миллиард сом дефицит менен жабылыптыр.
- Атамбаевдин жүзүкаралык иштери боюнча эмне айта аласыз?
- Атамбаев эл биримдиги жөнүндө кооз сөздөрдү көп айтат. Биздин душманыбыз “маңкуртчулук, регионализм” дегенин угуп жүрөбүз. Иш жүзүндө кандай? Ал кыргыз улутун жоготууга бир нече жолу аракет жасады. Өзгөчө президенттикке талапкер кезинде ачык эле сунуштап жатты: “Улуттарга бөлүнбөй, баарыбыз кыргызстандыкпыз деп жашайлы. Кыргыз улуту дегенди паспорттон алып салалы” деп. Атамбаев кыргыз улутун жек көрөөрүн премьер кезинде да көрсөткөн. Жалгыз ирет айылга иш сапар жасап, “кыргыздын эркектерине караганда саан уй артык” деген дүйнө таанымын жарыя кылган. Коомчулуктун каршылыгынан улам Атамбаев кыргыз улутун жок кылуу көксөөсүн ишке ашыра албай келатат.
Атамбаевдин регионализмге “каршы” экенин да талдап көрөлү. Анын президенттик шайлоодогу ыплас технологиясы өлкөнү түндүк-түштүккө бөлүп салды. Анткени, алар колдобойт деп, түштүк кыргыздардын 20 пайызы гана тизмеге киргизилди. Россиядагы 1 миллион мигранттар да тизмеге кирбеди. Себеби, алардын кеминде 80 пайызы түштүктүк кыргыздар экени “эсепке” алынды. Ошентип, А. Мадумаров айткандай, Атамбаев эл тарабынан эмес, компьютер аркылуу “шайланды”. Мындай жүзүкаралыкка каршы Ош, Жалал-Абад, Баткен эли митингке чыгышкан. Ошондо Атамбаев атаандашы Ташиевге айткан сунушу мындай: “Мен түндүккө эле президент болом. Түштүктүн мага кереги жок. Ал жакты бөлүп Түштүк Кыргыз Республикасын жарыялагыла. Мадумаров экөөңөр бириң президент, бириң премьер болгула”. Мына регионализмге “каршы” адамдын чыныгы жүзү, жүзүкаралыгы.
- Азыркы бийликтин тышкы саясатына да көз жүгүртсөк…
- Учурда Кыргызстандын так аныкталган жана көз карандысыз тышкы саясаты жок десек жаңылбайбыз. Үч жылдан бери Атамбаев “пулуң болсо кулуңмун” позициясында. Аны түшүнгөн таасирлүү өлкөлөр улам бир “пирог” сунуп келатышат. Алгач, Россия менен мамилени талдап көрөлү. Бүгүнкү Россия –дүйнөлүк геосаясий талаада зор таасирлүү өлкө. Путин — прагматик лидер. Россия биздин өлкөгө кызыкчылык артып, грант берип, айрым ири долбоорлорду сунуштоодо. Бирок, Россиянын активдүү кийлигишүүсү- экономикалык кызыкчылык дегендер жаңылышат. Белгилесек, Нарын дарыясына ГЭСтерди курууга Россия бюджеттен бир рубль бөлбөйт. Керектүү каражат — коммерциялык кредит. Анда анык сыр каякта?
Жакында “РБК” каналында эксперттер тобу Россиянын Борбордук Азиядагы ролун кеңири талкуулашты. Алар НАТО кеткен соң, болжолу 2015-жылы Афганистан, Пакистандагы “Талибан” кыймылы Россия тарапка жылаарын, согуш сөзсүз болоорун белгилешип, талибдерди Борбордук Азияда, негизинен Кыргызстан, Тажикистанда токтотууну эп көрүшүп, ал эки өлкөнү согуш талаасына айлантууну кубатташты. Алардын пикирин жакында Н. Бордюжа да коштоп: “Кыргызстан, Тажикистанды куралдандыруу- бул Россиянын коопсуздугун бекемдөө” деп ачык жарыялады. Мындан улам Россиянын түпкү кызыкчылыгы каерде катылганы көрүнүп турат. Тилеке каршы, ал саясатты Атамбаев түшүнө элек.
АКШ да Борбордук Азияда демилгени колго алуу аракетинде. Кыргызстанды өз кучагына тартуу максатында алгач Катар, Азербайжанды колдонду, өз чабармандары да келип жатышат. Учурда “оор артиллерияны”, Түркияны оюнга киргизди. “Пирог”- Эрдоган айткан миллиард доллар. “Кайсы тарабы көбүрөөк акча берет” деп Атамбаев бийлигинин башы айлан-көчөк. Ал ортодо “улуу экспансия” саясатын салмактуу жүргүзгөн Кытай Кыргызстан аркылуу темир жолун алып өтүү үчүн алдын-ала кредит, гранттарын жөнөтүүдө.
Кыргыз эли “алыскы туугандан жакынкы коңшу артык” дейт эмеспи. Атамбаевдин жеке жүрүм-турум, иш-аракетинен коңшу өлкөлөр менен мамиле кескин начарлады. Ал Назарбаевди “диктатор”, “суу бербей казактарды чөгөлөтөм” деп мазактады. Кыргыз элин сыйлаган Нураке катуу тирешүүгө бара элек. Бирок, убада кылган 100 миллион долларды бербей койду, Кыргызстандан келчү тамак-аш импортуна блокада жарыялатты. Атамбаевдин “Каримов үч-төрт жылда өлөт, анан кыргыз-өзбек чек ара маселесин чечебиз” деген позициясына жооп кылып, өзбек тарап чек араны чычкан жөргөлөгүс кылып жаап салды. Азабын карапайым калк тартууда.
- Президент Атамбаев коррупцияга каршы күрөшүүнү негизги ишине айландырды. Кандай жыйынтык болууда?
- Дүйнөлүк тажрыйбаны карасак, алгач коррупцияга каршы күрөшүүнүн толук укуктук базасы түзүлөт. Экинчи шарт: күрөшүүчү орган көз карандысыз болуп, ал президент, парламент же өкмөткө түздөн-түз баш ийбеши зарыл. Атамбаев ал шарттарды эске албады. Өзүнө караштуу коррупцияга каршы кызмат түзө салып, Чапаевдей чаап жөнөдү. “Коррупциянын таш-талканын чыгарам, жарым жылда жемишин көрөсүңөр” деди. Көрдүк. Адегенде эле беш баланын атасы, МАИ кызматкери А. Эшбаевди жүз доллар пара алды деп өлтүртүп тынды. Көз жашы көл жесирден, ботодой боздогон жетимдерден кечирим сураганга эрки жетпеди. Анан бир взвод спецназ “Мегакомдун” жетекчиси А. Мурзалиевди кабинетинен “колго түшүрүп”, УКМКга камады. Айласы түгөнгөн Мурзалиев 1 миллиард 700 миллион сомду Атамбаевге которгон күнөөсүн моюнуна алды. Эстери оогон “күрөшчүлөр” аны тынч жатып туруусун суранып, бул иш азыр унутта.
Өткөн жыл башында КТРдеги маегинде Атамбаев “банк кутучалары”, “мародерлук”, “Мегаком”, “ууланган көмүр” афералары өз көзөмөлүндө экенин, ал эмес ири фигуранттардын аты-жөнүн билээрин, жыл аягына дейре баары сотко өтөөрүн шаңдана жарыялаган. Жыйынтыгы белгилүү, баары жабылды. Коррупция менен экономикалык кылмыштын айырмасын билбеген Атамбаев бийлиги учурда мугалим, врач, милиция кызматкерлерин баса калып, аны коррупцияга каршы күрөштүн “жемиши” катары даңазалоодо. Атамбаевдин майнапсыз, “өз-өңгө” бөлгөн бир жактуу коррупция күрөшүнө эл ишенбейт. Эл үнүн жакында эмгек сиңирген юрист С. Касымов: “Коррупция менен күрөшүп жатат деп айтпай эле койсок болот” деп таамай билдирди (“Ачык саясат”, 01.03.13).
