Исхак Раззаков

«Быйыл Раззаковдун 110 жылдыгынын урматына Исфана шаарын Раззаков шаары деп атоо боюнча чечимимди кабыл алдым», — деп билдирди Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров бүгүн, 25-декабрда, Министрлер Кабинетинин жыйналышында.

Мамлекет башчысы жыйында сүйлөп жатып, 2021-жылы Баткен окуялары боюнча теманы козгоду. Ал чектеш өлкөлөр менен мамлекеттик чек аранын юридикалык тариздөөнүн аяктабагандыгы, айрым участкалар боюнча сүйлөшүү процессиндеги татаалдыктар, Кыргызстанга стратегиялык транспорттук инфраструктуранын коңшу өлкөлөрдүн аймактары аркылуу өтүшү — республиканын аймактык бүтүндүгүнө тикелей коркунуч болуп жатканын белгиледи.

«Быйыл биз кыргыз-тажик чек арасында болгон окуялардын кесепетинен жабыркаган Баткен облусун:

• 3 айдын ичинде калыбына келтирдик.
• Баткенге биринчи жолу стратегиялык чек катары мамлекеттик деңгээлде көңүл бурулду.
• Облуска өзгөчө статус берилди.
• Өнүктүрүү программасы кабыл алынды. 500 млн сомду жыл сайын бөлүп туруу чечимин кабыл алдык.

Баткен боюнча көп иштерди аткардык», — деди ал.

Мамлекет башчысы өткөн жылы Президенттик шайлоого аттанганда биринчи үгүт иши Раззаковдун жери — Баткенден баштаганын эске салды.

«Быйыл Раззаковдун 110 жылдыгынын урматына Исфана шаарын Раззаков шаары деп атоо боюнча чечимимди кабыл алдым», — деп сөзүн жыйынтыктады Президент Садыр Жапаров

Мамлекеттик, партиялык чыгаан ишмер, эл уулу -Төрөгелди Балтагулов

 2020-жылдын 20-февралындагы Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн чечи­ми­не ылайык (№ 55-p) расмий түрдө мааракелери өткөрүлө турган кыргыз элинин чыгаан инсандарынын арасында, чыгаан мамлекеттик жана партиялык  ишмер Төрөгелди  Балтагулович  Балтагулов да бар эле. Тилекке каршы дүйнө­лүк пандемия, өлкөбүздөгү эпидемиологиялык абал, ал мааракенин кеңири мааниде жана масштабда өтүшүнө тоскоол болду. Ошол инсандын бейнесине кээ бир сүр­түм­­дөр­дү даярдап, анын ишмердүүлүгүнө, тарыхчы катары назар салып, изилдөөбүздүн натыйжасын калайык калкка, окурмандарга сунуш кылуудабыз. Тегин жерден атактуу жазуучу Аалы Токомбаев “Өмүр бизден өтүп кетсе, эл эмгектен эскерсин” деген эмес.  Мындай адамдар ар тараптан эскерүүгө татыктуу экени талашсыз көрүнүш.

Бүгүнкү абройлуу бейнесин сиздерге сунуш кыла турган инсан, ак кал­­пак кыр­гыз элинин саясий, социалдык-экономикалык, маданий жана кесиптик кошун­­дар кыймылынын өнүгүүсүнө өз салымын кошкон, аталган тармак­тардын ат көтөр­гүс түйшүгүн көтөргөн, ка­лайык калкка таа­ны­мал болгон, өзүнүн та­лык­­пас эмге­ги, кажыбас кайраты менен турмуштун татаал жолун чаалыкпай баскан чы­гаан сая­сий, мамлекет­тик ишмер, кыска өмүрүндө көп ийгиликтерге жетишкен эл уулу Төрөгелди  Балтагулович  Балтагулов. Дал ушундай инсандар тууралуу эл арасында “Артыңда эстей жүргөн кишиң бол­сун, эл эскерип жүрөөр ишиң болсун” деп айтылат. Укурукту узун таштаган кыргыз эли «Калк айтса, калп айтпайт» – деген да накыл кеп­ти бекеринен айтпайт. Ант­кенибиз биздин каарман өмүр бою, өзү арка­ла­ган мамлекеттик, партиялык жетекчилик кызматтарда ак эмгек­­ти сый­лаган, акый­катты жактаган, адилеттүүлүктү барк­таган, дайыма ка­лыс­тык­тан жазба­ган, приципиал­дуу­луктан кайтпаган, ар дайым эл ише­ни­мин ак­та­ган, улуу сапат адам­гер­чи­ликти даңктаган Адам болгон.

Менин жеке баамымда, Төрөгелди Балтагулович акылга да, күчкө да толуп, өзү жетек­теген тармактардын майда-баратына чейин көзү жетип, иштесе ишке тойбой турган кезин­де, болгону 46 жашында капыстан каза болгон. Мүмкүн өмүрү узун­ураак болгондо, кыргыз мамлекеттинин оор жүгүн көтөргөн, кыргыз элинин дагы бир мыкты уулу болоору шексиз эле. Тилекке каршы өмүрү кыска болду, ошентсе да бул адам өзү өкүнбөгөндөй байма-бай, үлгүлүү өмүр сүргөнү баамдалат. Бир айылдын, өрөөндүн эле эмес бүткүл кыргыз журтчулугуна тааны­мал болгон биз­дин каарман табиятынан таланттуу,  ар нерсеге шык­туу жана жөндөмдүү, мыкты уюш­туруучу, жакшы касиеттери көп чыгаан жетекчи, бир катар жаңы көз караш­тар­дын жана саамалыктардын демилге­чи­си, алардын ишке ашыруу­чусу катары да маалым. Балтагул абабыздын мындай асыл касиет­те­рин анын атактуу К.Конду­ча­лова, А.Масалиев, Ж.Мавлянов, Ж.Каниметов, К.Дыйкан­баев, айтылуу генерал М.Абдрахманов сыяктуу замандаш­тарынын, үзөңгү­лөш жолдошторунун эскерүү­лө­рү­нөн да байкап калдым. Анын жакын туу­ган­дарынан, кесиптеш замандашта­рынан ал адам туу­ралуу угуп, жогорудагы абройлуу инсандардын пикирлерине таянып, өз дараметиме жараша көкү­рөк сезимим ме­нен ушул макаланы даярдоого бел байладым.

