Menu

МАДАНИЯТ ЖАНА АДАБИЯТ

Кыргызстанда алгачкы жолу Бишкек эл аралык кинофестивалы өтөт

Кыргызстанда 17-ноябрдан 21-ноябрга чейин алгачкы жолу Бишкек эл аралык кинофестивалы өтөт.

Кинематографияны өнүктүрүү фондунан билдиришкендей, иш-чара белгилүү жазуучусу Чыңгыз Айтматовдун 95 жылдыгына арналат.

Кыргыз киносунун күнү (17-ноябрда) салтанаттуу түрдө ачыла турган кинофестивалга ардактуу конок катары режиссер Атыф Йылмаздын “Кызыл жоолук жалжалым” тасмасында Аселдин ролун аткарган түрк актрисасы Түркан Шорай чакырылган.

Илбирстин хрусталь формасын элестеткен баш байге үчүн тогуз улуттук жана 10 эл аралык толук метраждуу тасма жарышка түшөт. Калыстар тобунун курамында Семих Капланоглу (Түркия), Филипп Че (Сингапур), Елена Дулгеру (Румыния), Пак Сон Ёнг (Түштүк Корея) жана Кыргызстандын эл артисти Гүлсара Ажыбекова болот.

Кинофестивалдын алкагында Чыңгыз Айтматовдун чыгармаларынын негизинде тартылган тасмалардын ретроспективасы уюштурулуп, “Айтматов жана кино” форуму өткөрүлөт. Мындан тышкары Кыргыз-түрк “Манас” университетинин маданий борборунун базасында түрк киносунун жумалыгын, ошондой эле “Жамалма интеллект жана кино”, “Дистрибьютердик рыноктун заманбап шарттары” темаларында түрдүү акысыз мастер-класстарды өткөрүү пландалууда.

Кинофестивалдын алкагында борбор азиялык кинематографисттер үчүн өзүнчө питчинг – CAF Pitch иш-чарасы өтөт. Анда эл аралык фонддордун өкүлдөрүнөн, көз карандысыз продюсерлерден жана дистрибьютерлерден турган калыстар тобу алдын ала тандалып алынган 10 долбоордун жеңүүчүсүн аныктап, ага 300 миң сом берилет.

“Мындан тышкары CAF Pitch’тин алкагында бир нече долбоор 2024-жылкы Канн фестивалынын Борбор Азия кинематографиясына арналган копродукция семинарында көрсөтүлүү мүмкүндүгүнө ээ болот”, – деп билдиришти уюштуруучулар.

Бишкек эл аралык кинофестивалы жыл сайын өтүп турат.

Түркиянын Анталья шаарында Чыңгыз Айтматов атындагы китепкана ачылды

Антальянын Муратпаша муниципалитетинин аймагында жайгашкан Чыңгыз Айтматов атындагы сейил бакта кыргыздын чыгаан жазуучусу атындагы китепкананын салтанаттуу ачылыш аземи болду. Ачылыш аземи Чыңгыз Айтматовдун 95 жылдыгына карата уюштурулду.

Салтанатка Элчи Руслан Казакбаев, Башкы консул Рустам Кошонов, жазуучунун уулу Элдар Айтматов, Анталья облусунун Губернаторунун орун басары Мустафа Хулуси Арат, Антальянын Муратпаша муниципалитетинин Мэри Үмит Уйсал, “Чыңгыз Айтматов атындагы Ысык-Көл форуму” Эл аралык коомдук бирикмесинин вице-президенти Динара Жумабаева, Анталья шаарындагы Түркия Республикасынын Тышкы иштер министрлигинин өкүлдөрү, Анталья шаарында аккредиттелген дипломатиялык корпустун жетекчилери жана өкүлдөрү, академиялык коомчулуктун, бизнес чөйрөлөрүнүн, жалпыга маалымдоо каражаттарынын өкүлдөрү, мекендештер жана жергиликтүү тургундар катышышты.

Иш-чара Кыргызстандан келген акындардын айтышы менен башталып, ардактуу коноктордун куттуктоо сөздөрү менен уланды.

Элчи Руслан Казакбаев сөз сүйлөп, бардык чогулгандарды маанилүү окуя менен куттуктады. Ал өз сөзүндө дүйнөлүк адабиятка эбегейсиз салым кошкон Чыңгыз Айтматовдун улуулугун баса белгиледи. Ал белгилегендей, китепкананын ачылышы түрк элинин жазуучуга болгон терең урмат-сыйынын бир көрүнүшү.

