Аскар Акаев

Студенттердин бири Элхан Алыбаев Телеграмга “Акаевдин качандыр бир келечегин уурдап алган жаш муундун алдында лекция окуу дымагын – мен шылдыңдоо катары эсептейм”, – деп жазды.

Ректорат кайрылуу тууралуу комментарий бере элек.

2005-жылы март окуясында кызматынан четтетилип, Кыргызстандан чыгып кеткен мурдагы президент Аскар Акаев жубайы Майрам менен чогуу 20-майда Казакстан аркылуу Кыргызстанга келгени кабарланган. Анын санаалаштарынын бири Бекболот Талгарбеков Аскар Акаев Кыргызстандын жогорку окуу жайларында лекция окуй турганын билдирген.

Үй-бүлөсү менен Москвада башкалкалап жүргөн Аскар Акаев өткөн аптада Казакстандагы окуу жайларда лекция окуп келген.

Аскар Акаев 2005-жылдан бери Кыргызстанга алгачкы жолу 2021-жылы 2-августта “Кумтөр иши” боюнча тергөө менен кызматташуу үчүн келген. Ал Бишкекте бир апта сурак бергенден кийин кайра Орусияга кеткен. 14-декабрда ушул эле иш боюнча тергөөгө көрсөтмө берүү үчүн экинчи жолу келген.

Жарандык коомдун өкүлдөрү бул үчүн бийликти сындап, Аскар Акаевди кылмыш жоопкерчилигине тартууну талап кылышкан.

Акаевге 1992-жылы “Кумтөр” долбоору боюнча башкы макулдашууну түзүү, ага 1994-жылы өзгөртүү киргизүү жана 2003-жылы “Камеко” компаниясы менен башкы макулдашууну реструктуризациялоодогу коррупцияга байланыштуу тагылган айыптардын баарын мөөнөтү өткөндүктөн кыскартылганын Башкы прокуратура билдирген.

Маалыматты Акаевдин тарапташы, коомдук ишмер Бекболот Талгарбеков журналисттерге бышыктады. Анын айтымында Кыргызстандын мурдагы президенти Алматы шаарында үч күн болгон жана андан ары Нур-Султанга кеткен.

Акордо бул жолугушуу тууралуу расмий маалымат тараткан жок. Айрым маалымат агенттиктери Токаевдин Акаев жана анын жубайы менен чогуу түшкөн сүрөттөрүн жарыялады.

Акаев Алматыдагы Аль-Фараби атындагы Казак улуттук университетинде 19-июнда “Байыркы мезгилден берки демографиялык көрсөткүчтөр жана адамзаттын келечеги” деген аталыштагы дарс окуган. Андан кийин журналисттерге Казакстандагы Январь окуялары тууралуу суроосуна жооп берип жатып ондогон адамдын өмүрүн алган тоз-тополоңду “калктын өнүгүүнүн жаңы деңгээлине көтөрүлүү аракети” катары сыпаттаган.

“Жетекчилер артта калса, эл нааразылыкка чыгат. Менин оюмча, бул референдумга жеткирген тарыхый окуяны жаратты”, – деп айткан Акаев.

77 жаштагы Акаев былтыр 16 жылдан ашык убакыттан кийин биринчи жолу Кыргызстанга келип, Кумтөр алтын кенине байланыштуу кылмыш ишинин алкагында эки жолу сурак берип кеткен.

Аскар Акаев 2005-жылы Кыргызстандагы Март окуяларынан кийин бийликтен кеткен, учурда Орусияда жашап, Ломоносов атындагы Москва мамлекеттик университетинде иштейт.

Ал ондогон адамдын өмүрүн алган бул окуяларды “калктын өнүгүүнүн жаңы деңгээлине көтөрүлүү аракети” катары сыпаттады.

“Менимче, ар бир калк, ар бир улут маал-маалы менен өнүгүүнүн жаңы деңгээлине көтөрүлүүгө аракет кылат. Бул табигый процесс. Эгер лидерлер алдыны көрө билсе, бул социалдык нааразылыгы жок эле ишке ашат. Жетекчилер артта калса, калк нааразылыкка чыгат. Менин оюмча, бул референдумга жеткирген тарыхый окуяны жаратты. Референдумда Казакстандын калкы жаңы, гүлдөгөн, адилеттүү, күчтүү республиканы куруу тууралуу бийик максат койду”, – деди Акаев.

Бирок Акаев журналист Манас Кайыртай уулунун “Назарбаев Казакстанды башкарып турган учурда кандайдыр бир ката кетирдиби?” деген суроосуна жооп берген жок. Иш-чаранын уюштуруучулары кабарчыны суроосун толук бердиртпей, Акаевдин жанында топтолгон журналисттердин арасынан түртүп чыгарып коюшту.

“Аскар Акаевге кылмыш иши козголгон эмес, болгону териштирүү жүргөн. Териштирүүнүн жүрүшүндө Кумтөрдөн бир тыйын жебегени жана “Центеррада” бир дагы акциясы жок экени тастыкталды. Сурак негизинен 2003-жылдагы келишим боюнча жүргөн. Тергөөнүн жүрүшүндө “Центтерра” сатып алган үч башка кендин активи 5% жогору бааланып калганы белгилүү болду. Аскар Акаев ошону жакшылап карап койбогону үчүн элден кечирим сурады”, – деди Талгарбеков.

Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет (УКМК) бул тууралуу маалымат бере элек.