- Коомдо биримдик, ынтымак начарлаганын калкыбыз да, ММКлар да талкуулап келатышат. Эмне себептен Атамбаев бийлиги элди жемиштүү максат, иш-аракеттер айланасына бириктире албады?
- Өнүгүү жолундагы өлкөдө жемиштүү идеология мамлекет институттары, эл ээрчиген лидерлер аркылуу жүзөгө ашат. Ал эми биздин өлкөдө идеология-бул Атамбаевдин сүйлөгөн сөзү, жүрүм-туруму, кылган иши болуп калган. Ал идеология –өткөндү караламай, саясый күчтөрдү чабыштырмай, эл ичинен душман издемей. Атамбаевдин билдирүү-кайрылууларын талдасак, алар үч бөлүктөн тураарын көрөбүз. Биринчи бөлүгүндө ал мурдагы жетекчилерди, өткөн мезгилди каралайт, экинчисинде өзүн мактайт, үчүнчүсүндө “гүлдөйбүз, жыргайбыз” деген убадаларды кат-кат берет. Президенттик мөөнөтүнө бир жыл толгондо “Вести” каналына берген маегин көрөлүчү. Акаев, Бакиевди жамандаганга жарым убактысын коротту. Анан өзүн мактоого өттү. “Мен таңгалам -деди ал. Эмнеге буга дейре эч бир жетекчи эл, өлкө тагдырын ойлогон эмес”. Мунусу россиялык журналистке Кыргызстанда “экинчи Манас” бийликке келди деп түшүндүрүп жатканы. “Экинчи Манасты” уксак, кыргыз эли азап-тозоктон башы чыкпай, анан 2010-жылдын апрелинен баштап гана мыкты заманга бет алыптыр. Анын айтымында үч жылда өлкөбүз ондогон жылдарга алдыга кетиптир. Убадалары да көкөлөп баратат. “Жакында Борбордук Азия өлкөлөрүнүн баарынан ашабыз” дейт. (“Независимая газета” 22.03.13). “Кантип ал өлкөлөрдөн ашабыз”, “кантип гүлдөп-жыргайбыз” деген суроого “жаратканга жалынгыла” рецебине жакында дагы экөөсүн кошту (07.04.2013.). Биринчиси – эмгектене турган мезгил эми келиптир. “Аны ар ким өзүңөрдөн баштагыла” деди Атамбаев. Горбачев да перестройканы өзүңөрдөн баштагыла деп мээ кайык кылганы эсте. Экинчиси –“мамлекет мага эмне берет дебей, мен өзүм мекениме эмне жардам бере алам деп сурагыла” деди. АКШ экс-президенти Дж. Кеннеди тирүү болгондо бул плагиат сөз үчүн сотко кайрылмак. Атамбаевдин элге берген үч рецебинин мазмуну бирдей: “Мамлекеттин, президенттин башын оорутпагыла, өзүңөр жалынгыла, өзүңөр эмгектенгиле, өзүңөр жардам кылгыла”.
- Коомчулукта Атамбаевдин кылмыш иштерге тиешеси бары да көтөрүлүп келатат. Сиздин пикирди уксак?
- Атамбаевди кылмышкер катары сот чечими гана аныктайт. Жарандарда андай укук жок. Бирок, ал катышы бар делген кылмыш иштерин айтууга милдеттүүбүз. Биринчиси. Бийликтен кетээр замат Атамбаевге ири заводдорду кантип менчиктегени, алардын байлыгынын каякка жоготкону боюнча кылмыш иши козголот. Экинчиси. “Деньги и власть” гезити көтөргөн кылмыш иши. “Атамбаев, как глава правительства КР, своим распоряжением № 463-р от 8 ноября 2007 года совершил тягчайшее государственное преступление, передав китайцам рудник Иштамберди. Преступления данной категории относятся к измене Родине” (28.09.13.). Үчүнчүсү. Апрель окуясынан кийин банк кутучалардан уурдалган акчалар. Ал кылмыш иши боюнча Атамбаев негизги фигурант болоору айтылууда. Экс-баш прокурор К. Байболов жакында ачык айтты: “АУБда жаткан 200 миллион доллар россиялык кредит, 35 миллион доллар гранттык акча, 1 миллиард сом кайда? Ким, каякка сарптады?” (“Учур”, 4.04.13.). Төртүнчүсү. Каргашалуу июнь окуясы боюнча СССР КГБ полковниги И. Кушматов терең изилдөө жүргүздү (“Деньги и власть”, “Ачык саясат”, “Трибуна” гезиттери, 2012–2013). Анын фактыларына таянсак, кыргыз-өзбек согушу алдын-ала Атамбаев жана өзбек лидерлери тарабынан чогуу даярдалганын, Атамбаев согушту баштоого жеке “добро” бергенин, кооптонгон сепаратисттерге ал “убийство пяти-шести идиотов кыргызов ничего не значит, родственником окажем денежную компенсацию, рот закроем” деп колдоо көрсөткөнү белгилүү болду. Түштүктөгү абалга биринчи вице-премьер Атамбаев, өкмөттүн атайын токтомуна ылайык, башкы жоопкер болсо да согушту баштатып коюп, өзү үйүндө жашынып жатканы да ачыкка чыкты. Келечекте бул кылмыш ишин эл аралык Гаага трибуналына өткөзүп, Атамбаевге карата “преступление против человечества” беренеси боюнча айып тагууну көздөп жүргөн мекенчил жарандардын максаты колдоого арзыйт.
- Жакынкы келечек тууралуу пикириңизди уксак?
- Эл, өлкө тагдыры жөнүндө мен жүздөгөн адамдар менен баарлашам. Алар аркылуу миңдеген адамдардын пикирин билүүгө болот. Учурда коомчулук өлкө оор абалда экенин, андан чыгуу үчүн башкы эки маселени чечүү зарылдыгын түшүнүп калды. Биринчиси- Атамбаевден кутулуу, экинчиси — Башмыйзамды өзгөртүү. Бирок, бул эки маселени чечүү жолуна келгенде биримдик жарала элек, пикирлер ар кандай. Бирөөлөр коалицияны кайра курап, президентке көз карандысыз өкмөт түзүүнү сунушташат. Экинчилери- алгач парламентти таратып, анан Башмыйзамды өзгөртүүнү жактырышат. Үчүнчүлөрү — Атамбаевдин жолун тандап, азыркы бийликти кубалап чыгууну туура көрүшөт.
- А балким акыбалды туура баамдаса, Атамбаев өзү президенттиктен кетип, Башмыйзамды өзгөртүүгө, таза шайлоолорго, дегеле жаңы жашоо, жаңы заманга жол ачаар…
- Кете албайт. Чилинин президенти Альенде өзү кетсе болмок. Ал таза адам болгон, тынч оокатын өткөрө бермек. Ал эми Атамбаев бийликтен кетээри менен камакка түшөөрүн жакшы билет. Ошондон улам бийлигин коргоого, Альенденин “эрдигин” кайталоого даяр, мажбур. Менин пикиримде, саясий, интеллигенция өкүлдөрү, жалпы калайык айтылган эки башкы маселени акыл-эс, тынчтык жолу менен чечкени оң.
Наралы Асанбаев
Булак: “Жаңы Ордо”

