ЭКОНОМИКА

Мунун алдында “Сомон Эйр” Кыргызстандын тиешелүү мекемесине кайрылып, 8-февралдан 21-мартка чейинки аралыкта Душанбе – Үрүмчү – Душанбе, 5-февралда Душанбе – Новосибирск – Душанбе авиакаттамдары үчүн аба мейкиндигин пайдаланууну суранган.

Жарандык авиация кызматы тажик тарапка уруксат берүү маселеси каралып жатканын маалымдаган.

Каттамдар Boeing 737-800 жана Boeing 737-900 учактары менен аткарылат.

2021-жылдын апрель-май айындагы кыргыз-тажик чек арасындагы куралдуу жаңжалдан кийин Кыргызстан Тажикстан менен чек арасын бир тараптуу жапкан. Бул чечим чек ара тилкелери толук такталганга чейин күчүндө болору айтылган.

Министрлер кабинетинин 2021-жылдын 21-майдагы токтомуна ылайык, Тажикстандын жарандарынын Кыргызстандын аймагына киришине, өлкөдө болушуна, ары-бери жүрүшүнө жана Кыргызстандын аймагынан транзит аркылуу өтүүсүнө “убактылуу чектөө” киргизилген. Ошол эле жылдын 25-майга караган түнү Душанбеден Бишкекке Тажикстандын “Сомон Эйр” авиакомпаниясы менен учуп келген 200дөй тажикстандыктык Кыргызстанга киргизилбей, артка кайтарылган.

Тажикстан кыргызстандык компаниялардын учактарына өз аба мейкиндигин жапкан эмес. Бишкекте катталган Aeronomad авиакомпаниясынын учактары Индияга жана Пакистанга барып-келүү үчүн Тажикстандын аба мейкиндигин колдонот.

Мирзиёевдин билдиришинче, газ кампасы бир нече себептерден улам жабылган. Бирок бул маселе жакында Кыргызстандагы сапардын алкагында президент Садыр Жапаров менен макулдашылган.

“Жакын арада биздин энергетика министрибиз Кыргызстанга барып, техникалык маселелерди макулдашып келет”, – деди Мирзиёев.

Өзбекстандын энергетика министри Журабек Мирзамахмудов УзА агенттигине берген маегинде ал жерде 2,5-3 миллиард куб метр көлөмдө газ бар экенин белгиледи. Анын ичинен 1,3 миллиард куб метр газды колдонууга болот, калганы буфердик аймакта.

“Бул кышкысын күн сайын өрөөнгө 13 миллион куб метр газ жеткире алабыз дегенди билдирет. Газ кампасынын негизги бөлүгү Кыргызстанда жайгашкан, компрессор Өзбекстанда. Объектини чогуу пайдалануу жөнүндө сүйлөшүүлөр жүрүп жатат”, – деди өзбек министри.

Өзбекстандын энергетика министри белгилегендей, жумушчу топ биринчи кезекте техникалык жана экономикалык жактарын иликтеп чыгышат. Себеби имарат көп жылдардан бери колдонулган эмес.

Аба каттамы 8-февралда иштей баштай турганын “Сомон Эйр” авиакомпаниясынын жетекчиси Абдулкосим Валиев кабарлаган.

Тажикстандын Жарандык авиация агенттигинин башчысы Дилшод Сафарзода бул каттамды аткарууда Кыргызстандын аба мейкиндиги колдонуларын белгилеген.

Кыргызстандын Жарандык авиация кызматынын басма сөз катчысы тажик тарап 8-февралдан 21-мартка чейин аба мейкиндигин колдонууну сураганын, азырынча уруксат бериле электигин, маселе каралып жатканын маалымдады.

“Алгачкы партияны январдын аягында жеткирели деп ойлогонбуз, бирок тилекке каршы бир аз техникалык көйгөйлөр жаралып калды”, – деди министр.

Буга чейин Казакстан 2023-жылдын биринчи кварталында “Транснефть” орус компаниясынын мунай-куур системалары аркылуу Германияга 300 миң тонна мунай жеткирери кабарланган. Анда “КазТрансОйл” компаниясы Орусиянын аймагы аркылуу Германияга мунай ташууга бул өлкөнүн Энергетика министрлигинен уруксат алганын билдирген.

