Акыйкатчы

Чүй областынын Москва районуна караштуу Кыз-Моло айыл өкмөтүндө жалгыз бой эне үч кичинекей баласы жана улгайган энеси менен сарайда жашоого мажбур болууда. Бул тууралуу Акыйкатчы (Омбудсмен) Атыр Абрахматованын Чүй областына жасаган иш сапарынын маалында белгилүү болду.

Эскерте кетсек, Акыйкатчы Омбудсмен институтунун кызматкерлери менен биргеликте Чүй областына коңшу өлкөлөрдөн көчүп келип отурукташкан этникалык кыргыздардын жашоо шартына мониторинг жүргүзүп жатат.Ошондой эле Абдрахматова жарандар менен жолугушууларды өткөрүүдө.

Айыл өкмөтүнүн имаратында Акыйкатчы менен коңшу мамлекеттерден көчүп келгендердин жолугушуусу болду. Аялдардын бири анын бир тууганынын жашоо шарты тууралуу айтып берди-алардын үй-бүлөсү Өзбекстандан көчүп келишкен. Үй-бүлөнүн баардык мүчөлөрү Кыргызстандын жаранынын паспортун алышкан. Бирок буга карабай анын бир тууганы турак-жайы жок экенин жана жашы жете элек балдары бар экенине карабай балдары үчүн жөлөк пул албайт турганын эскертти.Ошондуктан ал балдары менен сарайда жашоого мажбур болуп жатыптыр. Бирок ал жерден да күзүндө көчүп кетүүнү талап кылышыптыр.

Акыйкатчы мамлекеттик органдардын өкүлдөрү жана айыл өкмөт башчысы менен бирге дароо эле аял жашап жаткан сарайга барды.

Акыйкатчы үй-бүлөнүн оор абалы менен жеринде таанышты.

Жалгыз бой эне балдарына жети жылдан бери жөлөк пул ала албай келет.Үй-бүлөгө жергиликтүү органдар жардам берген эмес. Аял күн сайын балдарын улгайган апасына таштоого аргасыз болуп, өзү Бишкекке барып иштеп жатат. Күн сайын эртең менен жумушка кетип, кечинде үйүнө келет.

Акыйкатчы жергиликтүү бийлик органдарынан балдардын жана аялдын жөлөк пул алуу укугун камсыздоону жана аярлуу үй-бүлө катары социалдык көмөк көрсөтүүнү талап кылды.

Белгилей кетсек, үй-бүлө айыл өкмөтүнөн анча алыс эмес жердеги сарайда жашап жатыптыр.

Жергиликтүү органдардын өкүлдөрү жөлөк пул алуу боюнча бюрократиялык нормаларды шылтоолоп себептерин айтышты. Алардын кебине караганда аял көмөк сурап кайрылган эмес.

Ошол эле маалда үй-бүлөнүн чоң энеси айыл өкмөткө кайрылганын, жазында буудай айдоого жерди ижарага берүүнү суранганын билдирди.Бирок ага баш тартып коюшкан.

Акыйкатчы министрлер кабинетин социалдык аярлуу топтордун колдоо алуусу боюнча калктын аярлуу катмарынын укуктарын камсыз кылууга чакырды.

“Социалдык жөлөк пул алуу укугу ар бир балага таандык. Министрлер кабинети социалдык жактан корголбогон жарандарга мамлекеттик колдоонун Баш мыйзамда каралган кепилдигин түздөн-түз камсыздоого милдеттүү”,-деп белгиледи Акыйкатчы.

Кечээ, 27-апрелде КРнын Акыйкатчысы (Омбудсмен) Атыр Абдрахматова Москва районунда жарандарга көчмө кабыл алуу өткөрүп, коңшу мамлекеттерден Чүй областына отурукташкан этникалык кыргыздар менен жолугушту.

Беш-Терек айыл өкмөтүндө Акыйкатчынын кабыл алуусуна 30дан ашык адам келди.