Соңку жылдары Курманбек Бакиев баштаган эски режимдин үй-бүлөлүк кланы козголуп, Кыргызстанга келүү боюнча аракеттерин көрүшүүдө. Эл кандай кабылдайт? Канча кан төгүлдү? Эл кечиреби? Суроолор көп… Биз бу саам Минскидеги экс-президенттин жакын адамын кепке тартып, алардын тымызын аракеттерин билүү максатында маселе козгоп турубуз. Биз “картаны” ачуудабыз. А бийликтин бу жагынан реакциясы байкалбайт. Кызыгы, заман ушунча тез өзгөрүлүп, баары унутта кала береби?..
–Аскат мырза, өзүң жөнүндө окурмандарга тааныштыра кетсең? Азыр эмне менен алектенесиң?
–Учурда көптүн катарында жүрөм, чет өлкөдө эмгек мигранты болуп. Убагында Курманбек Бакиев баштаган Кыргызстан Элдик Кыймылынын активдүү мүчөсү элем, март ыңкылабына өз салымымды кошконмун. Ошол эле учурда “Жаңы Кылым”, “Жаңы Ордо”гезиттерине бир топ макалаларды жазып, элге кабар жеткирип жүргөнбүз. Ал кезде азыркы учурдай интернет колдонуу аз болчу, социалдык түйүндөр дээрлик жокко эсе эле. Өзүм карапайым үй-бүлөнүн баласымын. Кыргыз элине белгилүү Икрамжан Илмияновдун жердеши болом.
–Соңку убактарда Курманбек Бакиевдин жактоочусу катары социалдык түйүндөрдө катуу иштеп атканың байкалат. Экс-президент менен кандайча жакындыгың бар?
–Курманбек Салиевич менен эч кандай туугандык же мени бир кызматка байлаган жакындыгым жок. Мен дагы Апрель окуясына активдүү катышып, генерал Исмаил Исаковду колдоп чыкканмын. Эсиңизде болсо, ошол жылы 20-февралда “Форумда” жыйналыш болуп, Бакиев бийлигине каттуу акаарат айтылган. Бир топ саясатчылар сүйлөшкөн, май-көл, сүт-көл заманды убадалаган. Биз алардын кооз сөздөрүнө ишенгенбиз, көрсө, азыркылар демократиянын чапанын жамынышып, калп айтууну мыкты өздөштүрүшкөн команда турбайбы…
–Минскиге барып келгениңди жазып, Курманбек Бакиевди аябай мактап жүрөсүң. Эмне, кан төгүп кетенин билбейсиңби? Анын жазган китебин интернет түйүндөрүндө пиар кыласың. Деги кандай максатта мындай иштерге баруудасың?
–Ооба, мен ал жакка барып келгенимди ачык айтам. А Бишкекте олтуруп алып, “Бакиев канкор” деп бакыргандар кыйын болсо, Минскиге барбайбы? Же ушул кезге чейин бир тергөөчүсүн бийликтегилер жибердиби? Менин максатым — элибизге Курманбек Салиевичтин ой-пикирин бурмалабай ачык жеткирүү. Ишенсениз, мен элибизге аябай ыраазы болдум, өздөрү келип, алыскы Сахалинге чейин аталган китепти жөнөтүп атты, айрыкча Новосибирсктеги кыргыздар акча топтоп, бир машине жалдап жибериптир Москвага, анан 200дөй китеп алып кетишти. Ар бир окурман жылуу пикирин айтып, Курманбек Салиевичти Кыргызстанда күтөөрүн ачык эле айтып атат. Өзүңүз деле байкаган чыгарсыз, акыркы учурларда азыркы бийликтен элдин көңүлү калып, соцтармактардан: “Татыктуу президент ким?” деген суроого көпчүлүгү Курманбек Салиевичти баса белгилешүүдө…
–Аскат, ошол соцтүйүндөрдө сенин туугандарың, жердештериң болсо керек, контакта болгон досторуңду айтам. Бу жагы регионалдык маанайдагы тар чөйрөнүн колдоосу эмеспи? Ал эми жалпы коомчулук акеңе каршы экенин билбейсиңби? Эми мындай, Курманбек Бакиевдин ою кандай? Бүгүнкү бийликтин башчыларынан өч алуу максаты барбы?
–Мен ал киши менен жолукканда, ушул өңүттөгү суроону бердим. Бирок, өч алуу боюнча эч кандай ою жок экен. Кан төгүүгө каршы. Кыргызстанга элдин каалоосу менен келе турганын жашырган жок. Тымызын түрдө колдоочулар арбып баратат…
–Ушул эски режимдин айынан канча кан төгүлдү? Күнөөлүүлөр качып жүрүшөт. Булар Кудай астында өздөрүн кандай сезишет экен? Мисалы, сен мактап аткан Курманбек Салиевич?
–Биринчиден, мен мактап-жактаган Бакиев Кыргызстан үчүн бир топ пайдалуу иштерди жасады. “Камбар Ата — 2” ГЭСин курду. Ошондой эле сырткы карыздардан Кыргызстанды кутултуп, чет элден кайыр сураган өлкөдөн өнүгүп аткан өлкөгө айландырды. Ал бийлик тушунда сөз менен курсак тойгузган саясатчылар эмес, өлкөнү өнүктүрүүнү көздөгөн бир команда иштеген. Натыйжасын азыркы ички-сырткы карыздар менен салыштырсаныз болот.
–Суроого түз жооп кылсаң жакшы болот эле?..
–Эми башкы сурооңузга келсек, ооба, кан төгүлгөнү факт. “Апрель баатырлары” деген макамды алгандар базарчылардан да көп болуп кетти. Мен Курманбек Салиевичтен сурадым: “Куранды кармап айта аласызбы? Элди атканга буйрук бердиңиз беле?” деп. Ал болсо: “Азыркы саясатчылар динибиздеги ыйык Куранды, эч нерсеге алмашкыс өз балдары менен да карганышып, мандатка жетип атышса, элибиз Куран кармаган саясатчылардан да көңүлү калганы жалганбы? Бийликтегилер күндө “Кудай” деп теледен сүйлөшсө эле бир нерсе өзгөрүп кеттиби? Өлкөдө такыр тескери саясат жүрүп атканычы? Ооба, мен ыйык Куранды кармап, ант берейин, өзүмдү актайын, бирок, ага эл ишенеби? Азыркы бийлик бир тараптуу болбой, мага байланышкан ишти эл аралык комиссия менен же эл аралык сотко берсе, даярмын ошондо соттошконго! Мен эч убакта өз элиме каршы ок чыгарууга буйрук берген эмесмин” деди.
–Курманбек Салиевич биртуугандары, балдары менен бат-баттан көрүшүп турат бекен?
–Мен үйүнө барганда Жаныш Бакиевди гана көрдүм. Балдары жөнүндө сураганым жок. Учурда Курманбек Салиевич жаш жеңебиз менен жашайт экен.
–Бакиевдер сыртынан оор жазалар менен соттолушпадыбы. Бул жагын кандай кабыл алышыптыр?
–Оор жазалар Кыргызстандын соттору тарабынан берилгендиктен, анчейин ага маани бербептир, өздөрүнүн экспертизасы: “СГО, альфанын куралдарынан ок атылган эмес” деп жыйынтык чыгарган соң, калган соттук процесстер жөнүндө күлкү гана келерлик окуя экенин айтты.
–Алар өздөрүн катуу пиар кылганга кызыкдар экен. Жакында Жаныш Бакиев да Адилет Айтикеевге маек бергени маалым болду. Бийлик олку-солку болуп турганда, бир капталдан уруп, кулатуу жагын көздөшкөнү байкалбайбы? Акчалары көп эмеспи?..
–Пиар менен алектенишкен жок. Мен аларга жолукканда айтым: “Үн катпаган бул макулдук менен барабар, элибизге ачык айта турган мезгил келди, болбосо, бул бийлик кар жааса да, жаабаса да күнөөлөй берет” деп. “Бул бийликти эл өзү тандаган, эл өзү гана кетиргенге укуктуу” деген принципте Курманбек Салиевич. Ал эми Айтикеевдин деңгээлин билем, Минскиге барганы боюнча кабарым бар…
–Негизи Минскиге 6 жылдан бери журналисттер, ырчылар, мурдагы чиновниктер каттап эле жүрүшөт экен. Анан өзүң да бакиевдер менен байма-бай аралашуудасың. Финансы жагынан жакшы эле жардам бердиби?
–Каалагандар барса, барып келип аткандыр. Жашырынып баргандарын дагы билем. Бирок, мен барганымды ачык айтам, ооба, учуру менен кабарлашып турам. Сиздердин гезит эркин гезит. Негизи элдин пикирин ачык жазасыздар, ошондой эле мен дагы пикиримди, негизги максатымды эч качан акчага баалабаймын. Бирок, Курманбек Салиевичтин тартуулаган белегин, китебин алдым, аны жашыруунун кажети жок, акчалай эмес баалуу кол саат, ручка алдым. Акчага азгырылган кээ бир жазмакерлерди көрүп жүрөбүз, сайт ачтырып, гезит бастырат да, убактылуу мактайт, анан тыйынын төлөбөй калса, ашмалтайын чыгара жамандашат. Мен андай эмесмин, чындыкты сүйгөн эр жигитмин!
–Курманбек Бакиев 7-апрелди кандай тосот экен?
–Көпчүлүк катары элдин алданган күнү катары тосот. Баса, биринчи жылдары Белоруссияга барганда аябай кыйналып, өз элине таарынып жүрүптүр. Акыркы убакта эл түшүнө баштаганына аябай ыраазы. Кудуңдайт…
Кыскасы, сиздердин гезитиниздерге терең ыраазычылык билдирем. Курманбек Салиевичти бир жактуу эле сындай бербей, анын пикирин дагы укпайсыздарбы? Негизи маектешүүгө дилгир…
–Баса, силер тарапка кыргыйдай тийген Апрель баатыры Мээрбек Мискенбаевди билесиң да. Аны менен диалогго чыгат белең?
–Макул. Чыксын Мискенбаев, мизин майтарып коелу… Баатыр беле? (Күлүп.)
–Аскат, лейлектик болот турбайсыңбы? Ал жакта ичкиликтер эмеспи, Адахан Мадумаровду эл кандай колдойт?
–Мурда Мадумаровду биздин эл абдан колдочу эле, кийин түшүнүштү. Азыр аны ит да шайлабайт. Мадумаровдун оозу, анан тили эле бар. Колунан пок дагы келбейт. Мен ага каршы көз караштамын!
Сурат ЖЫЛКЫЧИЕВ

