Динара Кутманова

КР УКМК тарабынан Кыргыз Республикасынын Экология жана техникалык көзөмөл (Жаратылыш ресурстар министрлиги) жана “Жаратылышты өнүктүрүү фонду” коомдук фонду Жаратылыш ресурстар министрлигинин жогорку кызмат адамдарынын коррупциялык механизми аныкталып жана бөгөт коюлган, анын жүрүшүндө Коррупция жана бюджеттик каражаттарды максатсыз пайдалануу фактылары боюнча Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза кодексинин 336-беренеси «Коррупция» боюнча мурда козголгон кылмыш ишинин алкагында, Түркияда жашынып жүргөн коррупциялык топтун дагы бир уюштуруучусу кармалды.

Тергөөнүн жүрүшүндө экс-министр Д.Кутманованын уулу К.Кутмановдун Жаратылыш ресурстары министрлиги менен Фондунун ишине түздөн-түз кийлигишкендиги жана Долбоорду каржылоонун суммасынын 10% өлчөмүндө «откат» түрүндө алып тургандыгы боюнча түз далилдер алынган.    Көрсөтмөлөргө ылайык, К.Кутманов 5 чарба жүргүзүүчү субъекттен 17 миллион сомдон ашык суммада компенсация алган. Ошондой эле, ал «Жашыл Мурас» КФ долбоору боюнча 7 млн 560 миң сом алган, бул каражатты чыгарып салууга себеп болгон.

Анын үстүнө, К.Кутманов «Кумтөр Голд Компани» ЖАКтан түшкөн каражаттарды бөлүштүрүүдө Фонддун ишмердүүлүгүн түздөн-түз көзөмөлдөп, Жаратылыш ресурстары министрлигине өзүнүн досторун жогорку кызматтарга дайындоого жеке кызыкчылыгын жасап турган.

Маалымат үчүн: 2021-жылдан азыркы мезгилге чейинки мезгилде «Кумтөр Голд Компани» ЖАКтын каражаттарынан Кыргыз Республикасынын айлана-чөйрөнү коргоо боюнча долбоорлорун ишке ашырууга жыл сайын 3 млн 700 миң АКШ доллары өлчөмүндө каражат, (КР Улуттук банкынын курсу боюнча 325 млн. сом) бөлүнгөн. 3 жылдык каржылоонун жалпы суммасы 976 миллион 800 миң сомго жакын. 

Кыргыз Республикасынын Эсептөө палатасынын корутундусуна ылайык, “Ишкердикти өнүктүрүү фонду” (ИӨФ) 720 миллион сомду башка максаттарга пайдаланып, анын ичинен мамлекетке 192 миллион сомго жакын зыян келтирилген. Улуттук коопсуздук органдары мамлекеттин кирешесине 56 миллион сом кайтарды.

Ыкчам-иликтөө иш-чараларынын жүрүшүндө, К.Кутманов кылмыш жоопкерчилигинен качуу максатында 2023-жылдын 29-майында Казакстан Республикасына чыгып кеткени, андан кийин 2023-жылдын 13-июнунда Россия Федерациясынын Москва шаарына учуп кетип, андан кийин 2023-жылдын 19-июнунан тарта Түркиянын Стамбул шаарында жүргөндүгү аныкталды.

К.Кутмановго «ИНТЕРПОЛ» аркылуу эл аралык издөө жарыяланган жана Кыргыз Республикасынын Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитети менен Түркиянын биргелешкен ишинин натыйжасында анын так жайгашкан жери аныкталып, андан соң кармалып, Стамбулдагы атайын миграциялык лагерге жайгаштырылган.

Бүгүнкү күндө К.Кутманов анын катышуусу менен тергөө амалдарын жүргүзүү үчүн Кыргыз Республикасынын аймагына алынып келинип, КР УКМКнын тергөө камак жайына киргизилди.

Кыргыз Республикасынын Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитети иштин бардык жагдайларын жана коррупциялык фактыларды аныктоо, ошондой эле мамлекетке келтирилген зыяндын ордун толтуруу боюнча иштерди улантууда.

УКМК тарабынан КР Жаратылыш ресурстары, экология жана техникалык көзөмөл министрлигинин кызмат адамдарына жана «Жаратылышты өнүктүрүү фондунун» (мындан ары – Фонд) кызматкерлерине карата коррупциялык фактылар боюнча кылмыш ишин иликтөө уланууда.

Эске сала кетсек, 2021-жылдан бүгүнкү күнгө чейинки мезгилде жаратылышты жана экологияны коргоо боюнча долбоорлорду ишке ашырууга «Кумтөр Голд Компани» ЖАКтын каражаттарынын эсебинен жыл сайын 3 млн 700 миң АКШ доллары (325 млн сом) бөлүнөт. 3 жылда каржылоонун жалпы суммасы 969 миллион 568 миң сомду түздү. Көрсөтүлгөн акчанын 789 миллион 568 миң сому жаратылышты коргоо жана сактоо боюнча 110 долбоордун алкагында жеке жана юридикалык жактарга Фонд тарабынан берилген.

Иликтөөнүн жүрүшүндө Фонддун ишмердүүлүгүндө бөлүнгөн каражаттарды максатсыз пайдалануу фактылары аныкталган. Тактап айтканда, Жаратылыш ресурстары министрлиги жана «Ходжаев» ЖКнын ортосунда алдын ала макулдашуу боюнча тендерсиз түз келишим түзүлүп, жалпы суммасы 34 млн сомго 1000 комплект атайын кийимдерди алып келүү боюнча келишим түзүлгөн. Келишимдин мыйзамсыз түзүлүшүн экс-министр “КДА”  колдоо кылган, ал эми “Хожаев” ИП экс-министрдин уулунун жакын досу.