Ошондой эле Кыргызстандын дипломатиялык өкүлчүлүгүнүн башчысы китепкана маанилүү маданий борборго айланып, өз өлкөсүнө, элине берилген муунду тарбиялоого көмөктөшөт деген ишенимин билдирди.

Иш-чаранын алкагында жазуучунун реставрацияланган бюстун ачуу аземи да болду. Бюстун калыбына келтирүү долбоору Анталья шаарындагы Кыргыз Республикасынын Башкы консулдугунун демилгеси менен Аланиядагы мекендешибиз Венера Кожоеванын көмөгү менен ишке ашырылган.

Иш-чаранын урматына парктын аймагында улуттук боз үй орнотулуп, анда конокторго кыргыздын улуттук даамдары жана суусундуктары, ошондой эле улуттук кийизден жасалган буюмдар, кийимдер жана сувенирлер тартууланды.

Башкы консул Рустам Кошонов жетектеген Кыргыз Республикасынын Антальядагы Башкы консулдугу Муратпаша райондук мэриясы менен биргеликте бир жыл бою китепкананы ачуу боюнча долбоорду ишке ашыруунун үстүндө иш алып барды.

Элчилик жана Антальядагы Башкы консулдук бул маанилүү долбоорду ишке ашырууга салым кошкондордун бардыгына терең ыраазычылык билдирет. Чыңгыз Айтматов атындагы китепкана Кыргызстан менен Түркиянын ортосундагы маданий алмашуу жана өз ара түшүнүшүү борбору болуу максатын көздөйт жана ар бир адамга Чыңгыз Айтматовдун адабий мурасы менен таанышууга мүмкүнчүлүк түзөт.

ТИМ: Чикаголук кыргыздарга президент Жапаров 2 хан боз үй белек кылды

2023-жылдын 30-августунда Чикагодо кыргыздын эки хан боз үйүн «Kyrgyz Community Center» кыргыз коомдук уюмуна салтанаттуу түрдө тапшыруу аземи болуп өттү.

Бул керемет боз үйлөр кыргыз диаспорасы менен мекендин ортосундагы байланышты бекемдөөнүн жана колдоонун белгиси катары Кыргыз Республикасынын Президенти С.Н.Жапаров тарабынан белекке берилди.

Боз үйлөрдү салтанаттуу тапшыруу аземи кыргыз коомчулугунун борборунда болуп, ага Чикагодогу кыргыз диаспорасынын координаторлор, активисттер жана өкүлдөрү, белгилүү маданият ишмерлери, бизнес өкүлдөрү, журналисттер жана блогерлер катышты.

Кыргыз Республикасынын Чикаго шаарындагы Башкы консулу Болотбек Борбиев Кыргыз Республикасынын Президенти С.Н.Жапаровдун куттуктоо катын окуп, анда жашаган жерине карабастан кыргыздын каада-салтын жана маданий мурастарын сактоонун маанилүүлүгүн баса белгиледи.

АКШда жашаган мекендештер Кыргыз Республикасынын Президенти С.Н.Жапаровго чын жүрөктөн ыраазычылыктарын билдиришти.

Боз үйлөр кыргыз маданиятынын жана каада-салттарынын символу катары “бакубат жашоонун” маанилүү элементи болуп, Америка Кошмо Штаттардагы кыргыз маданий мурастарын сактоого жана жайылтууга көмөктөшө турган маданий иш-чараларды, жолугушууларды, билим берүү программаларын өткөрүү үчүн пайдаланылат.

Жазуучу Олжобай Шакир 48 саатка УКМКнын тергөө абагына камалды

Жазуучу, публицист жана коомдук ишмер Олжобай Шакир 23-августта Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитетине (УКМК) суракка чакырылып, дээрлик сегиз саатка созулган сурактан кийин 48 саатка камалды. Бул тууралуу анын адвокаты Бакыт Автандил билдирди.

“УКМКнын кызматкерлери кармап кеткен. Ал бизге кеч маалым болуп, саат 8дерде кирдик. Коюлган айып боюнча айта кетсем. “Жапырт башаламандыкка чакырган, бийлик өкүлдөрүнө жигердүү баш ийбөөгө чакырган” дейт. Ошондой эле “бийликти басып алууга аракет кылган” деген такыр эле негизгиз айыптоолор менен айыпталып жатат. Олжобай Шакир онлайн тынчтык митингге чакырып жаткан. Азыр акылга сыйбаган айып коюлду”, – деди жактоочусу.

Бакыт Автандил Олжобай Шакирдин бөгөт чарасы 24-августта түштөн кийин караларын кошумчалады.