Булак: “Азия ньюс”

Соңку жылдары Курманбек Бакиев баштаган эски режимдин үй-бүлөлүк кланы козголуп, Кыргызстанга келүү боюнча аракеттерин көрүшүүдө. Эл кандай кабылдайт? Канча кан төгүлдү? Эл кечиреби? Суроолор көп… Биз бу саам Минскидеги экс-президенттин жакын адамын кепке тартып, алардын тымызын аракеттерин билүү максатында маселе козгоп турубуз. Биз “картаны” ачуудабыз. А бийликтин бу жагынан реакциясы байкалбайт. Кызыгы, заман ушунча тез өзгөрүлүп, баары унутта кала береби?..
–Аскат мырза, өзүң жөнүндө окурмандарга тааныштыра кетсең? Азыр эмне менен алектенесиң?
–Учурда көптүн катарында жүрөм, чет өлкөдө эмгек мигранты болуп. Убагында Курманбек Бакиев баштаган Кыргызстан Элдик Кыймылынын активдүү мүчөсү элем, март ыңкылабына өз салымымды кошконмун. Ошол эле учурда “Жаңы Кылым”, “Жаңы Ордо”гезиттерине бир топ макалаларды жазып, элге кабар жеткирип жүргөнбүз. Ал кезде азыркы учурдай интернет колдонуу аз болчу, социалдык түйүндөр дээрлик жокко эсе эле. Өзүм карапайым үй-бүлөнүн баласымын. Кыргыз элине белгилүү Икрамжан Илмияновдун жердеши болом.
–Соңку убактарда Курманбек Бакиевдин жактоочусу катары социалдык түйүндөрдө катуу иштеп атканың байкалат. Экс-президент менен кандайча жакындыгың бар?
–Курманбек Салиевич менен эч кандай туугандык же мени бир кызматка байлаган жакындыгым жок. Мен дагы Апрель окуясына активдүү катышып, генерал Исмаил Исаковду колдоп чыкканмын. Эсиңизде болсо, ошол жылы 20-февралда “Форумда” жыйналыш болуп, Бакиев бийлигине каттуу акаарат айтылган. Бир топ саясатчылар сүйлөшкөн, май-көл, сүт-көл заманды убадалаган. Биз алардын кооз сөздөрүнө ишенгенбиз, көрсө, азыркылар демократиянын чапанын жамынышып, калп айтууну мыкты өздөштүрүшкөн команда турбайбы…
–Минскиге барып келгениңди жазып, Курманбек Бакиевди аябай мактап жүрөсүң. Эмне, кан төгүп кетенин билбейсиңби? Анын жазган китебин интернет түйүндөрүндө пиар кыласың. Деги кандай максатта мындай иштерге баруудасың?
–Ооба, мен ал жакка барып келгенимди ачык айтам. А Бишкекте олтуруп алып, “Бакиев канкор” деп бакыргандар кыйын болсо, Минскиге барбайбы? Же ушул кезге чейин бир тергөөчүсүн бийликтегилер жибердиби? Менин максатым — элибизге Курманбек Салиевичтин ой-пикирин бурмалабай ачык жеткирүү. Ишенсениз, мен элибизге аябай ыраазы болдум, өздөрү келип, алыскы Сахалинге чейин аталган китепти жөнөтүп атты, айрыкча Новосибирсктеги кыргыздар акча топтоп, бир машине жалдап жибериптир Москвага, анан 200дөй китеп алып кетишти. Ар бир окурман жылуу пикирин айтып, Курманбек Салиевичти Кыргызстанда күтөөрүн ачык эле айтып атат. Өзүңүз деле байкаган чыгарсыз, акыркы учурларда азыркы бийликтен элдин көңүлү калып, соцтармактардан: “Татыктуу президент ким?” деген суроого көпчүлүгү Курманбек Салиевичти баса белгилешүүдө…
–Аскат, ошол соцтүйүндөрдө сенин туугандарың, жердештериң болсо керек, контакта болгон досторуңду айтам. Бу жагы регионалдык маанайдагы тар чөйрөнүн колдоосу эмеспи? Ал эми жалпы коомчулук акеңе каршы экенин билбейсиңби? Эми мындай, Курманбек Бакиевдин ою кандай? Бүгүнкү бийликтин башчыларынан өч алуу максаты барбы?
–Мен ал киши менен жолукканда, ушул өңүттөгү суроону бердим. Бирок, өч алуу боюнча эч кандай ою жок экен. Кан төгүүгө каршы. Кыргызстанга элдин каалоосу менен келе турганын жашырган жок. Тымызын түрдө колдоочулар арбып баратат…
–Ушул эски режимдин айынан канча кан төгүлдү? Күнөөлүүлөр качып жүрүшөт. Булар Кудай астында өздөрүн кандай сезишет экен? Мисалы, сен мактап аткан Курманбек Салиевич?
–Биринчиден, мен мактап-жактаган Бакиев Кыргызстан үчүн бир топ пайдалуу иштерди жасады. “Камбар Ата — 2” ГЭСин курду. Ошондой эле сырткы карыздардан Кыргызстанды кутултуп, чет элден кайыр сураган өлкөдөн өнүгүп аткан өлкөгө айландырды. Ал бийлик тушунда сөз менен курсак тойгузган саясатчылар эмес, өлкөнү өнүктүрүүнү көздөгөн бир команда иштеген. Натыйжасын азыркы ички-сырткы карыздар менен салыштырсаныз болот.
–Суроого түз жооп кылсаң жакшы болот эле?..
–Эми башкы сурооңузга келсек, ооба, кан төгүлгөнү факт. “Апрель баатырлары” деген макамды алгандар базарчылардан да көп болуп кетти. Мен Курманбек Салиевичтен сурадым: “Куранды кармап айта аласызбы? Элди атканга буйрук бердиңиз беле?” деп. Ал болсо: “Азыркы саясатчылар динибиздеги ыйык Куранды, эч нерсеге алмашкыс өз балдары менен да карганышып, мандатка жетип атышса, элибиз Куран кармаган саясатчылардан да көңүлү калганы жалганбы? Бийликтегилер күндө “Кудай” деп теледен сүйлөшсө эле бир нерсе өзгөрүп кеттиби? Өлкөдө такыр тескери саясат жүрүп атканычы? Ооба, мен ыйык Куранды кармап, ант берейин, өзүмдү актайын, бирок, ага эл ишенеби? Азыркы бийлик бир тараптуу болбой, мага байланышкан ишти эл аралык комиссия менен же эл аралык сотко берсе, даярмын ошондо соттошконго! Мен эч убакта өз элиме каршы ок чыгарууга буйрук берген эмесмин” деди.
–Курманбек Салиевич биртуугандары, балдары менен бат-баттан көрүшүп турат бекен?
–Мен үйүнө барганда Жаныш Бакиевди гана көрдүм. Балдары жөнүндө сураганым жок. Учурда Курманбек Салиевич жаш жеңебиз менен жашайт экен.
–Бакиевдер сыртынан оор жазалар менен соттолушпадыбы. Бул жагын кандай кабыл алышыптыр?
–Оор жазалар Кыргызстандын соттору тарабынан берилгендиктен, анчейин ага маани бербептир, өздөрүнүн экспертизасы: “СГО, альфанын куралдарынан ок атылган эмес” деп жыйынтык чыгарган соң, калган соттук процесстер жөнүндө күлкү гана келерлик окуя экенин айтты.
–Алар өздөрүн катуу пиар кылганга кызыкдар экен. Жакында Жаныш Бакиев да Адилет Айтикеевге маек бергени маалым болду. Бийлик олку-солку болуп турганда, бир капталдан уруп, кулатуу жагын көздөшкөнү байкалбайбы? Акчалары көп эмеспи?..
–Пиар менен алектенишкен жок. Мен аларга жолукканда айтым: “Үн катпаган бул макулдук менен барабар, элибизге ачык айта турган мезгил келди, болбосо, бул бийлик кар жааса да, жаабаса да күнөөлөй берет” деп. “Бул бийликти эл өзү тандаган, эл өзү гана кетиргенге укуктуу” деген принципте Курманбек Салиевич. Ал эми Айтикеевдин деңгээлин билем, Минскиге барганы боюнча кабарым бар…
–Негизи Минскиге 6 жылдан бери журналисттер, ырчылар, мурдагы чиновниктер каттап эле жүрүшөт экен. Анан өзүң да бакиевдер менен байма-бай аралашуудасың. Финансы жагынан жакшы эле жардам бердиби?
–Каалагандар барса, барып келип аткандыр. Жашырынып баргандарын дагы билем. Бирок, мен барганымды ачык айтам, ооба, учуру менен кабарлашып турам. Сиздердин гезит эркин гезит. Негизи элдин пикирин ачык жазасыздар, ошондой эле мен дагы пикиримди, негизги максатымды эч качан акчага баалабаймын. Бирок, Курманбек Салиевичтин тартуулаган белегин, китебин алдым, аны жашыруунун кажети жок, акчалай эмес баалуу кол саат, ручка алдым. Акчага азгырылган кээ бир жазмакерлерди көрүп жүрөбүз, сайт ачтырып, гезит бастырат да, убактылуу мактайт, анан тыйынын төлөбөй калса, ашмалтайын чыгара жамандашат. Мен андай эмесмин, чындыкты сүйгөн эр жигитмин!
–Курманбек Бакиев 7-апрелди кандай тосот экен?
–Көпчүлүк катары элдин алданган күнү катары тосот. Баса, биринчи жылдары Белоруссияга барганда аябай кыйналып, өз элине таарынып жүрүптүр. Акыркы убакта эл түшүнө баштаганына аябай ыраазы. Кудуңдайт…
Кыскасы, сиздердин гезитиниздерге терең ыраазычылык билдирем. Курманбек Салиевичти бир жактуу эле сындай бербей, анын пикирин дагы укпайсыздарбы? Негизи маектешүүгө дилгир…
–Баса, силер тарапка кыргыйдай тийген Апрель баатыры Мээрбек Мискенбаевди билесиң да. Аны менен диалогго чыгат белең?
–Макул. Чыксын Мискенбаев, мизин майтарып коелу… Баатыр беле? (Күлүп.)
–Аскат, лейлектик болот турбайсыңбы? Ал жакта ичкиликтер эмеспи, Адахан Мадумаровду эл кандай колдойт?
–Мурда Мадумаровду биздин эл абдан колдочу эле, кийин түшүнүштү. Азыр аны ит да шайлабайт. Мадумаровдун оозу, анан тили эле бар. Колунан пок дагы келбейт. Мен ага каршы көз караштамын!
Сурат ЖЫЛКЫЧИЕВ

