ИНТЕРВЬЮ

– Равшан мырза, президенттикке аттанып жатасыз. Президенттикке аттангандардын 30 миңден кем эмес кол чогултуусу бюрократиябы?

– Учурда борбордук шайлоо комиссиясы болбогон инструкциялык жол менен президенттик шайлоого катышып жаткандарга башаламандыктарды, тоскоолдуктарды жаратууда. Алардын биринчиси – кол топтоо. Азыр 10-15 күндүн ичинде 30 миңден 60 миңге чейин кол топтошубуз керек. Экинчиси – кол топтоо 30 жыл мурдагы бюрократиялык жол менен кагаз түрүндө телефон номерин, паспортунун номерин жазылышын талап кылат. Үчүнчүсү – бланк өзү туура эмес даярдалган. Жазууга мүмкүн эмес, “жазыш керек” деген нерсенин баары батпайт. Ошондой эле талапкерлер салык инспекциясына барып, ишкерлер сыяктуу каттоодон өтүшүбүз керек экен. Биз 15 күнгө шайлоого баратып, шайлоо менен алектенбестен, салык менен алектенишке туура келип жатат. БШК мына ушуга окшогон башаламандыктарды жеңилдетиштин ордуна, талапкерлерди бюрократиялык жол менен кыйынчылыктарга туш кылып жатышат. Азыр дүйнөдө жаңы технологиялар пайда болгон. Кол менен жазып, БШКга тапшыра турган маселелерди телефондун тиркемелери аркылуу кыла турган мезгилге эбак эле жетип калсак да, кол топтоого аргасыз болуудабыз.

– Эмне үчүн коомдо “Батыштын саясатын колдогон саясатчылар Конституцияга каршы чыгып жатат” деген пикир калыптанып калды?

– Бүгүнкү күндө эки көз караш талаш болуп жатат: 1) күчтүү президенттик бийликти колдогон көз караш, 2) демократиялык парламенттик башкарууну колдогон көз караштар атаандашууда. Негизи көз караштардын тиреши туура. Анткени, биз канчалаган идеялардын кагылышын, атаандашууну жарата турган болсок, биздин өлкө үчүн ошончолук жакшы болуп эсептелет. Эң негизгиси, жекеге өтпөшүбүз керек. Бийликте отургандар башка көз караштагыларды басмырлап, коркутуп, камап, кылмыш ишин козгогондон алыс болушу керек. Ал эми биз канчалык көз караштарыбызды талашып, атаандаша турган болсок, коом үчүн да, мамлекет үчүн да, келечек үчүн да пайдалуу. Мен “Батышты колдогон саясатчылар президенттик башкарууга каршы чыгып жатат” деген ойлон алысмын. Анткени, ар бир саясатчынын топтогон тажрыйбасы, көз карашы бар. Конституцияга кайсы саясатчылар каршы чыгып жатса, алардын көз каршы, позициясы аларга дал келбейт. Ошондуктан, биз ошол көз карашты сыйлашыбыз керек. Бирок, “президенттик бийлик орнотобуз” деген адамдардын дагы айтканга укугу бар. Идеяларды, талаш-тартыштарды социалдык тармактар, телевидение аркылуу жүргүзсөк, талаштан тактык жаралат. Бирок, азыркы Конституцияны колдобой каршы чыгып жаткандарды “Батыштын саясатчылары” деп доомат койгон туура эмес. Анткени, парламенттик башкарууда жашаган, ийгиликке жеткен, элине жакшы шарт түзгөн мамлекеттер көп. Ошондуктан, көптөгөн саясатчылар парламенттик башкарууну колдоп, президенттик башкарууга каршы чыгышууда.

– Эл арасында “жоопкерчилиги жок системадан качып, бийликти бир колго топтосок гана абалдан чыгабыз” деген пикир калыптанды. Конституцияга каршы чыккандар “президенттин аткаруу бийлигин кошо колго алганы – эбегейсиз бийликке ээ болгону” деп сындап жатасыздар. Мүмкүн, чын эле бийликти бир колго берсек, тезирээк өнүгүүгө шарт түзүлөттүр?..

– Биздин коомчулукта чынында эле “бийликти бир колго берүү – азыркы оор абалдан алып чыгууга шарт түзүлөт” деген абал түзүлүп калды. Менимче, бул туура эмес көз караш. Анткени, бийликтин баарын бир адамга бере турган болсок, бийлик ошончолук көзөмөлсүз калат. Бийлик ошончолук чектен чыгып, каалаганын жасай бере турган шарт түзүлөт. Мамлекеттеги бийликти бир адамдын колу менен башкаруу туура эмес экенин тарых азыркы күндө дагы далилдеди. Биз тескерисинче, бийликти бир адамга берүүдөн коркушубуз керек. Биз бийликти массалык маалымат каражаттар, жарандык коом, саясатчылар жана өзгөчө бийликке оппозиция болгон тараптар сөзсүз түрдө көзөмөлдөп турушубуз керек. Президентти, премьер-министрди канчалык көзөмөлдөй турган болсок, коом ошончолук ачык, эффективдүү болот. Мыйзамдын чегинде иштөөсүн талап кыла турган болсок, өлкөдө ошончолук өнүгүү, өсүү, адилеттүүлүк, мыйзамдуулук болмок. Эгерде биз бардык эле бийликти бир адамга өткөрүп берип койсок, анда жаңылыштыкка жол берип коёбуз.

– Кыргызстан өнүгүү үчүн сөзсүз Конституцияны өзгөртүш керекпи?

– Мен дагы “Конституцияны өзгөртүшүбүз керек” деп ойлогондордун катарындамын. Бирок, Конституцияны артка эмес, прогресс, илим, өнүгүү тарабына өзгөртүшүбүз керек деп ойлойм. Тилекке каршы, азыр жаңы сунуш кылынган Конституциянын көпчүлүк беренелери бизди алдыга эмес, артка тарта турган долбоор болуп калыптыр. Мен саясатчы катары ал долбоорду колдогон жокмун. Эгерде азыркы жаңы Конституция прогресске багыт алып, адам укуктары, демократия, сөз эркиндиги, тынч митингдер жана саясый оппозициянын укуктарын бекем карай турган болсо, дүйнөлүк цивилизацияга кошо турган Конституция болмок. Ошондой талаптарга жооп бербегенинен улам, азыркы Конституциянын жаңы долбоорун көпчүлүк саясатчылар, жарандык коом, эл аралык уюмдар колдоодон баш тартып жатышат. Бирок, азыр болбосо да келечекте Конституцияны өзгөртүүгө мажбур болобуз. Анткени, азыркы Конституция жараксыз, кемчиликтери көп. Биз Конституцияны шашпастан, көп катмарларды камтыган конституциялык кеңешме түзүп, ал жакка оппозицияны, бийликти, жарандык коомду, көрүнүктүү эксперттерди киргизип, ачык-айкын талкуулап, ар кандай варианттарды карап чыгып, анан өзгөртүшүбүз керек. Азыркы шашылыш өзгөрткөн Конституция баары бир ийгиликке алып келе албайт. Улутубузду бириктире албайт. Прогресске багыт алалбайт.

– Эгерде парламенттик башкаруу эле мамлекетти саздан чыгарып кете турган болсо, эмне үчүн парламенттик башкарууну Текебаев сактап калууга жан үрөбөй, тескерисинче, Атамбаевдин укуктарын мыйзам менен күчөтүп берген?

