ТАРЫХ

8-ноябрда Кыргызстан 1937-жылдагы репрессия курмандыктарын эскерүүдө. Каргашалуу окуянын 80 жылдыгына карата эскерүүлөр “Ата-Бейит” мемориалдык комплексинде жана жер-жерлерде уюштурулуп, эл аралык илимий-тажрыйбалык жыйындар да өтүп жатат. Тарыхый изилдөөлөрдө Кыргызстандан 40 миң чамалуу киши сталиндик репрессиянын курмадыгы болгону айтылып келе жатат.

https://www.youtube.com/watch?v=9OHvkgnSAII&feature=youtu.be

Булак: “Борбор Азия жаңылыктар кызматы”

Биз бүгүнкү эгемен, жаркыраган Кыргызстан үчүн эмгегин, өмүрүн берген, улут көчүнүн узак жолунда ар кандай кыйын тагдырга туш болгон ата-бабаларыбызды, улуу тарыхыбызды барктамайынча, кийинки басар жолубуз түз болбойт. Жалал-Абад шаарынын борбордук аянтында Тарых жана ата-бабаларды эскерүү күнүнө арналган реквием-иш-чарасында негизинен ушундай ой айтылды, – деп билдирди шаардык мэриясынын маалыматтык борбору.

Жалал-Абад шаарынын мекме-ишканаларынын, окуу жайларынын эмгек жамааттары, коомдук уюмдардын өкүлдөрү, жаштар борбордук аянтка чогулушуп, аянттагы ар кайсы жылдарда репрессияга тушуккан аталардын сүрөттөрү, аларга арналган китептер коюлган сереге гүлчамбарларды, гүлдөрдү коюшуп, аларды сүкүт сактоо менен эскеришти.

Реквием-иш чарасы учурунда жыйырманчы кылымдын башталышындагы, 20-кылымдын 30-жылдарындагы кыргыз элинин, улуттук элитанын башына түшкөн оор окуялар сахналык көрүнүштөр аркылуу көрсөтүлдү.

Катышуучулар алдына чыгып сүйлөгөн Жалал-Абад шаарынын биринчи вице-мэри Турдалы Темирбаев, Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн областтагы ыйгарым укуктуу өкүлүнүн биринчи орун басары Мамасалы Акматов, аксакалдар жана жаштар кыргыз эли өз баалуулуктарына, өзүнүн карт тарыхына кайтып, өзү тандаган жол менен кетиши зарылдыгын баса белгилешти. Ал эми мындай иш-чара шаар тарыхында биринчи жолу болуп жатканын, мындан ары багытта мындан да маанилүүрөөк, мазмундуураак иштер алынып барылышы зарыл экенин айтышты.

-Албетте, Кыргызстан басып өткөн жолунда чоң ийгиликтерге жетишти, бирок биз тарыхтын каргашалуу барактарын да эстен чыгарбашыбыз керек. Эгер биз өз тарыхыбызга маани бербесек, ага чындыктын көзү менен карабасак, андагы оң жана терс көрүнүштөргө сергек баа бербесек, анда биздин келчегибиз да түз болбойт. Ошондуктан 1916-17-жылдардагы окуяларга, совет мезгилинин сабактарына жана мурастарына, ХХ кылымдагы саясий репрессиялардын кесепеттерине объективдүү тарыхый баа берип, эле ата-бабалардын элесине таазим этүүбүз ылаазым, – деди шаардын биринчи вице-мэри Т. Темирбаев.

1960-жылдан бери борбордук тарых музейинде сакталып турган аял кишинин мумиясы жерге берилди. Бирок анын арты чоң чууну жаратууда. Буга чейин унчукпай отурушкан илимпоздор “мумияны жерге бербеш керек болчу, кайрадан казып алып чыгыш керек” – деп кыйкырып чыгышты. Ал эми диний көз-караштагы адамдар кайра казып алынса өлкөнү чоң кырсык басаарын билдирип жатышат. Ошентип учурда алтымыш жыл сакталган мумия чуу жаратууда. Жогорку Кеңештин депутаты Рыскелди Момбеков аталган мумия үчүн кимдир бирөөлөр 500 миң доллар сунуштаганын билдирди. Анын айтуусунда илимпоздор буга чейин изилдебей унчукпай эмнеге отурушкан? Рыскелди Момбеков депутат боло элекке чейин Маданият жана маалымат министри кызматын аркалаган. Демек мумия тууралуу бир сырды билет. Мумияга кызыкдар тараптар көп болгону байкалып эле турат. Жерге берилгени да туура болгондур. Кеп аны жерге бергенде эмес, кеп ошол мумия эбак эле сатылып кеткен эмеспи дегенде турат. Жерге берилген сөөөк так ошол мумиябы же? Мына ушул суроо учурда актуалдуу болуп турат. Өткөн жылдары тарых музейи өрттөнгөндө мумия кошо өрттөнүп кетиптир деп да чыгышкан. Айтор бул маселе дагы бир топ чууну жарата турган болуп калды.