Азырынча атайын кызмат бул боюнча расмий маалымат тарата элек.

Буга чейин жубайы Назгүл Бодбаева Олжобай Шакир 23-августта түшкө маал үйүндө жалгыз болгонун, ошондон бери дайыны билинбей жатканын журналисттерге кабарлаган.

Кийинчерээк жазуучунун дайыны Улуттук коопсуздук комитетинен чыкканын “Кылым шамы” уюмунун жетекчиси Гүлшайыр Абдирасулова журналисттерге билдирген. Жазуучунун УКМКда суракта экени маалым болгондон кийин аны бошотууну талап кылган бир нече активист, журналист жана укук коргоочулар жана анын жакындары УКМКнын имаратынын алдына чогулган.

Олжобай Шакир бийликтин дарегине ачуу сын-пикир айтып келген. Негизинен Ысык-Көлдөгү төрт пансионаттын Өзбекстанга башкарууга берүүгө каршы чыккан. Президент Садыр Жапаров менен УКМКнын төрагасы Камчыбек Ташиевди маекке чакырып жүргөн. 31-августта нааразылык акциясын өткөрүү демилгесин көтөрүп жаткан.

Голливуд Бишкекке келди: Америкалык сценарист Кыргызстандык профессионалдар менен мыкты тажрыйбаларды бөлүшүүдө

Бишкек, 2023-жылдын 22-августу – Кыргыз Республикасынын чыгармачыл индустриясынын 25 мүчөсү, анын ичинде сценаристтер, кинорежиссерлор жана продюсерлер 14-18-август аралыгында Америкадан келген америкалык сценарист Нора Уинслоу менен телесценарий жазуунун алдыңкы ыкмаларын жана көндүмдөрүн өздөштүрүштү. Уинслоунун иш сапары АКШнын Мамлекеттик департаментинин Борбордук Азия Дизайн Хабы/IREX тарабынан ишке ашырылып жаткан жана АКШнын Кыргыз Республикасындагы Элчилигинин колдоосу менен ишке ашырылып жаткан Америка тасмаларынын көргөзмөсү долбоорунун бир бөлүгү болуп саналат.

Катышып жаткан кыргызстандык продюсерлер жана сценаристтердин телесериалдар, даректүү тасмалар жана кино тасмалар боюнча чоң тажрыйбасы бар, Борбор Азияда жакшы таанымал жана бир катары эл аралык деңгээлде таанылган.

Кыргыз Республикасына болгон иш сапарынын алкагында Уинслоу айым телесценарий жазуу боюнча мастер-классты жетектеп, карьерасынын башталгыч катышуучулары үчүн потенциалды жогорулатуу боюнча семинар өткөрдү жана Согушту жана тынчтыкты чагылдыруу институту (IWPR) тарабынан уюштурулган #GoNight ачык талкуусуна катышты. Жалпысынан бул иш-чаралар Голливуддун мыкты тажрыйбасын жана Голливуд стилиндеги “жазуучунун бөлмөсү” моделин Кыргызстандын чыгармачыл индустриясынын өкүлдөрү менен бөлүштү.

Нора Уинслоу – кино жана теле көрсөтүүдөгү сценарий жазуучусу, ал шоуларда, анын ичинде Miracle Workers (TBS), Future Man (Hulu) жана Netflix жана Roku долбоорлорунда иштеген. Нора Sony Animation, TBS жана Columbia Pictures сыяктуу компаниялар үчүн оригиналдуу жана ылайыкташтырылган кино жана телекөрсөтүү сценарийлерин иштеп чыккан. Жакында ал Starz каналында тартуулана  турган Minx-тин экинчи сезонунда көзөмөлдөөчү продюсер болуп иштеген.

Маалымат иретинде:

American Film Showcase – бул АКШнын Мамлекеттик департаментинин кино алмашуу долбоору. АКШ элчиликтери менен биргеликте бул долбоор дүйнөлүк аудиторияга кино аркылуу Америка коому жөнүндө түшүнүк берет жана жергиликтүү режиссерлорду жыл сайын 60тан ашуун өлкөдө өз окуяларын айтып берүүгө үйрөтөт. Америкалык кино көргөзмөсү 2012-жылдан бери Түштүк Калифорния университетинин кинематографиялык искусство мектеби тарабынан даярдалып келет.

"Барби" кинотасмасы дүйнөлүк прокатта 1 миллиард доллар чогултту

“Барби” комедиясынын авторлору тасма дүйнөлүк прокатта миллиард доллардан ашык киреше тапканын айтышты, муну серепчилер да тастыкташты.