– Мен “парламенттик башкаруу эле бизди саздан сүйрөп чыгат” деп айтпайт элем. Парламенттик башкаруунун дагы кемчиликтери бар. Ал дагы бизди өнүгүүгө алып келе албай калышы мүмкүн. Бирок, ошентсе да салыштырмалуу түрдө президенттик башкарууга караганда парламенттик башкаруу бир топ дурус, адилеттүү. Ар кандай адамдардын укугун сактап, өнүгүүгө алып келе ала турган мамлекеттик башкаруу болуп эсептелет. Дүйнөдөгү президенттик мамлекеттер менен парламенттик мамлекеттерди салыштырсак, парламенттик мамлекеттер жакшы өнүккөн. Бир топ адилеттүү. Эли да алдаканча жакшы жашайт. Алардын медицинасы, экономикасы президенттик башкаруудагы мамлекеттерге караганда мыкты. Ошондуктан, мен саясатчы катары парламенттик башкарууну колдойм.
Айтып жатканыңыз туура. Көптөгөн саясатчылар акыркы он жылда кээде өздөрүнүн кызыкчылыгын жогору коюп, парламенттик башкарууну өнүктүрбөстөн, тескерисинче, парламенттик башкарууну мурдагы президенттер менен жок кылганга аракет кылышты. Бул чындык. Ар кандай жолдор менен президенттин бийлигин бекемдөөгө аракет кылып, мыйзамдарды кабыл алып берген мезгилдер болду. Бирок, кайсы бир саясатчы, кайсы бир депутат мурдагыдай президенттерге кызмат кылып, президенттин бийлигин бекемдеп берүүгө аракет кылса да, ар бир саясатчы өзүнүн көз карашын, позициясын бекемдеп, парламенттик башкарууну кааласак, анда парламенттик башкарууну улантканга, өнүктүргөнгө аракет кылышыбыз керек. Бизде тилекке каршы, эч качан парламенттик башкаруу болгон эмес. “Парламенттик башкаруу болуп жатат” деп президенттин тегерегиндеги саясатчылар, депутаттар элдин башын айландырып келишкен. Парламенттик башкарууну орнотобуз десек, анда бир нерсени так жасашыбыз керек: парламенттик башкарууда президенттин ролу жокко эсе болот! Президент укук коргоо органдарына, экономикага кийлигишпейт. Кээде гана мамлекетте парламент, премьер-министр жок болуп калып, коалиция түзүлбөй кала турган болсо, президент ошол убакта убактылуу абалды жөнгө салуу үчүн саясатка кийлигишет дагы, эки-үч айдын ичинде саясатты стабилдештирип, анан баштагыдай эле эч нерсеге кийлигишпей калат. Мына ушундай убакта гана “парламенттик башкарууга өттүк” деп айта алабыз.

– Сиз Атамбаевди сатпаганыңыз үчүн камалдыңызбы, же Атамбаев менен бириккениңиз үчүн айыпталдыңызбы?

– Мени мыйзамсыз жана адилетсиз камоо менен Сооронбай Жээнбеков жана анын укук коргоо органдары эки максатка жетүүгө аракет кылышкан. Биринчиси, “кимде-ким Сооронбай Жээнбековдун чоң душманы мурдагы президент Атамбаев менен мамиле кылса, алардын баарына Равшан Жээнбековго окшогон мамиле жасалат. Баардыгыңар түрмөгө отурасыңар” деген сигналды коомго, саясатчыларга бергенге аракет кылган. Экинчиси, “кимде-ким оппозициялык маанайдагы уюмдарды түзгүсү келсе, Сооронбай Жээнбековдун кланына, анын укук коргоо органдарына каршы чыкса, баардыгыңарды Равшан Жээнбековдой абал күтүп турат” деген сигналды бергиси келишкен. Авторитардык бийликтер ар дайым укук коргоо органдарына, адилетсиздикке жана жеке бийлигине таянат. Президенттик башкаруу болсо, президенттер дайыма ушундай жолдор менен иштешет. Өкүнүчтүүсү, ушундай адилетсиз, мыйзамсыз жол аларды акырында бийлигин жоготууга, элге жек көрүндү болууга түрткү болот дагы, мезгили келгенде баардыгы бийлигинен куулуп кетишет. Сооронбай Жээнбековдун тагдыры дал ошондой болду. Элге жек көрүндү болуп, мөөнөтүнөн мурун куулуп, бийлигин тапшырып кетишке мажбур болду.

Булак: “Азия Ньюс” 

– Азимбек Анаркулович, талкууга түшүп, катачылыгы көп деп сындалып жаткан Конституцияны курултайчылар жазганбы?

– Талкууга чыгарылган долбоордун авторлору курултайчылар эмес. Мисалы, мен курултайчы катары, курултай институту бир гана президенттин алдындагы консультативдик уюмга айланышына каршымын. Курултай институту бир дагы мамлекеттик бийлик бутактарына кирбеген өз алдынча иш жүргүзгөн, биринчи кезекте президенттин өзүнүн ишмердигине жыл сайын баа берүүчү, башка мамлекеттик, коомдук өзгөчө маанилүү маселелерди талкуулоочу элдик аянтча. Батышчылардын митинги менен пикетинен айырмасы – ата-бабалардан калган салт, адат боюнча курултайга бардык региондордон, чет элде жүрүшкөн мекендештерибизден шайланып келген делегаттар катышып, тынчтык, боордоштук, бир элдик маанай менен көйгөйлүү маселелер ачык талкууланып, тийиштүү мамлекеттик бийликке кабыл алынган чечими милдеттүү каралуучу, дагы баса белгилейм, милдеттүү аткарылуучу эмес, милдеттүү каралуучу (!) сунуш катары жиберилет. Курултай институту эл менен бийликти жакындатат. Долбоордо “бир гана президент чакырат” кыязында жазылып, түшүнбөөчүлүк болуп жатат.

– Бул Конституция супер президенттик башкарууга ыкталганбы?

– Конституциянын долбоору 80 депутаттын аты менен чыкканы жана чийки, дүмбүлдүгү менен оппоненттерге асмандан издегени жерден табылгандай болду. Азыр Конституциянын долбоору эмес, “келечектин жолу, анын ичинде башкаруунун түрү, шайлоо системасы, курултай институту, эң башкысы, азыркы аракеттеги Конституциянын жаңыланышын колдойсуңбу?” деген гана жөнөкөй суроолор бийликтин бирден-бир ээсинен суралып, анан ошого жараша Конституция жазсак болмок.

– Неге талкууга түшкөн Конституцияга каршы чыккандар көп болуп, жөө жүрүштөр, митингдер уюшулуп жатат?

– Каршы чыккандар – азыркы партиялык-мафиялык башаламан башкаруу системасынан кынык тапкандар, акчасын берип коюп депутат болушуп, бирок эч бир иш кылбай, эч нерсеге жооп бербей байыгандар. Алар долбоорго эмес, “шайлоо партиялык тизме менен өтпөй калабы?” деп чочулагандар. “Курултай институту кирип, элге отчёт берип калабызбы?” деп корккондор. Үчүнчүдөн, азыркы анархиялык башкаруу системасын колдогондор! Алардын артында Батыштын бир катар уюмдары турат.