Казакстандан Германияга мунайдын алгачкы партиясын быйыл январда “Атырау – Самара” жана “Дружба” мунай куурлары аркылуу жеткирүү пландалган.

Мурдараак Акчулаков Казакстан 2023-жылы Германияга 1,5 миллион тонна мунай экспорттоону көздөп жатканын билдирген. “Зарыл болсо казак тарап бул көлөмдү 6-6,5 миллион тоннага чейин жеткире алат. Бирок Германиянын суроо-талабы андан да кыйла көп”, – деген министр.

Өткөн жылы ноябрда Казакстан 1-январдан тарта Каспийден Жер ортолук деңиздин жээгиндеги Түркия портуна бара турган түтүк аркылуу 1,5 миллион тонна мунай экспорттоону пландап жатканы кабарланган.

Казакстандын өкмөтү 2023-жылы 90,5 миллион тонна мунай өндүрүп, анын 71 миллионун экспорттоону пландап жатканын маалымдаган.

Маалыматка ылайык, 2022-2023-жылдын күз-кыш мезгилинен өтүш үчүн 1-апрелге карата Токтогул суу сактагычына 8,6 млрд м³ суу топтоо пландалууда. Быйыл 2,2 млрд. кВт саат электр энергиясын импорттоо каралган.

Кыргызстандын суу ресурстарынын энергетикалык мүмкүнчүлүгү 162 млрд. кВт саат, бул Борбор Азиядагы энергокордун 38% түзөт. Бирок эсептөөлөр боюнча, Кыргызстан бул мүмкүнчүлүктүн 10% жетпегенин гана колдонот.

Кыргызстанда жылына 14-15 млрд. кВт/саат электр энергиясы өндүрүлөт. Бирок ал жалпы керектөөнү жаппайт. Ушундан улам өкмөт жыл сайын Казакстандан, Өзбекстандан жана Түркмөнстандан электр жарыгын сатып алат.

Президент Садыр Жапаров 21-январда май айынан тарта электр энергиясынын тарифи 77 тыйындан бир сомго көтөрүлө турганын билдирген.

Азыр калк 700 кВт саатка чейинки электр жарыгы үчүн 77 тыйындан, андан ашса 2 сом 16 тыйындан, мекеме-ишканалар 1 сом 68 тыйындан 5 сом 4 тыйынга чейин төлөйт.ө

Бишкекте 30-январда өткөн басма сөз жыйынында ал Орусиядан күйүүчү майларды ташып келүүдө үзгүлтүк жок экенин белгилеп, баалардын арзандашын убактылуу деп баалады.

“Декабрдан тартып Орусиялык компаниялар бизге берген дүң бааларга сезондук арзандатуу кылышты. Ошол себептүү биздин компаниялар дагы чекене бааларды 1-2 сомдон 3-4 сомго чейин түшүрдү. Бирок бул сезондук гана арзандатуу. Биздеги запастар бир-эки айга жетет. Азыр ноябрдагы-декабрдагы запастар сатылып жатат. Орусиялык компаниялар февралда кайра 10% жогорулатышат. Ошондо баа дагы бир аз көтөрүлүшү мүмкүн. Дизель отуну боюнча Орусиядагы баалар түшпөй жатат. Себеби Украинадагы кырдаалга байланыштуу ал жактын өзүндө дизел тартыш. Биздин компаниялар тескерисинче, зыянга сатып, кирешесин бензин менен баланстап жатышат”, – деди Эшатов.

Өкмөттөр аралык келишимдерге ылайык, 2022-жылдагы бажы төлөмүсүз 650 миң тонна бензин, 550 миң тонна дизел ташып келүүгө уруксат берилген. Быйыл бензинге 460 миң тонна, дизелге 480 миң тонна гана чек коюлду.

Кыргызстандык компаниялар Орусиядагы заводдордон 2020-жылы бензиндин тоннасын 300 доллардан алса, 2021-жылы 700 долларга, 2022-жылы 790-800 доллардын тегерегинде сатып алып жатышкан.

