Кумтөр

КР УКМК Кумтөр кенин иштетүү боюнча долбоорду ишке ашыруунун ар кандай этабындагы коррупциялык фактылар боюнча козголгон кылмыш ишинин иликтөөсүнүн алгачкы жыйынтыктары тууралуу коомчулукка маалымат берүүнү зарыл деп эсептейт.

Бүгүнкү күнгө чейин тергөө негизделген корутундуларга келди, чогултулган далилдер менен ырасталды, келишимдерди түзүүдө жана ар кандай толуктоолорду, өзгөртүүлөрдү жана тактоолорду киргизүүдө Камеко жана Центерра канадалык инвесторлор менен кызматташуунун бүткүл мезгилинде ири өлчөмдөгү коррупциянын далили, Кумтөр кенин иштетүү менен байланышкан жана алардын шарттары Кыргыз Республикасынын элинин түпкү кызыкчылыктарына жооп бербейт.

Буга байланыштуу 1992 -жылы Башкы келишимди түзүүдө жана 1994 -жылы ага өзгөртүүлөрдү киргизүү учурунда коррупция фактысы боюнча экс -президент А.Акаев сыртынан соттолуп, экс-премьер-министрлер Т.Чыңгышев, А.Жумагулов жана “Кыргызалтын” мамлекеттик концернинин мурдагы президенти Д.Сарыгулов, Экономикалык кайра куруу жана өнүктүрүү комитетинин экс-төрагасы Б.Бирштейн издөөдө жүргөн.

2003 -жылы Комеко компаниясы менен түзүлгөн Башкы келишимди реструктуризациялоо учурунда коррупция үчүн мурдагы президент А.Акаев дагы кылмыш жоопкерчилигине тартылган. Ошентип, бул реструктуризациялоонун натыйжасында Центеррадагы Кыргыз Республикасынын үлүшү олуттуу түрдө бааланып, 33,33%ды гана түзгөн.

Тергөө ошондой эле 2009 -жылы Кумтөр долбоорунун жаңы шарттары жөнүндө келишим түзүүдө коррупциялык фактыга юридикалык баа берилип, 1992, 1994 жана 2003 -жылдары түзүлгөн келишимдердин шарттарынын терс жактарын түшүнүп, Центерранын кызыкчылыктарын улуттук кызыкчылыктардан жогору коюп, бул компанияга республиканын экологиясына жана экономикалык кызыкчылыктарына зыян келтирүү үчүн атайылап чексиз мүмкүнчүлүктөрдү беришкен.

Буга байланыштуу, бул эпизод боюнча, кылмышка шектүү экендиги тууралуу билдирүү өлкөнүн экс-премьер-министри И.Чудиновго жана “Кыргызалтын” ААК башкармалыгынын мурдагы төрагасы А.Жакыповго, жана Мамлекеттик геологиянын мурдагы директору К.Курманалиев, директорлор кеңешинин төрагасы А.Елисеев, инвестордун өкүлү А.Сазанов, экс -президент Курманбек Бакиев жана анын уулу Максим Бакиев издөөдө жарыяланган.

Ошондой эле, 2012-2014-жылдар аралыгында “CNterra” компаниясынын кызыкчылыгында, өлкөнүн кызыкчылыгына зыян келтирген кылмыштуу аракеттерди жасоо боюнча териштирүү менен аныкталган фактыларга байланыштуу, экс-премьер-министр Ө.Бабанов Биринчи вице -премьер -министр Т.Сарпашев, спикер жана депутаттар А.Жээнбеков, Т.Узакбаев, А.Баатырбеков, И.Пирматов, ошондой эле президенттин жана өкмөттүн Жогорку Кеңештеги мурдагы өкүлдөрү Д.Нарынбаев жана Д. Молдошева жоопко тартылган.

Тергөөдө аныкталган коррупциялык фактыларды жана канадалык инвесторлор менен Кыргыз Республикасынын элинин кызыкчылыгына жооп бербеген келишимдердин шарттарын эске алуу менен, тергөө, республиканын Башкы прокуратурасы менен бирге Кумтөр долбоору боюнча келишимдерди денонсациялоо процессин баштады.

Ошентип, 1992-2009-жылдардагы эпизоддор боюнча тергөө акыркы стадияда турат. Ошол эле учурда 2017 -жылы Кумтөр долбоору боюнча кийинки келишимдерди түзүү жана Суу кодексине өзгөртүүлөрдү киргизүү боюнча тергөө улантылып жатат, жыйынтыгы боюнча айыпталуучуларга юридикалык баа берилип, бул тууралуу УКМК коомчулукка кошумча маалымат берип турат.

КР УКМКнын ведомстволор аралык тергөө тобу Кумтөр кенин иштетүү боюнча долбоорду ишке ашыруунун ар кандай этабындагы коррупциялык фактылар боюнча козголгон кылмыш ишин иликтөөнү улантууда.

Тергөө ишинин жыйынтыгына жана иш боюнча алынган далилдерге таянып, 2021-жылдын 3-августунда өлкөнүн мурдагы премьер -министри Темир Сариевди КР УКМКнын тергөө камак жайынын убактылуу кармоочу жайына киргизүү чечими тергөө тарабынан кабыл алды.