Өткөн Кеңеш доорунда, элибиз сыйлап, урматтаган абройлуу мамлекеттик жана пар­тия­лык  ишмер тууралуу, анын бейнесине кээ бир штрихтерди жазуу мен үчүн бир жагы чоң жоопкерчилик, экинчи жагы зор ырахат. Анткени мен биздин коом­чулуктун, азыркы жаш муундардын эсинен чыгып калган, көңүл чордонуну сыр­тында калып кеткен адам тууралуу жазууга бел байладым. Менимче улуу муун­дар­дагы чыгаан инсандардын өмүр таржымалы, алардын кылган иштери, мам­лекетибизге, элибизге сиңирген эмгеги, алардын акыл на­саат­тары, ой пикир­лери, элибиздин, жерибиз­дин өткөн та­рыхы, мада­ния­ты, каада-сал­ты, үрп-адаты, өт­көөл мезгилдердеги оомал-төкмөл абалдар, азыркы учурдун көйгөй­лүү маселе­лери, жаштарыбызга карата таа­лим-тар­бия­сы, азыркы жаштардын адеп-ах­ла­гы жөнүндөгү асылзат насааттары ме­ни эле эмес, көптөгөн адамдарды терең ынан­дырып өзү­нө тартаары бышык. Бул жагдай да мени Балтагул Төрөгел­диевич туу­ра­луу тарыхый баян­да­ма жазуу­ма түрткү болгону чындык.

Дегинкиси, кылым карыткан кыргыз элинин тарыхында байыртадан бүгүн­­­­кү күнгө чейинки мезгилде, ар түрдүү доорго, оомал-төкмөл замандарга  таан­­дык өз элинин, кыргыз мамлекетинин түптөлүүсүнө, өнү­гүү­сүн­дө өзгөчө роль ой­ноп, омок­туу ойлору, натыйжалуу иштери, келе­чек­­түү аракет­тери ме­нен орчундуу орун­ду ээлеп, өз элинин бирим­дигине, кыргыз мам­лекети­нин өсүп-өнүгүүсүнө өзгөчө са­лы­мын ко­шуп келген беделдүү, бел­гилүү инсан­да­ры көп эле болгон. Мындай инсан­дарыбыздын ар кими­си, кыр­гыз мам­ле­ке­ти­нин, элинин ар түр­дүү мез­гил­деринде, ар кандай доор­лорун­да жана заман­дарын­да жа­шашса да, алардын түп­кү максаты, мүдөө­сү бир болго­ну шексиз. Алар кыргыз элинин, Ата Журтунун бирим­дигин, көз каранды­сыз­дыгын бекем сактоо менен кыргыз мамлеке­ти­нин аброюн жогору­латып, даңазалап, улуттук мам­ле­кетибиздин өсүп-өнүгүүсүнө, анын келечегине бүт өмүрүн жум­шаш­кан жана алгы­лыктуу, натыйжалуу аракет­терге жетише алышкан. Ошондой кыргыз элинин тарыхый-саясий аренасында өз­гө­чө роль ой­но­гон чыгаан инсандар­дын ката­ры­нда ка­дим­­ки бабаларыбыз Барс-бег, Мухаммед Кыр­гыз, Кубат бий, Ажы бий, Атаке бий, Алымбек дат­ка, Нү­зүп бий, Курманжан датка, Боромбай, Ормон хан, Шаб­дан, Полот хан, Кеңеш доорундагы мамлекеттик ишмерлер А.Ороз­­­беков, А.Сы­дыков, Ж.Аб­драх­ма­нов, Б.Исакеев, И.Раз­заков, Т.Усуб­алиев, А.Масалиев ж.б. атоого болот. Аталган ин­сан­­дардын ар бири өз доорунун саясий, социалдык-эко­номика­лык, мада­ний өнү­гү­шү­нө өз салымдарын кошуп, олуттуу өзгөрүү­лөргө алып келишкен.

Биздин элде анча жакшы эмес бир адат бар, чыгаан инсан – десе дароо эле кеп­тин тар маанисин эске алып, мамлекет башчыларын, олуттуу патиялардын көрү­нүк­түү жетекчилерин, биринчи катардагы мамлекеттик жана саясий иш­мер­лерди эске алышат. Көп учурда, баягы “Жоону чапсам мен чаптым, аты калды Манас­­ка” дегендей эле болуп калат. Анткени дал ошол эле жо­го­руда аталаган чыгаан мамлекет башчыларынын негизги идеяларын тур­муш­ка ашырууга, көздө­гөн максатына, ойлогон оюна жетүүгө көмөктөш бо­луп,  аларга өйдөдө өбөк, ыл­дый­да жөлөк болгон, алардын үзөңгүлөштөрү, замандаштары, алардын мезгилин­деги элет жерин көтөргөн, жергиликтүү мамлекеттик, партиялык кызматтарды аркалаган, элет жеринин жоопкерчилигин алган, жер-жерлердин социалдык-эко­но­микалык жана маданий өнүгүүсүнө  өз салымдарын кошкон инсандар туура­луу маалыматтар көмүскөдө калып кетет. Дал ошондой кыргыз элинин мык­ты уулда­ры­нын бири, кадимки ХХ кылымдагы кыргыз элинин чыгаан уулу Исхак Разза­ков­дун мезгилинде, ал кишинин, ал аркылуу Өкмөт менен партиянын зор ишени­ми­не ээ болуп, Жалал-Абад, Ош областтардын социалдык-экономикалык, мада­ний абалын көтөрүүгө зор салымын кошкон исандардын бири биз сөз кыла турган Төрөгелди Балтагулович Балта­гулов болуп эсептелет. Анын жеке, өз колу менен толтурган документтерине таянсак өткөн жы­лы биздин каарамандын 100 жылдык мааракеси болмок экен. Бирок, бизде эле эмес, дүйнөдөгү пандемия, сани­тардык эпидемиологиялык шарттарга байланыштуу, анын мааракеси  өтпөй калды дешет, ал кишинин жакын­дары. Ошондуктан жакшылыктан үмүт этип, быйылкы жылы Т.Б.Балтагуловду эскерүү иш чара­лары өткөрүлмөк болуп турат.