Булак: “Ачык саясат”

Пекин шаарынын «Тянь чяо» театрында “Манас” эпосу боюнча кытай тилиндеги операнын бет ачары болуп өттү. Бул туурасында КР ТИМдин басма сөз кызматы билдирет.

Маалыматка ылайык, операнын сценарийин Кытайдагы белгилүү автор Ван Сяолинь жазган. Бул операга даярдык көрүү иштери эки жыл жүргөн жана ага Кытай мамлекеттик театрларынын жүздөн ашык артисттери катышкан.

Опера өзүнө эпостун эки бөлүгүн камтыйт  – «Манас» жана «Семетей».

Анын финалында бардык убактардагы баалуу идеал катары Манастын арбагы кыргыздарга күч кубат берип, аларды бириктирет. Операда кыргыз элинин жашоосу жана улуттук кийимдердин уникалдуулугу көрсөтүлгөн.

Телефон номурлар жазылган китептин алгачкы баасы аукциондо 10-15 миң фунтту түзгөн. Баалуу китепти саткан жана сатып алган адамдардынаты-жөнү азырынча маалым боло элек. Улуу Британияда өткөн Henry Aldridge and Son аттуу аукциондо Адольф Гитлерге таандык делген телефон номурлар жазылган китеп 33 миң фунтка (44,5 миң АКШ долларга чукул) сатылды. Аукциондун расмий сайтында маалымдалгандай, бул китепти Рейхсканцеляриядан экинчи дүйнөлүк согуштан кийин 72 жыл мурун Жон Ходж таап алган. “Китепте кол менен жазылган 200дөн ашуун Генрих Гиммлер, Иосиф Геббельс, Рудольф Гесс, Герман Геринг, Иоахим фон Риббентроп, Рейнхард Гейдрих, Альберт Борман сыяктуу Германиянын жогорку күзөт кызматындагы мүчөлөрүнүн телефондору жазылган. Мындан тышкары, Гитлердин жеке архитектору Альберт Шпеер жана сүрөтчүсү Генрих Гофмандын да телефон номурлары бар болуп чыкты”, – деп жазылат маалыматта. Телефон номурлар жазылган китептин алгачкы баасы аукциондо 10-15 миң фунтту түзгөн.

Булак: “Багыт”

Нарын областынын Жумгал районунан чыккан Түлкү уулу Качыке болжол менен 1730-жылдардын башында жарык дүйнөгө келген. Ал жаштайынан кыргыз элинин Эсенгул, Атаке, Бердике баштаган баатырлары менен бирге үзөңгүлөш жүрүп, калмак баскынчылыгына каршы согуштарда эрдик көрсөтүп, баатыр атка конгон. 1749-жылдары каарданган калмактар кыргыздарга каршы экинчи ирет 27 миң аскерин жибергендиги айтылат. Бул жортуул үч айга созулуп, кайрадан душмандардын жеңилүүсү менен аяктаган. Мына ушул согуштарга жаш баатыр Качыке өзүнүн атасы, атагы алыска, даңкы далайга кеткен Түлкү баятыр менен бирге катышып, кыргыздардын көптөгөн баатырларындай эле душмандын мизин кайтарууда көпчүлүктүн көзүнө көрүнүп, элдин оозуна алынган. Мына ушундай эрдиктери менен атагы алыска кеткен баатырдын 285 жылдыгы Жумгал жергесинде Жумгалдын “мен-мен” деген таланттарынын коштоосунда өткөрүлдү.

Булак: “Фабула”