“Барби” азыр кассада 2023-жылдын эң көп киреше тапкан экинчи тасмасы болууда. The Super Mario Bros (“Бир тууган Супер Мариолор”) 1,35 миллиард доллар менен 1-орунда турат. Буга чейин жарыкка чыккан бардык тасмалардын ичинен “Барби” прокаттагы ийгилиги боюнча 45-орунда.

“Барби” режиссёр айым тарткан эң көп киреше тапкан тасма болгону белгиленүүдө. Ага чейин Пэтти Женкинстин 2017-жылы жарыкка чыккан Wonder Woman тасмасы прокатта болжол менен 822 миллион доллар чогулткан.

Расмий түрдө “Барби” орус кинотеатрларында көрсөтүлгөн жок. Анткени Голливуд студиялары Украинада толук масштабдуу согуш башталгандан кийин Орусиядан чыгып кетишкен.

Бүгүн кинорежиссёр, Кыргыз Республикасынын Баатыры Болот Шамшиевдин эстелигинин ачылыш салтанаты өтөт

Бүгүн, 5-июлда “Ала-Арча” көрүстөнүндө кыргыздын чыгаан кинорежиссёру, СССРдин жана Кыргызстандын Эл артисти, СССРдин Мамлекеттик сыйлыгынын лауреаты Болотбек Толонович Шамшиевдин эстелигинин ачылыш салтанаты өткөрүлөт.
Болотбек Шамшиевдин ысымы Кыргызстан эле эмес бүт дүйнөгө кеңири таанымал. Анын чыгармачылыгы айтылуу “Кыргыз керемети” атка конгон ата мекендик кинематографиянын өткөн кылымдын 60-жылдарындагы  өнүгүшүндөгү феномен менен тыгыз байланыштуу. Ошол мезгилде жаш кыргыз режиссерлорунун эмгектери бүткүл союздук жана Эл аралык кинофестивалдардын чокуларын багынта баштаган.
Болотбек Шамшиев – “Манасчы” жана “Чабан” документалдык тасмаларынын, “Караш-Караш окуясы”, “Ысык-Көлдүн кызгалдактары”, “Сүйүү жаңырыгы”, “Бөрү зындан”, “Мергенчилер” көркөм тасмаларынын режиссёр-постановщиги. Болот Толоновичтин чыгармачылыгында Чыңгыз Айтматовдун чыгармаларынын негизинде тартылган тасамалар өзгөчө орунда турат: “Ак кеме”, “Эрте келген турналар”, “Фудзиямадагы кадыр түн”. Анын эмгектери ар кандай Эл аралык жана ата мекендик кинофестивалдардын жана мамлекеттик сыйлыктарга татыган.
Ачылышы күтүлүп жаткан эстелик “Кыргыздын керемет жаратуучусу” деп аталып, кинорежиссердун уулу Чыңгыз Шамшиевдин идеясы менен жаралган. Идеяны айкелчи Тамила Маматова жана Багдад Калчаев баштаган кыргыз чеберлери тарабынан ишке ашырылды. Айкелчи Болотбек Шамшиевди 40 жаш кезиндеги чагын сүрөттөйт. Дал ушул жаш курак кыргыздардын жашоосунда маанилүү учур болуп саналат эмеспи. Ал кезде адам өз өмүр жолу менен чыгармачылыгын аңдап-сезип түшүнүп, жаңы пландарды жаратат. Чебер колунда кыргыз элинин акылмандыгы менен духунун кенчи болгон улуу “Манас” эпосунун алгачкы басылып чыгарылган китептеринин бирин кармап турат.
Иш-чарада кинорежиссердун үй-бүлөсүнө Кыргыз Республикасынын эң жогорку сыйлыгы болгон “Ак Шумкар” ордени тапшырылат. Белгилей кетсек, 2022-жылдын 1-сентябрында Кыргыз Республикасынын Президентинин жарлыгы менен чыгармачылыктагы бийик жетишкендиктери жана кыргыз элинин маданиятына кошкон баа жеткис салымы үчүн Болотбек Шамшиевге “Ак Шумкар” өзгөчө наамын тапшыруу менен “Кыргыз Республикасынын Баатыры” эң жогорку артыкчылык даражасы ыйгарылган.

Бүткүл дүйнөлүк китеп күнү: АКШ Кыргызстанда жаш балдар үчүн 1500 китеп иштеп чыгууну каржылайт

Бүгүн 1300дөн ашуун балдар китептерин иштеп чыгууга кошкон салымы үчүн 60 автор жана 30 иллюстратор КР Маданият, маалымат, спорт жана жаштар саясаты министрлигинин ыраазычылык каты менен сыйланды. Бул китептер АКШнын Эл аралык өнүгүү агенттиги (USAID) каржылаган “Окуу керемет!” долбоорунун алкагында иштелип чыкты.