Булак: “Азия ньюс”

Накануне мы взяли интервью у «бульдозера» революции. Все предшествовавшие дни были связаны с разоблачениями заговоров, арестами политиков, обвиняемых в попытке свержения власти.
— Какие чувства вы испытываете в связи со всем этим? Что можете сказать накануне этой даты?
— Революцию 24 марта 2005 года украл Бакиев, а то что было 7 апреля 2010 года украл Атамбаев. Революция совершалась против авторитарного режима, но ничего не изменилось, авторитаризм сохраняется и при Атамбаеве. Он объявил этот день красным днем календаря, праздничным днем в нарушение всех процессуальных норм. Разве это не авторитаризм?
— А как так произошло, как получилось, что Атамбаев стал лидером 7 апреля? Только потому, что его арестовали 6 апреля? Я ведь прекрасно помню, что он крайне редко участвовал на собраниях, не формулировал какие-то требования. Он всегда был примкнувшим в последний момент.
— В 2008 году мы образовали БЭК. Туда вошли СДПК, мы, Ата Мекен», «Акшумкар» и др. Начальником штаба назначили меня. Через 6 месяцев объявили досрочные президентские выборы и тогда от оппозиции нужно было назвать кандидата. Мы звонили многим – Байболову, уговаривали и Сариева, и др. Но в конце концов согласился Атамбаев. Таким образом он стал единым лидером от оппозиции. К тому же у него были деньги, которые были необходимы для выпуска газет, проведения различных акций.
А ведь у него был критический момент, когда оппозиция не хотела его принимать в 2008 году. В Ошском драмтеатре его даже выгнали, потому что помнили, как будучи премьер-министром у Бакиева он обзывал всех баранами.
Вы правы, вот и 6 апреля 2010 года он сидел дома, все ведь видели в Интернете, когда к нему пришли альфовцы. Его не было ни на Форуме, ни на площади среди людей.
Этот год он объявил годом истории, заказал составить свою родословную. Говорит о том, что революцию 2005 года сделали бандиты и криминал во главе с Акматбаевым. А апрельскую революцию 2010 года присвоил себе. Атамбаев уже и историю таким образом решил поделить.
— Какая ирония, что сегодня посадили в стране политиков, которые, якобы, планировали смену власти. А что тогда происходило 7 апреля в 2010 году, разве не захват власти?
— У нас закона нет, мы по понятиям президента Атамбаева живем. Я в течение 5-ти лет критикую его за это. На этот раз в Оше он открыто призвал к массовым беспорядкам – забрасывать оппозиционеров камнями.
— Вы в качестве Генерального прокурора в 2010 году возбудили уголовное дело по событиям 7 апреля, по массовому расстрелу демонстрантов. Прошло 6 лет, каковы результаты, какова оценка тем событиям?
— В течение шести лет суд не может вынести решение по этому делу. Это позор. Уже давно надо было поставить точку, если виноваты – осудить, нет – оправдать. Кого он обманывает? Родственников погибших? Сколько людей мучается, которых привлекли к уголовной ответственности. Сколько людей потерпевших ходит на этот суд 6 лет. Это издевательство. Часто меня обвиняют, что я не завершил дело по аксыйским событиям, когда был Генпрокурором в 2005 году. Я извлек из этого урок и настаивал, чтобы дело по 2010 году рассмотрели, не откладывая. Хотел разобраться кто откладывает его рассмотрение. Пришел к выводу, что это делает власть. На это влияли выборы, которые постоянно происходят в Кыргызстане. Нужна была поддержка «апрелевцев». А так обвиняемые уже 6 лет находятся на скамье подсудимых и их срок может быть теперь просто погашен.
— Вы считаете, что цели и задачи апрельской революции были достигнуты?
— Во всяком случае, мы, члены временного правительства, 21 декабря 2010 года передали полномочия избранному правительству во главе с Атамбаевым. Мы провели референдум и поменяли систему на парламентскую форму правления. А уже после этого, с декабря 2010 года до сегодняшнего дня – это не революционное правительство отвечает за все что происходит в стране. А Атамбаев.
Записала Замира СЫДЫКОВА.
Источник: “Республика”

Коомдук ишмер, кайсыл бийлик болбосун катачылыгын бетке айткан Эдил Байсалов менен мамлекетибизде орун алып жаткан саясый кырдаал тууралуу ой бөлүштүк.

-Эдил мырза, коопсуздук кызматынын алдындагы коррупция менен күрөшкөн тармакка президент жан сакчысын жетекчи кылып дайындаганы ал тармактын кадырын түшүргөн жокпу?

-Түшүрө турчу деле кадыр жок ал жерде. Кыргызча коррупциянын энеси Майрам Дуйшеновнанын сүйүктүү укасын “коррупция менен ийгиликтүү күрөшөт” деп Атамбаевдин АКСке мурунку дайындоосу менен эле элге шылдың болгон. Эми тигинисин дайындап  жатып: “он не будет воровать” дейт. Анда мурункусунун “воровать” эткени чын болсо, баардык бизнесмен-чиновниктерге салык салып, НКВДдан беш бетер элдерди коркутуп, медакадемиянын аппарат жетекчисинин өлүмү эле ачыка чыгып атат, калгандары канча экенин кудай өзү билет! Деги ошону анда жоопкерчилике тартпайбы Атамбаев, айтканы чын болсо! “Семейное правление” жок дегени күлкүңдү келтирет. Акаев аялын экинчи президент кылып дайындаганынан Атамбаев өкүл баласы-шоопурун ошол даража жеткиргенинен эмнеси айырма? Акаевтикинен беш бетер начар болуп жатпайбы башкаруу? Акаев күнүгө өзү иштечү, жүздөгөн документтерди үтүр-чекитине чейин окуп, оңдоп, бардык министрлерди жетектеп, активдүү ички-тышкы саясатты жүргүзчү. Азыр болсо андай президент жок! Бирок кудум, баягы “отдел кадр” толугу менен иштеп атат. Дайынсыз кайсы жерден чыккан, айдоочунун өзүнүн деңгээлине жарашыктуу кадрлар кандай башкарып атканын мына азыркы мамлекеттин абалын байкап коюңуздар. Башында мына эртен-бүрсүгүнү гүлдөтөм Кыргызстанды, кичине убакыт бергиле деген Атамбаевтин мөөнөтү деле бүтүп калды. Бир дагы жаңы завод ачылган жок. Акыркы иштеп жаткан заводдор жабылды. Мал, авто жана кийим-кече базарларыбызда сооданы озубуз көрүп атабыз. Баардыгы токтоду! Бул бир эле фактор. Жалпы эл билбегендер толтура. Тышкы саясатыбызда бизде бир дагы дос калган жок. Баардыгын кагып-силкип, канчасын сөгүп атып, мына бир дагы мамлекет азыр биз жөнүндө жылуу сөз айтканын укпайсыз. Атамбаевдин жети жылдык ийри, улуттук кызыкчылыкка каршы келген саясатын биз он жети жылда оңдой алсак, оңдодук, бирок зыян өтө көп келтирилди бүт тараптан. Кайсы тармакты алып көрбөңүз, баардыгы “там конь не валялся” кербези. Анан демократия дегеничи. Мен дагы бир жолу кайталайм: Атамбаевдин өзүнүн шопурун, кол балдарын дайындаганынан Акаевдин Майрамынан же Бактиевдин Жанышынан эч кандай айырмасы жок. Эмне үчүн 7-апрелде балдар жанын кыйды эле? Атамбаев мамлекеттик резиденцияда турсун деппи? Же үйбүлөлөрүбүзгө батир тийсин дагы бир чын тийбестер биздин атыбыздан депутат болсун деп аянтка чыгышты беле? Ачуу чындыкты уккусу келбесе, мына мен ачык айта алам: урматтуу Алмаз Шаршенович, “үйбүлөлүк режимдер”, биз экөөбүздөй оппоненттеринен тышкары, башка жалпы элге азыркы бийлик менен салыштырмалуу он эсе берекелүү болгону факт!

