Menu

САЯСАТ

Азимбек Бекназаров, мурунку башкы прокурор: «Текебаев акыры чыгат, чыкканда да Баатыр болуп чыгат»

 

Эки революциянын бульдозери Азимбек Бекназаров көптөн бери азыркы саясий кырдаал боюнча кенен маек бербей жүрдү эле. Көрсө, бүгүнкү күнгө, тагыраагы 24-мартка чейин мойнуна камчы салып, бир кездеги досу, азыркы президент Алмазбек Атамбаевди кечиримдүүлүккө чакырып, кеч боло электе ойлон деп сөз берген экен. Ошол сөзүндө туруп үн катпай аюудай болуп жаткан тура. Бүгүн бульдозердин мойнундагы камчысы алынып, саясий абалды, ачуу чындыкты айкырта айта турган күнү. Бул биринчи гана маек. Жакында Азике чоң билдирүү менен чыкканы туру.

— Азимбек Анаркулович, Аксы окуясынын 15 жылдыгын белгилеп, элдик жыйын өткөрүп келдиңиз. Жыйынга катышкан эл бийликтен эмнени талап кылды?

— Аксы окуясына 15 жыл болду. Элдик жыйындын темасы да “Аксы окуясына 15 жыл, бийлик Аксы окуясынан сабак алдыбы?” деген болду. Негизги максат Аксы окуясында курман болгон балдарды эскерип, куран окутуу эле. Аксы окуясында курман болуп, жарадар болгондордон сырткары миңдеген адамдар тирүү. Элге командир болгондору эл арасында эле жүрөт. Ош, Бишкекке чейин келгендери, кылмыш иш козголуп, камалып чыккандар бар. Мына ошолор жыйналышып, өздөрү “Балдарыбыз өлгөнүнө карабай чоң жеңишке жеткенбиз. Акырында Акаевди өлкөдөн куудук!” деп эскеришип алды. Жыйындын аягында Бакиевдин бийлиги да, азыркы бийлик да сабак алган жок деген тыянакка келишти.

— Азыркы президент Алмазбек Атамбаевдин Түркияда качып жүргөн жеринен Кыргызстанга кайтып келишине Аксы окуясы себепкер болгонун досуңуз өзү да айтып жүрөт. Ошол учурда Атамбаев Боспиекке тургузулган эстеликке өз салымын кошконбу? Эстелик тургузуу үчүн ошол учурдагы оппозиция чоң салым кошподу беле?

— Ал эстеликти тургузууда дагы көптөгөн кыйынчылыктар болгон. 15 депутат өз айлыктарын бөлүп берген. Эл салым кошкон. Эстеликти Казакстандан алып келе жатканда, Осмонакун Ибраимов Курдайдан өтүп жатканда таштагы жазууну өчүртүп салган. Эстеликтин ачылышына Атамбаев барып катышкан. 35 миң сом таштап кетиптир. Анда комиссия түзүлгөн болчу. Адаханга берген экен ошол кошкон. Жогорку Кеңештин төрагасы болуп турган Абдыганы Эркебаев баштаган бийликтин өкүлдөрү да барган. Бир тобу сүйлөсө, бир тобу сүйлөбөй качып кеткен. Ал кезде Аксы окуясын бүгүнкүдөй болуп баары бир добуштан тааныган эмес. Бийлик тарабынан “Масалиев баштаган тополоңчулар уюштуруп, ушулардын айынан балдар өлдү” деген саясат жүргүзүлүп келген. Атамбаев ошол убакта Түркияга качып кеткен экен, аксылыктар көтөрүлгөндө кайтып келген. Аксылыктар Бишкекке келгенде Атамбаев бир тобуна отун-суусун, күрүч-майын, тамак-ашын, жатаканасына чейин камсыздап бергени чындык. Мен муну дайыма айтып жүрөм. Ал убакта кыргыз эли ачык экиге бөлүнгөн. Бир тарабы Бекназаров үчүн эмес, кыргыз жери деп күйгөн. Оппозициянын өкүлдөрү депутат болчу. Элдин ишенгени да депутаттар эле. “Бекназаров Үзөңгү-Куушту көтөргөнү үчүн аны колдош керек” дешкен. Себеби, Азимбекти алдырып койсок Үзөңгү-Куушту алдырып коёбуз деген. Мен Үзөңгү-Кууш маселеси карала элегинде алып чыккам. Бийлик ага чейин бул маселени карап койдук деп жаткан. Мурунку депутаттар караганы жасалма болуп чыгып калган. Азыркы президент аксылыктар менен чогуу жүргөнүн танбаш керек. Премьер-министр, президент болдубу Аксы окуясына көңүл буруп келет. 6 жыл президент болуп олтурса 4 жолу өзү барды. Эки жолу Указ чыгарды. 10 жылдыгында өзү барып музейдин ачылышына катышып, биринчи Указын чыгарса, 2016-жылы Аксы окуясын түбөлүк калтыруу боюнча Указын чыгарды. Бул фактыны айта жүрүшүбүз керек. Бирок, ал кандай максатта жардам берди, өзүн куткаруу үчүн жардамын берип келаткан жокпу дегенди Атамбаевдин өзүнөн сураш керек. Менин байкашымча ал чын жүрөгүнөн жардам берип келатат.

— Аксыдагы жыйынга “Ата-Мекендин” депутаттары барып сөз сүйлөдү. Ошол эле күнү Базар-Коргондо Текебаевди колдогон митинг болду. Ал митингге депутаттар менен чогуу аксылыктар да кошулат деген маалымат чыгып кетти эле. Аксы окуясын эскерүүгө барган элди саясатташтыруу аракети болдубу?

— Ошондой сөз болуп, ушак тарап, Аксыга бараткандын бир тобу Базар-Коргондон кармалып, алардын машинасын тартып алуулар болду да. Бийлик тарабынан Аксыга бараткандарга тоскоолдук болгон жок. Мен жеке өзүм айрым адамдар менен сүйлөшкөнүмдө коё беришти. Базар-Коргондо жүргөн адамдарды чындыгында кармашты. Аксы окуясын пайдаланабыз, саясатташтырабыз деген аракеттер болду. Мен аны байкап эле турдум. Аксы элин өзүң билесиң да. Аларга жол берген жок. Тарыхый нерсени айтты, куран окутту да аларды жолго салып койду. Өздөрү деле аксылыктар андайга алдырып жибербей турганын билишет да. Баргандарды сыйлады, рахматын айтышты. “Ата-Мекендин” депутаттары барышып, камакта жаткандар тууралуу сүйлөштү. Аксы эли дагы аларды камабай эле сурай бергиле дегенди колдошту. Таптакыр эле бошотуп койгула, күнөөсү жок деп эч ким айткан жок. Президенттен өзүңүз ушулар менен кошо жүрөсүз, мурда кайда жүрдү эле, эми сөзсүз камаш керек беле, биз дагы Азимбекти түрмөгө камабай эле үй камагына чыгарып кой деп суранганбыз, булар дагы ошону эле кайталап жатат деп суранды. Саясатка айлантып жиберүү максаты болгон жок. Биз сүйлөй турган талаа жасап бердик, эркин сөз болду. Экинчи жагы, ушул бийликтен коркуп кээ бир адамдар барган жок. Биз ал жерге барсак, Текебаевди колдоп барып калган болобуз дешип өтө сактык менен кээ бирлер жолдон кайтып кеткендерин да уктум.

— Сиз айтып жаткандай бул жерде окшоштук бар. Сиз камалганда аксылыктар үй камагына чыгаргыла деп талап койгон. Текебаевдин тарапташтары да үй камагына чыгарып, андан кийин сурай бергиле деп жатат. Депутат Бекназаровду үй камагына чыгарбай койгондон улам Аксы окуясы болгон. Депутат Текебаевди дагы үй камагына чыгарбай койсо ошондой окуя болуп кетпейби деген чоочулоо бар да?

— Туура, мыйзамдуу талап. Мен да үй камагына чыгарып кой деп айтып жатам. Бул мыйзамга да туура келет. Себеп дегенде 7 жыл мурун болгон окуя деп арыз жазылып жатат. Майда 7 жыл болот экен. Алдамчылык беренесинде 7 жыл өткөндөн кийин “срок давности” деген бүтөт. Май айында Текебаев соттосо да, соттобосо да чыгат. 7 жылдан кийин козголбогон иш козголбойт, козголгон иш кыскартылат. Шектүү киши 7 жылдан бери эмнеге арыз жазган жок? Букеева дагы ошондой болгон да. Маевский менен Букеева окшош фигура. Акаев менен Атамбаев окшош. Эл үй камагына чыгарып коюп сурай бербейсиңби десе болбой жатат. Каалайсыңарбы-каалабайсыңарбы Текебаев юридикалык жактан май айында чыгат.

Бул бийлик чыгарбай койсо деле кийинки бийлик келип, Текебаевге “срок давности” колдонулбай калган деп жаңы жагдай менен чыгарат. Кылмыш болгон күндө дагы. Мен кылмыш болгон эмес деп ойлойм.

— Бул бийликтин кандай болсо да камоо максаты болсочу?

— 12 максаты болсо дагы, 12 ажыдаар болуп кетсе дагы чындык деген бар. Убактылуу жатышы мүмкүн. Текебаев акыры чыгат, чыкканда дагы Баатыр болуп чыгат. Бул боло турган нерсе. Ушул болуп кетпеши үчүн ага коррупция деген беренени коюп коюшту. Коррупцияны чаптасаң да жармашпайт. Эмне үчүн дегенде, орус менен Текебаевдин ортосунда жакын мамиле жок. Алар бири-бирин жакшы деле тааныбайт. Орус деле ошентип айтып жатат. Булар туруктуу кылмыш жасаганга бирге турган эмес. Бул кылмыш ишке караганда жарандык ишке жакын. Текебаев “Мегаком” сеники болсо алып берем деп айтса айткандыр. Тиги алып бере албай калдыңбы, менин тыйынымды кайры деп сураш керек эле да. Товар сатып алам деп тыйын берсе, товар бере албай калганда тыйынымды кайры дегендей эле болуш керек эле. Ошон үчүн Атамбаев буга 6 жылдан бери кылмыш иш козготкон эмес. Август айында Текебаев мунун реформасын колдобой койгондон кийин тиреш башталды. Текебаев башкаларга окшоп жатып албай, парламенттин трибунасын пайдаланды. Колунан келишинче Атамбаевден ашырып сокту. Аялына чейин асылды. Путин келатканда “Сени президент десем, тиги күндө эле согуп жатат. Колуңдан бир нерсе келеби?” дегендей кылып койду окшойт. Атамбаев “Бул жерде мен президент” деп койду. Кожоюнуна Кыргызстанда мен кожоюнмун деп көрсөттү. Бул менин жеке пикирим. Кандай болбосун Атамбаев күнөөлүү. Бийлик күнөөлүү болот. Анткени, алдамчысы да, кылмышкери да, уурусу да бийликтен үмүт этет. Бийликте турган адам ар бир камалган адамга ыйлаш керек. Мен президент болуп турганда бул эмнеге камалды? Туура эмес саясат жүрүп жатабы? Мыйзамдар туура эмеспи? Эмне үчүн уурулук, коррупция көп? Ушундай суроолорго жооп издей турган нерсе. Айрымдар президент Текебаевди камаганы үчүн сүйүнүп алыптыр деп айтып жатышпайбы. Тескерисинче, ал мени менен үзөңгүлөш жүргөн адам кантип ушундай кылмышка барды деп ыйлаш керек болчу. Эгер барганы чын болсо. Бизде болсо тескерисинче. Дагы деле укукту, мыйзамдуулукту түшүнө электигибиздин белгиси. Көчөдөгү мен сени согуп салам деген деңгээлден өйдө көтөрүлө элекпиз. Анан журналисттерди жалган маалымат жазып жатат деп сөгөбүз. Журналистке ким тыйын-тыпыр берип жаздырып жатат? Биринчи кезекте Сегизбаев, СНБ баарын шыбатып соктуруп жатпайбы. Бийликтин партиясы жаздырып жатат. Калгандары карап турат беле? Президент журналистти сөккөндөн көрө, аны жазалабай эле анын себебин издеш керек эле. Эмне үчүн менин деңгээлимде, ушактын деңгээлинде кылмыш иштер ачылып, журналисттер ушак жазып калды деп өзүн күнөөлөш керек болчу. Ким жаман атты болот? Атамбаев да Акаевге окшоп качып калышы мүмкүн. Ташиевдин, Келдибековдун, Асановдун, Кадыровдун, Текебаевдин ишине Атамбаев өзү жооп берип калышы ыктымал. Бүгүн Текебаевди жек көргөндөр туура болду деп айтып жатса, Атамбаевди жек көргөндөр туура эмес болду деп айтып жатышат. Бул жагына, тиги жагына да күлбөш керек. Адамдын башына жаман нерсе келип турганда, эч качан жаман нерсеге бербөө зарыл. колдон келсе колдоп, калыс сөзүңдү айтып кой. Душманың болсо дагы ошого барыш керек. Бул ата-бабадан келаткан султандык болот.

— Эки санаалаштын ортосунда кандай талаш-тартыш болуп жатканы түшүнүксүз болуп жатпайбы. Эл деле эки анжы болуп ортодо эле калбадыбы?

— Экөөсүнүн талашы эмне экенин мен да түшүнбөйм. Акаев экөөбүз Үзөңгү-Кууш үчүн тирештик. Экөөбүздүн тирешибиз ошону менен калды. Атамбаев менен Текебаевдин эрегиши эмнеден улам болгонун чындыгында эл дагы түшүнбөй калды. Экөөсү 6 жыл бийликте олтурду. Каалаган прокурорун коюшту, каалаган адамын чогуу каматты, Конституцияга каршы нечендеген мыйзамдарды жазды. Тескерисинче, экөөсүн сындап “Унчукпай коюуга укугум жок” деп мен жүрдүм. Аягына келип эки дос тарс эте түштү. Болгондо дагы экөө коалицияда бирге чогуу турушуп. Мен үчүнчү күчтүн таасири деп ойлойм. Булар Кыргызстандан сырткары күчтөр. Кыргызстандын демократиялык өнүгүүсүнө, стабилдүүлүгүнө, экономикасына, саясий эгемендүүлүгүнө каршы сырткы күчтөр күчтүү. Биринчиси Россия, экинчиси Бакиевдер, үчүнчүсү Акаев. Булар чоң күч. Азыр Россиянын саясаты мурунку Союзду бир үй-бүлөгө камаш. Ал жакта Россиянын таасирин кармап калыш керек. Буга революциялык күчү бар өлкөлөр баш ийбейт. Алар Украина менен Кыргызстан. Кыргызстанда революциячыл күчтөр бар, ошолорду таптакыр жок кылбайсыңбы деген саясат жүрүп жатат. Муну биздин эл түшүнө элек. Революциялык күч, аракеттер, кыймыл жугуштуу болот. Эртең андан нары кетиши мүмкүн. Өмүр бою бийликте отурам дегендерге бул жакпай турган нерсе. Менин жеке оюмча Атамбаев ошолордун ырын ырдап жатат. Парламентте олтурганын жайлап коём, дагы экөө-үчөө бар, аларды дагы жакында жайлайм деди. Дүйшөн Чотонов деген ким? 2005-жылы Ош облусунда революциянын башында турган киши. Бектур Асанов ким? Ал Жалал-Абадда революцияны орноткон киши. Жалаң революциялык күчтөрдү талкалап жатпайбы. Убактылуу Өкмөттүн баарын сөктү. Азыр жалгыз өзү калды. Акаев “Бир автобуска салып айдап ийсе болчу топ бар” деп айтчу. Акаев автобуска салып айдай албай калды, Жаныш автобуска салдырып жардыра албаган адамдарды Атамбаев өзү бирден жок кылып жатат. Ошон үчүн Путинге “Эки революцияны мен кылгам. Үчүнчүсүн кылбайм” деп билдирди. Ушулардын баарын анализдеген кишиге Атамбаев сырткы күчтөрдүн буйругун аткарып жатат. Акаев, Бакиев экөөсү тең интервью берди. Аларга да жөн жатпай, тигил жактагы адамыңарды көтөргүлө, өч алгыла деген тапшырма берилди. Сегизбаев деген ким? Сегизбаев 2005-жылы март революциясынын жабырлануучусу. Ал эртеби-кечпи революционерлерден өч алам деп жүргөн киши. Жетинчи кабаттан сүдүрөлүп түшкөн. Анын жан дүйнөсү революцияга каршы. ФСБнын саясий буйруктарын аткарып жатат. Бүгүн Атамбаевдин кеңешчиси жок. Мүмкүн, сен муну аткарбасаң, өзүңдүн аталаңды чыгарып коёбуз деди. АКШны ызы-чуу кылып жаткан хаккерлер эки күндө эле Атамбаевдин маңкасын чубап койбойбу.