Каарманыбыз, Төрөгелди Балтагулович көптөгөн чыгаан тарыхый инсан­дардай эле  өз­үнүн  жеке сапат­тары – курч акыл-эси, бекем эрки, турук­туу мак­саты, көрөгөчтүгү, көпчү­лүк­тү өзүнө тарта билүүсү, коомду баш­ка­руу­га өзгөчө шы­гы жана жөн­дөмү, мамлекеттик деңгээл­деги сая­сий, социалдык-эко­номи­ка­лык ма­се­­­ле­лерди чечүүдөгү компе­тен­т­т­үү­лүгү, ошол ма­се­ле­лер­ди чечүүнү чочулабай өз мойнуна алуу жоопкерчи­ли­ги, жол башчы­лык, жетекчилик жеке ка­сиет­тери, элди, коомду баш­каруу жөн­дөм­дүүлүк­тө­рү менен өзү жетек­теген мезгилдин жана ага караштуу болгон аймак­тын баардык элдерин, улуттарын жана социалдык кат­мар­ла­рын би­рик­ти­рүү араке­ти, мамле­кет­тин, эмгекчи элдин кызык­чы­лы­гын коргоп, кол­доп, чоң саясий аренада өзү­нүн саясий тажрыйбасы, артык­ча жөн­­дөмү, иш­тик­түүлүгү, көрөгөчтү­гү ме­нен ай­калыш­тырып келген мыкты инсандардын бири болгону талашсыз факт.

Чыгаан инсандар, беделдүү ишмерлер конкреттүү бир элдин, мамлекеттин та­ры­хында өзгөчө ролду ойноп, өлкөнүн та­ры­хында олут­туу орун­ду ээлеп, өзгөчө ишмердүүлүгү менен из кал­тырып келишет. Көп убакта алардын мындай ара­кет­тери коом­дук-саясий турмушту кескин өзгөрүүлөргө алып ке­л­ген. Кеңеш доорун­дагы кыргыз мамлекетинин, республикабыздын саясий, социалдык-экономикалык жана идеологиялык өнүгүүсүнө өзгөчө салым кош­­кон бир катар чыгаан инсандар бар. Алар өздөрүн дасыккан саясатчы, айыл чарба, өнөр жай, көп тармактуу өндүрүш маселелерин ичинен билген жана терең өздөш­түргөн, жетекчилик кызматтын баардык теп­кич­терин басып өтүп, абдан такшалып, элет жерин­деги кызматтардан баштап акырындык менен райондук, областтык, андан кийин гана рес­пуб­ликалык масштабдагы кыз­мат­тарга барышкан.  Мындай жол­ду биз­дин каарман Төрөгелди Балтагулович Балтагулов да басып өткөнүн, архив­дер­ден алынган анын жеке баракчасы, Кыр­гызстан компартия­сынын Бор­бор­­дук комитетинин  мүнөздөмөлөрү, колдо бар ар түрдүү расмий документтери тастыктап турат.

Биздин каармандын дагы бир өзгөчөлүгү, илимдин тили менен айтканда, рацио­налдык-легалдык чыгаан инсандардын ка­тарына кирген көрүнүк­түү иш­мерлердин бири экени талашсыз. Жөндөп айтканда, мындай чыгаан­дар коомдук-саясий турмуштагы өз абалдарына демократиялык жол, көп­чү­лүк элдин колдоосу ме­нен же­тиш­кен инсандар, тагыраак айткан­да, элдин эрки, колдоосу ме­нен тары­хый, саясий аренада ошондой абалга жетишкендер. Биз­дин эли­биз­де мын­дайлар­дын ка­та­рына А.Ороз­бековду, А.Сы­ды­ков­ду, Ж.Аб­драх­мановду, И.Раззаковду, А.Масалиевди, алардан кийинкилердин катарына  Т.Балта­гу­лов­ду кошууга  болот.

Өмүр таржымалы жана ишмердүүлүгү

Төрөгелди Балтагулов алыскы Ала-Бука элинин кулу­ну, 1920-жылы анда­гы Жалал-Абад облусунун Кызыл-Жар районунун Кош-Алмурут айылында кедей дыйкан­дын үй бүлөсүндө туулган. Атасы Балтагулдун, апасы Сапанын, Төрө­гел­диден башка дагы Нурдин, Добуталы, Атамырза аттуу уул­дары Бул-Бул аттуу кызы болгон. Жаштайынан зирек, тири-карак болгон Т.Бал­тагулов 1938-40-жылдары муга­лим­дер институ­тун­да сырттан окуу­­ну, айыл­дык мектептин мугалими ката­ры эм­гек­тенүү менен айкалыштырып, институтту ийги­лик­түү аяктаган­дан кийин мек­теп­тин директору болуп эм­гек­тенет. 1940-41-жыл­дары Ала-Бука районунун билим берүү бөлүмүнүн инспек­тору, Улуу Ата Мекен­дик согуш башталган 1941-42-жылдыры Ала-Бука району­нун билим берүү бөлү­мүнүн башчысы болгон. Башка жаштардай эле Т.Балтагулов да Ата Мекен­ди коргоо үчүн фронтко барууга жулу­нуп, аракет жасаган. Бирок, жер­ги­лик­түү пар­тиялык жана мамлекеттик уюмдар сенин фронтуң тылда, дал ошол туул­ган жериң­де деп, жетекчилик кызматка калтырып коюшкан. Ошентип баа­луу, жаш жана иш билги элеттик жетекчи катары согуш фронт­торуна чакы­рыл­ган эмес. Анын негизги милдети фронтту өнөр жай, айыл чарба продук­ция­лары, кийим-кече, тамак-аш менен камсыз кылуу максатында тылда бел­се­нип эмгектенүү, кай­сы гана тармакта болбосун “баар­ды­гы фронт үчүн, баардыгы жеңиш үчүн” ураа­ны­нын алдында иштеген. 1942-43-жыл­дары биз Т.Балта­гу­ловду партиялык кыз­матка сунушталып, алгач жогорку район­дук партиялык ко­ми­теттин инспектору, агитация, пропаганда жана жалпы бөлүмүнүн башчысы катары талыкпай эмгек­тенгенин көрөбүз. 1943-45-жыл­дары Т.Б.Балтагулов комсомолдук жетекчилик кызмат­ка сунушталып, ал жылдары Кыргыз ССРинин комсо­мо­лунун Жалал-Абад областтык комите­тинин катчысы, 1945-жылдын декабрынан 1948-жылдын дека­бры­на чейин комсомол­дун Жалал-Абад  областык комитетинин биринчи катчысы  болуп эмгектенет. Бул мезгил со­гуш­тан кийинки эл чарбасын калыбына келтирүү, элдин жашоо тиричилигин жак­шыр­туу, мамлекеттин өсүп-өнүгүүсүнө ар тарап­туу өбөлгө түзгөн убакыт эле. Дал ошол жылдары, т.а. 1945-жылы Кыр­гыз ССРи­нин Өкмүт башчысы болуп, кадим­ки Исхак Раз­заков­дун бекилип келиши, анын республикабызда жигердүү эмгек­тенүү мезгилине туш келет. Ошол кездеги ком­мунисттик партия менен Өкмөттүн чоң, ишенимдүү тая­ны­чы комсомол болгону талашсыз көрүнүш эле. Ал мезгилде комсо­мол­дун Жалал-Абад областындагы жетек­чи­си Т.Б.Бал­­та­гулов, жаңы жетек­чи И.Раззаковдун назарына түшүп, анын ишенимине, болочок мамлекеттик, пар­тиялык  ишмер катары, ал адамдын көңүл буруусуна арзыган десек болот. Исхак Раззаков Кыргыз ССРинин Өкмөт баш­чы­сы, 1950-жылдан баштап кыргыздардан чыккан алгачкы  Кыргызстан компартия­сы­нын биринчи катчысы катары респуб­лика­нын көп тармактуу мамлекеттик, партиялык уюмдарынын жетекчилигине улуттук адистерди, айрыкча жаш адис­тер­ди даярдоого өзгөчө көңүл бурган, кыр­гыз элинин улут лидери болгону талашсыз. Т.Балтагулов дал ошол саясаттын алка­гында областтык жетекчиликке жеткен, келечектен көптү үмүттөндүргөн жаш комсомолдук, партиялык жана мам­лекеттик жетекчилерден эле.