– Эмне үчүн курултай институту ишке кирсе, ал сиздер айтып жүргөндөй, баарынан отчёт алган институт эмес, “президентке кошомат кылгандардын уюгуна айланат” деген чочулоо көбүрөөк айтылып жатат?

– Долбоордо ошондой туура эмес жазылып, негиз берилип калды. Ошондой эле жаңыланууну каалабагандар үчүн шылтоо. Курултай институту азыркы Конституцияда да бар. Анын мыйзамын 10 жылдан бери кабыл албай, парламент каршы болуп келген. Алар азыр дагы каршы болуп жатат.

– Баса, бул Конституцияга батышчыл көз караштагы саясатчылар гана каршы чыгып жатабы, же Садыр Жапаров курултайчыларга басым коюп, мурунку президенттердин жолун жолдоп, Конституцияны алмаштыруунун айласын көрүп жатабы?

– Экөө тең бар. Курултай институту боюнча Садыр Жапаровдун оюн мүмкүн долбоордун авторлору долбоорго туура эмес жазып коюшу мүмкүн. Муну оңдосо болот. Бирок, батышчыл көз караштагы саясатчылар буга ачыктан-ачык жалпы каршы чыгышты. Демек, курултай институтун да эгемендиктин ээси болгон эл чечиш керек, референдумга коюлушу керек. Мен ишенем, 70-80 пайыз эл колдойт. Бишкекте жашаган “киргиздер” менен Батыштан каржыланган партия, уюмдар аны чечпейт.

– Айрымдар “Конституция алмашканы менен жашоо өзгөрбөйт” деген пикирлерин айта башташты го? Жаңы Конституция жакшы жашоого багыт алдырбайбы?

– Ар бир адам өз жашоосунда жандүйнөсүнө революция жасап, өзү өзгөртүүсү керек. Пайгамбарыбыз да айткан, “оболу инсан өзү өзгөрүлмөйүнчө, Алла Таала аны өзгөртпөйт” деп. Тилекке каршы, бийликке нааразы болуп революцияга чыккан элибиз, өзүнүн жандүйнөсүн өзгөртүү революциясын кылбай жатпайбы?! Ошол жандүйнө революциясын жасай турган мезгил келди! Садыр Жапаров элге референдумга жаңы Конституциянын долбоорун эмес, ошол элибиз түшүнгөндөй төрт эле суроону коюшу керек:
1. Азыркы аракеттеги Конституциянын жаңыланышын колдойсузбу?
2. Башкаруунун кайсы түрүн колдойсуз?
3. Депутаттар түз, тике конкреттүү региондун өкүлү болушун каалайсызбы же партиянын өкүлү болушун каалайсызбы?
4. Президенттен тартып айыл өкмөт башчысына чейин жыл сайын аткарган иши боюнча элдик курултайларда отчёт беришин каалайсызбы?
Мына ушул төрт суроого акчага сатылбай, терең ойлонуп жооп берген адам өз келечегине өзү жооп берген болот.

– Неге бул Конституция Бакиевдин заманын эске салат? Көпчүлүк муну “Бакиевдин жетпей калган максатын ишке ашыруу үчүн жазылды” деп жатышат го? Эгер курултайчылар жазганы чын болсо, Бакиевдерге ыктап жазышканбы?

– Бакиевдин мезгилинде конституциялык реформа боюнча 2005-2007-жылдары катуу саясый күрөш жүргөн. Бакиев “башкаруунун үч түрү боюнча долбоор жазгыла, элге салам” деп 2006-жылы мени баш кылып жумушчу топ да түзгөн. Парламентте болсо оппозиция бир Конституция (ноябрь), бийлик дагы бир Конституция (декабрь) алдырганга жетишкен. Анан Бакиев тар чөйрөдө азыркыдай эч кимге белгисиз адамдарга долбоор даярдатып, аны 2007-жылдын аягында референдум аркылуу кабыл алдырып алган. Ошон үчүн Жапаровдун оппоненттери аны “Бакиевчил” деп сындап жатышат. Бирок ошол сынчылар деле Акаевдин акыркы 2003-жылкы Конституциясын тар чөйрөдө даярдап, кабыл алдырышкан. Ал үчүн «эмгек сиңирген юрист» наамын алышкан. Ал эми Жапаровдун белгисиз, тар чөйрөдө Конституциянын долбоорун даярдатып, “референдумга чыгарам” дегени – Акаевдик, Бакиевдик, Убактылуу өкмөттүк, Атамбаевдик жол! “Сен жаңы жолду танда!” деп мен деле сындадым. Анткени, Конституция – ким бийликке келген президенттердики же алардын менчиги эмес! Конституция – жалпы элдики, аны менен жалпы эл жашайт, мамлекет иштейт. Ал эми президент – убактылуу келип кете турган кызмат. Тилекке каршы, ар бир президент Конституцияны өзүнүкү кылганы үчүн өздөрү кеткенде Конституциясы да “кетип” жатпайбы…

– Текебаевдин мандаты Конституцияга каршы чыкканы үчүн алындыбы, же ич ара кармаш күч алдыбы?

– Негизи, партиялык тизме боюнча кезек улам кийинкиге берилет. Кайра башынан берилбейт. Текебаев экинчи жолу мандат алганда, “кезек экинчи ирет жетиптирби?” деп таңгалып, “партиялык-мафиялык өлкөлөрдө боло береби?” деп жооп бергем…

Булак: “Азия ньюс”

– Табылды мырза, жаңы бийлик сунуштаган Конституция талкууга түшөр замат “Бакиевдин юристтери жазган” деген сөз айтыла баштады. Анын чындыгы барбы?

– Конституциянын долбоорун ким жазса да өтө сабатсыз адамдар болгон. Бул адамдар өздөрү жасап жаткан аракеттерине жооп бергиси келбейт. Себеби, Конституцияны жазган адам элден коркпой, жүзүн жашырбай, өзүнүн ким экенин ачык көрсөтүшү керек. Ал эми бул долбоорду жазган адамдар өмүр бою пастыкта, бирөөнүн көзүн карап оокат кылып келаткан, көрсөтмөсүн аткарган, өз көлөкөсүнөн корккон адамдар экени көрүнүп турат. Эгерде бул Конституциянын долбоорун жазган адамдар өз аракеттерине жооп бере алса, анда алар мыкты Конституциянын долбоорун жазып, элинен жашынбай, сыймыктануу менен «Урматтуу элим, мен силерге жаңы Конституциянын долбоорун жаздым. Менимче, мыкты эле жазылды көрүнөт. Аны окуп, талкуу кылып көргүлөчү? Мен баардык мүмкүнчүлүгүмдү, күчүмдү, энергиямды жумшадым. Кем-карчын оңдоп, аны кабыл алып алалы. Бул биздин келечегибизди аныктаган, мыкты документ” деп айта алышмак.
Жаңы жазылган Конституциянын долбоору бизди Акаев, Бакиевдердин мезгилине кайтарып жатат. Өлкө президенттик башкарууга кабылып, аткаруу бийлиги толук бойдон президенттин көзөмөлүндө эле калгандай. Премьер-министрдин жарытылуу дагы ыйгарым укугу жок. Президент өкмөттү, парламентти толук өз бийлигине баш ийдирип, өзү каалагандай башкара тургандыгы байкалууда.

– Эмнеге депутаттар үн катпай жатат?