— Сизди эки революциянын “бульдозери” деп атап келет. Алмаз досуңуз “Эки революцияны тең мен жасагам” деп айтты. Ушул сөздөн кийин сиз ким болуп каласыз?

— Аман болсун. “Эки революцияны мен жасагам” дедиби, революциянын жоопкерчилигин өз мойнуна алды. Ал үчүн рахмат. Ага чейин мени согуп жүрчү элеңер го. Бекназаров менен Сариев банк ячейкасындагы акчаны бөлүп алган деп айтып жүрүшкөн. Ошолорду да мойнуна алсын. Июнь окуясы болуп кетти. Аны да өз мойнуна алсын. “Мегакомдун” ызы-чуусуна жооп берсин. Бирок, мен ага “Мегакомду” 7 жылдан бери чыныгы ээсине бербей эмнеге кармап олтурасыңар деп айтып жатпаймынбы. Бул мындан да ырбай берет. Маевскийлерден ондогондор пайда болот. Анткени бул ээси жок туру. Ар ким сугун артып, бийликке чуркай берет. Революционер болсо ээсине берсин. Революциянын ээси адилеттүүлүк, акыйкаттык болот. Максим менен Елисеев рейдерлик кылган мүлктөрдү ээсине кайтарып бериш керек. “Мегакомду” алар рейдерлик кылып тартып алган. Бул боюнча кылмыш иш Биринчи Май райондук сотунда дагы деле жатат. Ким аны каратпай жатат? Эмне үчүн ушул убакка чейин каралбайт?

— Революциянын автору Атамбаев же Бекназаров эле болбосо керек?

— Биринчи жана экинчи революциянын автору Акаев менен Бакиев. Революциялык кырдаалды ошолор жараткан. Алар элдин кыжырына тийген. Эл кыжырданып турганда, аларды баштай турган “Вожак” чыгып элди ээрчитет. Революцияны эл жасайт. Ленин менен Сталин элди ээрчиткен. Николай падышасы элди кырып ошол абалга алып келген. Ошон үчүн революциянын биринчи жаратуучусу бийлик өзү болот. Эгер азыр революция болсо, анын жаратуучусу да Атамбаев өзү болот.

— Сиз өткөн жылы “Революция жасаганга кудуретим да жетет, демөөрчүлөрүм да бар” деп айттыңыз эле. Революция жасоо оңой ишпи?

— Эгер дух болсо, элдин турмушуна жан дүйнөң күйсө, өлкө башындагылардын жүргүзүп жаткан саясатына чын дилиң менен каршы болсоң революция жаратса болот. Элдин аң-сезимине эмне үчүн “КыргызГаз” кетип калды, эмне үчүн “Кумтөр” алынбай жатат, эмне үчүн Уңгар-Тоо кеткени жатат дегендерди айтып жеткире алсаң, ошондо гана эл бул бийликтин эмне кереги бар деп чыгат. Эл мен үчүн эмес, кыргыздын жери, кыргыздын байлыгы үчүн чыгат. Бүгүн ушул маселени көтөрүп, ачык айткан саясатчы барбы? Эл дагы ишенбей калды. Ошондой шарт бар, элди ээрчите турган “Вожак” жок. Бакиев кандай кеткен болсо, азыр эч нерсе өзгөргөн жок. “Революциядан кийин эмне өзгөрдү?” деген суроо коюлушу керек да. Бүгүн эл аны айтпайт, тажап бүттү. Дагы бир жолу кан төгүлгөндү эл каалабайт. Мен дагы кан төгүлгөндү каалабайм. Бийликтин кемчиликтерин айтып туруу депутаттардын милдети. Биз Абсамат Масалиев, Дооронбек Садырбаев баштаган депутаттар кайсыл гана жерге барбайт элек. Парламенттин трибунасынан Акаевдин бийлигин сындап турчубуз. Кетирген кемчиликтерди көрүп туруп, унчукпай олтуруу да чоң кылмыш. Бул өз элиңе кылып жаткан чыккынчылык. Акыркы эки жолку чакырылыштагы парламент Атамбаевден дагы жогорку чыккынчылык кылып жатат. “Кумтөрдү” кайрып алуу Атамбаевдин иши эмес, депутаттардын иши. Сегизбаевди ооздуктап коюу да депутаттардын колунда. Ал Өкмөттүн мүчөсү. Депуттар иштей албагандыктан, Сегизбаев аларды адам ордуна көрбөйт. Атамбаев аларды тоготпогондой болуп, күндө бирден министрди кабыл алып президенттик башкаруудагы өлкөдөй болуп олтурат. ”Урматтуу президент, парламенттик республикага өтөбүз деп революция болгон. Башында сиз тургансыз. Биз парламенттик өлкөбүз. Сиз эмне үчүн биз шайлаган, биз отчётун уга турган министрлерди күндө чакырып алып, кош бийлик жасап жатасыз. Муну токтотуңуз!” деген депутат барбы? Азыр акча сураган ким? Атамбаев. Сот ким? Атамбаев. Прокурор ким? Атамбаев. Милиция ким? Атамбаев. Тергөөчү ким? Атамбаев. Парламент ким? Атамбаев. Президент ким? Атамбаев. Ооруп жатат деп жазып жатасыңар. Ушунун баарын бир адам кантип көтөрөт? Анан ооруйт да. Окшоштук деп айтып жатасың. Бакиев өзүнүн аппарат башчысын иштетип туруп тирүүлөй өрттөп жиберди. Атамбаев болсо аппарат башчысын иштетип туруп соттоп жиберди. Бакиев үзөңгүлөш революционерлерди иштетип туруп баарын айдаган, Исаковду соттогон. Атамбаев дагы өзү менен чогуу келгендердин баарын айдап, Текебаевди камап олтурат. Мен аягы окшош болбосун, кан төгүлбөсүн деп жатам.

— Эки жыл мурун президенттикке барам деген оюм бар дедиңиз эле. 6 ай убакыт калды, ошол ниет дагы деле барбы?

— Барам деген ниет бар. Бирок айта элекмин. Барам дегенде журналисттерди чакырып, мен дагы аттандым деп айтам. Аттанбай калышым да ыктымал, аттанып калышым да мүмкүн. Мен айрымдарга окшоп президенттикке түбөлүк талапкер болгум келбейт. Аттансам жеңишим керек. Жеңе албаймынбы, аттанбайм. Мен аны жаман көрөм. Бүгүн бийликте Атамбаев турганда күзүндө эч ким ута албайт. Күзүндө Конституциясын кандай өткөрүп алган болсо, бул жолу да мураскерин ошондой тынч эле өткөрүп алат. Анын мураскери сөзсүз болот. Аны биз мойнубузга алышыбыз керек. Кайсыл бийлик болбосун мураскерин калтырат. Атамбаев да бир адамга ставка койгонго укуктуу.

Булак: “Жаңы ордо”

Азимбек Бекназаров, мурунку башкы прокурор: «Текебаев акыры чыгат, чыкканда да Баатыр болуп чыгат»

 

Эки революциянын бульдозери Азимбек Бекназаров көптөн бери азыркы саясий кырдаал боюнча кенен маек бербей жүрдү эле. Көрсө, бүгүнкү күнгө, тагыраагы 24-мартка чейин мойнуна камчы салып, бир кездеги досу, азыркы президент Алмазбек Атамбаевди кечиримдүүлүккө чакырып, кеч боло электе ойлон деп сөз берген экен. Ошол сөзүндө туруп үн катпай аюудай болуп жаткан тура. Бүгүн бульдозердин мойнундагы камчысы алынып, саясий абалды, ачуу чындыкты айкырта айта турган күнү. Бул биринчи гана маек. Жакында Азике чоң билдирүү менен чыкканы туру.

— Азимбек Анаркулович, Аксы окуясынын 15 жылдыгын белгилеп, элдик жыйын өткөрүп келдиңиз. Жыйынга катышкан эл бийликтен эмнени талап кылды?

— Аксы окуясына 15 жыл болду. Элдик жыйындын темасы да “Аксы окуясына 15 жыл, бийлик Аксы окуясынан сабак алдыбы?” деген болду. Негизги максат Аксы окуясында курман болгон балдарды эскерип, куран окутуу эле. Аксы окуясында курман болуп, жарадар болгондордон сырткары миңдеген адамдар тирүү. Элге командир болгондору эл арасында эле жүрөт. Ош, Бишкекке чейин келгендери, кылмыш иш козголуп, камалып чыккандар бар. Мына ошолор жыйналышып, өздөрү “Балдарыбыз өлгөнүнө карабай чоң жеңишке жеткенбиз. Акырында Акаевди өлкөдөн куудук!” деп эскеришип алды. Жыйындын аягында Бакиевдин бийлиги да, азыркы бийлик да сабак алган жок деген тыянакка келишти.

— Азыркы президент Алмазбек Атамбаевдин Түркияда качып жүргөн жеринен Кыргызстанга кайтып келишине Аксы окуясы себепкер болгонун досуңуз өзү да айтып жүрөт. Ошол учурда Атамбаев Боспиекке тургузулган эстеликке өз салымын кошконбу? Эстелик тургузуу үчүн ошол учурдагы оппозиция чоң салым кошподу беле?

— Ал эстеликти тургузууда дагы көптөгөн кыйынчылыктар болгон. 15 депутат өз айлыктарын бөлүп берген. Эл салым кошкон. Эстеликти Казакстандан алып келе жатканда, Осмонакун Ибраимов Курдайдан өтүп жатканда таштагы жазууну өчүртүп салган. Эстеликтин ачылышына Атамбаев барып катышкан. 35 миң сом таштап кетиптир. Анда комиссия түзүлгөн болчу. Адаханга берген экен ошол кошкон. Жогорку Кеңештин төрагасы болуп турган Абдыганы Эркебаев баштаган бийликтин өкүлдөрү да барган. Бир тобу сүйлөсө, бир тобу сүйлөбөй качып кеткен. Ал кезде Аксы окуясын бүгүнкүдөй болуп баары бир добуштан тааныган эмес. Бийлик тарабынан “Масалиев баштаган тополоңчулар уюштуруп, ушулардын айынан балдар өлдү” деген саясат жүргүзүлүп келген. Атамбаев ошол убакта Түркияга качып кеткен экен, аксылыктар көтөрүлгөндө кайтып келген. Аксылыктар Бишкекке келгенде Атамбаев бир тобуна отун-суусун, күрүч-майын, тамак-ашын, жатаканасына чейин камсыздап бергени чындык. Мен муну дайыма айтып жүрөм. Ал убакта кыргыз эли ачык экиге бөлүнгөн. Бир тарабы Бекназаров үчүн эмес, кыргыз жери деп күйгөн. Оппозициянын өкүлдөрү депутат болчу. Элдин ишенгени да депутаттар эле. “Бекназаров Үзөңгү-Куушту көтөргөнү үчүн аны колдош керек” дешкен. Себеби, Азимбекти алдырып койсок Үзөңгү-Куушту алдырып коёбуз деген. Мен Үзөңгү-Кууш маселеси карала элегинде алып чыккам. Бийлик ага чейин бул маселени карап койдук деп жаткан. Мурунку депутаттар караганы жасалма болуп чыгып калган. Азыркы президент аксылыктар менен чогуу жүргөнүн танбаш керек. Премьер-министр, президент болдубу Аксы окуясына көңүл буруп келет. 6 жыл президент болуп олтурса 4 жолу өзү барды. Эки жолу Указ чыгарды. 10 жылдыгында өзү барып музейдин ачылышына катышып, биринчи Указын чыгарса, 2016-жылы Аксы окуясын түбөлүк калтыруу боюнча Указын чыгарды. Бул фактыны айта жүрүшүбүз керек. Бирок, ал кандай максатта жардам берди, өзүн куткаруу үчүн жардамын берип келаткан жокпу дегенди Атамбаевдин өзүнөн сураш керек. Менин байкашымча ал чын жүрөгүнөн жардам берип келатат.

— Аксыдагы жыйынга “Ата-Мекендин” депутаттары барып сөз сүйлөдү. Ошол эле күнү Базар-Коргондо Текебаевди колдогон митинг болду. Ал митингге депутаттар менен чогуу аксылыктар да кошулат деген маалымат чыгып кетти эле. Аксы окуясын эскерүүгө барган элди саясатташтыруу аракети болдубу?

— Ошондой сөз болуп, ушак тарап, Аксыга бараткандын бир тобу Базар-Коргондон кармалып, алардын машинасын тартып алуулар болду да. Бийлик тарабынан Аксыга бараткандарга тоскоолдук болгон жок. Мен жеке өзүм айрым адамдар менен сүйлөшкөнүмдө коё беришти. Базар-Коргондо жүргөн адамдарды чындыгында кармашты. Аксы окуясын пайдаланабыз, саясатташтырабыз деген аракеттер болду. Мен аны байкап эле турдум. Аксы элин өзүң билесиң да. Аларга жол берген жок. Тарыхый нерсени айтты, куран окутту да аларды жолго салып койду. Өздөрү деле аксылыктар андайга алдырып жибербей турганын билишет да. Баргандарды сыйлады, рахматын айтышты. “Ата-Мекендин” депутаттары барышып, камакта жаткандар тууралуу сүйлөштү. Аксы эли дагы аларды камабай эле сурай бергиле дегенди колдошту. Таптакыр эле бошотуп койгула, күнөөсү жок деп эч ким айткан жок. Президенттен өзүңүз ушулар менен кошо жүрөсүз, мурда кайда жүрдү эле, эми сөзсүз камаш керек беле, биз дагы Азимбекти түрмөгө камабай эле үй камагына чыгарып кой деп суранганбыз, булар дагы ошону эле кайталап жатат деп суранды. Саясатка айлантып жиберүү максаты болгон жок. Биз сүйлөй турган талаа жасап бердик, эркин сөз болду. Экинчи жагы, ушул бийликтен коркуп кээ бир адамдар барган жок. Биз ал жерге барсак, Текебаевди колдоп барып калган болобуз дешип өтө сактык менен кээ бирлер жолдон кайтып кеткендерин да уктум.

— Сиз айтып жаткандай бул жерде окшоштук бар. Сиз камалганда аксылыктар үй камагына чыгаргыла деп талап койгон. Текебаевдин тарапташтары да үй камагына чыгарып, андан кийин сурай бергиле деп жатат. Депутат Бекназаровду үй камагына чыгарбай койгондон улам Аксы окуясы болгон. Депутат Текебаевди дагы үй камагына чыгарбай койсо ошондой окуя болуп кетпейби деген чоочулоо бар да?

— Туура, мыйзамдуу талап. Мен да үй камагына чыгарып кой деп айтып жатам. Бул мыйзамга да туура келет. Себеп дегенде 7 жыл мурун болгон окуя деп арыз жазылып жатат. Майда 7 жыл болот экен. Алдамчылык беренесинде 7 жыл өткөндөн кийин “срок давности” деген бүтөт. Май айында Текебаев соттосо да, соттобосо да чыгат. 7 жылдан кийин козголбогон иш козголбойт, козголгон иш кыскартылат. Шектүү киши 7 жылдан бери эмнеге арыз жазган жок? Букеева дагы ошондой болгон да. Маевский менен Букеева окшош фигура. Акаев менен Атамбаев окшош. Эл үй камагына чыгарып коюп сурай бербейсиңби десе болбой жатат. Каалайсыңарбы-каалабайсыңарбы Текебаев юридикалык жактан май айында чыгат.

Бул бийлик чыгарбай койсо деле кийинки бийлик келип, Текебаевге “срок давности” колдонулбай калган деп жаңы жагдай менен чыгарат. Кылмыш болгон күндө дагы. Мен кылмыш болгон эмес деп ойлойм.

— Бул бийликтин кандай болсо да камоо максаты болсочу?