Каарманыбыз 1948-жылдын декабрынан баштап Кыр­гыз­стан компартия­сынын Жалал-Абад областтык комитетинин админис­тра­циялык бөлүмүнүн башчысы болуп дайындалат. 28 жаштагы жигит үчүн бул зор жетишкендик, эбегейсиз жооп­керчилик, партиялык жооптуу кызматка олуттуу кадам эле. Андан да көп өтпөй эле 1949-52-жылдары ал Москва шаарын­дагы  Жогорку партиялык мектеп­тен өз билимин өркүндөтүп, СССРдин кезинде, анын борборунда жайгашкан КПССтин эң чоң, абройлуу, борбордук Жогорку партиялык мектебинен билим алып чыгат. Ал кезде аталган партиялык мектепте келечектүү жаштарды, улуттук республикалар­дын болочок саясий лидерлерин, партиялык ишмерлерин даярдаш­чу. Атал­ган мектепке жиберүүдөн мурда, ал жакка талапкерлерди жергиликтүү пар­тия­лык уюмдардын жана Кыргызстан КП БКнын катуу, катаал эле­гинен өт­кө­рүп, андан кийин зор ишеним артуу менен жибе­ришчү. Чындыгында бул жогорку партиялык мектепте биздин эле эмес, баар­дык союздук республика­лар­дын келе­чек­теги партиялык элитасы, жогорку партиялык кызмат эгедер­лери окуй турга­нын эстен чыгарбоо абзел.

Москвадан КПССтин Жогорку партиялык мектебин жаңыдан, ийгиликтүү бүтү­рүп келген 32 жаштагы Төрөгелди Балтагуловду Кыргызстан компартия­сынын Борбордук комитети Ош обкомуна катчы кылып дайындашат. Эки жылдан кийин, 1954-55-жылдары ал Ош областтык аткаруу комитетинин төр­­агасы болуп эмгек­тенген. Ал эми 1955-59-жылдары ага зор ишеним көр­сө­түлүп, Кыргызстан ком­пар­тия­­сынын борбордук комитети Т.Балтагу­ловду Жалал-Абад обкомунун бирин­чи катчысы катары обкомдун Пленумунда жана Кыргызстан КП БК бюросунда бекитишет. Архив­дик документтерге таянсак, 1955-жылдын декабарындагы об­ласт­тык партия­лык уюмдун конференциясында Т.Б.Балтагулов обкомдун мүчөсү, ал эми бир аз убакыттан кийинки Пленумда областтык партия­лык уюмдун бирин­чи кат­чысы болуп шайланган. Албетте бул кызматка бекитүү КПСС БКнын бор­бор­дук комитетинин колдоосу жана бекитүүсү менен болгонун архивдик доку­мент­тер таасын көрсөтүп турат. Дагы бир жагдай бул дайындоо ошол кездеги Кыргызстан компартия­сынын жана Борбордук комитетинин бирин­чи кат­чы­сы Исхак Раззаковдун түздөн-түз сунушу жана ишеними аркылуу бол­го­ну талашсыз. Коңшулаш Өзбек ССРинин партиялык, мамлекеттик кызмат­та­рын­да абдан так­ша­лып келген, көрөгөч, даанышман, келечекке кеңири кадам таштаган И.Раззаков­дун Кыргызстандын өзүнүн жаш мамлекеттик, пар­тия­лык адистери­нин, болочок лидерлеринин өсүп чыгышына, ар түрдүү кызмат­тарда такшалып, кыргыз мамле­ке­тинин келечегинде керегине жарай турган азаматтарды баамдап, аларга ар та­рап­туу колдоо көрсөтүп, акыл, насаатын айтып, туура жолго багытта­га­ны да кеңири маалым. Дал ошондой адамдын назары түшүп, колдоосуна ээ бол­гон, элет жеринен суурулуп чыгып, эл, партия жана мамлекет үчүн чын дилинен берилип кызмат кылган ишмерлер­дин бири дал ушул Т.Б.Балтагулов болгонун тарых тастыктап турат.

Белгилүү болгондой 1939-жылкы администартивдик аймактык бөлүнүүгө жара­ша өз алдынча болгон Ош жана Жалал-Абад облас­ттары, 1959-жылдын башында бириккендигине байланыштуу, биздин каарман кайрадан Ош об­ласт­­тык аткаруу комитетинин төрагасы катары өз вазыйпасын аткарган. 1960-жылдын февраль айы­нан баштап Т.Б.Балтагулов Ош обкомунун биринчи катчысы болуп Кыргыз­стан компар­тия­сынын Борбордук комитети тарабынан шайланат. Ал кезде баар­дык партиялык жетекчилик кызматтар демократиялык негизде, шайлоо жолу менен дайындала турган.