– Балким, парламент бул Башмыйзам менен атайылап Садыр Жапаровдун бийлигинин кулашын камсыз кылып жатабы, ошон үчүн унчукпай билмексен болуп отурушабы? Ушундай ойго да кептелип жатам…

– Коомчулукта “октябрдагы толкундоолор ушундай Конституцияны жаздыруу, ушундай башаламандыкты алып келүү үчүн болду беле?” деген кептер да көп айтыла баштады го?

– 5-октябрда революция болгон жок. 5-октябрда төңкөрүш болду. Шайлоонун жыйынтыктарына нааразы болгон 15 саясый партиянын митингге чыкканынан пайдаланып, бийликти үчүнчү тарап басып алды. Коомдун алдыңкы күчтөрүнүн кысымынын негизинде бийлик чала-була болсо да легитимдешкендей болду. Бирок, бийликти толук бойдон бир колго топтоо, узурпациялоо уланып жатат.

Булак: “Азия ньюс”

– Жамбыл аке, талапкерлигиңизди койдуңуз дейли, эл оозунда элек жок эмеспи. “Ушу Жамбыл эмнени кыйратып ийет экен?” дегендер да жок эмес. Кепти ушундан баштайлы?..

– Эгер мен бийликке келип калсам, эң ириде 1993-жылкы Конституцияны кайтарып апкелем. Ошондо 1994-1995-жылдан берки бүт эл аралык келишимдер жокко чыгат. Кумтөрдү 100% Кыргызстанга иштетем.

– Кумтөрдө кыйраткан деле алтын калбаганын айтып атышат го?

– 1 кило алтын болсо да күрөшөбүз!

– Коррупцияны эмне кыласыз?

– Мамлекеттик кызматта иштегендин баардыгы, мектеп босогосунан премьер-министрге чейин конкурстун негизинде жумушка алынат.

– Биздин мамлекеттик түзүлүш президенттик башкарууга өтөбү же?

– Президенттик башкаруу деп айта албайм. Сунуш киргизет элем, 1993-жылкы Башмыйзам боюнча 105 депутат бир мандаттуу, можаритардык система боюнча келет. Ошолор Башмыйзамды өзгөртүүнү каалашса жаңысын алып чыгышат да. Партиялык тизме менен келгендер Конституцияны өзгөрткөнгө эч кандай акысы жок, укугу да жок.

– Кытайдын карызын кантебиз?

– 1994-жылы 21-ноябрда конституционный совещание болгон, Акаев өткөргөн. Аны колдогон 157 адамдын кыймылдуу да, кыймылсыз да мүлкүн конфискация кылып, мамлекетке өткөрүп, мамлекет аларды сатып, Кытайдын карызына төлөйт. Кен байлыктын баары мамлекеттики болот. Эч качан жеке менчикке өтпөйт.

– Доллардын баасы көтөрүлүп кетти, муну эмне кылабыз?

– Доллар ерунда! Жер-жерлерге банк ачабыз. Бир триллион сом акча чыгарып туруп, ар бир айыл өкмөттө банк болот. Жеке менчик банктар жок болот. Безпроценттный акчаларды таркатат. Доллардын курсун кармап туруш үчүн ар бир адамга 12 кв/метр жана 6 сотых участоктон ашырбай, андан ашканына салык салынат. Ошону менен сомдун курсу бир орунда “былк” этпей турат.

– Жанагы “Глобус”, “Народный”, “Фрунзе” дүкөндөрү эмне болот?

– 250 кв/метрден ашкандарына салык салынат…

Сурат Жылкычиев

Булак: “Азия ньюс”

– Каныбек агай, Фейсбуктагы баракчаңызга “эски башкаруу системасын сактоону эңсегендер жаналакетке түшүп жатышат. Бул өтө коркунучтуу оюн! Элдин мүдөсүн угуп коюңуздар” деп неге жаздыңыз?

– 5-6-октябрдагы жалпы элдик тополоң эмнеден келип чыкты эле? Ушул абалды унутпасак болот эле. Супер президент болуп алган экс-президент шайлоону каалашынча майкандап, өзүнө баш үйүртмө кылып алган үч партияга дароо эле 100дөн ашык депутаттык мандатты ыйгарып алды го? Анан жаны ачышкан эл көчөгө чыкты. Негизги талап – бийликчилдердин митайымдык менен тоноп алган шайлоонун жыйынтыгын жокко чыгаруу болду. Катуу турушту. Элге карай ок атып кутура башташканда, жаалданган эл мурдагы мүдөөсүн башкача кылып көтөрдү. Натыйжада, президенттин жоголушун талап кылышып, башкаруу бийлигин өзгөртүүнү айта башташты. Акыры жек көрүндү бийликти дыргаяктатып кууп салышты. Дагы нысап берип, коррупцияны жактап туруп алган төбөлдөрдү аяп коюшту. Катуу жазалашкан жок. Ошого дагы каниет кылбай, эскилер жең ичинен интрига кыла башташты. Ушул абалды көрүп туруп, анан кантип унчукпай коё аласың? Мурдагы бийлигин эңсеп кайрадан баш көтөрө башташты. Ар кандай чала саясатчыларды азыркы бийликке каршы тукуруп жатышат. Ушул коркунучтуу жол экендигин айтып жатам. Алар үчүн конституциялык реформа кылып туруп, бийликти элге кайтарып берүү өлүм менен барабар. Ошондуктан, жаналакетке түшүп, каршылыктын баардык формаларын колдонуп киришти. Расмий бийлик бул жагына катуу көңүл буруп, элдин бийлигин коргоп калуусу абзел! Мен жогоруда айткан элдин мүдөөсү – бул жаңы бийлик формасы болуп эсептелет.

– Айтканыңызга ынаналы, бирок жаңы бийликтин конституциялык реформасынан да чочулаган саясатчылар чекеден чыгып жатат го?

– “Шайлоолорду мурдагыдай эле өткөрө салалы” дегендер негизинен кимдер? Алар өткөндөгү БШК тарабынан жараксыз болуп таанылган шайлоонун “күжүрмөн жоокерлери”. Алар адамдык абийирди төгүп коюшуп, партиялык тизмелерди түзүүдө эбегейсиз акчаларды пара катары алышкан уятсыз коррупционер-уурулар. Эми “шайлоо жараксыз” деп табылгандан кийин алган акчаларын ээлерине кайтаруу керек да? Кулкунга кирип кеткен “пулдарды” эми кайдан таап беришет? Бир гана жол – тезинен кайра шайлоо өткөртө коюп кутулуу. Аларга парламентаризмдин баалуулугу дагы, элдин тагдыры дагы бир тыйын! Эптеп карыздан кутулушса болду. Ошондой жол менен эптеп парламентке өтө коюшса, кайрадан жыргал замандары баштала тургандыгын күнү-түнү эңсеп жатышат. Анүстүнө бийликти кысып, соодалашып, өздөрүнүн кара ниет кылмыштарын андан ары улантууга мүмкүнчүлүк алышат. Ошондуктан, конституциялык реформаны мыктылап жасап алып туруп, анан жаңы парламентти кураганыбыз эле оң болуп турат.

Булак: “Азия ньюс”

– Ташболот агай, эмнеге кыргыз саясатчыларынын көпчүлүгү президенттик тактыны эңсешет? Бу жолу президентти кандай критерийде тандашыбыз керек?