— 12 максаты болсо дагы, 12 ажыдаар болуп кетсе дагы чындык деген бар. Убактылуу жатышы мүмкүн. Текебаев акыры чыгат, чыкканда дагы Баатыр болуп чыгат. Бул боло турган нерсе. Ушул болуп кетпеши үчүн ага коррупция деген беренени коюп коюшту. Коррупцияны чаптасаң да жармашпайт. Эмне үчүн дегенде, орус менен Текебаевдин ортосунда жакын мамиле жок. Алар бири-бирин жакшы деле тааныбайт. Орус деле ошентип айтып жатат. Булар туруктуу кылмыш жасаганга бирге турган эмес. Бул кылмыш ишке караганда жарандык ишке жакын. Текебаев “Мегаком” сеники болсо алып берем деп айтса айткандыр. Тиги алып бере албай калдыңбы, менин тыйынымды кайры деп сураш керек эле да. Товар сатып алам деп тыйын берсе, товар бере албай калганда тыйынымды кайры дегендей эле болуш керек эле. Ошон үчүн Атамбаев буга 6 жылдан бери кылмыш иш козготкон эмес. Август айында Текебаев мунун реформасын колдобой койгондон кийин тиреш башталды. Текебаев башкаларга окшоп жатып албай, парламенттин трибунасын пайдаланды. Колунан келишинче Атамбаевден ашырып сокту. Аялына чейин асылды. Путин келатканда “Сени президент десем, тиги күндө эле согуп жатат. Колуңдан бир нерсе келеби?” дегендей кылып койду окшойт. Атамбаев “Бул жерде мен президент” деп койду. Кожоюнуна Кыргызстанда мен кожоюнмун деп көрсөттү. Бул менин жеке пикирим. Кандай болбосун Атамбаев күнөөлүү. Бийлик күнөөлүү болот. Анткени, алдамчысы да, кылмышкери да, уурусу да бийликтен үмүт этет. Бийликте турган адам ар бир камалган адамга ыйлаш керек. Мен президент болуп турганда бул эмнеге камалды? Туура эмес саясат жүрүп жатабы? Мыйзамдар туура эмеспи? Эмне үчүн уурулук, коррупция көп? Ушундай суроолорго жооп издей турган нерсе. Айрымдар президент Текебаевди камаганы үчүн сүйүнүп алыптыр деп айтып жатышпайбы. Тескерисинче, ал мени менен үзөңгүлөш жүргөн адам кантип ушундай кылмышка барды деп ыйлаш керек болчу. Эгер барганы чын болсо. Бизде болсо тескерисинче. Дагы деле укукту, мыйзамдуулукту түшүнө электигибиздин белгиси. Көчөдөгү мен сени согуп салам деген деңгээлден өйдө көтөрүлө элекпиз. Анан журналисттерди жалган маалымат жазып жатат деп сөгөбүз. Журналистке ким тыйын-тыпыр берип жаздырып жатат? Биринчи кезекте Сегизбаев, СНБ баарын шыбатып соктуруп жатпайбы. Бийликтин партиясы жаздырып жатат. Калгандары карап турат беле? Президент журналистти сөккөндөн көрө, аны жазалабай эле анын себебин издеш керек эле. Эмне үчүн менин деңгээлимде, ушактын деңгээлинде кылмыш иштер ачылып, журналисттер ушак жазып калды деп өзүн күнөөлөш керек болчу. Ким жаман атты болот? Атамбаев да Акаевге окшоп качып калышы мүмкүн. Ташиевдин, Келдибековдун, Асановдун, Кадыровдун, Текебаевдин ишине Атамбаев өзү жооп берип калышы ыктымал. Бүгүн Текебаевди жек көргөндөр туура болду деп айтып жатса, Атамбаевди жек көргөндөр туура эмес болду деп айтып жатышат. Бул жагына, тиги жагына да күлбөш керек. Адамдын башына жаман нерсе келип турганда, эч качан жаман нерсеге бербөө зарыл. колдон келсе колдоп, калыс сөзүңдү айтып кой. Душманың болсо дагы ошого барыш керек. Бул ата-бабадан келаткан султандык болот.

— Эки санаалаштын ортосунда кандай талаш-тартыш болуп жатканы түшүнүксүз болуп жатпайбы. Эл деле эки анжы болуп ортодо эле калбадыбы?

— Экөөсүнүн талашы эмне экенин мен да түшүнбөйм. Акаев экөөбүз Үзөңгү-Кууш үчүн тирештик. Экөөбүздүн тирешибиз ошону менен калды. Атамбаев менен Текебаевдин эрегиши эмнеден улам болгонун чындыгында эл дагы түшүнбөй калды. Экөөсү 6 жыл бийликте олтурду. Каалаган прокурорун коюшту, каалаган адамын чогуу каматты, Конституцияга каршы нечендеген мыйзамдарды жазды. Тескерисинче, экөөсүн сындап “Унчукпай коюуга укугум жок” деп мен жүрдүм. Аягына келип эки дос тарс эте түштү. Болгондо дагы экөө коалицияда бирге чогуу турушуп. Мен үчүнчү күчтүн таасири деп ойлойм. Булар Кыргызстандан сырткары күчтөр. Кыргызстандын демократиялык өнүгүүсүнө, стабилдүүлүгүнө, экономикасына, саясий эгемендүүлүгүнө каршы сырткы күчтөр күчтүү. Биринчиси Россия, экинчиси Бакиевдер, үчүнчүсү Акаев. Булар чоң күч. Азыр Россиянын саясаты мурунку Союзду бир үй-бүлөгө камаш. Ал жакта Россиянын таасирин кармап калыш керек. Буга революциялык күчү бар өлкөлөр баш ийбейт. Алар Украина менен Кыргызстан. Кыргызстанда революциячыл күчтөр бар, ошолорду таптакыр жок кылбайсыңбы деген саясат жүрүп жатат. Муну биздин эл түшүнө элек. Революциялык күч, аракеттер, кыймыл жугуштуу болот. Эртең андан нары кетиши мүмкүн. Өмүр бою бийликте отурам дегендерге бул жакпай турган нерсе. Менин жеке оюмча Атамбаев ошолордун ырын ырдап жатат. Парламентте олтурганын жайлап коём, дагы экөө-үчөө бар, аларды дагы жакында жайлайм деди. Дүйшөн Чотонов деген ким? 2005-жылы Ош облусунда революциянын башында турган киши. Бектур Асанов ким? Ал Жалал-Абадда революцияны орноткон киши. Жалаң революциялык күчтөрдү талкалап жатпайбы. Убактылуу Өкмөттүн баарын сөктү. Азыр жалгыз өзү калды. Акаев “Бир автобуска салып айдап ийсе болчу топ бар” деп айтчу. Акаев автобуска салып айдай албай калды, Жаныш автобуска салдырып жардыра албаган адамдарды Атамбаев өзү бирден жок кылып жатат. Ошон үчүн Путинге “Эки революцияны мен кылгам. Үчүнчүсүн кылбайм” деп билдирди. Ушулардын баарын анализдеген кишиге Атамбаев сырткы күчтөрдүн буйругун аткарып жатат. Акаев, Бакиев экөөсү тең интервью берди. Аларга да жөн жатпай, тигил жактагы адамыңарды көтөргүлө, өч алгыла деген тапшырма берилди. Сегизбаев деген ким? Сегизбаев 2005-жылы март революциясынын жабырлануучусу. Ал эртеби-кечпи революционерлерден өч алам деп жүргөн киши. Жетинчи кабаттан сүдүрөлүп түшкөн. Анын жан дүйнөсү революцияга каршы. ФСБнын саясий буйруктарын аткарып жатат. Бүгүн Атамбаевдин кеңешчиси жок. Мүмкүн, сен муну аткарбасаң, өзүңдүн аталаңды чыгарып коёбуз деди. АКШны ызы-чуу кылып жаткан хаккерлер эки күндө эле Атамбаевдин маңкасын чубап койбойбу.

— Сизди эки революциянын “бульдозери” деп атап келет. Алмаз досуңуз “Эки революцияны тең мен жасагам” деп айтты. Ушул сөздөн кийин сиз ким болуп каласыз?

— Аман болсун. “Эки революцияны мен жасагам” дедиби, революциянын жоопкерчилигин өз мойнуна алды. Ал үчүн рахмат. Ага чейин мени согуп жүрчү элеңер го. Бекназаров менен Сариев банк ячейкасындагы акчаны бөлүп алган деп айтып жүрүшкөн. Ошолорду да мойнуна алсын. Июнь окуясы болуп кетти. Аны да өз мойнуна алсын. “Мегакомдун” ызы-чуусуна жооп берсин. Бирок, мен ага “Мегакомду” 7 жылдан бери чыныгы ээсине бербей эмнеге кармап олтурасыңар деп айтып жатпаймынбы. Бул мындан да ырбай берет. Маевскийлерден ондогондор пайда болот. Анткени бул ээси жок туру. Ар ким сугун артып, бийликке чуркай берет. Революционер болсо ээсине берсин. Революциянын ээси адилеттүүлүк, акыйкаттык болот. Максим менен Елисеев рейдерлик кылган мүлктөрдү ээсине кайтарып бериш керек. “Мегакомду” алар рейдерлик кылып тартып алган. Бул боюнча кылмыш иш Биринчи Май райондук сотунда дагы деле жатат. Ким аны каратпай жатат? Эмне үчүн ушул убакка чейин каралбайт?

— Революциянын автору Атамбаев же Бекназаров эле болбосо керек?

— Биринчи жана экинчи революциянын автору Акаев менен Бакиев. Революциялык кырдаалды ошолор жараткан. Алар элдин кыжырына тийген. Эл кыжырданып турганда, аларды баштай турган “Вожак” чыгып элди ээрчитет. Революцияны эл жасайт. Ленин менен Сталин элди ээрчиткен. Николай падышасы элди кырып ошол абалга алып келген. Ошон үчүн революциянын биринчи жаратуучусу бийлик өзү болот. Эгер азыр революция болсо, анын жаратуучусу да Атамбаев өзү болот.

— Сиз өткөн жылы “Революция жасаганга кудуретим да жетет, демөөрчүлөрүм да бар” деп айттыңыз эле. Революция жасоо оңой ишпи?

— Эгер дух болсо, элдин турмушуна жан дүйнөң күйсө, өлкө башындагылардын жүргүзүп жаткан саясатына чын дилиң менен каршы болсоң революция жаратса болот. Элдин аң-сезимине эмне үчүн “КыргызГаз” кетип калды, эмне үчүн “Кумтөр” алынбай жатат, эмне үчүн Уңгар-Тоо кеткени жатат дегендерди айтып жеткире алсаң, ошондо гана эл бул бийликтин эмне кереги бар деп чыгат. Эл мен үчүн эмес, кыргыздын жери, кыргыздын байлыгы үчүн чыгат. Бүгүн ушул маселени көтөрүп, ачык айткан саясатчы барбы? Эл дагы ишенбей калды. Ошондой шарт бар, элди ээрчите турган “Вожак” жок. Бакиев кандай кеткен болсо, азыр эч нерсе өзгөргөн жок. “Революциядан кийин эмне өзгөрдү?” деген суроо коюлушу керек да. Бүгүн эл аны айтпайт, тажап бүттү. Дагы бир жолу кан төгүлгөндү эл каалабайт. Мен дагы кан төгүлгөндү каалабайм. Бийликтин кемчиликтерин айтып туруу депутаттардын милдети. Биз Абсамат Масалиев, Дооронбек Садырбаев баштаган депутаттар кайсыл гана жерге барбайт элек. Парламенттин трибунасынан Акаевдин бийлигин сындап турчубуз. Кетирген кемчиликтерди көрүп туруп, унчукпай олтуруу да чоң кылмыш. Бул өз элиңе кылып жаткан чыккынчылык. Акыркы эки жолку чакырылыштагы парламент Атамбаевден дагы жогорку чыккынчылык кылып жатат. “Кумтөрдү” кайрып алуу Атамбаевдин иши эмес, депутаттардын иши. Сегизбаевди ооздуктап коюу да депутаттардын колунда. Ал Өкмөттүн мүчөсү. Депуттар иштей албагандыктан, Сегизбаев аларды адам ордуна көрбөйт. Атамбаев аларды тоготпогондой болуп, күндө бирден министрди кабыл алып президенттик башкаруудагы өлкөдөй болуп олтурат. ”Урматтуу президент, парламенттик республикага өтөбүз деп революция болгон. Башында сиз тургансыз. Биз парламенттик өлкөбүз. Сиз эмне үчүн биз шайлаган, биз отчётун уга турган министрлерди күндө чакырып алып, кош бийлик жасап жатасыз. Муну токтотуңуз!” деген депутат барбы? Азыр акча сураган ким? Атамбаев. Сот ким? Атамбаев. Прокурор ким? Атамбаев. Милиция ким? Атамбаев. Тергөөчү ким? Атамбаев. Парламент ким? Атамбаев. Президент ким? Атамбаев. Ооруп жатат деп жазып жатасыңар. Ушунун баарын бир адам кантип көтөрөт? Анан ооруйт да. Окшоштук деп айтып жатасың. Бакиев өзүнүн аппарат башчысын иштетип туруп тирүүлөй өрттөп жиберди. Атамбаев болсо аппарат башчысын иштетип туруп соттоп жиберди. Бакиев үзөңгүлөш революционерлерди иштетип туруп баарын айдаган, Исаковду соттогон. Атамбаев дагы өзү менен чогуу келгендердин баарын айдап, Текебаевди камап олтурат. Мен аягы окшош болбосун, кан төгүлбөсүн деп жатам.

— Эки жыл мурун президенттикке барам деген оюм бар дедиңиз эле. 6 ай убакыт калды, ошол ниет дагы деле барбы?

— Барам деген ниет бар. Бирок айта элекмин. Барам дегенде журналисттерди чакырып, мен дагы аттандым деп айтам. Аттанбай калышым да ыктымал, аттанып калышым да мүмкүн. Мен айрымдарга окшоп президенттикке түбөлүк талапкер болгум келбейт. Аттансам жеңишим керек. Жеңе албаймынбы, аттанбайм. Мен аны жаман көрөм. Бүгүн бийликте Атамбаев турганда күзүндө эч ким ута албайт. Күзүндө Конституциясын кандай өткөрүп алган болсо, бул жолу да мураскерин ошондой тынч эле өткөрүп алат. Анын мураскери сөзсүз болот. Аны биз мойнубузга алышыбыз керек. Кайсыл бийлик болбосун мураскерин калтырат. Атамбаев да бир адамга ставка койгонго укуктуу.

Булак: “Жаңы ордо”

Каржы министрлиги бирдиктүү казыналык эсепке өтүп, кассалык пландаштыруу усулу киргизүүдө

“Бул тууралуу Жогорку Кеӊештин Бюджет жана финансы боюнча комитетинин бүгүн, 27-мартта Каржы министрлигинде өткөн көчмө жыйынынын жүрүшүндө белгилүү болду” – деп маалымдады КР ЖК Басма сөз кызматы.

Каржы министри Адылбек Касымалиев 2017-жылдын башынан тарта жаӊы Салык кодекси ишке киргизилгенин эске салып, ошондон улам каржылык пландаштыруу усулунан баш тартып, кассалык пландаштыруу усулу киргизилип жатканын билдирди. «Мындайча айтканда, биз азыр «каржыӊа жараша жаша» принцибине өттүк. Казынада канча каражат топтолсо, ошол каражатты гана жумшайбыз. Бул мурда боло келген каржы бөлүштүрүү жаатындагы коррупциялык жосундардан арылууга жол ачат», – дейт ал.

Ал эми депутаттарды бирдиктүү казыналык эсептин иштөө тартиби менен тааныштырган каржы министринин орун басары Алмаз Бакетаев азыр иштеп жаткан мыйзамдарга өзгөртүүлөрдү киргизүү зарылдыгын белгиледи. «Казыналык эсеп киршелер жана чыгашалар бөлүгүнөн турат. Эсеп мурдагыдай коммерциялык банктар аркылуу эмес, казыналыктын өзү аркылуу жүргүзүлө баштады. Ошондон улам, бир топ каражатты үнөмдөөгө мүмкүнчүлүк түзүлдү», – дейт ал.

Мындай демилгени хаккерлерден колдогон депутат Таалайбек Масабиров топтолгон каражаттын коопсуздугун камсыз кыла турган атайын электрондук программа иштеп чыгуу керектигин айтты. Анын пикиринде, ансыз Каржы министрлиги топтолгон каражатты уурдатуу тобокелдигинен кутула албайт.

Белгилей кетсек, министрдин айтымында, ушу тапта Каржы министрлигине караштуу мекемелерде ишти оптималдаштыруу чаралары көрүлүп, 200 кызмат орду кыскартылды.

 

Табылды Акеров, саясат таануучу: «Бүгүн бийлик К. Ташиев, А. Келдибеков, А. Мадумаровдор түзгөн үчилтикке эч нерсе кыла албайт деп ойлойм»

Бүгүнкү жашообуз мезгилдин чоң сынагындай баамдалууда. Дүйнө саясатындагы чабыттар, АКШда Трамптын бийликке келиши, Орусиянын ага болгон үмүттөрүнүн акталбай калышы, Кыргызстандагы саясаттын барган сайын татаалдашып баратканы, бийлик менен оппозициянын ортосундагы тиреш күндөн-күнгө курчуп, бийлик өлкөнү кайда алып баратканы белгисиз болуп, алдыбызда туңгуюк турганы коомубузда ар кандай бүдөмүк ойлорду жаратып, элди бушайман кылууда. Себеби, алдыда президенттик шайлоолор келатат. Бийлик болсо эмитен эле камынып, өзүнүн алдыңкы конкуренттерин жыга чаап, болочок мураскерге жол ачууга кирди. Алды менен Акаев-Бакиев камай албаган Ө. Текебаевди камашты. Болгондо да жалаанын негизинде. Эгерде ал камалса, анда калгандары жөн эле жатып берет экен деген пикир басымдуу болуп баратат. Элибиз алда эмне болуп кетет деп олтурган чак. Мына ушул жана башка суроолорго жооп берүү үчүн тарых илимдеринин кандидаты, саясат таануучу Табылды Акеровго суроо салып кайрылдык.