Бүткүл дүйнөлүк китеп күнүнө арналган иш-чарага Маданият, маалымат, спорт жана жаштар саясаты министринин биринчи орун басары Кайрат Иманалиев, КР Билим берүү жана илим министрлигинин өкүлдөрү, Улуттук жазуучулар союзунун жетекчиси Нурланбек Калыбеков жана USAIDдин Кыргыз Республикасындагы директору Кайя Адамс катышты.

Авторлор жана иллюстраторлор USAID уюштурган китептерди жазуу, кооздоо, калыптоо, рецензиялоо жана иштеп бүтүрүү боюнча интенсивдүү окутуу семинарларына катышышты. Окутуунун жүрүшүндө авторлор жергиликтүү жана эл аралык эксперттердин колдоосу менен өз чыгармаларын өркүндөтүштү. Алар электрондук китептерди жаратуу үчүн Bloom тиркемеси менен иштөөнү да үйрөнүштү.

“Мен чыгарманын түзүмүн сактоону, балдардын ой жүгүртүүсүнүн курактык өзгөчөлүктөрүн эске алууну, жаш окурмандар текстти мыкты түшүнүүсү үчүн лингвистикалык ченемдерди сактоону жана чыгарманын тарбиялык маанисине көңүл бурууну үйрөндүм”, – дейт Ольга Стародубова, долбоорго Ысык Көл облусунун Түп районунан катышкан автор.

2020-жылдан бери авторлор жана иллюстраторлор ар кандай жанрдагы, анын ичинде жомок, комикс, энциклопедия жана фэнтези китептердин 1,3 миңден ашуун жаңы аталыштарын иштеп чыгышты. Бул китептер үй-бүлө жана достук, ар түрдүүлүктү баалоо, сый-урмат, билимге умтулуу жана чыгармачылык сыяктуу баалуулуктардын калыптануусуна өбөлгө түзөт.

“Биз Кыргыз Республикасында жаш балдар үчүн китеп иштеп чыгуу боюнча эң ири демилгелердин бирин колдоп келгенибиз менен сыймыктанабыз. Бул демилге таланттуу балдар жазуучуларынын жана иллюстраторлордун жаңы муунунун пайда болушуна өбөлгө түздү”, – деп билдирди USAIDдин Кыргыз Республикасындагы директору Кайя Адамс.

Авторлор тарабынан түзүлгөн китептер Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлигинин сайтында жана эл аралык электрондук Bloom Library китепканасында жеткиликтүү.

“Азыркы ааламдашуунун алкагында биздин аркабыздан кандай муун өсүп жатат, келечек муун кандай жолго баратат деген суроолорду эске алып, балдар адабиятына, балдардын көркөм сүрөт өнөрүнө жана көркөм искусствого көңүл бөлүп жаткандыгыңыздар бул өтө колдоого алаарлык көрүнүш деп ойлойм,” – деп өз сөзүндө Маданият, маалымат, спорт жана жаштар саясаты министринин биринчи орун басары Кайрат Иманалиев белгиледи. 

2024-жылга чейин USAID дагы 200 жаңы китеп аталышын иштеп чыгууну пландаштырууда. Тандалган китептер 1 миллионго жакын нуска менен басылып чыгып, жалпы республика боюнча мамлекеттик мектептерге жана китепканаларга тапшырылат.

USAIDдин «Окуу керемет!» долбоору Кыргыз Республикасында башталгыч класстарда окуган 450 миң окуучунун математика жана окуу боюнча жетишкендиктерин жогорулатууга багытталган. Долбоор Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлиги менен биргеликте 1682 мектепте ишке ашырылып жатат.

Акын Өмүрбек Тиллебаевдин “Бата жана каргыш” аттуу ыр менен жазылган романы жарыкка чыкты

Белгилүү акын Өмүрбек Тиллебаевдин “Бата жана каргыш” аттуу ыр менен жазылган романы жарыкка чыкты. Кечээ, 25-апрелде Жусуп Баласагын атындагы Кыргыз улуттук университетинде романдын бет ачары өтүп, ага белгилүү акын-жазуучулар, окумуштуулар катышышты.