– Кыргызда креслого жеткен мода, же болбосо даражалуу кызматтын креслосу чоң акчага жол ачат окшойт. Ошон үчүн кыргыз саясатчыларынын көпчүлүгү президент болууну самашат. Ошондой болсо да бу сапар президентти сүйлөгөн сөзүнө эмес, жасаган ишине карата тандообуз керек. Алтургай жети атасына чейин иликтеп чыгуу да ашыкча болбойт.

– Жаңы бийликке келгендер конституциялык реформанын зарылчылыгын айтса, айрым саясатчылар “конституциялык реформаны шашпай жасоо керек” деген пикирде. Негизи Кыргызстанга конституциялык реформа керекпи?

– Албетте керек. Жолго ат менен чыксаң, атың жакшы болуп, ээр токумдар туура отурушу керек. Антпесе, начар ат тез эле ташыркап, чарчап калат. Ээр токумдар туура отурбаса, атты жоор кылат. Муну ар бир адам билет. Тилекке каршы, “кесипкөй саясатчымын” деген адамдар да “Конституцияны өзгөртпөй эле жакшы адамды бийликке отургузсак, оңолуп кетебиз” деп ойлошот. А мен андай пикирге кошула албайм. Конституция бул – пайдубал. Начар пайдубалга алтын кирпичтен койсоң да дубал көпкө чыдабай урайт.

– Каныбек Иманалиев “депутаттардын Конституцияны өзгөрткөнгө моралдык дагы, юридикалык дагы укугу жок” деди го?

– Бүгүн кырдаал форс-мажор абалда турат. Негизи парламенттен башка орган референдум жарыялаганга укугу жок. Парламенттин мөөнөтү да өтүп баратат. Кыскасы, кыйчалыш кырдаалга туш келдик. Эми эмгек сиңирген юристтер ушул вариантты табышыптыр. Кабыл албастан башка айла жок.

– Мүмкүн абалга шылтабай, мамлекеттик башкаруунун жолун тандап алып, жоопкерчиликти бир адамга жүктөгөнүбүз туурадыр…

– Албетте, жоопкерчиликти бир адамга жүктөгөн туура болот. Антпесе жеп-ичип, эчтекеге жооп бербеген бийлик системасынан эл жадап бүттү. Бирок, диктатура болуп калбайбы? Ушундай маселе да бар. Себеби, кыргыздын бийликте турган адамга жагынмай адатын тез арада жоготуу мүмкүн эмес.

Булак: “Азия ньюс” 

– Равшан мырза, эркиндикке чыкканыңызга кубанычтабыз! Өткөн күндөргө өкүнбөйсүзбү? Сизди камоого ким кызыкдар болду? Ким көрсөтмө берди?

-Тилекке каршы, биздин сот системасы, укук коргоо органдары толугу менен бийликке көз каранды. Ошондуктан саясый буйрук менен күнөөсүз адамдарды, бийликке каршы тургандарды камап коюу аябагандай жеңил. Түрмөдө өткөн бир жыл мен үчүн чоң сабак, олуттуу сынак, эбегейсиз тажрыйба болду. Ал күндөргө өкүнбөйм. Эч кимге кек да сактабайм. Авторитардык мамлекеттерде, мисалы, Россияда, Беларуста, Казакстанда мындай маселелер көп кездешип жатат. Биз саясатта жүргөндөн кийин мындай нерселер болуп турат. Колубуздан келишинче башка саясатчыларды мыйзамсыз каматпаганга жардам беришибиз керек. Биринчи кезекте сотту адилеттүү жүргүзүүгө, бийлик акыйкаттуулугун кылганга аракеттенип, ак адамдарды жөн жерден камабаганга шарт түзүшүбүз зарыл. Бул үчүн мыйзамдык жолдорду издешибиз керек.

– Дасыккан саясатчы катары учурдагы коомдук-саясый, экономикалык абал тууралуу оюңуз?

– Учурда коомдук саясый акыбал оор бойдон калууда. Биринчиден, бийлик алмашканы менен экономикалык-социалдык каражат маселеси мурдагыдай эле чечилбеген, оор бойдон сакталууда. Бүгүнкү күндө бюджетте каражат жок. Экономика толугу менен кризисте турат. Социалдык абал, жумушсуздук, жакырчылык, пандемиянын кайра каптап келе жатканы, кыштын жакындаганы – абалды мурдагыдан да бир топ курчутуп бара жатат. Бийликке болгон ишеним бат эле өзгөрүп кеткен жок. Бийлик алмашканы менен оор акыбал чечилбей, адамдарда нааразылык мурдагы деңгээлде эле сакталууда. Ошондуктан жаңы өкмөт, бийлик биринчиден, социалдык, экономикалык абалды чечип, каражат издегенге көбүрөөк көңүл бөлүп, кичинекей ишеним бар кезде кандайдыр бир реформаларды жасаганга аракет кылуулары керек.

– Кайрадан эле мурдагыдай шайлоого баруудан өзгөрүү болобу? Белгилүү саясатчы Азимбек Бекназаров конституциялык реформага барбаган соң чоң өзгөрүү болуп кетпестигин, партиялык системага нааразылыгын, Конституция бузулганын айтты…

– Шайлоо күнүнүн датасы белгиленди. Эми азыр мыйзамды, Конституцияны өзгөрткөнгө да мүмкүнчүлүк жок. Анткени, парламент араң эле чогулуп иштеп жатат. Кайрадан шайлоону өткөрүп алып, анан жаңы келген парламент кандайдыр бир маанилүү өзгөрүүлөрдүжасоого мүмкүнчүлүк түзөт. Айрыкча Конституцияны өзгөртүүгө убакыт ченелүү болуп калды. Азыр бир мандаттуу шайлоодон кечиктик. Шайлоо босогосун 3%га, күрөөнү 1 млн. сомго түшүрүп, «форма-2ни» жок кылса, кандайдыр бир деңгээлде таза шайлоо өтүшүнө шарт түзүлөт деген үмүт бар.

– Жаңы өкмөт тарабынан кызмат сунушташтыбы? Мындан аркыга кандай пландарыңыз бар?

– Биринчиден, мага эч кандай сунуш болгон жок. Кандайдыр бир реформаларга, өзгөрүүгө жардам керек болсо жардамымды аябайм. Колдон келсе парламентке барып, ал парламенттен сунуштар болсо, ишке ашырганга мүмкүнчүлүктөр болот. Азыр бизде убактылуу өкмөт. Көп маселе алдыда. Чечилбеген көп кыйынчылыктар бар. Алардын баардыгы жаңы парламент келгенден соң өз нугуна түшө баштайт. Мыйзамдуу жол эки-үч айдан соң гана пайда болот.

Жамиля Нурманбетова

Булак: “Азия ньюс”

– Төңкөрүштөн соң Кыргызстан дүйнөлүк коомчулукта кандай бааланууда? Мындан ары мамлекет катары аброюбузду көтөрө алабызбы?