— Табылды мырза, АКШда шайлоо учурунда Орусия Трампка тартып жатат деп жатышты. Трамп шайлоону уткандан кийин аны Орусиянын тыңчысы катары да баалап жиберишти. Бирок, баары Теңирден тескери болуп, Трамп утуп алгандан кийин Орусиянын үмүттөрүн актаган жок. Бул бурулушту саясат таануучулар кандай деп атайт?

— Муну биринчи кезекте Трамптын шайлоо учурундагы тактикасы менен түшүндүрүүгө болот. АКШнын буга чейинки президенти Обама демократтардын партиясынан эле. Обама буга чейин Орусияга каршы саясатты жүргүзүп келди. Дүйнө өлкөлөрүнүн баары биригип Орусияга каршы саясат жүргүзүп жатты. Орусияга санкцияларды киргизип, каршылык күч алды. Дүйнөлүк коомчулукта 3-дүйнөлүк согуш болобу деген пикир жаралды. Мына ушуну эске алып, Трамп кандидат катары Орусияга жакыныраак, керек болсо аны менен жарашууга да болот дегендей пикир жараткан ойду айтып чыкты. Албетте, ал Обаманын бийлигине каршы программаны алып чыгып, буга чейин согуш болуп кетпесин деп кооптонуп, үрөйү учуп келген коомчулуктун үшүн басты. Ал көпчүлүгүндө карапайым калктын кызыкчылыгында аракеттене тургандыгын айтып, АКШнын сыртына чыгып кеткен бизнесмендердин акчаларын кайра кайтарам, өлкөнүн экономикасына жумшатам, жаштарга иш камсыздайм деп олтуруп утуп алды.

Бирок, уткандан кийин ал өз саясатын жүргүзүп жатат. Трамптын утушу бекер болгон жок десек да болот. Себеби, анын бийликке келишин көпчүлүгүндө америкалык интеллигенция, саясий истеблишмент да каалады. Орусия Трампты анын аялынын теги славян экендигине байланыштуу колдоп жатты. Башкача айтканда аялынын славян экендиги АКШ менен Орусиянын ортосундагы алаканы жакшыртууга көмөк болуп калабы деп үмүттөндү. Бирок, америкалыктар бул факторду таптакыр башка негизде пайдаланууга кызыкдар экенин орусиядагылар байкабай калды. Бул Трамп шайлоолорду утаары менен эле байкалды. Мисалы, Трамптын инаугурациясында АКШнын гимнин теги америкалык украин 19 жаштагы кыз ырдады. Муну менен Трамптын администрациясы Украина маселесинде АКШ Киев тарапта болоорун билдирди. А эгер муну кеңири карасак, анда бул факт бүтүндөй славяндарга АКШнын бийлигине же Ак үйгө силердин кандаштарыңар кожоюн болду, биз бияктабыз деген белгини берип турат. Трампты Ак үйгө алып келип Вашингтон славян элдерине Орусияны эле карай бербегиле, АКШнын Ак үйүнүн жүрөгү деле силер деп согот, ал жакта силердин кандаштарыңар кожоюн деген сөздү айткысы келгени ачык байкалып турат. АКШ Трампты пайдаланып, славян өлкөлөрүндө өзүнүн позициясын бекемдөөнү көздөп жатат десек болот.

— Демек, Трамптын Ак үйдү ээлеши Орусияга каршы саясат турбайбы?

— Ооба. Бул атайы иштелип чыккан саясат.

— Бирок, биздикилер АКШнын маселесинде Дж. Соросту пайдаланып жатканы байкалат го. Дж. Сорос Атамбаев менен Обаманын учурунда да жолукту эле. Эми да, өткөндө Атамбаев Батышка барганда Дж. Сорос менен кеңири маектешкени маалымдалды…

— Бирок, бул бизге келип жаткан эле маалымат да. Чынында Дж. Сорос демократтарды колдоп келген. Трамп республикачыл партиядан болгондон кийин аны менен пикир келишпестикте. Бүгүн Трамп Дж. Сорос жана башка ошого окшогон байларды АКШга акчаңарды алып келгиле, ишканаларды бул жакта ачкыла деп кысып жаткан чагы. АКШда бүгүн Обаманын Өкмөтүн пайдаланып, Дж. Сорос өзүнүн фондуна миллиондогон акчаларды котортуп алган деп шектелүүдө. Азыр анын финансы ресурсу текшерүүгө берилүүдө. Башкача айтканда бүгүн Дж. Сорос АКШда оюндун сыртында. Бүгүн Дж. Сорос менен Атамбаевди жолуктуруудан пайда жок. Эгерде Дж. Соростун Трамп менен проблемасы болбосо, КР президенти А. Атамбаев менен жолугат элем деп атайы сапар тартып Батыштан издеп барат беле? Ал эч убакта мындайга барган эмес. Бирок, бүгүн ал үчүн АКШнын Ак үйүнүн эшиги жабылып калгандыктан ал баарына макул болуп, А. Атамбаевди издеп жер кезип, Батышка барып жатат.

— Кыргызстандын бүгүнкү абалга кептелишинин себеби эмнеде? Бүгүн баары эле Атамбаевди жана анын тегерегин профессионал эмес, мурда ага шоопур, жансакчы, завхоз болгон адамдар түзөт деп сындашат. Бийлик эмнеге көчөдөн ишсиз жүргөн адамдарды тегерегине чогултуп алды? Буга эмне себеп? Ш. Дүйшеев айткандай кайдыгерликпи?

— Менин оюмча, Кыргызстандын бүгүнкү абалга кептелишинин бир гана себеби бар. Ал-саясий сабатсыздык. Ооба, Кыргызстан бүгүнкү абалга саясий сабатсыздыктын айынан кептелди. Буга далил катары Акаевдин доорун алсак болот. Акаев өзү окумуштуу, академик катары алдына камчы салдырчу эмес. Ошол кездеги оппозицияда Акаевдин деңгээлине тең келе турган адамдар жокко эсе болчу. Анан ал кандай гана аракет кылбасын илимге таянчу. Ошол эле кадр маселесин алалы. Ал кездеги кадрлар менен Бакиев менен Атамбаевдин мезгилиндеги кадрларды салыштырып көрсөңүз эле жетиштүү. Акаев кеминизм, кушчизмге таянган дегендери менен бул кадрлар СССР учурунда коомго таанылып, ар кайсы тармактарда иштеп, коомдон өз ордун алып калган кадрлар болгон. Бирок, Акаев канчалык окумуштуу болбосун, өлкөнү коррупциялык системага алдыртып жиберип кулады. Акаев өзү жараткан бизнесмендердин жана коррупциялык системанын курмандыгы болду. Бизнесмендер телчигип, бутуна туруп алгандан кийин коррупционерлер менен биригип алып, бул бийликтин бизге кереги жок, биз өзүбүз эле өлкөнү башкарсак болот экен. Бизге академик саясатчынын кереги жок. Өзүбүздөн эле бирөөнү коюп алып, башкара беребиз деп аны кетирип, бизнесмендер сүрөп Бакиевди алып келишти. Бакиевдин учурунда анын балдары, бир туугандары көп экен дешет. Ал эч нерсе эмес. Бир туугандар деле тобо деп, өз-өзү менен жүргөндөр толуп жатпайбы? Бирок, Бакиевдин балдары да, бир туугандары да алгачкы же жапайы бизнес аркылуу бутуна туруп жаткан доордо калыптанышкан да. Булар прихватизация доорунда калыптанышкан. Ошондуктан булар тез эле бийликтин төбөсүнө чыгышып, мамлекеттик кызмат абалын пайдаланып баюуга өтүштү. Өлкөнүн баарына – бизнесмендерге счетчик коюп коюшту. Бакиевдин балдары жана бир туугандары ар бир тармакты бөлүп алып, мамлекеттик кызматты бизнеске айландырып алышты. Ким аларды укпагандар, каршы чыккандар, буйрутма өлүмгө кабылып, жок болуп жатты. Бирок, кан коё бербейт деген сөз бар эмеспи. Булар көпкө узабай кулашты.

Акаев академик болсо, Бакиев менен Атамбаев бизнесмендер. Булардын менталитети таптакыр башкача. Мына азыр Трампты да сындап жатышат. Трамп да бизнесмен. Булар сынга көнгөн жандар эмес. Булар эркин жүрүп, баардык ишти өзүлөрү каалагандай жүргүзүп көнүп калышкан. Баардыгы булар каалагандай болушу керек. Башкача болууга мүмкүн эмес. Ошого бизнесмендер бийликке келсе, ММК менен карама-каршылыктарга, пикир келишпестиктерге кабылат. Бизнесмендер өзүлөрүн жарым Кудай сезишип көнүп калышат. Эркин жүрүп, өзүнчө чечим кабыл алып көнүп калган адамга, аны сындап жатышса өтө өөн көрүнөт. Кечээ эле ал өзүн жарым Кудай сезип жаткан да. Анан эми мамлекеттик кызматка келгенде коомчулуктун көңүл борборуна алынганда аны жаалата сындап киришсе, чатакка өтүп, пикир келишпестиктерге кабылат.

Ошондуктан бизнесмендер өз кызматкерлерине да жарым Кудайлык позицияда мамиле кылышат. Аларга катуу талап коёт, керек болсо урушат дегендей. Чыдасаң иште, чыдабасаң кете бер деген принцип менен мамиле кылат. Бизнесменге кадр тандоодо анын диплому барбы, жокпу бул маселе кызыктырбайт. Ага эң биринчи анын буйруктарын кыйшаюусуз аткарган адамдар керек. Бизнесменге диплому бар адамды ишке алып, аны менен кечке проблема тартып жүргүсү келбейт. Андан көрө диплому жок эле адамды ишке тартып, анан аны өзү ишке көндүрүп алганы оң. Бизнесменге эң негизгиси ишти тезирээк алдыга жылдырып, жыйынтыкка жетишүү. АКШ менменсинген бизнесмендеринин тарыхын карасаңыздар. Баары даана көрүнүп турат. Мисалы, болтту кечке кадай албай кыйналгысы келбейт, андан көрө кувалданы алып, болтту ары киргизе уруп, ишти алдыга жылдырып кеткени оң.

— Бирок, Атамбаев туугандарын бийликке алып келген жок да. Ошого карабай, аны да тегерегине ишсиз калган мурдагы өзүнүн кызматкерлерин алып келип алды деп нааразы болуп жатышат. Коомчулукта революция Атамбаевдин мурдагы ишсиз калган кызматкерлери үчүн болгонбу деген пикир жаралды. Атамбаевдин тегерегинде революционерлерден өзү жалгыз экен. Парламентте деле таптаза саясатты түшүнбөгөн, билбеген, кокустан барып калган адамдар көп болуп жатат. Эл буга нааразы. Бул жагдайды кандай чечмелейсиз?

— Харс Енсен (1904–1971) социал-демократиялык жумушчулар партиясынын төрагасынын саясий маселелер боюнча кеңешчиси, 1932- жылы Швед парламентинин миграция жана демограция саясаты боюнча комитетинде бул тууралуу өтө таасын айткан сөзу сакталып калган.

Мен ушуну толугу менен орусча келтирсем, жетиштүү чыгаар. Ал айтат: «Когда из страны уезжают ученые, инженеры, врачи и остальные представители умственного труда. Уезжает цвет народа-интеллигенция-то потом в такой стране правителями становятся бизнесмены, политиками становятся плебеи и проходимцы с улицы, а депутатами парламента базарные спекулянты, спортсмены и артисты».

Өзүңүздөргө белгилүү болгондой 25 жылдан бери өтө көп адамдар Кыргызстандан чыгып кетип жатат. Көбү мигрант болуп Орусияда, Казакстанда жүрүшөт. Себеби, бул жакта аларга өз кесиби боюнча иш жок. Мигранттар менен кошо интеллигенция да кетүүдө. Аларда бул жакта иш жок болгондуктан же айлыктын аздыгынан, үй-бүлөлөрүн айлыкка бага албай, өлкөнү таштап кетип жатышат. Бирок, мыкты адистердин өлкөнү таштап кетүүсү анын келечегине кедергисин тийгизет.

Бизнесмен саясатчы мамлекеттик кызматты өзүнүн ишканасындай сезет. Ошого бардык кызмат орундарына өзүнүн ойлорун, идеяларын тез жана кыйшаюусуз аткара турган адамдарды алып келгенди оң көрөт. Буга өлкөдө түзүлгөн кырдаал да жол ачып жатат. Эгер кимдир бирөө сынга алса, өлкөдө кадр дефицит деп жооп берет.

— Чын эле парламенттеги партиялардын тизмесин карасак, биринде да өз пикирин так айта ала турган депутаттар жок. «Ата-Мекен» гана акыркы убакта бийликке каяша айта алган, коррупциялык схемаларын так, даана көрсөтө баштаган болчу. Калгандары бийликти, Өкмөттү контролдомок турсун, Илмиянов, Ниязов, Исаков, Сегизбаевдерден жүрөк үшүн алып койгондой коркору көрүнүп турат. Ушундай парламенттин келечеги барбы?

— Теория жактан элдин баары саясат менен аракеттенгиси келбейт. Анын айрым гана бөлүгү саясат менен алектенгиси келет. Партиянын тизмесин түзүүдө да бул фактор эске алынышы керек. Мисалы, Кыргызстанда саясат менен алектенгиси келген жаштардын тобу бар. Алар атайы кыймыл түзүп, аны «Жаңы муун» деп атап алышкан. Анын катарында А. Мавлянов, Т. Саралаев, А. Турдукулов, Д. Орунбеков, А. Айтикеев ж. б. жаштар бар. Бирок, парламенттик шайлоолордо бир да партия буларды тизмеге киргизейин деген жок. Тескерисинче, буларды байкамаксан болуп, саясат жөнүндө түшүнүгү жок эле адамдарды кошуп алышты. Дагы жакшы «Ата-Мекен» партиясы булар менен кызматташуу жөнүндө келишимге келишип, булар көп нерсени үйрөнүп калышты. Мен ойлойм, эгер булар да партиялардын тизмеси менен ЖКга келгенде парламент бүгүн алда канча дурус абалда болмок. Бизде дайыма жаштарды тарбиялоо керек, саясатка дайындоо, үйрөтүү керек дешет. Бирок, кайсы жаштарды өзүлөрү да билбейт же билгилери келбейт. Себеби, конкуренциядан коркушат. Саясат менен алектенем деген жаштардан, саясат жөнүндө эч кабары жок жаштар менен иштешүү женилирээк. Алар конкурент боло албайт.

— Бирок, баары тескери болуп жатпайбы. “Жаңы Муундун” өкүлдөрүн митинг, пикет сайын эле камап жатышат. Президент А. Атамбаев Д. Орунбеков менен соттошуп бүтпөй жүрөт. А. Турдукулов менен президенттин жан сакчысы Э. Мамбеталиев соттошуп жатат? Кечээ эле сөз эркиндигин коргоо маршына чыкканда М. Аскарбековду камап, ага адвокат киргизбей, адвокаттын катышуусуз эле сот чечимин чыгарып, 5 күнгө камап коюшпадыбы?

— Мамлекет жаштар саясатында чоң ката кетирүүдө. Мисалы, «Жаңы Муундагы» жаштар Акаев-Бакиевдин доорунан бери эле саясатка аралашууга аракет кылып келатат. Мамлекет болсо аларды камап, коркутуп-үркүтүп, сотко берип жатат. Мамлекет өзү биринчилерден болуп жаштардан диссиденттерди дайындап жатат. Саясатчы жаш кезинен диссидент болсо, алардын саны көбөйүп кетсе, бул өлкөнүн, коомдун өнүгүүсүнө кедергисин тийгизет. Диссидент болгондон кийин адам мамлекетти жек көрүп калат. Ал кайра-кайра мамлекетке каршы акцияларын уланта берет. Кыргызстандын шартында өлкөдө диссиденттердин санынын көп болушу мамлекеттин, коомдун өнүгүшүнө терс таасир тийгизет. Мисалы, Атамбаев өзүнүн ордуна мураскер калтырды дейли. Ал жаш саясатчы болсун. Бирок, Атамбаевдин жардамы менен бийликке келип алган адам болсун. Коомчулук же болбосо жаштар аны кабыл албай коюшу мүмкүн. Ал эми диссидент саясатчылар ага каршы саясий акцияларын уланта берет. Өлкөдө туруктуулуктун дайыма сакталып турушу күмөндүү болот. Ошондуктан, партия лидерлери саясатка аны менен алектенүүнү каалаган гана адамдарды алып келиши керек. Баарын базардагы пияздай же картошкадай оптом тизмелеп алып келгенден коомго да, мамлекетке да пайда жок.