“Бата жана каргыш” романы адамзаттын, анын ичинде кыргыз коомундагы ак менен каранын, жакшылык менен жамандыктын күрөшүн поэзиянын көркөм каражаттары аркылуу сүрөттөйт. Айрыкча акыркы отуз жылдагы бийликтердин эсиргени менен бийлик талашкан кутумчулардын мамлекеттик төңкөрүштөрүнө баам салып, өз жүрөгүнөн өткөргөн.

Китептин бет ачары учурунда ага катышкан адабиятчылар чыгарма тууралу жылуу пикирлерин ортого салышып, китепти Токтогул атындагы мамлекеттик сыйлыкка көрсөтүүнү сунушташты. Ал эми Түрксой уюмунун баш катчысы Султан Раев акын Өмүрбек Тиллебаевди Түрксойдун Абай Кунанбаев атындагы төш белгиси менен сыйлады.

Эске сала кетсек, буга чейин Өмүрбек Тиллебаев атактуу акын Жолон Мамытов атындагы адабий сыйлыкка, кийинчерээк Курбаналы Сабыров атындагы сыйлыкка да татыктуу болгон.

 

Режиссер Бегалы Наргозуев: "Жылкычы чымчык - бул башкы каарман Алтындын духу..."

Тасма – бул жан дүйнө! Тасманын сценаристи, режиссёпу, оператору жана каарманын жылдын төрт мезгилиндей бир-биринен ажыратып кароого такыр болбойт. Эгер көрүүчү тасма менен кошо жашай алса, анда ошол таланттын актёрдук зор чеберчилиги деп билели. Ал эми мыкты режиссёрго камера Николла Паганнини, Витторио Монти, Эннио Морреконе сыяктуу улуу композиторлордун кыягындай, баа жеткис курал. Канткен менен ийгилик – мүмкүнчүлүктү ишке ашыруудан көз каранды. Бу каарманымдын почеркине күбө болуңуздар. 

-“Жылкычы чымчык” жан дүйнөңүздө канча убакыт жашады?

-1986-87-жылдары “Кыргызфильм” киностудиясында белгилүү актриса жана режиссер Клара Жусупжанованын “Өрөөн жана адамдар” аттуу даректүү фильмине деректир болуп иштеп калдым. Ал киши менин чыгармачылыгыма кызыгып, “жазган аңгемелериң болсо алып келчи, мен окуп көрөйүн” деп калды. Мен онго жакын аңгемемди алып келип бердим. Клара Жусупжанованын күйөөсү белгилүү авангард жазуучу Кубатбек Жусубалиев болчу. Ал киши Москвадан сценаристтердин 2 жылдык жогорку курсун бүтүрүп келип, жазгандары көп адамдарды тамшантып турган учуру. Мен да ал кишинин чыгармачылыгын аябай сыйлачумун. Бир күнү үчөөбүз жолукканда Клара эже “Кубат, бул жигиттин аңгемелерин окуп көрчү, мага аябай жакты, өзүнчө эле кыргыздын Шукшини экен” деп мактап, менин аңгемелеримди мага эмес, Кубат акеге берди. Ал киши  бир жумага жетпей эле окуп чыгып “Бегалы, сен эмнеге бизди колдоп, бирге иштешип жүргөнүңдү эми түшүндүм. Аңгемелериң жакты. Ошолордун ичинен бирөөсү – алиги мыкты күйөө издеп, жигиттен жигит тандап, акырында төрөп койгон кыз тууралу аңгемең аябай жакты. Ошол аңгемеңди кыска метраждуу көркөм фильмдин сценарийи кылып кайра жазбайлыбы, мен жардам берем. Анан өзүң тартасың” деп калды. Мен албетте дароо макул болдум. Ошол күндөн баштап мен күн сайын жумуштан кийин Кубат акенин үйүнө келип, түн бир окуумга чейин сценарийди талкуулайбыз. Кубат аке менден студенттик күндөрдөгү кызыктуу окуяларды айтып берүүмдү сурайт. Мен студенттик жатаканадагы кыздардын балдарды шейшеп менен тартып алган окуяларын же кыздардын ашканада бышып жаткан тамагын уурдап кетишкен жигиттер кастрюлдун капкагын ачса анда тамак эмес эле башка нерсе чыкканы сыяктуу күлкүлүү окуяларды айтып берем. Анан Кубат аке аны кантип сценарийге айлантууну көрсөтүп берет. Ошентип эки жумадай убакытта баягы менин орточо аңгемемден кыска метраждуу көркөм фильмдин жакшы сценарийи жазылып бүттү. Албетте таланттуу жана тажрыйбалуу жазуучу, кесипкөй сценарчы Кубат аке менин чыгармамды өз таланты менен бийик деңгээлге көтөрүп салды. Сценарийдин атын “Чоң жолду бойлоп бир өттүм” (“Вдоль дороги большой я прошла”) деп атадык. Мен аны тартам деп оолугуп киностудияга чуркадым. Ал жакта “сен тургай ВГИКтин режиссердук факультетин бүтүргөндөргө каражат жетишпей жатат” деп кыялымды суу сепкендей муздатып салышты. ВГИКтин оператордук факультетин бүтүргөн ыраматылык Бекжан Айткулуев ушул сценарийибиз тууралу угуп калып, “мага бер, мен тартайын” деп көпкө суранып жүрдү. “Өзүм тартам” деп кызганып бербей койдум. ВГИКтин дагы бир бүтүрүүчүсү Бекболот Айдаралиевге “Кыргызфильм” киностудиясынын редакциялык куржунунда жаткан менин “Кызыл уйдан чыккан өрт” аттуу аңгемем жагып калып, ал да аны тартам деп бир топко аракеттенип, бирок каражат таба алган жок.