– Азыркы бийликти бир дагы чет өлкө расмий тааный элек. Дүйнөлүк басылмалар «Кыргызстанда убактылуу бийлик орноду» деп жазып жатышат. Ооба, Садыр Жапаров эл шайлаган президент эмес, ал өткөөл мезгилде жөн гана өлкө башчынын милдетин аткаруучу. Анысы аз келгенсип, азыркы бийликти «криминал менен байланышы бар» деп чочулап, Кыргызстандын стратегиялык өнөктөшү болгон Орусия каржылык жардам көрсөтүүнү токтотту. Башка мамлекеттер деле көмөк көрсөтүүгө анчейин кызыкдар эместей. Мыйзам бузулбай, адам укуктары сакталып, эл аралык келишимдерди аткарып, коррупция менен чыныгы күрөштү жүргүзүп, президентти жана Жогорку Кеңештин депутаттарын шайлоону ачык, таза өткөргөндө гана аброюбузду көтөрө алабыз. Болбосо, Кыргызстан туруксуз өлкө катары дүйнө жүзүнө таанылып отурат.

– Учурдагы кадр саясатына карата сын-пикирлер курчуп баратат. Баягы эскилер, кошоматчылар, о.э. «кол ийрисине тарткан» тажрыйбасыз адамдар тартылып атабы? Же кырдаалга жараша профессионал кадрларды тандоого мүмкүнчүлүк болбой калдыбы?

– Дал ушул кадрдык саясат мурдагы президенттердин түбүнө жеткен. Куда-сөөк, дос, ака-үкаларды, тааныш-билиштерди коюп жатышып, өздөрүнө өздөрү өкүм чыгарышкан десек болот. Бүгүн да баягы эле таз кейпибизге түштүк. «Аңгектен качсаң дөңгөккө» дегендей эле болуп калды. «Таза, жаш жүздөр келсин» деген ураанды эстеп да койгон киши жок. Жөн гана сөз түрүндө айтылган чакырык жана убада бойдон калды. Өкүнүчтүү… Люстрация менен реставрацияны алмаштырып алгандай эле болуп калды. Бу да болсо чоң көрсөткүч. Кайрадан мамлекеттик кызматтарга эски кадрлардын келиши коомчулукта сын-пикирлерди жаратып жатат. Бул президенттин милдетин аткаруучу Садыр Жапаровго жана анын айланасындагыларга коңгуроо. Бийлик атаандаштыктан коркпошу керек. Команда күчтүү, өз позициясы бар адамдардан турса, ийгилик болот. Жээнбековдун бийлигинин катасы мына ошондо болгон, жалаң чабал кадрларды топтоп алып, акыры кыйрады. Профессионалдарды тартууга, албетте, мүмкүнчүлүк бар. Кырдаалды эске алып, тескерисинче, баардыгын тазалаш керек эле. Эмне үчүн эл толкуду? Ошол «чимкирик» саясатчылардын кесепетинен жаны- кашайып эшикке чыгып, элдин кызыкчьшыгын 2000 сомго теңеп койгон Жээнбеков кланын ээрден оодарып түштү. Бирок элдин жеңишин бир саясый топ жалгыз өзүнө энчилеп алды. А эл мүдөөсү ошол бойдон көз жаздымда калды. Мунун арты эмне менен бүтөрүн унутушпаса. Ошол эле мурдагы президенттердин тагдырын эстеп, бийликти узурпациялоодон коркушпайбы?..

– Жаңы бийлик көчө мыкчыгерлеринин күчүнөн сырткары пиар-идеологиялык, аналитикалык табылгаларга таянса, балеим караңгыдан жол тапкандай чыракты күйгүзөт беле?..

– Азыркы бийлик «күч менен баарын чечсе болот экен» деген түшүнүктү идея кылып алгандай туюлуп жатат, чынын айтканда. Ар бир кадам терең ойлонулуп, акыл калчап чечилиши абзел. Ооба, Садыр Жапаровдун коомдо аброюнун өсүшүнө соцтармактардагы жеңил пиар өбөлгө түздү. Улуттук-патриоттук идеологиянын негизинде өзүнө күч топтоду да. Анан кыргызым негизи жароокер келет эмеспи, башынан оор кыйынчылыктарды өткөргөн саясый туткунду бир заматта элдик баатырдай көтөрүштү. Эми ошол ишенимди кармап калуу оңой иш эмес. Улуттун, мамлекеттин кызыкчылыгын көздөп иш алып баруу шарт. Ал үчүн сөзсүз олуттуу стратегия керек. Чечкиндүү кадамдар ташталып, кардиналдуу өзгөрүүлөрдү жасап, системанын реформасын ишке ашыруу кажет. Анан ошол ишти элге туура жеткирүүдө пиар-стратегия болуусу зарыл. Бирок, жеңил пиардан алыс болуш керек. Ал убактылуу гана жемишин берип, кайра тескери таасирин бериши болуп турган эле иш.

– Мындан ары парламенттик, президенттик шайлоолор бар. Туруктуулукту камсыздап, саясый чоң иш-чараларды өткөрүүгө кудуретибиз жетеби?

– Шайлоолорду өткөрүүгө милдеттүүбүз. Андан качып кутула албайбыз. Бирок кеп башкада. Эгерде туура эмес кадрдык саясат уланып, 5-октябрдан кийин коюлган талаптар аткарылбаса, таза шайлоонун ийгиликтүү өтүшүндө күмөн бар. Ошол эле «форма-2», шайлоо босогосун 7 пайыздан ылдыйлатуу, үч партия – «Мекеним Кыргызстан», «Биримдик» жана «Кыргызстан» партияларынын күнөөсүн аныктап, таймаштан четтетүү  деген сыяктуу кадамдарга барбасак, кайра эле өткөн шайлоодогу маселелер жаралат. Анда эл кайра толкуп, туруктуулукту сактоо кыйын болот.

– Учурда Алмазбек Атамбаев баш болуп, командасынан дагы кимдер камакта кармалышууда? Алардын бүгүнкү саясатка көз караштары, дегеле акыбалдары кандай?

– Экс-президент менен катар абакта президенттин аппаратынын мурдагы башчысы Фарид Ниязов, жансакчылары Дамир Мусакеев жанан Канат Сагымбаевдер. Дамир Мусакеевдин иши боюнча кассациялык арыз 7-октябрда эле тапшырылган. Бирок дагы да иш Жогорку сотто карала элек. Бул көрүнүш көп нерседен кабар берет. Эмне үчүн ошол эле Садыр Жапаровдун, Камчыбек Ташиевдин, Талант Мамытовдордун иши чагылгандай тез каралып чыгып, акталышты да, Мусакеевдин иши ордунан жылбай турат? Мыйзам баардыгына бирдей иштеш керек эле. Фарид Ниязов менен Канат Сагымбаевдерди 9-октябрь күнү «массалык башаламандыкты уюштурду» деп камакка алышты. Анда эмнеге ошол эле аянтта чагым уюштурган башка адамдарды кармашпайт? Жадагалса ок атылып, экс-президентке кол салуу аракети болгон. Ошол аткан кишинин тасмасы интернетке жайылды. Кана, аны издеп тапканга күч органдары аракет кылып жатабы? Ал күнү аянтта башка партиянын дагы өкүлдөрү болгон. Алар тынч жүрмөк тургай, мамлекеттик кызматтарга барышты. 5-6-октябрдагы массалык башаламандыктарды уюштурууга шектелип «Социал-демократ» партиясынан жаш талапкер Темирлан Султанбековду гана камашып, кайра үй камагына бошотушту. Ошол эле иш боюнча генерал Курсан Асанов дагы абакта. Ал күнү башка да партиялардын лидерлери аянтта жүргөн. Бүтүндөй эл толкуган. Анан эле келип, бийликке ыңгайсыз адамдар куугунтук көрүшүүдө. Садыр Жапаровдун сөзү иши менен коошпой жатат. (Ажонун сөзү эки болбош керек. Мына, Сооронбай Жээнбеков эки сүйлөп жатып, акыры бийликтен айрылды). «Саясый куугунтук болбойт» деген убада кана? Калыс, баардыгына бирдей мамиле болуш керек мыйзам чегинде. Ошондо гана бийлик элдин ишенимине татыйт.