— Угушубузга караганда Дж. Сорос А. Атамбаевдин командасындагы батышчыл кадрлар С. Исаков, А. Сегизбаев, Т. Жумакадыровдорду колдоп коюшу мүмкүн имиш. Буга кандай дейсиз?

— Балким, булар өз кызыкчылыктарында А. Атамбаевге таасир берүү үчүн Дж. Соросту колдонуп жатышы мүмкүн. Бирок, бүгүн Дж. Сорос АКШнын саясатында активдүү оюнчу эмес. Жок эле дегенде жакынкы 4 жыл аралыгында ал АКШда чоң оюнчу боло албайт. Бирок, ошол эле учурда ал Трамп аны кысып жаткандыктан кайсы бир өлкөгө капиталын жайгаштырууга аракет кылышы мүмкүн. Балким, президенттик шайлоолордо ал Кыргызстандан кайсы бир кандидатты колдоп, финансылап, кийин алтын кендерин же дагы бир чоң акча алып келүүчү объектилерди билгизбей өзүнө каратып алууну көздөшү да ыктымал. Буга Орусия жол бербесе керек. Себеби, президент ким болбосун, Орусия билип койсо, анда аны коомчулукка ачып таштаса, анда ал президент ошол эле замат бийлигинен кол жууп калышы толук мүмкүн.

— Анда Атамбаев буларды мураскер кылып калтыра албайт экен да. Калтырса да көпкө тура албай калышы мүмкүн экен да. Анда мураскер ким болот?

— Мураскерди жарыялоо өтө эле татаал маселе. Аны алдын ала айтып койсо, анын жолун бууп коюшу мүмкүн. Ошого бул маселе өтө жашыруун болот. Атамбаев Сегизбаев, Исаков, Жээнбеков болот дегендей позицияны кармангандай боло берет. Бирок, чыныгы мураскерди билгизбей кармап турат. Мындай ыкма менен ал өзүнүн тегерегин ишке мобилизациялап, кадрлардын, тегерегинин өзүнө жан дили менен иштеп берүүсүн камсыз кылып турат. Булар болсо, мен мураскер болом деп жанталашып иштей берет. Мына карабайсызбы, У. Исраилов министр болуп келээри менен Коопсуздук кызматы «Белизгейт» операциясын ойлоп таба калды. Себеби, президенттин тегерегине дагы бир кандидат келдиби деп коркуп кетишти көрүнөт. Ошого эптеп Текебаев, Шыкмаматов, Салянованы камап берип, чоң ишенимге кирүүнү көздөштү. Бирок, мындан майнап чыкпай калды. Ага да карабай дароо «Маевскийгейтти» уюштуруп жиберишти. Бул иштин да Текебаевдин адвокаттары тарабынан бир айга жетпей ташы талкан болуп жатат. Көрсө, Текебаев Маевский менен Москвадан таптаза жолуккан эмес экен. Текебаев июлдун башында инаугурацияга катышып, анан Норвегияга Осло шаарына Ташкент аркылуу учуп кеткен. Июлдун 12синде келип өз арызы менен УӨ кызматын тапшырып берген. Башкача айтканда Текебаев июлда Маевский менен жолуккан эмес, сентябрда жолуккан дейли дешсе, ал учурда Текебаев Өкмөттүн мүчөсү эмес болуп калган. Ал 12- июлдан баштап бийликте эмес болгон. Ошого Маевскийге “Мегакомду” сатып алууга жардам бере алмак эмес. Маевский да анын Өкмөткө таасири жок болгондон кийин ага кайрылмак эмес болуп жатат.

— Кыскасы сиздин оюңузча жогорудагылар мураскер болбойт экен да?

— Атамбаевди (эгер өзү экинчи мөөнөткө барбаса) бизнесмен-саясатчы катары кабылдасак, анда мураскер болуп улуу муундагы саясатчылардын бири болушу мүмкүн. Менимче, мураскерлик ага-ини Жээнбековдорго тийиши толук ыктымал. Бирок, Атамбаевдин дагы бир өз ичинде сактаган башка да кадры болушу мүмкүн. Үчүнчү жол, Атамбаев мураскерсиз кетиши да күтүлөт. Себеби, Атамбаев чыныгы президенттик шайлоолор болуп, элдин кеңири катмары колдогон саясатчынын утуп алышына кызыкдар болушун жокко чыгарбоо керек. Ал кеткенден кийин да өлкөдө туруктуулук сакталып калат.

— ММКларда С. Исаков мураскерликти талашып, Сегизбаевди уруп салгын деген миш-миштер тарабадыбы?

— Менимче, бул жерде урган тарап өзүнүн таасиринин чоң экенин билдиргиси келген болсо керек. Кимиси таасирдүү адамга жакын болсо, ошонун таасири чоң деген ойду айткысы келген.

— Сиздин жогоруда айткандарыңыздан улам, маселенин баары бүгүн бийликке саясатчылар эмес, бизнесмендер келип жатканында турбайбы. Биздин бүгүнкү тас кейпибиздин себеби бул бийликтин жаратылышы өзгөрүп, эки тизгин, бир чылбыр бизнесмендердин колуна өтүп кеткенинде экен да?

— Ооба. Кайсы бир деңгээлде ошондой. Мына парламенттеги саясий партиялардын тизмесин эле карасаңыз. Ал жакта кимдер олтурат? Парламент деген бул элдин каймагы болушу керек да. Бирок, бүгүнкү парламентти биз элдин каймагы деп айта албайбыз. Мен эл менен көп жолугам. Өткөндө бир топ адамдар менен сүйлөшүп калдым. Алар Атамбаевдин «Ата-Мекен» партиясын «сасык» партия деген сөзүн талкуулап жатыптыр. Алар айтат, ушул парламент парламентпи? Атамбаев парламентти «сасык» десе жарашат эле деп. Себеби, депутаттары сасыткы жумурткадай эле, солкулдатсаң болк-болк деп үн чыгарат. Бирок үнү сыртка чыкпайт. Мына коомчулуктун парламентке берген баасы. Эми булар күйгөнүнөн айтып жатышат да. Мен ММКларга көп чыгам, эл менен көп маектешем. Элге эң негизгиси чындык керек экен. Мен муну так билдим. Мына баарыбыздын көзүбүзчө КТРК аркылуу «Белизгейт» операциясын берип жатышты. ЖКда талкуу болгонун көрсөтүштү. Президентти да аны чын деп ишендирип, калп айттырышты. Эгер жалган чыгып калса, анда катуу чаралар колдонулаарын да жарыя кылдырышты. Бирок, баары жалган болуп калбадыбы. Ага да болбой тез арада «Маевскийгейтти” ойлоп табышып, аны да ЖКдан талкуулашты. Ал талкууну да КТРКдан көрсөтүштү. Эми бир айга жетпей, баары документалдуу түрдө калп болуп чыгып жатат. Мага бүгүн ар кайсы региондордон чалып жатышат, эмне «Маевскийгейти» да жалган болуп калдыбы? -деп сурап. Анан мынчалык элдин чыдамын алуунун кандай кажети бар дейм да. Албетте, сырлуу иш болгондон кийин, мунун артында миллиондогон акчаларды сүмүрү турат деп ким ойлобосун. Эл деле мейли, эгер жесе камасын деп жатат. Бирок, эч нерсе таппай, айла кеткенде жалаа менен камап жатышат деп тынчсызданып жатышат. Себеби, биздин эл 1933, 1937–38-жылдарды көрүп калган да. Анда да элибиздин эң мыкты каймактарын «Алаш Ордонун», «Турандын» мүчөсү деп жалаа менен камап, атууга буйрушкан. Ушунун баарын көрүп туруп, парламент унчукпай жатканына нааразы.

— Мурунку бийлик учурунда саясатчыларды камап алып, анын бизнесин бөлүш деп, бизнестерин тартып алып, андан кийин чыгарып жиберишчү эле. Азыр деле ошондой көрүнөт да?

— Мурунку бийлик бизнесмендердин баарын бөлүшкүлө деп жатып кулап жок болушту. Ал гана эмес Кыргызстанда бизнес жасоо эң оңой, бийлик менен бөлүш да, каалаган бизнесиңди жасай бер деген сөз да чыккан. Бирок, тилекке каршы азыр деле ошол абал сакталууда. Мисалы, М. Бакиев жана башкалардын мүлктөрүнүн талап-тонолушун карабайсызбы. Кыргызстанда баары эле билет Жалал-Абаддагы 7-канал К. Ташиевдики болгонун. Кийин бийликтин кыстоосу менен президенттин тегерегиндеги бирөөнө өтүп кетиптир. Бул деген Кыргызстанда эң биринчилерден болуп бийликтин мародёр, мошенник экенин көрсөтүп турат. Бийлик мародерлукту мыйзамдын негизинде жүргүзүп, кысымдан пайдаланып, бизнестерин тартып алып жатат дегендик десе болот. Бул бүгүнкү бийликтин жүзү.

— Бүгүн бийликке туруштук берүүчү күч барбы? Текебаевден кийин бошогон орунду ким ээлеши мүмкүн?

— Менимче бүгүн баары эле бир нерсени күткөндөй түр көрсөтүүдө. Текебаев акталып чыгып калабы деп жатышат. Бүгүн документалдык жактан акталып жатат. Бир гана маселе бийлик сотторго телефон аркылуу буйрук берип чыгарбай койбосо, чыгышы керек. Бирок, мен ойлойм, бийлик бүгүн К. Ташиев, А. Келдибеков, А. Мадумаровдор түзгөн үчилтикке эч нерсе кыла албайт. Себеби, буларга карата карасанатайлыктардын баарын кылып бүтүштү. Эми дагы кайталаса, түштүктүн эли көтөрүлүп кетиши мүмкүн.

— Текебаевди эл колдойбу?

— Бийлик да бул маселеден коркуп, акырындык менен иштеп жатат. Себеби, кыргызда жон намысыбыз үчүн деген түшүнүк бар. Эгерде түндүк да, түштүк да жабыла жон намысыбыз үчүн деп колдоп кетсе, анда бийлик Текебаев жана башкаларды камамак турсун, президенттик шайлоолорду да өздөрү ойлогондой өткөрө албай калышы ыктымал.

Булак: “Жаңы ордо”

Видео - Өзбек оппозициясынын лидери Мирзиёевди колдой турганын билдирди

Бийликтин басымынан улам өлкөдөн чыгып кетүүгө аргасыз болгон Өзбекстан элдик кыймылынын төрагасы, оппозициячы Мухаммад Салих 23-мартта видеокайрылуу жасап, президент Шавкат Мирзиёевди колдой турганын билдирди.

– Мен Шавкат Мирзиёев Конституцияны бузуп президенттик ыйгарым укуктарга ээ болуп жатканда сындап чыккам. Азыр да аны туура эмес болгон деп эсептейм. Бирок анын президент катары аткарып жаткан иштеринин көбү, анын ичинде көптөгөн жылдар бою унутта калган элге кайрылып, анын көйгөйлөрүн уга баштагандыгы менде кайрадан үмүт отун жандырды. Бүгүнкү күндө өзбекстандыктар Мирзиёевден олуттуу өзгөрүүлөрдү күтүп жатат, алардын ичинде мен дагы бармын, – деди Мухаммад Салих.

Ошол эле маалда ал президент Шавкат Мирзиёевди элдин колдоосуна жана ишенимине таянып, өлкөдө саясий жана экономикалык реформаларды баштоого чакырды.

– Өлкөдө Мирзиёевдин экономикалык реформаларды жасоосуна тоскоолдук кылып жаткан топтор көп. Бирок бүтүндөй мамлекеттин күчү президенттин колунда. Ал кайраттуулук менен мамлекетти алардан тазалашы керек. Бул үчүн бир нече жыл талап кылынбайт, тез аранын ичинде башташы керек, – деди Салих.

Өзбекстандын Жогорку Кеңешинин депутаты, «Эрк» партиясынын түптөөчүсү Мухаммад Салих 1991-жылдын декабрындагы президенттик шайлоодо Ислам Каримовдун жалгыз атаандашы болгон. 1992-жылы өлкөдөгү репрессияларга нааразычылыгын билдирип, депутаттык ыйгарым укуктарын тапшырып берген. 1993-жылы «мамлекетке чыккынчылык кылуу» айыбы менен камакка алынган. Бирок дүйнө коомчулугунун басымы менен баш коргоо чарасы өзгөртүлүп, Ташкентен чыкпоо шарты менен бошотулган. Бирок ошол маалда Түркияга качып кетүү мүмкүндүгүнө ээ болуп, бүгүнкү күнгө чейин Стамбулда жашап келет.

Булак: “Борбор Азия жаңылыктар кызматы”

Өткөн жылы мамлекеттик сатып алуулардан 4 млрд 700 млн сом каражат үнөмдөлгөн

КР ЖК Басма сөз кызматынын маалыматына караганда, 2016-жылдын жыйынтыгында мамлекеттик органдар 44070 электрондук сынактын негизинде 43 млрд 520 миӊ сомго аргандай сатып алууларды жүргүзүп, натыйжада республикалык жана жергиликтүү бюджеттерден 4 млрд 700 млн сом үнөмдөлгөн. Бул тууралуу Жогорку Кеӊештин Бюджет жана финансы боюнча комитетинин бүгүн, 27-мартта Каржы министрлигинде өткөн көчмө жыйынынын жүрүшүндө белгилүү болду.

Каржы министрлигине караштуу Мамлекеттик сатып алуулар департаментинин башчысы Улан Даникеев азыркы учурда баардык мамлекеттик органдар менен жергиликтүү башкаруу органдарына 1 млн сомго чейинки сатып алууларды, сынаксыз эле жүргүзүүгө уруксат берүү чаралары иштелип чыкканын билдирди. Андан сырткары, ал мамлекеттик органдар менен жергиликтүү башкаруу органдары өз бюджетинин 3 пайыз өлчөмүндөгү каражатка да сынаксыз сатып алуусуна мүмкүнчүлүк түзүлө турганын кошумчалады.

Мамлекеттик сатып алуулар департаментинин башчысы ушундай чаралардан улам, «Мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө» мыйзамга айрым өзгөртүүлөр менен толуктоолорду киргизүү боюнча мыйзам долбоору иштелип чыгып, парламенттин кароосуна киргизилгенин билдирди. Анын айтымында, мыйзамга «атайын тартип», «улуттук режим», демпингдик баа» деген сындуу бир катар жаӊы түшүнүктөр киргизилүүдө. Анткени, улуттук мыйзамды Евразия экономикалык бирлигинин курамына кирген өлкөлөрдүн мыйзамдарына шайкеш келтирүү милдети турат.

Талкуу жыйынтыгында «Мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө» КР мыйзамына өзгөртүүлөр менен толуктоолорду киргизүү жөнүндө» мыйзам долбоорунун концепциясы жактырылды.

 

Видео - Орусиянын ондогон шаарларында антикоррупциялык акциялар өттү

26-мартта Орусиянын ондогон шаарларында антикоррупциялык нааразылык акциялары өтүп, аларга миңдеген адамдар катышты. Митингдер бийлик расмий түрдө тыюу салган шаарларда да өттү.

Түрдүү маалыматтар боюнча, Москвада уруксат берилбегенине байланыштуу сейилдөө форматында өткөн митингге 8 миңден 20 миңге чейин адам чыкты. Полиция активисттерге каршы күч колдонуп, акциянын жүздөгөн катышуучулары кармалды.

Борбордо кармалгандардын арасында оппозициячы Алексей Навальный да болду. Ал 27-мартта өтчү соттук угууларга чейин милиция бөлүмүндө калтырылды. Андан сырткары жекшемби күнү өлкө боюнча өткөн митингдерди онлайн түрдө көрсөткөн Коррупцияга каршы күрөшүү фондунун кызматкерлери да кармалып, уюмдун кеңселери тинтүүгө алынды.

Ошондой эле полиция Тула, Краснодар, Нижний Новгород, Самара, Хабаровск, Екатеринбург жана башка шаарларда да митинг өткөрүүгө жолтоо болду.

Навальный Орусия премьер-министри Дмитрий Медведевди коррупциялык жол менен миллиарддаган рублдик каражат тапканын иликтеп чыкканын билдирген. Буга байланыштуу тарапташтарын өлкө боюнча антикоррупциялык митингдерге чакырган. Премьер Медведев иликтөөдөгү айыптоолорго жооп бере элек.

Сурамжылоо: "Президент Алмазбек Атамбаевди «басма сөз эркиндигин муунтуп жатат» деп сындашууда. Сиз буга кошуласызбы?"