Дизел отунунун тоннасы 2020-жылы 350-360 доллардан болсо, 2021-жылы 600 доллардан, 2022-жылы орточо 800 доллардан келип жаткан.

2023-жылдын башында бензиндин тоннасы дүңүнөн 400-500 доллардын тегерегинде бааланса, дизелдин чыгыш баасы 1000 доллар болууда.
Расмий маалыматка ылайык, Кыргызстанда күйүүчү майга болгон жылдык керектөө 1 млн. 300 миң тоннадан 1 млн. 500 миң тоннага чейин жетет. Бул сумма ар кандай жагдайларга карап өйдө-ылдый болуп турушу мүмкүн.
Улуттук статистика комитетинин мониторингинде көрсөтүлүп тургандай, орточо баа былтыркыга караганда бир аз төмөндөдү.

Учурда бензиндин А-95 үлгүсү 64,25 сомдон, А-92 үлгүсү 58,83 сомдон, А-80 үлгүсү 55,80 сомдон сатылууда. Дизелдин баасы көтөрүлүп, 74,80 сомдон бааланууда.

Бул орточо баалар. Май куюучу жайлардын жайгашкан жерине карата айырмачылыктар чыга берет.

Монополияны жөнгө салуу мамлекеттик агенттиги күйүүчү майды арзандатуу боюнча иш-аракет жүрүп жатканын кабарлаган эле.

Алар:

• Эки мамлекеттин айыл чарба министрлеринин агроөнөр жай жаатында кызматташуусунун жол картасы;
• Жалал-Абад облусунда текстиль өндүрүү жаатында кызматташуу тууралуу макулдашуу;
• Нарында терини кайра иштетүү жана картошка өндүрүү боюнча агрокластер уюштуруу жөнүндөгү макулдашуу;
• Мал чарбасы жана картошка өндүрүү боюнча агрокластер түзүү тууралуу макулдашуу;
• “Кыргызстанда карбид жана кальций өндүрүү боюнча комплекс куруу боюнча макулдашуу;
• Кыргызстандан Өзбекстанга жүгөрү данын жөнөтүү тууралуу макулдашуу;
• Кыргызстанда электр энергиясын эсептеген жабдууларды куроону уюштуруу боюнча кызматташуу меморандуму;
• Базальт таштарын өндүргөн завод тууралуу меморандум;
• Өзбек компаниялары өндүргөн азык-түлүктү Кыргызстанда сатуу жаатында кызматташуу тууралуу макулдашуу;
• Кыргызстандан Өзбекстанга айыл чарба өнүмүн ташуу тууралуу келишим.

Кыргызстандын Министрлер кабинетинин төрагасы Акылбек Жапаров бул форумда эки өлкөнүн ортосундагы товар жүгүртүүнүн көлөмү былтыр мурдагы жылга салыштырмалуу 21% өскөнүн, 2022-жылдын 11 айында 543 миллион доллардан ашканын билдирген.
Мирзиёевдин 26-27-январдагы Бишкек сапарынын алкагында эки өлкөнүн башчылары өз ара алака-катышты талкуулап, чек ара баштаган бир катар документтерге кол коюлары айтылган.

Агенттиктин маалыматына ылайык, 2023-жылдын башынан тартып бензиндин дүң баасы арзандап жатат. Мындан улам жакынкы айларда бензин 5-6 сомго арзандайт деп божомол бар.

Кыргызстандын нефтетрейдерлер ассоциациясы азырынча арзандоо жөнүндө маалымат тарата элек.

Учурда Бишкек шаарында бензиндин А-95 үлгүсүндөгү бензиндин литринин орточо баасы 62 сомдун тегерегинде.

А-92 бензининин литри 57 сомдун тегерегинде сатылып жатат. Дизелдинбаасы орто эсеп менен 73 сомдун айланасында. Аймактарда мындан жогору болушу мүмкүн.

Күйүүчү майдын баасы Кыргызстанда акыркы жылдары кескин кымбаттап жатат. Маселен, 2020-жылдары А-92 үлгүсүндөгү бензиндин 1 литри 35 сом болчу. Кыргызстан күйүүчү майды Орусиядан алат.