– Президенттин оппозицияны сындаганы жөндүү эле болдубу?

– Мен угуп уялдым. Кудум баягы Алмазбек Шаршенович өзү бизге айтып берген Шварцтын дракону болуп өзү чыгып атпайбы. Көрсө, “кыйкырып чыккан оппозиция – эл бузарлар” экен. _Өзү канча жолу чыкты эле? Өзү канча жолу президент элди тонотпой калды деп, Акаев менен Бакиевди катуу сынга алып, элди топтогонун биз кантип унуталык, драконго ал айланса дагы. Башка сөз эле таап, жумшагыраак деле айтса түшөнөт элек да. Уялбагандан сен уял эле болду. Анан, баса, Акаев менен Бакиев оппозицияны канча сынга алышса дагы, аларды атайын чакырып “тегерек столдорду” өткөзүшчү. Жашыруун жолугушууларды эмес, ачык телевидение аркылуу. Атамбаев болсо “мына мен демократия жолун түптөп  бердим” деген куру сөзүнөн башка сөзү жок. А жакшыраак байкап көрсөңүз, азыр Максим Бакиевден башкасы бийликтин ар бир бутагында баардыгы ошонун секретариатында отурган жигиттери. Малеванная Атамбаевге сонун кадрларды таптап кетиптир да. Балдар аянтта жырткычтарга каршы тикеден туруп, шейит кетишти, жаңы кожоюн болсо ошол жырткычтарды болуп көрбөгөндөй кызматтарга кондурду. Анан буларга кайдан анан Мадумаров менен Ташиевдер “эл бузар” болбосун? Акаевдин сүйүктүү пресс секретары Сегизбаев элди кандай гана сөздөр менен соккон эмес 2005-жылы? Ал 7-апрелге чейин же ошол улуу күнү каякта болду экен? Эми ошону улуттук коопсуздукту тейлетип койгон Атамбаевге сөз айтуунун деле кажети жок. Мына бир жылдан кийин кимиси Атамбаевге болушуп чыгаарын көрөбүз. Бирөөсү да чыкпайт, ишенип коюңуздар! “Бакиев-Акаев же Атамбаевби?” дегенде, азыркы президенттин жанында эски шопуру гана жана бир канча оор бирок пайдасыз чемодан калат.

– Жер жердеги тынч митингдер неден кабар берет? Эмнени эске салат? Бектур Асановдун Атамбаев кетсин деген талабы аша чапкан жокпу?

-Мен таңгалганым митингдер дагы аз болгону. Жер жердердеги эл мурунтан эле ачка. Азыр баш каалабызда абал өтө начар. Жүз миңдеген үйбүлө сыздап отурат. Азыркы жаштардын көбүнчөсү билим деңгээли, тарбиясы мурункудай эмес.

Атамбаевтин бийлиги азыркы күнү мамлекеттин эртеңки кызыкчылыгын ойлобостон, колдо болгон кымындай калган байлыкты ошол элдин ызаасын алдап, сооротуп турганга жумшап атышат.

Мына килейген бай Россия менен Казакстандын валюталарын арзандатып, экономиканы сактап калышты, бүгүн кичине кыйналабыз, бирок эртең өнүгүү кенен жолуна чынабыз деп көрөрман жетекчилик кылып жатышат.

Биздики болсо “лишь бы день продержаться, да ночь простоять” деген идеология. Бир дагы реформа жүргүзүлгөн жок. Карандай популизм! Атамбаевдин ойлогону азыр “элге жаман көрүнүп албайын” деп эле отурат. Келечекти ойлогон жетекчи элге ачык кайрылып, кыйын учурда биримдикке чакырып, жалпы мамлекеттик саясатты туура түшүндүрөт эле, азыркы бийлик болсо миллиард долларга жакын валюталык запасты текке кетирди, сомдун курсун кармайм деп. Болуптур, Атамбаевго эртең кетет, биз эртең эмне кылабыз? Жергиликтүү өндүрүүчүлөр болсо талкаланды. Эртеби-кечпи баары бир курсту рубль менен тенгенин деңгээлине алып барышыбыз керек болот. Бирок ошондо мугалим, врач жана пенсионерлерге кайсы каражатты жумшайбыз? Муну ойлогон киши жок! Эртең эмне болсо ошо, Атамбаевдин заманы тың эле болсун деген саясат. Мен бир сөздү айтып коюшум керек: мен 100% каршымын кайсыл бир төңкөрүш уюштуруп, Атамбаевди мөөнөтүнөн мурда кетирүүгө. Бул биздин мамлекетибизге өтө чоң сокку болот. Үчүнчү соккудан турбай калышыбыз ажеп эмес. Ошондуктан, кандайдыр бир күчтөр мындай аракетти пландап жатышса, угуп алгыла, мага окшогон патриоттор Бишкекте жетиштүү. Биз Атамбаевди эмес, кыргыздын мамлекетин коргоп чыгабыз! Убактысы аз калды, шайлоого чыгып, эмки бийликти эл шайлашы керек!

–Митингге катышкандардын санын азайтып айтуу бийликтин кадимки аракетиби же чындап эле эл митингден тажап калдыбы?

– “Митингтерге эл аз чыкты” деп айтуу эми ушунчалык азыркы бийликтин көк мээлигин көрсөтөт. Бирок, мен айткандай эле, так азыркы Атамбаевдин тегерегиндегилер убагында Акаевди дагы, Бакиевди дагы сооротуп атып, аңга түртүшкөн. Биздин эл митингке чыкпайт. Бирок чыккан күнү  кеч болуп калат. “Митингге эч ким чыккан жок” деген сөздү биз 23-март күнү даны, 6-апрелде дагы укканбыз. Аягы эмне болуп бүткөнү биздин жакшы эсибизде, мурунку “эл бузарлар” азыркы “дракондор” унутуп калышса дагы.

– Кулматовдун орус Өнүктүрүү фондун жетектеп калганы күтүүсүз болдубу же мурун эле макулдашылган беле?

– Кулматов жөнүндө кызык эле болду. Бул киши таарынганынан “мен үйбүлөлүк себептер” боюнча кеттим деп айтканын баардыгыбыз укканбыз. Эми көрсө “үйбүлөлүк” себеп деле жок экен! Же Атамбаевди “семейный режим” дегениби, түшүнбөй калдык! КРФР фонддун начар иштегенин Нурсулуу Ахметовага шылтап атышат. Бирок ал киши өтө чабал экени мурун эле так көрүнүп турбадыбы? Бизди ЕАЭСке “май көл, сүт көл” деген лозунгдар менен ким киргизди? Так ушул Ахметова эмес беле? Кыргыз эли ишенген “мына биздин кызыкчылыгыбызды” жакташат деген Атамбаевдин чиновниктерин баардыгын Москва эчактан эле сатып алган: бирөөсү азыр Москвада союз министри болуп жүрөт, бирөөсү ошол аэропорттону ишканалан бир канча миллион долларга директелер кеңешине мүчө болду орустарга, ошонун эсебине жана Путиндин жылмаюсу үчүн мамлекеттин суверенитетин өткөрүп берди. А бул айым Ахметова болсо фондко жетекчи болуп дайындалды. Орустар баардык акчаны өзүнүн банктарына жайгаштырышты дагы, бир күн өмүрүндө банкада иштебеген буга, угушубузча, 20 миң доллар айлык чектеп коюшуптур. Жашоо -керемет! Биздин жалпы элдин көз карандысыздыгын ушул болбогон бир канча жүз миллион долларга өткөрүп ийген Атамбаев менен Сариев, азыр акчаны доолап ала албай жаткан чагы. Оюнда ошол акчаны алып, 12% менен сомго (бул бекерден бекер дегени) айлантып, чардайбыз дагы, тың чыкмалардын оозун жаба турабыз дешкен. Болбой калды! Эми орус паспорту бар, мүнөзү орус Кулматовту ортого салган кербези. Кулматовдун шаарда иштегенин көрдүк. Москвадагы кабинеттегилер менен тил тапса табаттыр, бирок экономиканы тез арада жандатчу программаны ача албайт. Ал үчүн табияты элдик киши болушу керек, жоопкерчиликти моюнга ала турчу. Азыркылар болсо коркушат бири биринен, жана биринчи кезекте Атамбаевден. Ал өзүнүн аппарат жетекчисин болбогон жерден каматып атса, калгандары эмне болуп калыптыр. Атамбаевге ишенич жок эч кимде. Мына анын премьер министринин ролун аткарган актер сөрөйлөр Сатыбалдиев менен Оторбаевдер жүрүшпөйбү наалып. Анан Кулматов кыйратмак беле?