Аталган айыл өкмөттө Тажикстан жана Өзбекстандан көчүп келип отурукташкан 100гө чукул этникалык кыргыздар жашайт.

Алардын көпчүлүгү Кыргызстандын жарандыгын алышкан, бирок ата-энеси КРнын паспортуна ээ болгону менен балдары дагы деле болсо жарандык алууну күтүп жаткан үй-бүлөлөр да бар.

Акыйкатчыга 1970-жылы туулган аял – кабыл алууга келген этникалык кыргыздардын бири кайрылды: анын жолдошу каза тапкандан кийин аял жашы жете элек балдары менен жалгыз калган жана жана аларга жөлөк пул жана тиешелүү пенсияны да ала албай жатат. Балдар үчүн жөлөк пул алууга жеринде баардык чаралар кабыл алынды.

Айыл өкмөтү Алмазбек Дубанаев этникалык кыргыздарга жергиликтүү бийлик органдары тарабынан кабыл алынып жаткан чаралар жөнүндө токтолду.

“Айылда 12 улуттун өкүлдөрүнөн турган 400дөй үй-бүлө жашайт. Алардын көбүндө 3,5 гектардан жер үлүшү бар, ошондой эле мал кармашат. Бирок ички мигранттар бар, алардын жашоосу кыйыныраак. Мындай үй-бүлөлөргө жерди ижарага беребиз жана алар аны иштетүүнүн эсебинен жашашат”,-дейт айыл башчысы.

Акыйкатчы балдар үчүн жөлөк пул чектеп берүүгө көмөк көрсөтүү зарыл экенине көңүл бурду.

“Аталган айылда болгону үч үй-бүлө балдар үчүн жөлөк пул алат. Бизге кайрылгандар айтып беришкендей, алар балдарга жөлөк пул алууда адам укуктарынын өтө одоно бузулушуна кабылышкан. Мисалы, аял күйөөсү менен ажырашкандан кийин өзүнүн ата-энесиникинде жашап жатыптыр. Бирок анын балдарына жөлөк пул берилбейт, анткени аял жашап жаткан үйдүн кирешеси эсептелген”,-деп нааразы болду Акыйкатчы.-“Социалдык жөлөк пул алуу укугу ар бир балага таандык, ошондуктан “үй бүлөгө көмөк” жөлөк пулун алуу укугун чоң ата, чоң эне же үй-бүлө менен чогуу жашап жаткан башка тараптарга карап чектөө адам укугунун одоно бузулушу болуп саналат. Министрлер кабинети социалдык жактан корголбогон жарандар үчүн мамлекеттик колдоонун конституциялык кепилдигинин кынтыксыз аткарылышын камсыздашы керек”.

Кыргызстанда пенсия курагына жашы жете элек, бирок «Баатыр эне» орденин алган энелерге мамлекет тарабынан жөлөк пул каралган эмес. Бул тууралуу Акыйкатчы Атыр Абдрахматованын 2022-жыл үчүн даярдалган баяндамасында айтылат.

Кыргызстандын Конституциясынын 1-беренесинде “Кыргыз Республикасы социалдык мамлекет” деп айтылганына карабастан, калктын айрым категориядагы жарандары мамлекет тарабынан социалдык жактан толук кандуу колдоо таппай келет.

Акыйкатчы институтуна 55 жаш курагына жете элек, бирок 7 баланы төрөп «Баатыр эне» орденин алган жаш энелер кайрылышкан. Бул маселеге Акыйкатчы институту тарабынан көңүл бурулуп, аларга мамлекет тарабынан тиешелүү жөлөкпул каралышы менен, Кыргызстандагы көп балалуу үй-бүлөлөргө социалдык жактан колдоо көрсөтүү жана орто жана жаш курактагы баатыр энерлердин жөлөк пулга болгон укугунун сакталышы үчүн мыйзамдагы мүчүлүштүктөрдү жөнгө салуу зарылдыгын белгилеп жатат.