Мен болсо “Чоң жолду бойлоп бир өттүм” сценарийибизди толук метраждуу фильмге ылайыктап кайра жазууну чечтим да Кубат акеге кайрылдым. Ал киши макул болду. Бирок такыр колу бошобой койду. Колу бошобосо илхому келбей жатты. Ошондуктан мен өзүм жазып кирдим. 2008-жылы Актан Арым Кубатты жардамга чакырдым, 2021-жылы кайрадан Актан Арым Кубатты, Марат Сарулуну, Жамбы Жусубалиеваны чакырып,  акыры бүтүрдүк.  Албетте Кубат аке менен жазгандарыбыздан көп сценалар кийин кыскарып кетти. Ошентсе да мени бул кадамга Кубат аке сүрөп чыгарды.

-Эмнеге атын мындай атадыңыз?

-Атын аябай көп жолу өзгөрттүк. Кубат аке менен жазганда сценарийдин атын “Чоң жолду бойлоп бир өттүм” (“Вдоль дороги большой я прошла”) деп атаганбыз. Менин аңгемемдин каарманынын аты Сейдеке болчу. Кубат акенин сунушу боюнча Алтын деп өзгөрткөнбүз. Анан Актан Арым Кубат менен иштеп жатканда ал сценарийди да, башкы каармандын атын да Жанай деп өзгөртүүнү сунуштады. Ал эми Марат Сарулу “Мөнгү-Ата” же “Тоонун жылкычы чымчыгы” деп атоого үндөдү. Быйыл фильмдин монтажы аяктап баратканда Актан Арым Кубат биздин тасманы “Эне мээрими” деп атоо ылайыктуу деп ишендирди. Бирок мен жөн эле “Жылкычы чымчык” атоону чечтим. Анткени бул ат менин оюмча фильмдин ички мазмунуна төп келет. Жылкычы чымчык фильмдин визуалдык жана моралдык символу катары негизги сюжетти жана башкы каармандын балалык кезден тартып, шаардагы алгачкы сүйүүсүн, турмуштук сыноолор менен чыккынчылыктарды, акырында ак кар көк муз баскан Мөңгү-Атага кайтып келгенге чейин коштоп жүрүп олтурат. Жылкычы чымчык – бул башкы каарман Алтындын духу.

-Тасма кайсы чөлкөмдө тартылды, канча убакытта толук бүттү?

-Алгач, 2021-жылы августта кино тартуучу топ Алайдын Сары-Могол айылынын жайлоолорундагы топозчуларга барып, ошол жерде тартабыз деп чечип келгенбиз. Бирок ноябрда, биз жолго чыгарда, бизге саай турган, мине турган топоздорун берип, жардамдашам деп убада кылган Замир деген топозчу жигит биздин телефон чалууларыбызды такыр албай, байланышпай туруп алды. Анан башкы ролдордун бириндеги актриса эжебиз да “Алай алыс, мен ооруп калсам эмне болот, жакыныраак жерге барбайлыбы” деп туруп алганынан Ысык-Көлдүн Сырт аймагына чыгып кетип, Кумтөр тараптагы Арабелде, Ак-Шыйрак тараптагы Караколкада, кийин Нарындын Кара-Кужур өрөөнүнө, Ысык-Атага барып, шаардагы сценаларды албетте Бишкектен эле тарттык. Жалпысынан фильм тартууга жана монтаждоого бир жарым жылдай убакыт кетти. Анткени биздин сюжетте төрт сезон: жаз, жай, күз жана кыштагы сценалар бар болчу. Сезондорду күтүп, консервацияга да чыгып жаттык. Бирок биз монтажер экөөбүз тынбай бир жарым жыл иштедик десем болот.