–Оппозициянын дымагынан чоочулаган президент өз бийлигин бекемдеп, өз кадрларын тездик менен кызматка коё баштадыбы?

-Мен жана айткандай, эч кандай айырма жок “үйбүлөлүк” режимден. Мына бүгүн дагы дайындалган АКС жетечисин Атамбаев кабыл алып: “күрөштү күчөт” деп айтканын кабарлашты. А тиги келген киши Атамбаевге эки папке менен келип, кимге кандай материал бар экенин, кандай тапшырма же санкция бересиз деп отурат. Мындай көрүнүштө кайдан демократия болсун? Бул кызмат керек болсо президенттин өзүн көзөмөлгө алып, таза иштетиши керек эле да, туурабы? Анан Жаныш Бакиев Кыргызстанга эмес, жеке Курманбек Бакиевге кызмат кылгандай эле болуп турбайбы. А жанагы “кимди камап, кимге көз жумуп” кою боюнча Атамбаев өзү түз эле айтпадыбы. Былтыр Нарымбаевдин иши боюнча: “мен бул ишти козготпой, Даниярды каматпай деле койсом болмок” деп. А ким бизде президент? Ал тергөөчү, прокурор же сотпу? Андай функциялар жок президентте. Мына ушундан эле байкасаңар болот бул режимдин мурункулардан айырмасы барбы де жокпу? Кадр дайындоолорго деле мен көп көңүл бурбайт элем. Бир кандай ойлонулган саясат жок. Башаламан! Сабатсыз фермерди башкалаага мэр кылып дайындады. Ноокерлерин жалаң генералдык кызматтарга отургузду. Айдоочусун мамлекеттеги 2-кишиге айлантты. Айтып атамго, жашоо керемет! Бирок булар башка, эл башка, мамлекет болсо дайынсыз! Жалгыз тилегим – эмне кылса дагы, мекенибиздин бүтүндүгүн талкалабастан, көз карандысыздыгыбызды аягына чейин жок кылбастан, тынч кетсе экен. Аз калды эми. Чыдайлы!

Чынайым Кутманалиева

Булак: “майдан.кж”

Коомдук ишмер, кайсыл бийлик болбосун катачылыгын бетке айткан Эдил Байсалов менен мамлекетибизде орун алып жаткан саясый кырдаал тууралуу ой бөлүштүк.

-Эдил мырза, коопсуздук кызматынын алдындагы коррупция менен күрөшкөн тармакка президент жан сакчысын жетекчи кылып дайындаганы ал тармактын кадырын түшүргөн жокпу?

-Түшүрө турчу деле кадыр жок ал жерде. Кыргызча коррупциянын энеси Майрам Дуйшеновнанын сүйүктүү укасын “коррупция менен ийгиликтүү күрөшөт” деп Атамбаевдин АКСке мурунку дайындоосу менен эле элге шылдың болгон. Эми тигинисин дайындап  жатып: “он не будет воровать” дейт. Анда мурункусунун “воровать” эткени чын болсо, баардык бизнесмен-чиновниктерге салык салып, НКВДдан беш бетер элдерди коркутуп, медакадемиянын аппарат жетекчисинин өлүмү эле ачыка чыгып атат, калгандары канча экенин кудай өзү билет! Деги ошону анда жоопкерчилике тартпайбы Атамбаев, айтканы чын болсо! “Семейное правление” жок дегени күлкүңдү келтирет. Акаев аялын экинчи президент кылып дайындаганынан Атамбаев өкүл баласы-шоопурун ошол даража жеткиргенинен эмнеси айырма? Акаевтикинен беш бетер начар болуп жатпайбы башкаруу? Акаев күнүгө өзү иштечү, жүздөгөн документтерди үтүр-чекитине чейин окуп, оңдоп, бардык министрлерди жетектеп, активдүү ички-тышкы саясатты жүргүзчү. Азыр болсо андай президент жок! Бирок кудум, баягы “отдел кадр” толугу менен иштеп атат. Дайынсыз кайсы жерден чыккан, айдоочунун өзүнүн деңгээлине жарашыктуу кадрлар кандай башкарып атканын мына азыркы мамлекеттин абалын байкап коюңуздар. Башында мына эртен-бүрсүгүнү гүлдөтөм Кыргызстанды, кичине убакыт бергиле деген Атамбаевтин мөөнөтү деле бүтүп калды. Бир дагы жаңы завод ачылган жок. Акыркы иштеп жаткан заводдор жабылды. Мал, авто жана кийим-кече базарларыбызда сооданы озубуз көрүп атабыз. Баардыгы токтоду! Бул бир эле фактор. Жалпы эл билбегендер толтура. Тышкы саясатыбызда бизде бир дагы дос калган жок. Баардыгын кагып-силкип, канчасын сөгүп атып, мына бир дагы мамлекет азыр биз жөнүндө жылуу сөз айтканын укпайсыз. Атамбаевдин жети жылдык ийри, улуттук кызыкчылыкка каршы келген саясатын биз он жети жылда оңдой алсак, оңдодук, бирок зыян өтө көп келтирилди бүт тараптан. Кайсы тармакты алып көрбөңүз, баардыгы “там конь не валялся” кербези. Анан демократия дегеничи. Мен дагы бир жолу кайталайм: Атамбаевдин өзүнүн шопурун, кол балдарын дайындаганынан Акаевдин Майрамынан же Бактиевдин Жанышынан эч кандай айырмасы жок. Эмне үчүн 7-апрелде балдар жанын кыйды эле? Атамбаев мамлекеттик резиденцияда турсун деппи? Же үйбүлөлөрүбүзгө батир тийсин дагы бир чын тийбестер биздин атыбыздан депутат болсун деп аянтка чыгышты беле? Ачуу чындыкты уккусу келбесе, мына мен ачык айта алам: урматтуу Алмаз Шаршенович, “үйбүлөлүк режимдер”, биз экөөбүздөй оппоненттеринен тышкары, башка жалпы элге азыркы бийлик менен салыштырмалуу он эсе берекелүү болгону факт!

– Президенттин оппозицияны сындаганы жөндүү эле болдубу?

– Мен угуп уялдым. Кудум баягы Алмазбек Шаршенович өзү бизге айтып берген Шварцтын дракону болуп өзү чыгып атпайбы. Көрсө, “кыйкырып чыккан оппозиция – эл бузарлар” экен. _Өзү канча жолу чыкты эле? Өзү канча жолу президент элди тонотпой калды деп, Акаев менен Бакиевди катуу сынга алып, элди топтогонун биз кантип унуталык, драконго ал айланса дагы. Башка сөз эле таап, жумшагыраак деле айтса түшөнөт элек да. Уялбагандан сен уял эле болду. Анан, баса, Акаев менен Бакиев оппозицияны канча сынга алышса дагы, аларды атайын чакырып “тегерек столдорду” өткөзүшчү. Жашыруун жолугушууларды эмес, ачык телевидение аркылуу. Атамбаев болсо “мына мен демократия жолун түптөп  бердим” деген куру сөзүнөн башка сөзү жок. А жакшыраак байкап көрсөңүз, азыр Максим Бакиевден башкасы бийликтин ар бир бутагында баардыгы ошонун секретариатында отурган жигиттери. Малеванная Атамбаевге сонун кадрларды таптап кетиптир да. Балдар аянтта жырткычтарга каршы тикеден туруп, шейит кетишти, жаңы кожоюн болсо ошол жырткычтарды болуп көрбөгөндөй кызматтарга кондурду. Анан буларга кайдан анан Мадумаров менен Ташиевдер “эл бузар” болбосун? Акаевдин сүйүктүү пресс секретары Сегизбаев элди кандай гана сөздөр менен соккон эмес 2005-жылы? Ал 7-апрелге чейин же ошол улуу күнү каякта болду экен? Эми ошону улуттук коопсуздукту тейлетип койгон Атамбаевге сөз айтуунун деле кажети жок. Мына бир жылдан кийин кимиси Атамбаевге болушуп чыгаарын көрөбүз. Бирөөсү да чыкпайт, ишенип коюңуздар! “Бакиев-Акаев же Атамбаевби?” дегенде, азыркы президенттин жанында эски шопуру гана жана бир канча оор бирок пайдасыз чемодан калат.