“Кыргыз Республикасынын «Мамлекеттик пенсиялык социалдык камсыздандыруу жөнүндө» мыйзамынын 13-беренесинин 1-бөлүгүнүн «з» бөлүкчөсүнө ылайык, «Баатыр эне» ордени менен сыйланган энелерге эсептик көрсөткүчтүн 1000 пайызы өлчөмүндө кошумча төлөм жаш курагы боюнча 55 жаш курагына жеткен баатыр-энелерге гана берилет. Ошондой эле, «Мамлекеттик жөлөкпулдар жөнүндө» Кыргыз Республикасынын мыйзамынын 10-беренесинин 1- бөлүгүнүн 5-пунктуна ылайык, ай сайын берилүүчү социалдык жөлөкпул пенсиялык камсыз кылууга укугу болбогондо эмгекке жөндөмсүз 55 жашка чыккан баатыр энелерге дайындалат. Тагыраак айтканда, аталган мыйзамда орто жаш куракта «Баатыр эне» орденин алган энелерге (55 жашка чыга элек баатыр-энелерге) мамлекет тарабынан жөлөк пул каралган эмес.

Мыйзамда мындай талаптардын коюлушу коомдо социалдык адилетсиздикти пайда кылып, көп баланы өстүрүп-чоңойткон орто жаш курагындагы энелердин нааразычылыктарын жаратууда. Анткени, 7 баланы төрөп, чоңойтуп түйшүк тартып,«Баатыр эне» орденин алган орто жаш курагындагы энелер, бирдей эмес коюлган талаптардын негизинде мамлекет тарабынан колдоо таппай келет.

Алар болсо андай колдоого муктаж, анткени 55 жаш курагына жетелек баатыр энелер көп жашы жетелек балдарды багуу бул эбегейсиз моралдык-психологиялык жүк гана эмес, аябай чоң каржылык чыгымды талап кылат. Мындай маселеде мамлекет тарабынан жок дегенде жарым-жартылай чыгымдарды жабышканга көмөк көрсөтүү адилеттүүлүк принциптерине ылайык келмек деп эсептейбиз”,-деп айтылат баяндамада.

Жогорулардын негизинде институт “Кыргыз Республикасындагы мамлекеттик жөлөк пулдар жөнүндө” КРнын Мыйзамына бир катар өзгөртүүлөрдү киргизүүсүн сунуштап жатат.

Тергөө коргоо укугун камсыз кылуу менен ар тараптуу, толук жана объективдүү принципти сактоо менен жүргүзүлөт.

Ага ылайык, айыпталуучу Низовскийге байланыштуу тергөө иш-чаралары адвокаттын катышуусунда жүргүзүлгөн.

Катышуучулар (тергөөчү, айыпкер, жактоочу, зарыл болгон учурда котормочу) Жазык-процесстик кодексинин ченемдери менен так аныкталган.

Бирок, ага карабастан Акыйкатчынын өкүлдөрү тергөөчүнүн кабинетине келип, Низовскийдин катышуусунда тергөө амалдары жүргүзүлгөн.

Гумандуулуктун жана адамгерчиликтин принциптерин жетекчиликке алуу менен Ю.Низовскийдин жаш курагын жана ден соолугунун абалын эске алынып, баш коргоо чарасын «үй камагына» өзгөртүү чечими кабыл алынган.

Тергөөнүн объективдүүлүгүнө таасирин тийгизбөө үчүн Акыйкатчы институтун популисттик пиардан алыс болууга жана жүргүзүлүп жаткан тергөө аракеттерине тоскоолдук кылбоого чакырабыз.

Ошону менен бирге, УКМК мыйзамдардын талаптарына ылайык, КР УКМК убактылуу кармоочу жайына жана тергөө камак жайына кармалгандарга, камакка алынгандарга Акыйкатчы Аппаратынын өкүлдөрү тоскоолсуз кирип чыгуусун камсыздап жатканын белгилеп кетебиз.