Көп узабай эле республикада болуп өткөн саясий оюндар, талык­пай иштеп жат­кан Кыргызстан КП БКнын биринчи катчысы И.Раззаковдун күтүүсүздөн кыз­маттан алынышы, андан кийинки республика­лык партиялык уюмда раззаков­чу­лар­дан тазалоо жараяны Т.Балтагуловго да таасирин тийгизип, тез эле эми бел­сенип, Ош областынын социал­дык-эконо­ми­калык, маданий турмушун жакшыр­туу­га киришкен (андагы Ош областы азыркы Ош, Жалал-Абад, Баткен облас­тары­нын аймактарын кам­тыр эле – авт.), КПСС БКнын жана Кыргызстан КП БКнын резервин­ин алдыңкы катарындагы партиялык адисти кокусунан эле Кыр­гыз ССРинин республикалык проф­союздар Кеңе­ши­нин төрагалык кызматына сунушта­шып, тез эле бул кызматка бекитиш­кен. Албетте бул өсүп, жетилип, так­ша­лып  келе жаткан жаш партиялык кызматкер үчүн “жумшак саясий сүргүн” эле. Мүмкүн ал жакка кетишине себеп, анын И.Раззаковдун өстүргөн, Ош обко­му­на дайын­да­ган ишеними, партиялык резервдик адистердин эң алдың­кы катарын­дагы жоокери, республиканын болочок лидерлеринин бири ката­ры эсептелиши, кийинки жетекчиликке анча ичи чыкпагандыгы да себеп болушу мүмкүн.

Мамлекеттик, партиялык ишмердүүлүгүнүн натыйжасы

Т.Б.Балтагуловдун мамлекеттик жана партиялык жетекчилик кызматты аркалап жүргөн кезинде, ал кишинин түздөн-түз кийлигишүүсү, жекечилиги менен ошол кездеги Ош, Жалал-Абад областарында жүздөгөн, миңдеген адамдарды жумуш менен камсыз кылган, бир катар өнөр жай ишка­налары, калкты тейлөө макса­тын­дагы социалдык обьектилер ишке берилген. Ал кез­деги бир эле Ош областы рес­пуб­ликанын жалпы дүң продукциясынын үчтөн бир бөлүгүн бере турган. Эң негизгиси дал ушул аймакта республиканын калкынын көп бөлүгүг жайгашкан. Ошондуктан калктын социалдык-эконо­микалык абалын, турмуш-тиричилигин жакшыртуу, алардын ден-соолугу, билим алуусу, маданий жактан тейленүүсү ж.б. маселелерин чечүүдө област­тык жетекчи катары камкордук менен көп маселелер­ди чечкени талашсыз. Мындан башка, абдан чоң, саясий, социалдык-экономи­ка­лык, администра­тив­дик жана стратегиялык жактан маанилүү областы же­тек­төө вазый­пасы, мамлекетттик жана партиялык ишмер катары Т.Балтагуловго жүктөл­гө­нүн баамдоого болот. Анын жетекчилигинде Ош, Жалал-Абад, Өзгөн, Кара-Суу, Кы­зыл-Кыя, Майлуу-Сай, Сүлүктү ж.б. ири жана чакан шаарлар,  стратегия­лык маани­де­ги Ош-Ташкент, Ош-Хорог, Ош-Кызыл-Кыя-Исфана, Ош-Кара-Кул­жа-Алайкуу, Ош-Жалал-Абад-Ала-Бука ж.б. автожол­до­ру, аларды бойлой калк жаша­­ган чакан шаарлар, айыл-кыштактар болгону та­лаш­сыз. Чыгаан мамлекет­тик жана партиялык ишмер Т.Б.Балтагулов же­тек­теген Ош, Жалал-Абад областарын­да калк жыш жашаган райондор, андагы эл кесип кылган пах­та­чы­лык, тамеки­чи­лик, бакчачылык, ири дый­кан­чылык жана мал чарбалары, бир катар олуттуу нефт, газ, көмүр кендери, кай­ра иштетүүчү заводдорун, фабрика­ла­рын, түстүү метал за­вод­дорун да жетекчи катары көзөмөлгө алып, жетекчилик кылган. Албетте мын­дай чоң, ар тараптуу, зор тармакты жетектөө оңойго турган эмес. Биздин каарман өзүнүн же­тек­­чилик жөндөмүн, жоопкерчилигин жана компетентүүлүгүн көрсө­түп, пар­тия менен Өкмөт ишенген Ош областын жетектеп, белсенип ишке кири­шип, көп иш­тер­­ди турмушка ашырган. Ош областы негизинен агрардык жана өнөр жайлуу аймак болгондуктан Т.Балтагулов айрыкча айыл чарбасына көңүл буруп, жер­ди иштетүүнүн жаңы ыкмаларын, илимий негизделген технология­ла­рын колдонууну, өндүрүштү индус­триа­лиза­циялоону, мелиорация жана химиза­циялоо­ну, мал чар­басында сүт, эт багытындагы асыл тукум малдарды көбөйтүүнү, алардын натый­жа­сында өндүрүштүн, чарбалардын сапаттык өнүмдүүлүгүнө жети­ше алганы талаш­сыз. Айрыкча пахтачылыкка өзгөчө көңүл буруп, ошол кездеги жер иште­түүнүн  жаңы  ыкмаларын – төрт бурчтук уя сыяктуу (квадрат­но-гнездовой сев) жер колдонуу ыкмасын, алдыңкы агротехникалык жетишкен­дик­терди, жаңы жер­лер­ди колдонуп, аларды кеңири жайылтып, пахта, тамеки, дан эгиндерин өндүрүүнүн жаңы ийги­лик­­терине жетишкен. Алардын натыйжасында “ак алтынды” дүң өндүрүү 1960-жылы 1957-жылга салыштырмалуу 13-15% өскөн болсо, 1965-жылга пах­танын өнүмдүүлүгү 35-40%  жеткен. Албетте пахта өндү­рүү­­дөгү мындай ийгик­тер­ге жетишүүгө област жетекчиси Т.Б.Балта­гулов­дун салы­мы зор экени талаш­сыз. Бул тууралуу ал кезектеги партиялык жыйында, өз сөзүндө кеңи­ри токтолгон жери бар.

Ал мезгилдин талабы ошондой эле. Албете Т.Б.Балтагулов ошол чоң ай­мак­тын жетекчиси катары жер-жерлердеги жаш адистердин, мыкты жетекчи­лер­дин өсүп чыгышына, жетекчилик сапаттарынын калыптанышына, алар аркылуу элет жери­нин, чакан шаарлардын, жумушчу поселоктордун, айыл-кыштактардын  социал­дык-экономикалык жана маданий өсүп-өнүгүүсүнө өзгөчө салы­мын кошкон десек ашыкча болбойт.  Бул өз мезгилинин талабы болгону да талашсыз.

И.Раззаков менен Т.Балтагулов делегаттар арасында.