Өмүрбек Абдрахманов, экс депутат: «Баарын эле Атамбаевден көрө бербей ким бийликке келгиси келсе, мамлекетти өнүктүрүүнүн жолун издеп программалары менен алектенсин»

— Сөз эркиндиги муунтулуп жатат деп деле эсептебейм. «Сөз эркиндиги муунтулуп жатат, эч ким эч нерсени сүйлөй албай калды»- деп кыйкырып жаткандардын баардыгы эптеп эле бийлик кулап кетсе анан бийликке барып бир креслону кучактап олтуруп калсам деген курулай популисттер. Мен эч качан Атамбаевге жан тартып сүйлөбөйм. Муну менен деле Атамбаевди колдоюн деген ниетим жок. Бирок, ошол бийликке келгиси келип же кичине башына иш түшсө эле бакырып чыга калгандар атайын Кыргызстанды кандай жол менен гүлдөтүп жиберүүчү платформасын алып чыгып элге тааныштырышса анан ошого бийлик каршы болуп камап салса анда айтса жарашат эле. Курулай кыйкыргандардын бийликтеги жасаган иштерин көрүп жатпайлыбы. Мисалы Алмазбек Атамбаев «мен болду, бийликтен кетем»- деп жатат. Бул деле жакшы нерсе. Себеби жаңы Конституция боюнча ал өзүнө ылайыктап туруп бийликте деле кала берсе ким эмне кылып алмак. Эч ким эч нерсе кыла албайт. Ошондуктан баарын эле Атамбаевден көрө бербей ким бийликке келгиси келсе, мамлекетти өнүктүрүүнүн жолун издеп программалары менен алектенсин. Мындай сөз эркиндигине кысым деп айтылган сөздөр баардык бийликтин тушунда айтылып келген, айтыла берет.

Турсунбек Акун,  укук коргоочу: «Акаев менен Бакиев деле журналисттерге кысым кылган бирок мынчалык болгон эмес»

— Муунтуп жатат деп айтпайм, болгону ал кысым көрсөтүп жатат. Кысым көрсөтүп жатат десең толугу менен кошулам. Анткени миллиондогон айып пулдарды салдырып, сотко бердирип, иш козгоп жатат. Атамбаев түздөн-түз көрсөтмө бербесе дагы соттор, укук коргоо органдары анын колунда болуп жатканы эч кимге жашыруун эмес. Азыр прокуратура дагы президенттин алдында көз каранды. Атамбаев ушинтип сүйлөп жатса алар буйрук боло электе эле, соттоп тергеп башташат да. Атамбаев акыркы эки жылга чейин көп жакшы иштерди жасаган. Таптакыр эле жаман иштеди дебейм. Көчмөндөр оюнун өткөрдүк, үркүндүн жүз жылдыгын өткөрдүк, жолдор салынып жатат, электр тармагында маселе чечилип жатат. Акаев менен Бакиевге салыштырмалуу Атамбаев көп иштерди жасаган. Бирок акыркы убактарда оюна келгенди сүйлөп, элдердин аброюна шек келтирип өзүнүн авторитетин түшүрүп, мурдагы иштеринин баарын жууп салууда. Акаев менен Бакиев деле журналисттерге кысым кылган бирок мынчалык болгон эмес. Кечээ эле Конституцияны өзгөртүү алдында Жогорку Кеңеш тарабайт деп жаткан. Бүгүн болсо теңирден тескери кетип тарап кетсин деди. «Азаттык» радиосу жөнүндө премьер-министр кезинде айткан пикирин уктук. Абдан жакшы айтыптыр. Эми кайра айнып «Азаттыктын» банктык эсептерин каматып салууда. Ушул кантип болсун.

Равшан Жээнбеков, экс-депутат: «Бүгүнкү күндө бийликтин чыдамы кетип, эмне кылаар айласын таппай, акчалай доого жыгып, акча аркылуу, массалык маалымат каражат аркылуу жаап, ооздорун басалы деген аракеттер болгонун көрүп жатабыз»

— Туура албетте. Бул атайылап мамлекеттин эң жогорку бийлигинде олтурган адам өзүнүн бийлигин, кол алындагы сотторун, укук коргоо органдарын, массалык маалымат каражаттарын пайдаланып, ага жакпаган, аны сындаган массалык маалымат каражаттарын муунтканга аракет кылып жатат. Мындан сырткары аябагандай көп суммадагы доого жыгып жапкандын аракетин көрүүдө. Бул бизге окшогон авторитардык мамлекеттерде гана болушу мүмкүн. Демократиялык мамлекеттерде президенттер, премьер-министрлер жана анын жакындары адатта массалык маалымат каражаттарын сотко бербейт. Өзгөчө алар сындаган учурларда. Бизде бул бүгүнкү күндө бийликтин чыдамы кетип, эмне кылаар айласын таппай, акчалай доого жыгып, акча аркылуу, массалык маалымат каражат аркылуу жаап, ооздорун басалы деген аракеттер болгонун көрүп жатабыз. Бул абдан өкүнүчтүү нерсе.

Адилет Калыгулов, «Эгемен» сайтынын башкы редактору: «Кайсыл бир күчтөр, топтор Кыргызстандагы сөз эркиндигин коргомуш этип, «башкалардын оюн, пландарын» коргоп, аны ишке ашырып жатышат»

— Сөз эркиндиги — ​демократиянын башкы атрибуту. Ансыз демократиялык саясый система өз функциясын аткара албайт. Тилекке каршы сөз эркиндиги кээ бир демократтык коомдо да абсолюттуу болбойт. Сөз эркиндигин эки тараптуу карасак болот. Ал абсолюттук чындыктын айтылышы, анан ушак-айың, калп нерселерди чындыктай кылып бурмалоо. Жалпылап алсак, басма сөз эркиндигин массалык маалымат каражаттарынын көз карандылыгы эмес, өлкөдө жарандарга түрдүү маалыматтарды эркин алуу укугу менен пайдаланууга мүмкүндүк берген, көп сандаган түрдүү багыттагы басма, радио-теле компанияларынын болушу камсыз кылат. Өз алдынча алынган маалымат каражаттарын толугу менен эркин деп эсептөөгө болбойт. Өлкөбүздөгү «сөз эркиндиги» тууралуу айтсам ооба, бизде бул эркиндик бар. Бирок, ошол эркиндикти колдонуу ыкмасы, багыты башкача өңүттө ишке ашып жатат. Аша чаап кетмей, калп-чыны аралашып аягы сөздүн баркы кете баштады. «Эркиндикке» шылтап улууга урмат, кичүүбүзгө ызат дегенди унутуп баратабыз. Ага улай айтылган сөздөргө жоопкерчилик да ымалашбай баратат. Мамлекетте сөз эркиндиги да, туруктуулук да, ынтымак жана мыйзамдуулук да болушу керек. Анан албетте, сөзсүз ТАРТИП болуш керек. Ошондо сен сөзүңдүн гана эмес, өзүңдүн да укугуңду коргой алчу мамлекеттин түзүлүшүнө салым кошкон болосуң. Учурдан пайдаланып айтып койгум келет, кайсыл бир күчтөр, топтор Кыргызстандагы сөз эркиндигин коргомуш этип, «башкалардын оюн, пландарын» коргоп, аны ишке ашырып жатышат.

Дайырбек Орунбеков, журналист: «Бүгүн, ушундай адилетсиздиктин жеткен чеги келди. Баарын катары менен сотко сүйрөп, мүлкүн камакка алып жатат»

— Сөз эркиндигин бүгүн эле муунтуп жаткан жок. Мурда эле кысым башталган. Президент мени 2 млн сом доого жыгып, бүт ММКлар аркылуу кечирим сурап, жазганыңды төгүндөйсүң деп, эми каматам деп жатат. Президенттин шопуру Икрам Илмиянов коомдук ишмер, журналист Уран Ботобековго 1,8 млн сом доону мойнуна илди. Сот, башкалардын кадыр-баркын коргоодо миллиондоп доо талап кылса да, аз тыйын чечим чыгарса, булардын кадырын миллионго баалап эки жүздүүлүк кылды. Бүгүн, ушундай адилетсиздиктин жеткен чеги келди. Баарын катары менен сотко сүйрөп, мүлкүн камакка алып жатат. Азыр, баары сөз эркиндиги маанилүү экенин түшүнүп жапа тырмак каршылык көрсөтүүгө киришти. Ал тургай бир кезде сөз эркиндигине кыянаттык кылгандар, Атамбаевди мактап колдогондор дагы анын туура эмес экенин эми түшүнүштү окшойт. Такыр эле сөз эркиндиги жок деп айтуудан алысмын, КТРК, «Эгемен» деген былжырбай сайттарга эркиндик бар. Каалагандай былжырап жатышат.

Адилет Айтикеев, журналист: «Атамбаевдин бийлиги демократияга жана сөз эркиндигине каршы абдан ыплас аракеттерди жасап келе жатат»

— Президент Алмазбек Атамбаев сөз эркиндигин муунтууну мындан үч жыл мурун эле баштап алган. Тагыраак айтканда 2014-жылы ошол кездеги парламенттин 5-чакырылыштын депутаттары кылмыш кодексинин 329-беренесине өзгөртүүлөрдү жана толуктоолорду киргизүү боюнча токтомду кабыл алышкан. Ошого байланыштуу атайылап деген жалган маалымат тараткандыгы үчүн беренени киргизишкен. Анын негизинде журналисттерди атка минерлер жөнүндө туура эмес жазгандыгы үчүн кылмыш жоопкерчилигине тартууга мүмкүнчүлүк түзүлгөн. Ал мүмкүнчүлүктү биринчилерден болуп азыркы кездеги оппозициянын лидери болуп камакта жаткан Өмүрбек Текебаев өзү баштап, мыйзамга президент июнь айында кол койсо, ал киши август айында менин үстүмдөн Свердлов райондук ички иштер башкармалыгына арыз менен кайрылып «Адилет Айтикеев деген журналистти камап сот жообуна тартууңуздарды өтүнөм» деген билдирүүсүн калтырган. Ошол кездеги ШИИБинин тергөөчүсү Аида Капарованы кысымга алып, качан камайсыңар, качан кылмыш ишин козгойсуңар деп бир топ басымдарды жасаган. Мына ошол кезден сөз эркиндигин муунтуу аракети башталган. Андан кийин жакындан баштап «Азаттык», «Заноза» сайттары дагы жазаланып жатышат. Мына ушул кезде бийлик журналисттерди эки жикке бөлүп салды. Тилекке каршы журналисттер сөз эркиндиги, демократияга кызмат кылгандын ордуна жарым-жартылай бийликти жактап, калгандары бийликке каршы чыгып эки топко бөлүнүп калды. Бийликке каршы сын жазган журналисттердин баарын «силер ушакчысыңар, бийликтин жасаган иш аракетин көргүңөр келбей жатат. Кыргызстанда чыр-чатак чыгаргыңар келип жатат»- деп бийликтин акырынан жем жеген журналисттер тынбай бизди мазактап, ар кандай акцияларды уюштуруп келишкен. Мисалы Улан Эгизбаев, Жакшылык Бердибек уулу, Адилет Калыгулов деген жигиттер «Анти Өрдөк» деп Дайырбек Орунбеков экөөбүзгө каршы акция өткөрүшкөн. Азыр партиялашы тарабынан кысымга алынып жаткан Жанар Акаев дагы бир кезде бизди булар ушакчылар деген мазактаган сөздөрдү айтып келишкен. Азыр алар сөз эркиндиги канчалык бизге маанилүү экендигин, сөз эркиндиги өтө коркунучтуу абалга кептелгендигин мына ушунун баардыгын кеч болсо да түшүнгөндүгү өтө жакшы. Буга чейин болуп көрбөгөндөй доо арыздар жүрүп жатат. Кандайдыр бир ойлонулбаган, атайылап жасалган иш аракеттер жүрүүдө. Акаев менен Бакиев убагында дагы «Азаттык» радиосунун теле берүүлөрүн бууп салган учурлар болгон. Бирок алардын банк эсептерин эч ким эч качан камакка алган эмес. Негизи эле Атамбаевдин бийлиги демократияга жана сөз эркиндигине каршы абдан ыплас аракеттерди жасап келе жатат. Булардын бийликке келгендеги максаты кан төгүп бийликке жетип алсак, анан каалашыбызча башкарабыз деген ой менен келишкен. Ошол максаттарына жетип бүгүнкү күндө каалагандай хан болуп жатат. Атамбаев бул аракети менен кыргыз мамлекетинин түбүнө жетиши мүмкүн.

Булак: “Жаңы ордо”

Түштүк Кореянын прокуратурасы экс-президентти камакка алууга ордер сурады

Түштүк Кореянын прокурорлору өлкөнүн мурдагы президенти Пак Кын Хени камакка алууга ордер сурап, ал пара алуу үчүн «кызмат абалын жана президент деген макамын ашкере пайдаланганын» жана мамлекеттик иштер боюнча жашыруун маалыматтардын ачыкка чыгуусуна жол бергенин билдиришти. Пак Кын Хе коррупциялык чууга кабылгандан кийин марттын башында бийликтен кеткен.

Азырынча Сеулдун райондук соту прокурорлордун кайылуусу боюнча комментарий бере элек. Аны камакка алуу чечимин чыгарардан мурда сот экс-президентти суракка чакырары күтүлүүдө.

65 жаштагы Пак Кын Хе пара алууга, жашыруун маалыматты ачыкка чыгарууга жана кызмат абалын ашкере пайдаланууга айыпталууда. Ал Түштүк Кореянын демократиялык жол менен шайланып, мөөнөтүнөн мурда кызматтан кетирилген алгачкы президенти. Анын кызматтан алынышын өлкөнүн Жогорку соту марттын башында колдогон.

Конституцияга ылайык, эми президенттик шайлоо 60 күндүн ичинде өткөрүлүшү керек.

Пак Кын Хеге карата импичмент жарыялоого анын ири компаниялардын топ-менеджерлерине басым жасап, айрым маселелер боюнча өкмөттүн макулдугу үчүн аларды ондогон миллион долларды берүүгө мажбурлаган деп айыпталышы себеп болгон. Учурда президенттин милдеттерин өлкөнүн премьер-министри Хван Гёан аткарууда.

Булак: “Борбор Азия жаңылыктар кызматы”

Адахан Мадумаров, “Бүтүн Кыргызстан” партиясынын лидери: «Бүгүн Атамбаевди катуу сындап жатамбы, эртең Атамбаев бийликтен кеткенден кийин аны коргойм, тийбегиле дейм»

 

— Адахан Кимсанбаевич, казак президенти Нурсултан Назарбаевдин биздин президенттин Европада сүйлөгөн сөзүнө жооп бергенин көрсөңүз керек. Суроо берген журналист Алмазбек Атамбаев “Евроньюс” телеканалы аркылуу “2010-жылы казактар чек арасын жаап, бизге блокада кылганда адам өмүрү кыйылган күндөр болгон” деп айткан сөзүнө токтолду. Мен дагы биринчи суроону президентибиздин ошол сөзү тууралуу бергим келип жатат. Президенттин коңшу мамлекетке доомат койгону туура эле болдубу?

— Мен көп жолу ушул теманы мисал келтирип айтып келдим. Эгер кошунаң тынч болбосо, ал жакты сөзсүз бекемдейсиң. Жаман иш чаралар болуп жаткан болсо бала-чака ошону көрбөсүн, андан таасир албасын дейсиң. Ошол сыяктуу ар бир мамлекеттин башчысы, журт атасы деген сезими бар киши чек араны бекемдейт. Ошондуктан “Сен чек араны жаап алдың” деп доомат айтышка эч кимдин эч кандай укугу жок. Жаңы жыл тоскондо Кытай дагы эки жумалап чек араны жаап коёт. Эгемендик майрамы келе жатканда Өзбекстан дайым чек арасын жаап келет. Кыргызстан баардык жагын жалжайтып ачып койгон болсо эле силер дагы биздей болгула деш керекпи? Өзүн-өзү сыйлаган, өзүнүн коопсуздугун көзөмөлгө алган мамлекет сөзсүз түрдө ар кандай окуяларга каршы ар кандай чараларды көрүүгө укуктуу. Ал үчүн доомат коюуга акыбыз да жок. Доомат коюу эл аралык аренадагы маданиятсыздыктын белгиси, дипломатиядагы туура эмес иш. Жакшы киши, жакшы кошуна үйүнүн ичиндеги же кошунасы менен болгон чырды бүтүндөй ааламга жар салбайт. Аны шашпай акылы, сабырдуулук, туугандык сезим менен чечип алыш керек. Ал сөздү Европага барып айтканда Европа жардам берип жибермек беле? Ал сөз эмне максатта айтылды? Эмне максатта айтылганы айткан кишиге маалым. Бизге маалым эмес.

— Президентибиз “Казактар чек араны жаап коюп адам өлүмү болуп кетти” деп баса белгилеп айтты. Бул деген чоң доомат да, туурабы?