– Сапар Исаков менен Албек Ибраимов көтөрүлүштү ийгиликтүү пайдаланышты окшойт. Кайда качып кетишкен?

– Алардын кай жерде экендиги жадагалса жакын туугандарына да белгисиз. Биз Сапар Исаковдун коопсуздугуна санаа тартып жатабыз. Анын кабары 10-октябрдан бери белгисиз. «Жанында эч кандай документтер дагы жок болчу» деп жатат жубайы. Амандыгын гана тилеп турабыз. Башка күчтөрдүн («каралардын») колуна түшүп калбагай эле….

– Кой-Таш окуясы боюнча сот процесстери көңүлдөн сырт калып калгандай. Келечектеги саясый кырдаалга баш оору жаратышы ыктымалбы? Мурдагы бийлик өкүлдөрүнүн жоопкерчиликтери каралабы?..

– Кой-Таш окуясы боюнча кылмыш иши толугу менен ойдон чыгарылып, Жээнбековдун бийлигинин саясый заказы болгон. Оор жана өтө оор беренелер менен айыптар коюлуп, тергөөнү бир тараптуу жүргүзүшкөн. Анысы аз келгенсип, соттук териштирүүнү жабык кылып коюшкан. Эмнеге? Анткени коомчулукка чындыкты жеткирбөө амалдарын кылышкан. Ошол эле атайын операцияга мыйзамсыз буйрук берген адамдардын жоопкерчилиги каралган эмес. УКМКнын мурдагы жетекчиси Орозбек Опумбаев парламенттин трибунасынан: «Атайын операциянын беш варианты бар болчу. Президент Сооронбай Жээнбеков менен макулдашылып, ушул вариант тандалган» деп айткан. Анда Сооронбай Жээнбековдун дагы жоопкерчилиги каралышы керек. Бирок, азыр ага экс-президент макамын берип, кол тийбес кылып коюшту. Ошол эле иш ордун таштап качып жүргөн Опумбаевдин жоопкерчилиги каралабы? Кашкар Жунушалиев качып кетип кутулабы? Ички иштер министрлигинин тергөө башкармалыгынын жетекчисинин мурдагы орун басары, Жээнбековдордун заказынын башкы аткаруучусу Эркебек Аширходжаевди болсо министрдин орун басары кылып дайындап коюшту. Кой-Таш боюнча соттук отурумда атайын операциянын кыйрашы үчүн жоопкерчиликти каза болгон Үсөнбек Ниязбековго түртө салуу аракети болуп жатат. Анын өлүмүнүн чыныгы жагдайларын иликтеп чыгууга кызыкдар эместиги көрүнүп эле калды. Биринчи аны «Калашников» автоматынан ок жеп көз жумду» дешип, адам кармашты. Бир аз убакыттан кийин экспертизанын бүтүмүн каалагандай чыгарып, Алмазбек Атамбаевге илип жатышат. Мындан башка толгон-токой жагдайлар бар. «Бийликти күч менен басып алуу» беренеси менен айыптоо акылга сыйбаган нерсе. Атамбаев Кой-Ташта отуруп алып, кантип бийликти басып алууга аракет кылыптыр? Башка беренелер менен дагы айыптар ошондой эле. Кыскасы, бул иш толугу менен кайра тергелип чыгышы керек.

– Парламенттик шайлоого катышууга ниетиң барбы?

– Чынын айтсам, акыркы саясый окуялардан кийин шайлоого катышмак тургай, «Кыргызстандан кетип эле калыш керек экен» деген ой келди. Мындай көз караш менде гана эмес, башка көптөгөн ой жүгүртө алган жаштарда, кесипкөй адистерде да пайда болду. Албетте, бул өкүнүчтүү. Президенттин милдетин аткаруучу Садыр Жапаровдун эң башкы миссиясы – келе жаткан шайлоону таза өткөрүүгө өбөлгө түзүү. Ошону менен тарыхта калат. Таза, жаңы жүздөрдүн бийликке келишине мүмкүнчүлүк берүүсү кажет. Антпесе, кайра эле баягы акчалуу шылуундар шайланып келип, Үмүтбекке окшогон жаш балдардын өмүрүн садага чаап, Кыргызстанды каалагандай калчай беришет. Жаштар азыр бир муштум болуп түйүлүп, өлкөнүн келечегин колго алуусу абзел!

Асланбек Сартбаев

Булак: “Азия ньюс”

Сания Токтогазиева

Бекболот Талгарбеков, экс-министр:

“Коррупцияга каршы чыныгы күрөш жүрөөрүнөн шек санабайм”

– Камчыбек Ташиевдин криминалдар менен коррупционерлерге жарыялаган күрөшүнөн майнап чыгабы?

– Камчыбек Ташиевдин чоң саясатта жүргөнүнө он беш жыл болду. Депутат, министр, парламентте фракция жетекчиси катары өзүн көрсөтө алды. Жетекчилик мыкты сапаттары бар. Анык профессионал, койгон максаттарын турмушка ийгиликтүү ишке ашыра алат. Мен шакиртимдин саясатта тазалыгы менен өзгөчө сыймыктанам. Эмгек жолунда элдин, мамлекеттин чөнтөгүнө эч кол салбады. Казынадан бир сом уурдабады, бир кирпич же бир сотка жер менчиктештирип албады. Ошол себептен, биздин терең коррупцияга баткан өлкөбүздө Камчыбектин улуттук коопсуздук кызматын жетектеши эң туура болду. Учурда ал Садыр Жапаров экөө зор иштерди баштап, улуу максаттарды коюп жатышат. “Баары ойдогудай болот”- деп айтуудан алысмын. Кыйынчылыктар жетиштүү. Бирок, коррупцияга каршы чыныгы күрөш жүрөөрүнө, анын деңгээли бир топ ылдыйлаарынан шек санабайм. Таза жана эрки күчтүү инсандар гана коррупция жана криминалга каршы күрөшүүдө жеңишке жетише алышат.

Жусупжан Жээнбеков, коомдук ишмер:

“Эң башкысы – Камчыбек Ташиев мамлекетибиздин патриоту”

– Жусупжан агай, коомчулукта Камчыбек Ташиевдин Улуттук коопсуздук кызматына жетекчи болуп дайындалганын бири колдосо, бири сындап жатат. Ал ишенимди актай алабы?

-Камчыбек Ташиев Кыргызстандын ысык-суугуна чыдаган жана мамлекеттин өнүгүп-өсүшүнө алдыңкылардан болуп, өз салымын кошуп жүргөн жарандарыбыздын бири! Эң башкысы мамлекетибиздин патриоту! Менин оюмча Камчыбек иним ишенип берилген кызматын өтөөсүнө чыгат. Чоң ишеним менен берилген кызматтын ажарын ачат деген ниеттемин! Көбүн эсе сырттан баш баккан жана каржыланган эл бузарларга чукул көңүлүн бурса керек деп ойлойм.