     Каарманыбыз жетектеген жылдары Ош, Жалал-Абад областында, Исхак Раз­заков жетектеген Кыргыз ССРинде бир катар өнөр жай, кайра иштетүү ишка­на­лары, ГЭСтер, комбинаттар, калкты тейлөө мак­са­тын­дагы социалдык обьекти­лер курулуп, ишке берилген. Алардын көбү республика­лык  масштабда болсо, көбү чоң болбого­ну ме­нен, жергиликтүү калктын социалдык-эко­но­микалык талапта­рын канааттандыр­ган ишканалар болгону талашсыз. Ал эми кээ бир обьек­тилер областтык, респуб­ли­калык деңгээлдеги стратегиялык маанилүү ишканалар бол­гону да талашсыз. Сөзүбүз курук болбосун үчүн алардын кээ бирлерин атай кетели:

• Жалал-Абадда «Кыргызнефть» өнөр жай биримдигинин түзүлгөн (1955-ж.).
• Үч-Коргон ГЭСинин курулушунун башталган (1956-ж.).
• Майлуу-Сай ТЭЦи курулуп, ишке киргизилген (1956-ж.).
• Майлуу-Сайдын шаар статусуна ээ болуп, алгачкы шаардык оорука­на­ жана «Октябрь» кинотеатрынын курулуп, ишке берилген (1956-57-жж.).
• 1956-жылы 22-августта СССР Министрлер кеңешинин атайын чечимине ыла­йык Фрунзе-Суусамыр-Ош автожолун куруу чечимин кабыл алган. Аталган жоду куруу үч башкармалыкка – Сосновка, Токтогул жана Таш-Көмүргө бөлүнүп, жол куруу иштери 1957-жылы башталган.
• Шамалды-Сай шаар тибиндеги поселок түзүлүп, шахтерлор үчүн «Шах­тер» санаторий-профилакторий ачылган (1957-58-ж.).
• Кок-Жаңгак шаарынын генералдык планынын бекитилген (1958-ж.).
• “1 май” атындагы Ош ГЭСи ишке киргизилген (1958-ж.).
• Жалал-Абад областындагы Избаскент, Майлуу-Суу нефти казуучу жай­дын ачылышы болгон.
• Джалал-Абад мөмө-жемиш комбинатынын курулуп, ишке берилген.
• Жалал-Абад областында теле-радиоберүү башталган (1959-60-жж.).
• Сары-Челек биосфералык токой чарбасынын негизделген (1959-ж.).
• Ошто алгачкы «Киргизпромпроект» долбоордук институтунун бөлүмү ачы­лып,  АТС түзүлгөн,  Ош телеграфтык-телефондук станция жумушка киргизилген  (1959-60-жж.).
• Мурдагы Ош литейно-механикалык жана моторемонттук заводдун неги­зин­де, тереңдиктен суу чыгаруучу Ош насос заводу ишке киргизилген (1959-ж.).
•  Кара-Суу шаар статусуна ээ болгон (1960-ж.).
• «Кызыл-Кыя» аэропорту ачылып, ишке берилген.
• Тоолу Бадахшан автономиялуу областына Ош шаары аркылуу тынымсыз авто­­жолу толук камсыз болгон (1960-61-жж.).
• Кийинчерээк бүткүл союзга даңкы чыккан атактуу Ош пахта кагаз комбина­ты­нын (ХБК) курулушу башталган.
• Ошто «Южводстрой» трести уюштурулган, Кызыл-Кыяда «Дружба» кино­теа­тры курулуп, ишке берилген (1961-ж.).
•  Үч-Коргон ГЭСинин 1-агрегаты ишке киргизилген (1961-ж.)
• Майлуу-Сай меди­ци­налык окуу жайы ачылган (1961-62-жж.).
• Базар-Коргон суу сактагычы курулган, Ош асфальт-бетон заводу ишке кир­ги­зилген (1961-62-жж.).
• Токтогул ГЭСинин каскадынын курулушу башталган (1962-ж.).
• Ош областында биринчи ири панелдүү үй куруу заводу ишке киргизилген (1962-ж.).
• Кара-Көл энергетиктердин посёлогуна шаар тибиндеги посёлок статусу ыйга­рылган (1962-ж.).
• Майлы-Сай электроизоляциялоо заводу курулуп, ишке киргизилгени маалым (1962-ж.).

Т.Б.Балтагулов Ош, Жалал-Абад областарынын аткаруу комитетинин катчысы, областтык пар­тиялык комитеттердин биринчи катчысы катары дал ушул страте­гия­лык жана жергиликтүү социалдык-экономикалык обьектилерди курууга, ишке киргизүүгө, алар аркылуу кыргыз ССРинин социалдык-экономикалык өнүгүүсүнө өз салымын кошкону маалым.

Ал эми профсоюздар уюмунун жетекчиси катары эмгекчилердин жеке, кол­лек­тив­дик укуктарын жана кызыкчылыктарын коргоодо, алардын эмгектенүү шарт­тарын жакшыртууда, эмгек акыларын көбөйтүүдө, эс алуусун уюштурууда, эмгек­чилер, алардын балдарына керектүү социалдык, маданий обьектилердин курулу­шу­на жана ишке берили­ши­не, республикада профсоюздук кыймылдын өнүгүшү­нө, профсоюздардын эл аралык мамилелерин чыңдоого өз салымын кошкону талашсыз көрүнүш.

Т.Балтагулов Кыргыз ССРинин жана  Казах ССРинин пахта өндүрүүчүлөрдүн сьездинде. Кремль, Георгиев залы.

 Мамлекеттик сыйлыктары

Төрөгелди Балтагулов кыска, нуска өмүрүндө, олуттуу жана натыйжалуу иш­те-ри, жетекчилик кызматындагы ийгиликтени үчүн бир катар мамлекет­тик сый­лык­тарга татыктуу болгон. Алар бир катар Ардак Грамоталар, Кыр­гыз ССРинин 20 жылдыгын утурлай “Эм­гектеги күжүрмөндүгү” (1946-ж.), 1941-45-жылдар­да­гы Улуу Ата Мекендик согуш мезгилинде, тылдагы “Каар­ман эмгеги үчүн” (1946-ж., жеке баракчасында бир жыл­да эки медаль алганы, өз колу менен жазылып­тыр) медалы,  областы ийгилик­түү жетектегени үчүн “Ардак белгиси” ордени (1947-ж.), ВЛКСМ­дин 30 жыл­дык маракесине карата экинчи “Ардак бел­гиси” ордени (1948-ж.) ме­нен сыйланган. СССР Жогорку Кеңешинин жарлыгына ыла­йык 1957-жылы Кыр­гыз ССРи  “Ленин” ордени менен сыйланган. Ошол кез­де Т.Б.Бал­тагулов же­тек­теген Жалал-Абад областынан 9 айыл чарба ишмер­лери Социалисттик Эмгектин Баатыры наамын алышкан, бардыгы болуп республика боюнча 52 адам аталган жогорку сыйлыкка ээ болгон. Дал ошол жылы Т.Б.Балта­гулов “Ленин” ордени менен сыйланган (Кыргызстан. Улут­тук энциклопедия. –Бишкек, 2007. -54-55-бб.).