Аскар Акаев 14-декабрда “Кумтөр иши” боюнча козголгон кылмыш ишинин негизинде тергөөгө көрсөтмө берүү үчүн келген.

Быйыл 2-августта Аскар Акаев 16 жылдан бери Кыргызстанга биринчи жолу келип, сурак берген. Бишкекте бир апта сурак бергенден кийин кайра Орусияга кеткен. Ал өзү тергөө менен кызматташуунун алкагында кепилдик менен келгенин жарыялаган.

Атайын кызмат кенге байланыштуу бардык келишимдерден коррупциялык фактылар аныкталганын жана мурдагы аткаминерлерге иш козголгонун кабарлаган эле.

Өлкөнүн азыркы бийлиги Кумтөр алтын кени боюнча эл аралык соттук териштирүүдө “Центерра Голд Компани” президенттерди “сатып алганын” далилдөөгө аракет жасай турганын билдирип, буга байланыштуу мурдагы президенттер Аскар Акаевге, Курманбек Бакиевге жана Алмазбек Атамбаевге кылмыш иши козголгонун маалымдаган.

Акаевге 1992-жылы “Кумтөр” долбоору боюнча башкы макулдашууну түзүү, ага 1994-жылы өзгөртүү киргизүү жана 2003-жылы “Камеко” компаниясы менен башкы макулдашууну реструктуризациялоодогу коррупцияга байланыштуу айып тагылган.

Кыргызстанды 1990-2005-жылдары башкарган Аскар Акаев 2005-жылы март окуясында өлкөдөн чыгып кеткен. Ошондон бери Орусияда башкалкалап келет.

“Мен кызматташууга, көмөктөшүүгө келдим. Билесиздер, “Кумтөр” долбооруна байланыштуу мага дооматтар бар. “Кумтөр” менин учурумда түптөлгөн. Мен Улуттук коопсуздук комитетинин төрагасына ыраазычылык билдирем. Мени жакшы кабыл алышты. Албетте, суроолор бар. Алгачкы суракка кирип чыктым. Мен “Кумтөрдү” кантип, эмне үчүн түптөгөнүбүз тууралуу чын жүрөктөн айтып берүүгө келдим”.

Акаев президент Садыр Жапаров менен мамлекеттик резиденцияда жолукканын, Кыргызстанга келүүгө жол ачып бергени үчүн рахмат айтканын да кошумчалады.

Ал “Кумтөр” долбоорун ишке ашыруудагы коррупция фактылары боюнча кылмыш ишин иликтөөнүн алкагында дүйшөмбүдө Бишкекке келген.

Расмий маалыматка ылайык, Акаев мурдагы “Кумтөргө” байланыштуу макулдашууларды түзүү, коррупциялык фактыларга байланыштуу айыпталган.

Кыргызстанды 1990-2005-жылдары башкарган. 2005-жылы март окуясында бийликтен кулатылгандан кийин үй-бүлөсү менен Орусияга чыгып кеткен, ошондон бери мекенине келе элек болчу.

Өлкөнүн азыркы бийлиги Кумтөр алтын кени боюнча эл аралык соттук териштирүүдө “Центерра Голд” мурдагы мамлекет башчыларын “сатып алганын” далилдөөгө аракет жасай турганын билдирип, буга байланыштуу мурдагы президенттер Аскар Акаевге, Курманбек Бакиевге жана Алмазбек Атамбаевге карата кылмыш иши козголгонун маалымдаган.

“Тергөөнүн жыйынтыгында Бакиевге иш козгодук, Атамбаевге иш козгоп атабыз, Акаевге издөө жарыяладык. Жээнбековго азырынча эч нерсе жок. Эгерде бир нерсе чыга турган болсо, аны дагы жоопко тартабыз”.

Ташиев “Кумтөр ишине” байланыштуу камалгандардын кылмыш ишинде мамлекетке чыгым 1 млрд. сом деп эсептелгенин кошумчалады.

УКМК Кумтөр алтын кенин иштетүүдөгү коррупциялык иштерди иликтеп жатат. 31-майда Жогорку Кеңештин депутаттары Асылбек Жээнбеков менен Төрөбай Зулпукаров эки айга камалган.

2-июнда экс-премьер-министр Өмүрбек Бабанов, мурдагы депутаттар Исхак Пирматов, Талант Узакбаев камакка алынган. 9-июнда президенттин аппаратынын мурдагы башчысы Данияр Нарымбаев менен экс-депутат Алмазбек Баатырбеков, 17-июнда мурдагы биринчи вице-премьер-министр Тайырбек Сарпашев кармалган. Аларга Жазык кодексинин “Коррупция” беренеси менен айып коюлду. Кийинчерээк Талант Узакбаев менен Алмазбек Баатырбеков үй камагына чыккан.

Мындан тышкары Кумтөр ишине байланыштуу мурдагы өкмөт башчылар Игорь Чудинов, Темир Сариев, ЖК депутаты Рыскелди Момбеков, мурдагы депутат Максат Сабиров жана башкалар күбө катары көрсөтмө берген.

Кумтөр – Кыргызстандагы эң ири алтын кени. Аны канадалык “Центерра Голд” компаниясы иштетет. Кыргызстандын кендеги үлүшү 26% түзөт.

Кыргыз тарап “Центерра Голд” компаниясына экология жана салыкка байланыштуу 4,2 миллиард долларлык доо коюп, май айында “Кумтөр Голд” ишканасына убактылуу тыштан башкаруу киргизген.