— Бул жоопкерсиздиктүү билдирүү. Эч кандай сынга туруштук бере албай турган жеңил ооздук. Жакшы эмес көрүнүш. Казактын жетекчиси Нурсултан Назарбаев өтө акылман аксакал киши да, ага көңүл бурбай, тек гана күлүп койду. Ошол күлкүнүн ичинде тонналаган ойлор бар. “Буга жооп берүүнүн кажети деле жок, мен ал деңгээлге түшкүм келбейт, ал кишиден эмнелерди гана укпай жүрөбүз, айтып эле келатпайбы”- дегендей түр калтырды.

— Нурсултан Назарбаев “Кандай адам гана болбосун ойлонуп сүйлөш керек” деген сөздү айтты. Ушул сөздү кандай чечмеледиңиз?

— Бул сөздү эчен кылымдардан бери эле кыргыз айтып келет. “Ойлонбой сүйлөгөн онтобой өлөт”, “Ойноп сүйлөсөң да ойлоп сүйлө”, “Жаактан жаңылган турбайт, туяктан мүдүрүлгөн турат” дейт. Назарбаев туура айтты. Ар бир жерде ойлонуп сүйлөш керек. Ар бир сөздүн аркасында жоопкерчилик бар. Ал үчүн сөзсүз президент болуштун кажети жок. Жөнөкөй инсан катары да ойлонуп сүйлөшүң кажет. Айткан сөзүңө өзүң ээ болуп, жооп беришиң керек. Бул кыргыздын каада-салты. Мусулманчылыкта “гыйбат” деп коёт. “Гыйбат”- бул оор күнөө. Акыретке барганыңда өзүңдүн бир тууганыңдын этин жеген менен бирдей болгон күнөө. Бирөөгө күнөө артканда дагы канча жолу ойлонуп артасың, бүтүндөй мамлекетке күнөө артышка чоң жоопкерчиликти сезүү керек. Назарбаев саясатта боло берет дегендей кылып күлүп койду, бул ал кишинин улуулугу.

— Казак президенти “Саясатчы, эл башкаруучу болуу үчүн пилдин терисиндей калың тери керек” деген жакшы сөздү айтты. Бизде бийлик башындагы башчыларды, саясатчы болуп оппозицияда жүргөндөрдө деле пилдин терисиндей калың тери болбой жатпайбы?

— Бүгүнкү заманда саясатчы гана эмес, адам болуш үчүн да пилдин терисиндей калың тери зарыл. Себеп дегенде жалаң ушак-айыңдын, жалгандын, арамдыктын айланасында калып калганда, ошолордун баарын көрүп сабырдуулук менен гана жашаш керек. Сабырдуулук-бул момун мусулмандын абдан чоң бир касиети. Сабырдуулукту аябай бийик деңгээлге көтөргөн кыргыз философиясында “Сабырдын түбү сары алтын” деген керемет айтылган сөз бар. Тилекке каршы, бүгүн көпчүлүгү сабырдуулукту алсыздык, коркоктук катарында кабыл алышат. Азыр дүйнө оодарылып калбадыбы. Кедей болсоң күлкү, чындыкты айтсаң келесоо, болгонду болгондой айтып койсоң тынчтык бербеген киши катары кабыл алат. Бай, ууру болсоң кыйын, эки жүздүү болуп кетсең азамат катары көрүнүп калбадыңбы. Мейли, сен соодагерсиңби, калемгерсиңби, саясатчысыңбы сабырдуу болгон жакшы. Мамлекеттин жетекчиси болуу үчүн сөзсүз пилдин терисиндей калың тери керек. Башка мамлекеттин жетекчилеринин дарегине айтылып жаткан сөздөрдү карап көргүлөчү. Алар баарын көтөрөт. Кошуна мамлекеттин президентин эмне деп айтты эле, ал киши жооп бердиби? Жооп берип, төмөн түшкөн жок. Себеп, “Акылы тайкы, жоопкерсиз кишилер менен айтышпа” деген акылмандык сөз бар. Биринчиден, анын деңгээлине түшөсүң, экинчиден, өзүнүн маданиятсыздыгы менен баары бир сени жеңет дейт. Ошондуктан улуу кишилер дөдөбай кишилердин сөзүнө көңүл бурбайт. Муну пил менен чиркей дегендей салыштыруу катарында кабыл алсак боло берет. Чиркейдин чакканын пил байкабайт да.

— Сиз мындан бир аз мурун Москвага барып, ал жактагы мекендештерибиз менен жолугуп келдиңиз эле. Кечээ жакында Алма-Ата шаарына ошондой эле жолугушууга барып келдиңиз. Сыртта жүргөн мекендештерден “Кыргызстан ЕАЭБге киргени туура чечим болду, биздин абалыбыз өзгөрүп кетти” деген сөздү уга алдыңызбы?

— Андай баса белгилеп айтып аткан жери жок. Алар ушул кезге чейин деле эптеп күн көрүп келген. Бир гана жери каттоого туруу жагынан же болбосо жумуш издеп табуу жагынан сөзсүз түрдө жеңилдиктер болот. Андан маселе жок. Ал жактагылардын жагдайы бираз-бираз өзгөрбөсө, биздин жагдайыбыз кыйындабаса андан жакшырып кеткен жери жок. Кыйындабаса деп айтканымдын себеби, бизге ошол уюмга кирбеген өлкөлөрдөн ташылып келүүчү буюмдардын саны кескин түрдө азайды. Алардын баасы көтөрүлдү. Турмуштук салыштырууну алып карасаңыз, мындан эки жыл башта эмне деген тойлор өтүп жатты эле, азыр андай тойлор жок. Бул чөнтөгүңө жараша ышкыр дегенди билдирип калды. Биз үнөмдөгөнгө бираз мажбур болуп калдык. Башта жаңы жабылган навайчынын нанындай тарап жаткан жаңы курулган батирлер бүтпөй туруп сатылып кетчү. Азыр 30 ай пайызсыз үстөгү жок алгыла десе дагы киши чыкпай жатпайбы. Аны салыштырыш үчүн Илимдер Академиясында экономика институтунун директору болуштун кереги жок. 200 миң тоннадай жер жемиштер Кыргызстандан чыкпай калды. Бул кыргыз айыл чарбасына болгон чоң сокку. Себеп, биздин дыйкандар өндүргөн жер жемиштер алар койгон талапка жооп бербейт деген шылтоо. Ал шылтоонун ичинде саясат бар. Мындай шылтоо болбошу үчүн Өкмөт иштеши керек эле. Тышкы саясат ордунда болушу керек. Анын күңгөйү менен тескейи бирдей. Жыргап кеттик деген деле киши жок. Туура эмес болду деген да көп адам болбоду. Ырас, биримдикке кирдиңби, пайдасын көбүрөөк көрүүгө аракет кылыш керек болчу. Нурсултан Назарбаев “Мен Кыргыз Өкмөтү үчүн да иштегенге убакытым да, каалоом да жок” деп айтпадыбы. Туура айтты. Эмне бизге бирөө иштеп бериши керекпи? Же бүтүндөй аалам Кыргызстанды багам деп ант ичкенби? Эмне үчүн бөлөктөр иштеши керек? Өзүбүздүкүлөр кайда карап жүрүшөт? Азыр дагы жолдун курулушуна 70 млн доллар акча бөлүндү деген маалыматты окуп жатам. Айланайын, анын бермейи бар. Кантип берет? Же акыркы күндөрүм калганга чейин алып калайын деген саясат жүрүп жатабы? Биз байкабай өзүбүздүн мойнубузга сыйыртмакты илип жатабыз. Мына, азыркы азаматтардын жүргүзүп жаткан тышкы жана каржы саясаты.

— Башка саясатчыларга караганда журналистика чөйрөсүн жакшы түшүнөсүз. Путин бизге жасаган ырасмий иш сапарынан соң, биздин президент элчилерден ишеним кат алып жатып сүйлөгөн сөзүнөн кийин орустардын “Коммерсант”, “Лента РУ”, “Фергана РУ” сыяктуу маалымат сайттары кыргыз президентин мыскылдап, шылдыңдагандай түр калтырган макалаларын жарыялады. Ушул да тышкы саясат катуу чыңалууга барып кептелгенинен кабар береби?

— Кабар бермек түгүл ушуну токтотосуңар, же болбосо адам болгулачы деген ишарат. Мыскылдап жазып жаткандарын мен да окуп жатам. “Фергана РУ” деген сайтында эмнелерге гана салыштырбай жатат. Байыркы Римде өзүнө-өзү жооп бербеген Калигула деген император болгон. Ал дагы ушунчалыкка жетип, өзүнүн минип жүргөн атын сенатор кылып дайындаган. Ошону менен салыштырып жазып жатат. Мен кыргыз жараны, атуулу катарында сөзсүз түрдө намыстанам. Чоң жыйындарда дагы Кыргызстандагы боло берчү окуялар дешип коюушууда. Көңүлгө албагыла дегендей болуп атпайбы. Эсепке кошулбай калган мамлекет болуп жатпайбызбы. Ар бир жерде мисал катары колдонулган мамлекет болуп баратпайбызбы, болгондо дагы терс жагынан. Бул тышкы саясатыбыздын ордунда эместиги. Тышкы саясатты жүргүзүп жатабыз деп канчалык кыйкырышпасын, дени соо киши антип мактана албайт. Себеби, мактанаарлык эч нерсебиз жок.

— Тышкы саясат туруктуу болуп жатат деп азыркы президенттин аппарат башчысы болгон Сапар Исаковду “Манас” ордени менен сыйлабадыбы?

— Тышкы жана ички саясатыбыз да оор маселе бойдон турат. Жеңил-желпи саясат жүргүзүүнүн натыйжасында бир дагы мамлекет менен терең ишеним артылган мамилебиз жок. Түркия менен болгон мамиле аябай эле бузулду. Казакстан менен мүмкүн болушунча бузганга аракет болуп жатат. Дагы бир жолу рахмат айтам, пилдин терисиндей калың териси, керемет акылы бар казак президенти тентек инисине кечиримдүү болуп, көп нерселерди жасап жатат. Сыртка чыгып калса же сизге окшогон калемгерлер менен жолукса кошуна мамлекеттер менен салыштырып, көптөгөн туура эмес сөздөр чыгып кетүүдө. Сен өзүң кимсиң? Кайсыл жетишкендик менен жогор жактан карай аласың? Айланайын, тийбе, сындабай эле койчу! Пайдаң тийбесе да зыяныңды тийгизбечи! Ар бир айткан сөздүн зыяны сөзсүз тийет да. Ошондуктан аябай абайлаш керек.

— Ислам Каримовдун дарегине ойлонулбай сүйлөп койгондун азабынан 6 жылдан бери Өзбекстан менен болгон мамиле кескин начарлап кеткенин эч ким жокко чыгара албайт. Каримов чек араны чычкан өткүз кылып тосуп салды эле, биз коргондун ичинде калгандай абалда калганбыз. Өзбектердин азыркы президенти бизге туугандык, кошуналык мамилени көрсөтүп жаткандай болуп жатат. Эки өлкөнүн ортосундагы көшөгөнүн ачылышы убактылуу эле болуп калбайбы? Сизде кандай ынаным бар?

— Шавкат Мирамановичтин президент болуп келгени кандайдыр бир үмүт отун жандырат. Башта андай үмүт жок эле деген сөздөн алысмын. Ислам Абдуганиевич дагы өз мамлекетинин, өз элинин залкар, керемет инсаны. Өзбекстанды эч кимге көз каранды кылбастан бутуна тургузуп, агрардык-индустриялдык мамлекеттердин катарына кошуп койду. Мамлекеттин алтын корун, байлыгын, куралдуу күчтөрүнүн күчүн карап көргүлө. Бул жагынан Каримов Өзбек мамлекети үчүн эбегейсиз чоң иш кылып кетти.

Ал киши бирөөгө жагабы-жакпайбы анын маселеси. Шавкат Мираманович жаңы муундагы жетекчи. Бул эми алтымыштын кырынан өткөн киши. Сөзсүз түрдө көз караш башка. Анын ыргагы, темпи бөлөк. Ал тездик. Улам-улам облус шаарларды кыдырып, тез-тез жыйындарды өткөзүп, ар бир маселе боюнча чыгып сүйлөп жатканына баракелде дейсиң. Кошуна мамлекеттерге жасаган мамилелери, сүйлөгөн сөздөрү да абдан жакшы. Биригүүгө, кызматташууга, чек араны ачууга жасалып жаткан аракеттерди кош колдоп колдоо керек. Бул кишинен сүйлөгөн бир канча сөздөрүн атайын карадым. Убактылуу дегенден алысмын. Себеп, ишеним ошондой. Ал киши бүгүнкү замандын агымын туура түшүнүп жатат дагы, өзүн-өзү коргондоп, өзгөчөлөнүп алып өсүп-өнүгүү мүмкүн эместигин сезип жатат. Озбек президентинин кадамын убактылуу эмес, концептуалдуу деп айтсак болот. Өкмөттүк жыйынында сүйлөгөн сөзүн уктум, аны программасы катарында кабыл алдым. Эң туура маселелерди коюп жатат. Түркмөнстанга жасаган иш сапары. Москвага баратат. Казакстан менен болгон мамилесин караңыз. Ар тараптуу караганда концептуалдуу маселелер менен кетип бара жатат.

— Биздин президент тышкы саясатта бир эле ойлонулбай айтылган сөз менен мамилени бузуп койсо болорун далилдегендей болду да. Мындан кийин да дагы бир ойлонулбай айткан сөзү менен мамиле бузулуп калсачы?

— Мунун айткан сөзү менен мамиле бузулбай деле калды. Мен мисал кылып айткандай пил менен чиркей сыяктуу болуп, көңүл бурбай калбадыбы. Ар кандай макалалардын чыгып башташы көңүл бурбай калгандын бир себеби. Мага Шавкат Мирамановичтин бир сөзү жакты. “Бизге тирешүүчүлүк керек эмес, бизге кызматташтык керек. Бизге эрегишүүчүлүк керек эмес, бизге биригишүү керек” деген сөз айтты. Бул мааниси терең сөз. Эрегишүү, тирешүү шайтандын иши. Ал сөздү тышкы саясатта дагы негизги ураан катары колдонсо болот. Биз эч ким менен эрегишпейбиз, бирөөнүн алдында биз кыйынбыз деп айтпайбыз, тек гана аны иш үстүндө ганы көрсөтүшүбүз керек деген сөздү айтты. Борбордук Азиядагы ар бир мамлекетте байкалбаган, башкалардын алдында канчалык доспуз деп айтканы менен тымызын көкүрөк тирешүүчүлүк болуп келген. Бул киши ачыктан-ачык ошол тирешүүчүлүк биз тараптан болбойт деп айткандыгы чоң маселе.

— Өзбекстан менен Казакстанды суу менен камсыздап келген Нарын дарыясы бизден башталат эмеспи. Нарын дарыясына ГЭСтерди курууга Өзбекстан каршы болуп келген. Бул маселе да оң жагына чечилет деп үмүт артсак болобу?

— ГЭСтер курулабы-курулбайбы ал бир гана өзүбүздөн көз каранды. Биз канчалык даражада тил табышып сүйлөшө алабыз? Мен 1995-жылы депутат болуп келсем, ошондон бери айтып келе жатам. Өзбекстан менен тил табышып сүйлөшө ала турган инсан керек. Биз сөзүбүзгө турушубуз зарыл. Чымчыктын саясатын жүргүзбөшүбүз кажет. Алар менен кызматташуу жөнүндө сүйлөшүп алып, сыртка чыкканда кошуна мамлекеттердин системасы мындай деп сындай башташат. Алардын системасы менен сенин кандай жумушуң бар? Сен ар бир мамлекет менен жекеме-жеке мамиле түзүшүң керек. Мисалы, менде кандай гана кишилер бар. Алардын баары менен мамиле кылам. Бирин-бири көрсө кол бербей тургандары жок эмес. Бул ошолордун жеке проблемасы. Мен ар бир кишиден жакшы жагын көрүшүм керек. Кандай кишилерди кечирбесең болот? Ууруну, жетим-жесирлердин акысын жегенди, сөзүндө турбаган кишилерди. Ушундай кечирбей турган касиеттери барлар менен байланышпай койсоң болот. Ошол сыяктуу эле ар бир мамлекеттин оң жана терс жактары болот. Кандай болгон күндө дагы башка мамлекетти окутууга, сындаганга биздин укугубуз жок. Муну билишибиз керек. “5 жыл ичинде жок дегенде бир ГЭСти куруп, ачып берип кетсем деген оюм бар”- деп айтпады беле.