Дагы бир баса белгилей кетчү жагдай, эл ишенимине ээ болгон Т.Б.Балта­гу­лов 1955-59-жылдары Кыргыз ССРинин Жогорку Кеңешинин 2,4-чакыры­лыш­тагы депутаты, 1958-1966-жылдары СССР Жогорку Кеңешинин 5-6-ча­кы­рылыштагы эки жолку депу­таты болуп шайланып, ошол жогорку даража­дагы кызматта да өз элине, мамлекетине зор эмгек сиңирген мамлекеттик жана партиялык ишмер бол­го­ну маалым. Партиялык ишмер катары Кыргызстан Компартиясынын VIII сьез­ди­нен баштап Т.Б.Балтагулов республикалык партиялык уюмдун Борбордук ко­ми­­те­тинин мүчөсү, 1963-жылдан баштап Кыргызстан Компартиясынын Бор­бор­дук комитетинин Президиумунун мүчөсү болгон.

Жаш, иштесе ишке тойбой турган кезинде каза болгон Төрөгелди Балтагуловду Ала-Бука эли эсинде сактап, аны сыйлап, урматтап ал кишинин атынан Төрө­гел­ди Балтагулов айыл аймагын, аталган райондо №1 орто мектепке Т.Балта­гуловдун атын ыйгарышкан. Райондо “Төрө­гел­ди Балтагулов атындагы коом­дук фонд” өз ишин улантууда. Бул да болсо биздин  каармандын эл эсинде калга­ны­нын, урпактардын, жаш муундардын сыймыгы болгондугунун белгиси.

 Үй-бүлөсү

    Биз ушул чакан макалабызда каарманыбыздын үй-бүлөсү тууралуу учкай кеп козгой кетүүнү туура көрдүк. Тагдырдын жазмышына айла жок болуп, Төрөгелди Балтагулович эки жолу турмуш курган экен. Биринчи жубайы Гүл­кан эже экөө өрнөктүү өмүр сүрүп, Амангелди аттуу уулду, Мөөркан – Галя атуу кыздуу болгондон кийин 1948-жылы, ал адам жарык дүйнөдөн өткөн экен.

  Бул маалыматты 1949-ж. өз колу менен тол­ту­рулган жетекчи адистердин жеке ба­рак­ча­сын­да Төрөгелди Балтагуло­вич өзү да тас­тыктайт. Кийин Гүлсүн эже менен баш кошуп, ан­дан Акылбек, Асылбек, Жалалбек ат­туу үч уулду болгон. Албет­те балдардын тарбия­сы толугу менен ал кишинин жу­ба­йы­­нын мой­нун­да бол­го­нун да белгилей кетүү абзел. Ошентип 46 жылдык өмү­рүн­дө, каарманыбыз 4 уулдуу, 1 кыздуу болгон. Тилекке каршы алардын чоңоюп, турмуш жолунан өз ордун таап кетиш­кенин өзү көрбөй калды. Учурда Төрө­гел­ди  Балтагуловичтин 4 уул, бир кыз­дан тараган урпактары  8 небе­ре­ге, 11 чебе­реге жетти.  Булардын баары даңктуу, барктуу чоң аталары, бабасы менен сыймыктанышат.

Дал ушундай адам, күч-кубатка толуп, көп иштерге көзү жетип, ар түрдүү жетекчилик кызматта такшалып, мамлекеттик, партиялык ишмер катары толук калып­танып, андан кийин Кыргыз ССРнин республикалык профсоюз­дар Кеңеши­нин төрагасы болуп жигердүү эмгектенип жаткан Төрөгелди Балтагулович, капы­сынан 46 жа­шын­да, 1966-жылдын 16-февралында каза болгон.

Биз кыргыз элинин дагы бир өткөн кылымдын ортосунда, аттын каш­касындай таанымал болуп, мамлекеттик, пратиялык кызматтардын баардык  теп­кич­теринен өтө баштап, КПСС жана Кыргызстан КП БКнын партиялык адистик резервинин алдынкы сабында турган, келечектен көптү үмүттөндүргөн Т.Балта­гу­ловдун бей­несине кээ бир сүртүмдөрдү даярдап жатып, ал инсандын бир топ артык­­чылык­тары болгонун баамдадык. Биздин баамыбызда алар төмөнкүлөр:

Биринчиси, Төрөгелди Балтагулович жаштыгына карабай эл, жерине, мамле­кетине чын дилден берилип та­лык­пастан кызмат өтөп келген эл уулу болуп кал­ганы тастыкталды. Ошол кездин талаптарына жараша, кедей дыйкан­дын үй-бүлө­сүндө туулуп, өсүп, Кеңеш өкмөтүнүн тарбиясында чоңоюп, билимин алып, же­тил­­ген чыгаан мамлекеттик жана партиялык ишмер болгон.  Ала-Бука, Жала-Абад эле эмес, Кыргызстан­ жана Москвадагы партиялык уюм­дар­дын Борбордук коми­те­тинде жакшы сапаттагы таанымал болгон, боло­чоктон көптү үмүттөндүргөн партиялык ишмер болгону аныкталды

Экинчиси, Төрөгелди Балтагулович ата-энесинин мыкты тарбиясын алып, кан­дай мезгил, абал, заман болбо­сун ата  баркын, улуулардын салтын сак­­таган, ак эм­гек­ти барк­та­ган, ади­леттик, акый­катты жак­­та­ган, ка­лыс­тык­тан жаз­ба­­ган, эл кыз­ма­­ты­нан кайтпаган, журт ише­ни­мин ак­та­ган, улуу сапат адам­гер­чи­ликти даңкта­ган инсандык сапатка жетише алганы байкалып турат. Ошондой таалим-тарбия алган Төрөгелди Балтагулович, кийинчерээк кандай адам, кайсы социалдык кат­мар­дын өкүлү бол­босун, алар­га жөнөкөй, адам­гер­чилик­түү, сылык-сыпаа мамиле кылып, келген маселелерин туура чечип берүүгө ааркет кылган экен. Партиялык, мамлекеттик ишмерлердин ара­сын­да мындай сапат ар бир адамдын эле колунан келе бербейт.