-Өзүңүзгө жактыбы?

-Эми ага эл баа берсин, адистер баа берсин.

-Турмуштагы, Кыргызстандагы көп көйгөйлөрдү көзгө сайып көрсөтүптүрсүз…

-Киноискусствонун негизги милдеттеринин бири ошол да – кинонун тили менен, көркөм каражаттар аркылуу коомдогу көйгөйлөрдү көтөрүү…

-Кышында карда ат менен жүрүү, аны тартуу канчалык оор болду? Актёрлор ооруп калган жокпу тартып бүткүчө?

-Бийик тоолуу Сыртта жүргөнүбүздө алгачкы күндөрү аба жетишпей көбү кыйналышты, алтургай бир сүрөтчү-декораторубуз эси ооп жыгылып, тырышып жатып калды. Аны тезинен Бишкекке кетирдик. Эртеси экинчи режиссерубуз ооруп калып, аны да тез шаарга жөнөттүк. 2021-жылдын 23-ноябрынан 4-декабрына чейин Арабелде кечинде катуу суук түшүп, аябай эле жүдөтүп жатты. Бирок кино тартуучу топ да, актерлорубуз да тырышып жүрүп, чыдап беришти.

-Семичке саткан эже баарынын көңүлүн бурду окшойт…

-Ооба, ал персонаждын аты биздин картинада – Зарылкан. Ал каарман айылдагы бекер ВайФай орнотулган аялдаманын алдында майда соода кылып, айылдагы аялдарга “жарымы жалган, жарымы чын” маалыматтарды ыкчам жеткирип, ушак таратып турган “маалыматтык борбордун” ролун аткарат. Адистердин айтымында актриса Айнура Эсеналиеванын аткаруусундагы Зарылкан фильмдин олуттуу интонациясына ирониялык сүртүмдөрдү берип, картинанын фактурасын контрастуу нюанстар менен байытып, тасманын өзөгүнө кошумча эмоционалдык таасир берет.

Дегеле фильмдин актердук ансамблине адистер жакшы баа берип жатышат. Айрыкча Шекер тайэненин ролундагы КР Эл артисти Жамила Сыдыкбаеванын, Баялы таятанын ролундагы Асан Амановдун, Алманбеттин ролундагы Руслан Орозакуновдун, Сайранын ролундагы Таазим Үмөталиеванын Гүлнаранын ролундагы Албина Имашеванын, Эркиндин ролундагы Курманбек Мамыровдун жана экинчи пландагы персонаждарды аткарган Марат Ибраевдин, Айсанат Эдигееванын, Алтынай Муканбетованын, Жамила Дыйканбаеванын актердук чеберчиликтерине жогорку бааларды беришүүдө.

-Тасма тартууда кандай оорчулуктарга тушуктуңуз?

-Оорчулук көп деле болгон жок. Болгону мен өзүм режиссер-коюучу катары дебютант болгондуктан фильм кандай чыгып калат деп аябай коркуп, этияттык менен аракеттенип жаттым. Өзүмө-өзүм ишенбей, шектенип, айрым актерлор менен оператор-коюучу Хасан Кыдыралиевге таянып жаттым. Хасан мага мизансценаларды койгонго аябай жардам берди. Ал өмүр бою оператор катары кино тартып, бай тажрыйба топтогон КР Эл артисти эмеспи. Ошондой эле актерлор менен иштөөдө, кино тартуу процессин уюштурууда КР Эл артисти Бусурман Одуракаев досум да жакшы жардамын берди.

-Кино тартууну улантасызбы?

-Албетте, Кудай буюруса. Азыр мурун жазылган экинчи сценарийимди оңдоп-түздөп, тартууга даярдай баштадым. Ал бала менен эненин ортосундагы мамиле тууралу болот. Андан сырткары тарыхый окуялар, тарыхый каармандар боюнча пландарым бар. Жаңы кыргыз тарыхындагы 2005-жыл, 2010-жыл жана 2020-жылдагы мамлекеттик төңкөрүштөр темасы, Кутумчулар темасы кызыктырат. Кубат аке уруксат берсе анын эки-үч чыгармасын экрандаштырууга кызыкдармын. Бусурман Одуракаев досум бир кызыктуу теманы сунуштап жатат. Кыскасы пландар көп, калганын турмуш көрсөтөт.

Төлөбүбү Касымалиева, журналист

“Жетиген журналынын 12-саны.

Меню