– Жер жердеги тынч митингдер неден кабар берет? Эмнени эске салат? Бектур Асановдун Атамбаев кетсин деген талабы аша чапкан жокпу?

-Мен таңгалганым митингдер дагы аз болгону. Жер жердердеги эл мурунтан эле ачка. Азыр баш каалабызда абал өтө начар. Жүз миңдеген үйбүлө сыздап отурат. Азыркы жаштардын көбүнчөсү билим деңгээли, тарбиясы мурункудай эмес.

Атамбаевтин бийлиги азыркы күнү мамлекеттин эртеңки кызыкчылыгын ойлобостон, колдо болгон кымындай калган байлыкты ошол элдин ызаасын алдап, сооротуп турганга жумшап атышат.

Мына килейген бай Россия менен Казакстандын валюталарын арзандатып, экономиканы сактап калышты, бүгүн кичине кыйналабыз, бирок эртең өнүгүү кенен жолуна чынабыз деп көрөрман жетекчилик кылып жатышат.

Биздики болсо “лишь бы день продержаться, да ночь простоять” деген идеология. Бир дагы реформа жүргүзүлгөн жок. Карандай популизм! Атамбаевдин ойлогону азыр “элге жаман көрүнүп албайын” деп эле отурат. Келечекти ойлогон жетекчи элге ачык кайрылып, кыйын учурда биримдикке чакырып, жалпы мамлекеттик саясатты туура түшүндүрөт эле, азыркы бийлик болсо миллиард долларга жакын валюталык запасты текке кетирди, сомдун курсун кармайм деп. Болуптур, Атамбаевго эртең кетет, биз эртең эмне кылабыз? Жергиликтүү өндүрүүчүлөр болсо талкаланды. Эртеби-кечпи баары бир курсту рубль менен тенгенин деңгээлине алып барышыбыз керек болот. Бирок ошондо мугалим, врач жана пенсионерлерге кайсы каражатты жумшайбыз? Муну ойлогон киши жок! Эртең эмне болсо ошо, Атамбаевдин заманы тың эле болсун деген саясат. Мен бир сөздү айтып коюшум керек: мен 100% каршымын кайсыл бир төңкөрүш уюштуруп, Атамбаевди мөөнөтүнөн мурда кетирүүгө. Бул биздин мамлекетибизге өтө чоң сокку болот. Үчүнчү соккудан турбай калышыбыз ажеп эмес. Ошондуктан, кандайдыр бир күчтөр мындай аракетти пландап жатышса, угуп алгыла, мага окшогон патриоттор Бишкекте жетиштүү. Биз Атамбаевди эмес, кыргыздын мамлекетин коргоп чыгабыз! Убактысы аз калды, шайлоого чыгып, эмки бийликти эл шайлашы керек!

–Митингге катышкандардын санын азайтып айтуу бийликтин кадимки аракетиби же чындап эле эл митингден тажап калдыбы?

– “Митингтерге эл аз чыкты” деп айтуу эми ушунчалык азыркы бийликтин көк мээлигин көрсөтөт. Бирок, мен айткандай эле, так азыркы Атамбаевдин тегерегиндегилер убагында Акаевди дагы, Бакиевди дагы сооротуп атып, аңга түртүшкөн. Биздин эл митингке чыкпайт. Бирок чыккан күнү  кеч болуп калат. “Митингге эч ким чыккан жок” деген сөздү биз 23-март күнү даны, 6-апрелде дагы укканбыз. Аягы эмне болуп бүткөнү биздин жакшы эсибизде, мурунку “эл бузарлар” азыркы “дракондор” унутуп калышса дагы.

– Кулматовдун орус Өнүктүрүү фондун жетектеп калганы күтүүсүз болдубу же мурун эле макулдашылган беле?

– Кулматов жөнүндө кызык эле болду. Бул киши таарынганынан “мен үйбүлөлүк себептер” боюнча кеттим деп айтканын баардыгыбыз укканбыз. Эми көрсө “үйбүлөлүк” себеп деле жок экен! Же Атамбаевди “семейный режим” дегениби, түшүнбөй калдык! КРФР фонддун начар иштегенин Нурсулуу Ахметовага шылтап атышат. Бирок ал киши өтө чабал экени мурун эле так көрүнүп турбадыбы? Бизди ЕАЭСке “май көл, сүт көл” деген лозунгдар менен ким киргизди? Так ушул Ахметова эмес беле? Кыргыз эли ишенген “мына биздин кызыкчылыгыбызды” жакташат деген Атамбаевдин чиновниктерин баардыгын Москва эчактан эле сатып алган: бирөөсү азыр Москвада союз министри болуп жүрөт, бирөөсү ошол аэропорттону ишканалан бир канча миллион долларга директелер кеңешине мүчө болду орустарга, ошонун эсебине жана Путиндин жылмаюсу үчүн мамлекеттин суверенитетин өткөрүп берди. А бул айым Ахметова болсо фондко жетекчи болуп дайындалды. Орустар баардык акчаны өзүнүн банктарына жайгаштырышты дагы, бир күн өмүрүндө банкада иштебеген буга, угушубузча, 20 миң доллар айлык чектеп коюшуптур. Жашоо -керемет! Биздин жалпы элдин көз карандысыздыгын ушул болбогон бир канча жүз миллион долларга өткөрүп ийген Атамбаев менен Сариев, азыр акчаны доолап ала албай жаткан чагы. Оюнда ошол акчаны алып, 12% менен сомго (бул бекерден бекер дегени) айлантып, чардайбыз дагы, тың чыкмалардын оозун жаба турабыз дешкен. Болбой калды! Эми орус паспорту бар, мүнөзү орус Кулматовту ортого салган кербези. Кулматовдун шаарда иштегенин көрдүк. Москвадагы кабинеттегилер менен тил тапса табаттыр, бирок экономиканы тез арада жандатчу программаны ача албайт. Ал үчүн табияты элдик киши болушу керек, жоопкерчиликти моюнга ала турчу. Азыркылар болсо коркушат бири биринен, жана биринчи кезекте Атамбаевден. Ал өзүнүн аппарат жетекчисин болбогон жерден каматып атса, калгандары эмне болуп калыптыр. Атамбаевге ишенич жок эч кимде. Мына анын премьер министринин ролун аткарган актер сөрөйлөр Сатыбалдиев менен Оторбаевдер жүрүшпөйбү наалып. Анан Кулматов кыйратмак беле?

–Оппозициянын дымагынан чоочулаган президент өз бийлигин бекемдеп, өз кадрларын тездик менен кызматка коё баштадыбы?

-Мен жана айткандай, эч кандай айырма жок “үйбүлөлүк” режимден. Мына бүгүн дагы дайындалган АКС жетечисин Атамбаев кабыл алып: “күрөштү күчөт” деп айтканын кабарлашты. А тиги келген киши Атамбаевге эки папке менен келип, кимге кандай материал бар экенин, кандай тапшырма же санкция бересиз деп отурат. Мындай көрүнүштө кайдан демократия болсун? Бул кызмат керек болсо президенттин өзүн көзөмөлгө алып, таза иштетиши керек эле да, туурабы? Анан Жаныш Бакиев Кыргызстанга эмес, жеке Курманбек Бакиевге кызмат кылгандай эле болуп турбайбы. А жанагы “кимди камап, кимге көз жумуп” кою боюнча Атамбаев өзү түз эле айтпадыбы. Былтыр Нарымбаевдин иши боюнча: “мен бул ишти козготпой, Даниярды каматпай деле койсом болмок” деп. А ким бизде президент? Ал тергөөчү, прокурор же сотпу? Андай функциялар жок президентте. Мына ушундан эле байкасаңар болот бул режимдин мурункулардан айырмасы барбы де жокпу? Кадр дайындоолорго деле мен көп көңүл бурбайт элем. Бир кандай ойлонулган саясат жок. Башаламан! Сабатсыз фермерди башкалаага мэр кылып дайындады. Ноокерлерин жалаң генералдык кызматтарга отургузду. Айдоочусун мамлекеттеги 2-кишиге айлантты. Айтып атамго, жашоо керемет! Бирок булар башка, эл башка, мамлекет болсо дайынсыз! Жалгыз тилегим – эмне кылса дагы, мекенибиздин бүтүндүгүн талкалабастан, көз карандысыздыгыбызды аягына чейин жок кылбастан, тынч кетсе экен. Аз калды эми. Чыдайлы!

Чынайым Кутманалиева

Булак: “майдан.кж”