    Үчүнчүсү, Төрөгелди Балтагулович ар дайым эл-журтуна кызмат кылууну жо­гор­­­ку жоопкер­чи­лик, адамдык парз, кызматчылык сапат катары кароого аракет кылганын баамдоого болот. Ал адам ар намыстуу элдин, жердин,  кулуну катары кыргыз мамлекетине белсенип, жан аябай кызмат кылганы байкалып турат. Эли­­бизде «ыйман­дуу адам адептүү, адептүү адам маданияттуу» – дегендей ал адам ыйманды ыйык туткан, жогорку  мада­нияттуу, сы­лык, адептүү, кичипейил инсан болгон экен. Кандай гана кызматты аркалабасын анын мада­ният­сыздыгына эч ким күбө болгон эмес. Дайыма сылык, жөнөкөй, токтоо, ар тарапты чыдамдуулук, токтоолук менен угуп, кандай маселе болбосун жети өлчөп бир кесип, маселени туура багытта чечүүгө аракет кылган саясий маданиятка ээ. Чынын айт­кан­да ал ошол өз мезгилиндеги кыргыз элинин улуттук элитасынын чыныгы өкүлү болго­ну да талашсыз.

Төртүнчүсү, Төрөгелди Балтагулович жаштайынан талыкпай эмгек­те­нүү­гө, элге-журтка кызмат кылууга белсенип киришкен. Кайсы гана кызмат­тарда иште­бе­син, анын артында наалат сөз, начар пи­кир калган эмес. Ал эми жетекчилик жөн­дөмү мектептин директор­лу­гунан баштап, райкомдун, об­ком­дун бирин­чи кат­чысы, Кыргыз ССРинин, СССРдин Жогорку Кеңешинин 5-6-чакырылыш­тагы  депу­­­таты, сыяктуу жооптуу кызматтарда өзүн да­сык­кан жетекчи ката­ры көрсөтө алды. Ал жетишкендиктердин баа­ры Төрөгелди Балтагуло­вичтин жеке өзүнө гана тандык сапаттары­на бай­ла­ныштуу болду. Кызматтык карье­ра­­да баскан жолу анын өз­ү­­нө таан­­дык мыкты жетекчилик сапаттары, өзүнчө көз кара­шы, тунук акы­лы, бекем эрки, жоопкер­чи­­лиги, жетек­­чилик компе­тент­­түү­лүгү жана жөндөмү менен айырмала­нып, кыргыз калкына кенен таа­ны­мал болгону талашсыз.

Бешинчиси, Төрөгелди Балтагуло­вич Кеңеш доорундагы кыр­­­гыз мам­­леке-тинин, улуу Ата Мекендик согуштун жылдарындагы кыргыз элинин катаал жана татаал мез­гил­деринде өл­көбүздүн саясий, социалдык-экономи­ка­лык, ма­да­ний өсүп-өнү­гүшүнө зор салымын кош­кон, кыргыз эли­нин чыгаан уул­да­рынын бири катары аты калды десек болот. Ошол кездерде ал инсан  бүт өмүрүн жергебиздин, элибиздин, мамлекетибиздин туруктуу өнүгүүсүн кам­сыз кылууга жумшаганын, анын эмгек жолу тастыктап турат.

Алтынчысы, биздин баамымыбызда каарманыбыздын дагы бир ар­тык­чы­лы­гы, кайсы кызматта иштебесин, өз тармагынын негизги багыттарын ачык-айкын кө­рүп, аларды жалпы республиканын өнүгүүсүнүн бир тармагы ката­ры  ка­рап, анын приоритеттүү багыттарына өзгөчө маани берген мамлекет­тик, партиялык  иш­мер болгон. Ал киши чыныгы коммунист катары азыркы­дай алдым-жуттум­ду­гу жок­ту­гу, кызматта тууганчылыкка, жердешчи­лик­ке берилбестиги, паракорлук­ка, кор­руп­цияга аралашпагандыгы менен айырма­лан­ганын баамдоого болот. Мүм­күн бул жагынан ага кадимки Исхак Раззаковдун жеке сапаттары үлгү бол­гондур деп да боолголоп калдык. Негизи мындай сапат көптөгөн ошол кездеги партиялык, мамлекеттик ишмерлерге мүнөздүү болгону да талашсыз көрүнүш. Ал инсан баардык кызматтарда сөз менен эмес, иш менен натыйжа берген олуттуу да, омок­туу да мамлекеттик, саясий жана партиялык ишмер болгонун турмуш көрсөттү.

 Жетинчиси, Төрөгелди Балтагуло­вич мезгил талабына жараша компар­тия­нын идеяларына, анын келечегине, болочокто коммунизмдин курулушу­на, партиянын саясий, социалдык-экономикалык, маданий, идеологиялык багыт­тарына терең ише­­ним арткан, бөркүндөй ынанган, бүт дили менен пар­тия­нын саясатын, жолдо­мо, нускамаларын, көрсөтмөлөрүн турмушка ашы­руу­га аракет кылган чыныгы ком­му­нист болгон. Атактуу жазуучубуз, Чын­гыз Айт­матовдун тили менен айт­кан­да, Дүйшөндөр, Танабайлар, кайсы гана мезгил бол­босун коммунист боюнча калат дегендей эле, Т.Балта­гуло­в да чыныгы коммунист боюнча калды.

Аттиң, ушундай адамдын  өмүрү кыска болгонун карбайсызбы. Кыргызда жак­шы “туйгундун тууру, тү­нөгү бийик болот” деген сөз бар. Мүмкүн ал киши уза­гы­раак жашаганда, кыргыз эли, мамлекети, анын дагы көп эмгектеринин үзүрүн көрүп, эл, журттун ише­ни­м­ин актаган инсан болот беле. Ошентсе да биз ал инсан-дын бейнесине кээ бир штрихтерди даярдап, ал кишинин мааракесине өз салы­мы­бызды коштук деген ойдобуз. Макалабыз канчалык деңгээлде болгонуна, Сиздер урматтуу окурмандар баа бересиздер деген пикирибиз бар.

 Абытов Б.К.,тарых илимдеринин доктору, профессор

Макаланын уландысы бар.