– Берген убадаларынын өтөөсүнө чыгып, коррупционерлер менен криминалга каршы күрөшкөнгө күчү жетеби?

– Камчыбек иним эл ишенимин актоо үчүн коррупция менен күрөштү күчөтүп, криминал менен аёсуз күрөшөт. Ошондой эле элдин канын соргон коррупциянын түпкүрүндөгү күрөө тамырын кыркышы керек. Камчыбек Ташиев үчүн алдыда өтө чоң сыноо турат. Жаңы жумушунда ийгилик колдосун, кажыбас кайрат, эрк тилеймин жана этият болуусун каалайм.

Самсаалы Четинбаев, коомдук ишмер:

“Убакыт берип, ишине ийгилик каалайлы”

– Самсаалы мырза, Камчыбек Ташиев Мамлекеттик Улуттук коопсуздук кызматына жетекчи болуп дайындалды. Жооптуу кызматты аркалаганы туура эле болдубу?

– Туура же туура эмес деп айтыш али эрте. Убакыт берип, ишине ийгилик каалайлы. Кызматына киришип жатып, журналисттерге берген жооптору жакты. Эл үчүн, мамлекет үчүн иштейм деген ниети билинип турат. Баягы атың ачкүр ковид менен ооруп айыкканда айткан сөзү да эсимде. Негизи кайсыл жерде болбосун адам аракеттенсе эле жыйынтык чыгат. Азырынча сын айткандан оолак болуп, убакыт бергенибиз оң болоор.

– Камчыбек Ташиев коррупция жана криминал менен курөшө алабы?

– Ташиев Өзгөчө кырдаалдар министри болуп жакшы иштегени көп эле жерде айтылып жүрөт. Андан бери да башынан далай нерсе өттү. Криминал жана коррупционерлер менен күрөшө алат деп ойлойм.

Турсунбек Акун, шайлоо боюнча мониторинг борборунун жетекчиси:

“Камчыбек Ташиев элдин ишенимине ээ болгон өжөр, баштаган ишин аягына чыгарган таза адам”

– Турсунбек мырза, коомчулукта Камчыбек Ташиевдин УКМКны жетектегени боюнча түрдүү кептер айтылып жатат. Анын ошол кызматты аркалаганга 6асып өткөн жолу, кылган кызматы жол береби?

– Камчыбек мырза, биринчи күндөн баштап, Садырдын жанында болуп, достук милдетин аткарды. Досчулуктун мыкты үлгүсүн көрсөттү. Негизи Камчыбек Ташиев УКМКны жетектегени туура эле болду. Досуна жардам бериш үчүн да ошондой жооптуу кызматты аркалашы керек эле. Анын генералдык чини бар. Өзгөчө кырдаалдар министри болуп да жакшы иштеген. ӨКМ деле кандайдыр бир деңгээлде аскердик уюм болуп эсептелет. Камчыбек Ташиев өзү да патриот. Ош окуясында патриоттуулугун даана көрсөткөн адам. Элдин таламын талашкан, элдин ишенимине ээ болгон өжөр, баштаган ишин аягына чыгарган, “ичти, жеди” деген сөз ээрчибеген, күрөшчүл таза адам. Эми шашып кетпей ар бир сөзүн ойлонуп сүйлөп, токтоо болуп, бардык маселеге салмактуу чечим чыгарса, сөзсүз түрдө иштеп кетет. Ишинен да оң жыйынтык чыгарат. Мен бул дайындоону колдойм. Камчыбек Ташиевди туура эле дайындоо болду деп эсептейм. Ал тургай Мамлекеттик улуттук коопсуздук комитетинде Ташиевдин мезгилинде коррупцияга каршы чыныгы күрөш, тазалануу болгон, коррупционерлердин бетин ачкан деген жакшы сөздү калтырып кетет деген үмүтүм бар.

– Коррупционерлерди эселеп кустура алабы?

– Чынында коррупция менен күрөшүш өтө татаал. Оор процесс. Бирок, акчаларды уурдап коомго, мамлекетке зыян келтирген чиновниктерди катуу жазалап, алардан кустуруу же болбосо өндүрсө, мамлекет үчүн чоң иш кылган болот эле. Эми Садыр Жапаровдун командасындагы эң жакын жана ишенимдүү адамы болгон Камчыбек Ташиев айткан сөздөрүн, берген убадаларын аткарбаганга акысы жок. Анткени, убадаларды эл алдында берди.

Бейшенбек Абдырасаков, экс-депутат:

“Камчыбек Ташиев коррупционерлерди кустуруп, кытайдын карызын төлөтсө, кыргыздын тарыхында Исхак Раззаковдой болуп калат!”

– Бейшенбек мырза, Камчыбек Ташиев Мамлекеттик улуттук коопсуздук кызматына туура эле дайындалдыбы?

– Камчыбек Ташиев аталган кызматка туура эле дайындалды. Баары бир бирөө келип баарын тазалаш керек эле. 30 жылдан бери баары аралашып кетти. Коррупционерлер, каралар, бийлик баары аралашып кетти! Мамлекет- мамлекет болбой эле бандиттик ОПГ болуп калды.

– Эми берген убадаларын аткарып, криминалдар менен күрөштү күчөтүп, коррупционерлерди кустура алабы?

– Берген убадасын аткарбаганга укугу жок. Эл ошону талап кылып жатат. Өтө оор кырдаалда келип, жоопкерчиликти мойнуна алды. Тарыхтын, элдин, мыйзамдын астында өзүнүн миссиясын так аткарыш керек! Шайлоо астында лозунгу ушундай болчу. Эми жагдай жакшы шарт түзүп берди. Туура, так аткарып, коррупционерлерди кустуруп, Кытайдын карызын төлөтсө, Кыргыздын тарыхында Исхак Раззаковдой болуп калат! Аткаралбаса баягылардын бири болот. Тарых, убакыт көрсөтөт.

– Сыймык Жапыкеев Финполицияга жетекчи болду. Эми 10 олигархты кустуруп, Кытайдын карызын төлөтүп коём деген убадасын аткара алабы?

– Сыймыктын колуна эми бийлик тийди. Эми убадасын аткарышы керек. Аткарбаганга айласы жок. Эл талап кылып жатат. Аткарбаса тигилердей эле болуп өзү да аралашып кетти деп жаман атты болуп калат.

– Мамлекеттин карызын фонд ачып төлөйлү дегендерди колдойсузбу?

– Фонд ачып төлөсө болот, бирок тыштан алган каражатты жөнөкөй эл жеген жок да. Ошондон улам 30 жыл бийликте жүргөн коррупционерлерге төлөтүш керек. Акаев 3 млрд, Бакиев 5 млрд, Атамбаев 5 млрд, Жеенбеков 5 млрд, Райым миллион 5 млрд төлөшү керек. Ушулардын жанында чогуу жүрүп, жегендер да төлөшү керек. Кыргызстандын 70 жыл чогулткан байлыгын 70 киши 7 күндө бөлүп алып, 90 пайыз элди жакыр кылып коюшкан. Ошолорго иш козгоп кустурсак эле Малайзиядай күчтүү мамлекет болобуз.

Айкөкүл Мырзабекова

Булак: “Майдан.кж”