Ал эмес биринчи агрегаты бүтүп калган Камбар-Ата‑2 ГЭСинин экинчи агрегатын бүтпөй койду го. Ошону эле бүтүп койгон болсо чоң иш болбойт беле. Тескерисинче ошол кездеги жасалган иштерди сындап, тепкилеп, жамандап келбедиби. Мамлекет өз күчү менен ГЭС курса боло турганын далилдеген. Мындан сырткары студенттик курулуш отряддарын жандандырганбыз. Биринчи жылында студенттер 90 млн иштеп тапса, экинчи жылында 130 млн иштеп табышкан. Ошол студенттерди Сочиге олимпиадалык курулуш иштерине жибергенбиз. Анын баары токтободубу. Кана ошол студенттик отряддар? Кана Камбар-Ата‑2 ГЭСинин экинчи агрегаты бүткөнү. Жок дегенде бир мектепти жылыта турган чакан ГЭС куруп койгону кана? Баары курулай жалган сөз. Кичинекей чакан ГЭС куруп койгондун ордуна кыргыздын мойнуна 37 млн доллар карызды илип коюп кетип баратат. РусГидронун ГЭСтин курулушуна деп 37 млн доллар берген акчасынын дайыны жок. Кайда кетти, ал акчаны ким табат?

— Тышкы саясат, бөлөк өлкөдөн карыз алуу боюнча дагы президенттин “Мен турганда карызга акча алып алгыла. Менден кийинки президентке береби-бербейби” деп айткан сөзү бар. Сырттан келген инвестиция же жардам деп коёлу, бир гана президенттен көз каранды болуп, кийинкилерине ишенич жаралбай калабы?

— Мамлекетти талкалоо жолуна түшкөндөгү негизги идеология ушул болуп калат. Россия чачырап ыдырап атат, ар бир республика өзүнчө эгемендүү болобуз деген кыймылдар башталып калды деген учурда Ельцинди сактап, коргоп калабыз дегендер “Сырттан келген инвестиция Ельцин үчүн берилип жатат. Ельцин кетсе инвестиция токтойт” деп коркуткан. Мен кетсем бербей коёт дегени дагы ошондой. Инвестицияны кишиге бербейт, ошол мамлекеттин экономикалык программасына, жер алдындагы байлыктарын эске алуу менен берет. Союз ыдыраганга чейин Горбачевге берилип жатат деп келсе, андан кийин Ельцинге гана берет деп чыгышкан. Путин келип ошолордун баарын токтотподубу, сырттан келген инвестициянын кереги жок дебедиби. Россияны орус өкмөтү башкарбай ЭВФ, Дүйнөлүк банк башкарып, пенсияны качан, канчага көтөрөсүң дегенди ошолор чечип калган. Алар келгенде аэропорттон көздөрүн карап жалдырап тосуп алат эле. Аларсыз жашай албай калган. Кыргызстан азыр ошондой. Ошол жолду басып өтүп баратабыз. Сырттан келген карыз алмайды токтотушубуз керек. Биз ички ресурсубузду топтоп, ички күч менен кетишибиз керек.

— Путин президент болуп келген жылдары эле кирешелүү ишканаларды мамлекеттин карамагына алуу менен ишин баштаган. Бизде тескерисинче болуп, кирешелүү болгон ишканалар сатылып, болгондо дагы жең ичинен жарыбаган тыйынга кетип жатпайбы. Маселен, азыр “Мегакомду” сатыкка чыгарып сата албай убара тартууда. Путиндин саясаты менен биздеги саясатты салыштырып болбойт го?

— Сатыкка алып чыкканда дагы инвестиция жумшай турган кишилерге эмес, өзүнүн жан-жөөкөрлөрүнө кетип жатпайбы. “Бишкек арак заводу” эмне болду? Азыр “Мегаком” боюнча маселе чыгууда. Буга окшогон тармактар көп. “Кумтөр”, “Жерүй”, “Талды-Булак”, “Макмал”. Санай берсең мындай нерселер толуп жатпайбы. Ошолордун кадырына-баркына жетпей, тескерисинче аларды банкротко алып барып, андан кийин жеке колго өткөрүп берүү аракеттер болуп жатканы жалган эмес. Бул иш шайтан куугандай тездик менен жүрүп жатат. Мен бул система жарабайт деп башынан баштап какшап айтып келем. Өкмөттүн кереги жок, президент жоопкерчиликти жеке керт башына алсын деп айтам. Башка мамлекеттер ошол жол менен өнүгүп жатышат. Швейцария менен бизди салыштырып карап көргүлө. 8 млн калкынын саны бар өлкөдө депутаттардын саны болгону 46. Жеринин аянты болгону 41, 29 миң кв км. Бюджети биздики 1 млрд доллардан араң ашса, ал жерде 246 млрд доллар, бизде 30га жакын министрлик болсо, аларда 7 гана министри бар.

— Бизде кереги жок министрликтер, бирин-бири кайталаган кызматтар толтура экенин баары эле билет да. Мисалы, бирөөнүн короосундагы койду, кампасындагы данды санап олтургандан башка дыйкандарга жарытылуу кеңеш айта албаган айыл чарба министрликтерине окшогон министрликтердин кереги барбы?

— Аларды атайын кызматка айлантыш керек. Бизге биринчи кезекте суу министрлиги зарыл. Ошол суу министрлигинин алдындагы азык-түлүк департамент кылып койсо болот. Бизде экологиялык жактан мыкты деген азыктарды өндүрүп, башка мамлекеттер менен келишимдерди түзүп, аларга түз жеткирип берүү менен байыганга көзүм жетет. Аябагандай чоң кызмат пайда болот. Жолдун боюнда туруп алып дарбыз-коон, помидор, капуста саткандардын баардыгын мамлекет сатып алып, сыртка чыгарышы керек. 2007-жылы Белоруссиянын Коргоо министрлиги “Бизге 50 миң тонна жашылча жемиш керек” деп буйрутма берген. Биз ошонун 15 пайызын да таба алган эмеспиз. Бир мамлекеттин Коргоо министрлигинин керектөөсүн камсыздай албаган эле айыл чарбабыз бар. Ушундан кайда сатабыз деп канча көйгөй жаратып жатат. Иштин көзүн тапса эле баары кетет.

— Мурун Энергетика министрлиги болуп турганда электр тармагындагы майда бөлүмдөр аз болгон. Азыр бөлүмчөлөр көп болуп, уурдоого шарт түзүлүп калбадыбы?

— Депутат Абыт Ибраимов “Аскар Акаевич, эмне дегенди түзүп жатасыз? Холдинг эмне деген түшүнүк? Хо-ол үй деген. Тар чөйрөнүн кызыкчылыгы үчүн энергетика тармагын түзүп жатасызбы?” деп сессияда сүйлөгөн. Анда түшүнгөн эмес. Ураа-ураа, кабыл алышыбыз керек дегендер бүгүн да акыл үйрөтүп жүрөт. Ошондо каршы чыккан бизге бүгүн да сын айтып келе жатышат. Бийлик өзгөрүп кеткен жок, ошонун калдыктары, уландылары келет. Биз ар дайым Казакстан менен Өзбекстанга биздин электр энергияны сатып алгыла деп келгенбиз. Биринчи жолу акыр замандын белгиси катарында Кыргызстан Казакстандан бизге электр энергиясын бергилечи деп суранды. Мына, кыргыздын энергетика тармагынын жердин түбүнө кирип кеткендиги.

— Мүмкүн бул дагы үлкөн адамдардын балдарынын жашоосуна шарт түзүп берүүнүн жакшы жолу болсо керек да?

— Аны менден жакшы билип турасыңар. Баардык нерсени Мадумаровдун оозу менен айттыра бербестен, мактап жазып жүргөн кыйындардан ушул суроолорду берип сурагыла, мага караганда ошолор ичине кирип жакшы билишет.

— Сиз Акаев менен Бакиевди алып келишибиз керек деп айттыңыз эле. Кечээ эле Аскар Акаев интервью берип, өзүмдүн жериме эле сөөгүм коюлса дегендей сөздү айтыптыр. Дагы деле ал кишини алып келиш керек деген пикирдесизби?

— Мен позициямды саясий конъюнктурага жараша өзгөртпөйм. Мен ким болгон күндө дагы кыргыз баласы кыргыз болуп жаралгандан кийин кыргыздын жеринде жүргөн жакшы деп айткам. Сөөгү да кыргыздын жеринде калганы жакшы. Кандай гана жамандык кылбасын Жараткандан жазасын алышат. Жараткандан катуу жазаны пенде бере албайт. Пенденин күнөөсүн канчалык жашырып койгон болсоң, Алла-Таала акыретте сенин да күнөөңдү ошончолук жашырат дейт. Ханы качкан элдин куну качат деп коёт. Кунубуздун качып жатканынын себеби да бирибиздин артыбыздан бирибиз кууп жүргөндө болушу керек деп ойлойм. Алар келгенден кийин кечиримди элден сурашы керек. Кечиримди калдайган кыргыз эли берет, бийлик бербейт. Кечирим сурап алгандан кийин кетирген катачылыгына жараша жазасын тартышсын. Бирок, ыйласа да, күлсө да, ач болсо да, ток болсо да өзүбүздүн касиеттүү жерибизде басып жүрсүн, касиеттүү жерибизге сөөгү берилсин. Эч кимге бөтөн элде, бөтөн жерде күн кечиргенди каалабайм. Биз Исхак Раззаковдон кийин чоң сабак алышыбыз керек. Алар дагы көгөрүп олтуруп албай, элден кечирим суроого тийиш.

— Бул Аскар Акаевди чучугуна жеткизе сындаган депутат Адахан Мадумаровдун пикириби?

— Мен сындасам, киши бийликте турган кезинде сындайм. Киши бийликтен кетээр замат токтотом. Ошол кезде эле “Жарадар болуп калган арстандын үстүнө чөөлөр чыгып ойносо да болот” деп айттым эле. Кезинде Акаевдин көзүн тике карай албагандар баатыр болуп эмне деп кыйкырып чыгышты. Бакиевге эки ооз сөз айта албагандар кыйкырып чыгышпадыбы. Кезинде Бакиевдин үйлөрүн, сыйлыктарын алып алган кээ бир артисттер не деген кошок кошуп ырдап чыгышты. Бул абийирсиздик, уятсыздык. Анда алган сыйлыгыңдан баш тарт, ошол киргизген батириңди тапшыр, жийиркенич менен таштап кой. Ошондо “Баракелде, азамат экен” дейсиң. Эки жүздүүлүктү токтот айланайын. Мен инсан катары экөөсүнө тең жаман сөз айта албайм. Акаев кыргыздын бактысына жаралган керемет окумуштуу. Өзүнүн окумуштуулук багыты менен кете берсе, бул киши баа жеткис окумуштуу болмок. Мүмкүн үй-бүлөдө жакшы атадыр, бирок мамлекет жетекчиси катарында жарабайт деп айтчумун. Жеке инсандык касиетине тийчү эмесмин. Курманбек Бакиевди дагы балпылдаган кыргыздын накта жигити, көкүрөгүндө кири жок, мүмкүн кайгысы ишенчээктик. Ким жакшы сөз айтса, ошого ишенип жүрдү. Ачуу сөз айтып койсо, аны душман катары карап калып жаткан учуру болуп жатты. Кемчилиги жок эч ким жок. Менин кемчилигим жок дегендин өзү чоң күнөө. Пенде болгондон кийин баарыбызда кемчилик бар. Бакиевге “элин аткан” деген сөз жармашты. Ага да макул. Бирок, мен Шамиль Атахановдун сүйлөгөнүн “Ютубдан” көрдүм. Ал “Баарыбыз коркуп турганда, аял киши болсо да Роза Отунбаева “аткыла” деген буйрукту берди” деп сүйлөп жатат. Мен кезинде Отунбаеваны өзүн-өзү шайлап алган президент деп айткам, 6 жыл өткөндө Атамбаев ошол сөздү айтты. Мен калп айтыптырмынбы? Жок. Референдум болбоду, Ош менен Жалал-Абаддагы түтөп жаткан үйлөрдүн түтүнү токтой элек, бул абдан жаман көрүнүш деп кыйкырсам эч ким укпай койгон. Атамбаев референдум өтпөдү, эч ким келген жок деп айтты. Азыркылар Отунбаева бийликтен кеткенден кийин эми айтып жатышат. Мен ал сөздү азыр айтпайм. Бүгүн Атамбаевге акты ак, караны кара деп катуу сындап жатамбы, эртең Атамбаев бийликтен кеткенден кийин азыркы жанындагылар “Мындай болчу, мени чакырып алып минтип айткан” деп эзип чыгат. Ошол мезгилде мен аны коргойм, тийбегиле дейм. Эр болсоң учурунда айт. Кызматтан кеттиби тийбе, сөз айтпа, сындаба, кемчилигине тийишпе.

— 2010-жылы ок борбордук бийлик олтурган ордого келген адамдарга каршы ок атылганы чындык. Аны эч ким тана албайт. 2002-жылы Аксыда ээн талаада бара жаткан элге ок атылбады беле?

— Туура, 2010-жылы Ак үйгө асылганда ок атылды. Ал эми Аксыда Боспиек деген ээн талаада кетип бара жаткан элди атпадыбы. Ошол окуянын 15 жылдыгы белгиленип, анда мамлекеттик ишмер болуп сүйлөп жаткандарды көрүп уят дегенден башка сөз айта албайсың да. Ал жерге эстелик тургузуш керек деген маселе бүгүнкү күндөй менин эсимде турат. Абсамат Масалиевдин, Бейшебек Акуновдун, Николай Байлонун, Алевтина Проненконун, Ишенбай Кадырбековдун, Исмаил Исаковдун, Азимбек Бекназаровдун, Адахан Мадумаровдун айлыгынан тургузулган. Бир айлык маянабызды ошол үчүн берип, көмөк көрсөткөнүбүздө, Өкмөт ал жерди бербей, эстелик тургузганга караманча-каршы чыгышып, араңдан-араң эстеликти тургузганбыз. Эми ошол жерге кайсыл беттери менен басып барып сүйлөп жатат?! Эстелик үчүн салымды карапайым калк кошкон. Мамлекет бир тыйын да берген эмес. Тескерисинче, жерди дагы бербейбиз деп чыгышкан. Анын ачылыш аземинде дагы биз эмне деген кордуктарды көрдүк. Мен түшүнбөйм, андан илгери эле мультимиллионер болгон адамдар ошол эстеликке салым кошуп койсо болот эле да. Кезинде ошол жерге баргандан чоочуп, үркүп жүргөндөрдүн баары кечээ ошол жерге жыйналып алыптыр. Мен аларды көрүп туруп уялдым. Алар Боспиек деген жерди атап коюштан качышкан. Ошол жердеги кайгыны көрүп бергилечи деп Жогорку Кеңештин залына видеону коём деп жатканда, “Кокуй, Кудай сактасын” деп качып чыккандар ошол жерде турат. Заманыңа баракелде. Мына тарых кандай болуп өзгөрүп жатат. Бүгүн тыйыны барлар Дача-СУдагыларга барып кабар алдыбы? 17 үй экен. Бирден үй салып беребиз деп чыга турган кыргызда 17 ишкер жокпу? Эгерде парламенттик шайлоо жылы болгондо анда чыгышмак. 10–15 видео камераны алып алышып жүрмөк. Азыр да кээ бир азаматтар тоонун арасына барып, аркасынан камераны ээрчитип алып жүрбөйбү. Алар камерасыз баса албайт. Булар адам үчүн бараткан жок, камера үчүн баратат.

— Сиз Аксы окуясын айтып жатып Абсамат Масалиевдин, Бейшебек Акуновдун кордук көргөнүн айтып жатасыз. Азыркы президент өзүнүн атаандаштарын же каршылаштарын “сасык саясатчылар, эл бузарлар” деп сындап келет. Азыркы оппозициядан кайсыл тарабы болбосун салмактуу болгон каршылаштарын, беттегенин бербей, каршылык көрсөткөнүнө карабай эстелик тургузгандарды Акаев деле “сасык саясатчылар, эл бузарлар” деп атаса болот беле?

— Орус тарыхында “Просвещённый авторитаризм” деген түшүнүк бар. Бул илимдүүлөрдүн башкаруусу. Акаевдин доору ошондой болчу. Илим бар жерде маданият бар. ал киши өтө жогорку маданияттуу болчу. Эч кимдин фамилиясын атап эч качан жеке кишиге асылчу эмес. Каймана түрдө гана айтчу. Кыргыз өзү сөздүн баркын каймана түрдө берет. Көчөдөгүдөй болуп ажылдашып айтышкан өзүнүн гана деңгээли. Ар бир киши өзүнүн деңгээлине жараша сөз айтат. Мен Акаевге 14 жыл каршы болсом, 14 жылда бир да жолу жаман сөз уккан жокмун. Жеке өзүңө асылган деңгээлге түшкөн эмес. Себеби, Акаев жогорку элита менен аралашып, жеке мамиледе болуп келген, интеллекти жогору инсан. Ал көчө баласы же соодагер эмес.

Булак: “Жаңы ордо”

Меню