Тергөөнүн жүрүшүндө, Т. Сариев экономика министри, ошол эле учурда тиешелүү мамлекеттик комиссиянын төрагасы болуп турган убакта, Кумтөр кенин иштетүүдөн келип чыккан экологиялык зыяндын суммасын бир нече миллиард сомго аз көрсөткөнү, анын натыйжасында мамлекетке чоң зыян келтирилгени аныкталды.

Т. Сариев камакка алынгандан кийин ведомстволор аралык тергөө тобу аны менен бирге тергөө иш аракеттерин улантышат, анын жыйынтыгында жакынкы 48 саатта Бишкек шаарынын Биринчи Май райондук соту бөгөт коюу чарасын тандоо маселесин карайт.

УКМК кошумча түрдө Кумтөр иши боюнча иликтөөнүн жыйынтыгы тууралуу, анын ичинде Т. Сариевге айыпталган эпизоддор боюнча керектүү маалымат коомчулукка берип турат.

Мурда маалымдалгандай, “Кумтөр” долбоорун ишке ашыруудагы коррупциялык фактылар боюнча козголгон кылмыш ишин иликтөө алкагында, ведомстволор аралык тергөө тобу тарабынан өлкөнүн мурунку Президенти Аскар Акаев издөөгө жарыяланган.

А.Акаев башка мурдагы жогорку кызмат адамдары менен бирге 1992-жылы “Кумтөр” долбоору боюнча Башкы келишимди түзүүдө, 1994-жылы ага өзгөртүүлөрдү киргизүү учурунда, ошондой эле 2003 -жылы “Камеко” компаниясы менен түзүлгөн Башкы келишимди реструктуризациялоо учурундагы коррупция боюнча кылмыш жоопкерчилигине тартылган.

Ошентип, тергөө А.Акаевдин президенттигинде Кумтөр долбоорун ишке ашыруу учурунда коррупцияга аралашкан бардык күнөөлүү адамдарга укуктук баа берди.

Ошол эле учурда КР УКМК А.Акаевди республиканын аймагына алып келүү менен кылмыш жоопкерчилигине тартуу жагынан тарыхый адилеттүүлүктү калыбына келтирүүгө багытталган тергөө учурунда активдүү иштерди жүргүзгөн.

Ошентип, УКМК тарабынан көрүлгөн чаралардын натыйжасында 2021-жылдын 2 -августунда экс-президент Аскар Акаев Бишкекке жеткирилген, андан кийин дароо Ведомстволор аралык тергөө тобуна которулган.

УКМК тарабынан аткарылган чаралардын жыйынтыгында, 2021-жылдын 2-августунда мурдагы Президент Аскар Акаев Бишкек шаарына алынып келинди жана ведомстволук аралык тергөө тобуна өткөрүлүп берилди.

Азыркы учурда А.Акаев УКМКнын имаратында, ал жерде Кумтөр кени боюнча козголгон кылмыш ишинин алкагында керектүү тергөө иш -аракеттери жүргүзүлүүдө.

УКМК коомчулукка иликтөө аракеттеринин жыйынтыктары жана ал боюнча кабыл алынган процессуалдык чечимдер, анын ичинде А.Акаевге карата кошумча маалымат берет.

Тергөө амалдарынын жыйынтыктары жана процессуалдык чечимдер тууралуу, анын ичинен Аскар Акаев боюнча, УКМК кошумча маалыматты коомчулукка өз убагында берип турат.

Мурда маалымдалгандай, Кумтөр алтын кенин иштетүү боюнча долбоорду жүзөгө ашыруунун ар кандай этаптарындагы коррупция боюнча кылмыш ишин тергөө учурунда, экс-премьер-министр Ө. Бабанов кылмышка шектүү экендиги маалымдалып, камакка алынган. Бул тууралу УКМКнын басма сөз кызматы билдирет.

Бирок, Ө. Бабановго карата камакта кармоо мөөнөтүн узартууну кароодо, Ө. Бабановдун ден-соолугунун начарлап кеткендигин жана республикадан  тышкары жактан медициналык мекемелерде дарылоону талап кылган оорулардын бар экендигин көрсөткөн медициналык документтер алынды.

2021-жылдын 27-июлунда Бишкек шаарынын Биринчи Май райондук соту Ө.Бабановдун баш коргоо чарасын өзгөртүп, чет өлкөдө квалификациялуу медициналык жардам алуу мүмкүнчүлүгүн камсыз кылуу максатында ал камактан бошотулду.

Ө. Бабанов шектүү деп эсептелген Кумтөр долбоорун ишке ашырууда коррупция фактысы боюнча козголгон кылмыш ишинин тергөө иштери улантылып, бардык кылмышкерлерди аныктоого жана жоопко тартууга багытталган чаралар көрүлүүдө.

УКМК коомчулукка бул кылмыш иши боюнча тергөөнүн жүрүшү жана натыйжалары жөнүндө, анын ичинде Ө. Бабановго байланыштуу, анын иш-аракеттерине акыркы укуктук баа берүү боюнча тынымсыз маалымат берилип турмакчы.