КР Соода-өнөр жай палатасынын экспертизасынын корутундусуна ылайык, өлкөнүн базарларындагы комбинезондун баасы 11 миллион сомдон ашпайт, 23 миллион сомдук айырманы “К.Д.А” өзүнүн үй-бүлөсү өздөштүргөн.

Эксперттик комиссиянын 3 отуруму К.Д.А. тарабынан туунду уюмдардын кызыкчылыгын лоббирлөө жана кысым көрсөтүү менен өткөнү аныкталган. Экс-министрдин көрсөтмөсү менен төртүнчү жыйын комиссия мүчөлөрүнүн иш жүзүндөгү катышуусуз формалдуу түрдө өткөнүн Жаратылыш ресурстар министрлигинин кызматкерлеринин көрсөтмөлөрү тастыктады.

Каржыланган 110 долбоордун ичинен азыркы этапта 22 долбоор текшерилди, алардын көбү өз максатына туура келбейт, каржылоо мурда түзүлгөн макулдашуулар боюнча жүргүзүлдү, б.а. максатка ылайыктуулугун жана актуалдуулугун аныктоо менен экологиялык жана башка экспертизаларды өткөрбөстөн бекитилет жана каржыланат. Бюджеттик каражаттарды түз алып кетүүгө өзүнчө долбоорлор шылтоо болгон.

Мындан тышкары, Жаратылыш ресурстар министрлигинин ишине түздөн-түз кийлигишкени тууралуу түз далилдер келип түшкөн жана К.К. – экс-министрдин уулу “К.Д.А” долбоорду каржылоонун суммасынан 10% өлчөмүндө  алган. Мындай көрсөтмөсүндө аталган мекеменин директору К.К. 5 чарбалык субъектилерден 17 миллион сомдон ашык суммада компенсациялар алынган.

Ошондой эле, “А.Г.А” – экс-министрдин эжеси “К.К. «Жашыл Мурас» коомдук фондунун долбоору боюнча 7 млн 560 миң сом алган, бул каражаттын алынышына себеп болгон.

“A.Г.A.” кармалып, күнөөсүн мойнуна алып, келтирилген зыяндын ордун толтурууга байланыштуу үй камагына бошотулган.

Дагы бир факт – «Э.К.»  коомдук фондунун эсебине Чуй районундагы кичи ГЭСти курууга 23 миллион сом которулган. Ал эми  «Э.К.» КФнын директору, чындыгында экс-министрдин үй кызматчысы болуп иштейт. Бөлүнгөн 23 миллион сомдун 15 миллионун “К.Д.” үй-бүлөсү өздөштүргөнү аныкталган.

Кылмыш иши козголгондон бери төмөнкү адамдар кармалып, айыпталууда:

1. Жаратылыш ресурстары министрлигинин экс-биринчи орун басары, эксперттик комиссиясынын төрагасы “С.К.Р.” – УКМКнын СИЗОсуна киргизилген;
2. Жаратылыш ресурстар министрлигинин экс-орунбасары  «И.Б.М. – УКМКнын СИЗОсуна киргизилген;
3. Жаратылыш ресурстар министрлигинин Чүй облустук башкармалыгынын директору, эксперттик комиссиясынын мүчөсү “К.Т.К.” – УКМКнын СИЗОсуна киргизилген;
4. «Жаратылышты өнүктүрүү фонду» коомдук фондунун директору «К.Ж.Т. – УКМКнын СИЗОсуна киргизилген;
5. Фонддун экологиялык долбоорлоруна мониторинг жүргүзүү боюнча адиси “О у  Э”. үй камагына чыгарылган;
6. Жакын тууганы “К.Д.А.” – “A.Г.A.”;
7. “К.Д.А” үй-бүлөсүнүн жакын мамилеси бар жеке ишкер “Х.Ш.Т.”  – УКМКнын СИЗОсуна камалган;
8. «Э.К.» коомдук фондунун директору,  “М.А.М.” – чындыгында «К.Д.А.»нын үй кызматчысы -УКМКнын СИЗОсуна камалган.

Учурда КР УКМК тарабынан дагы  башка жана жогоруда көрсөтүлгөн фактыларга тиешеси бар адамдарды аныктоо боюнча тергөө-ыкчам иш-чаралары жүргүзүлүүдө.

Жакынкы арада К.Д.А.нын катышуусунда тергөө иш-чараларын жүргүзүү пландалууда, – деп билдирди УКМКнын Басма сөз борборунан.

Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров кол койгон Жарлыкка ылайык, Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 70-беренесинин 1-бөлүгүнүн 4-пунктуна ылайык Кыргыз Республикасынын жаратылыш ресурстары, экология жана техникалык көзөмөл министри Кутманова Динара Асиевна ээлеген кызматынан бошотулду.

2017-жылы Кыргыз өкмөтү жана “Центерра Голд Инк.” , “Кумтөр голд компани”, “Кумтөр Оперейтинг Компани” компаниялары биргеликте 50 млн доллар уставдык капиталы менен “Жаратылышты өнүктүрүү фондун” түзүшкөн. Андан сырткары “Кумтөр голд компани” бул фондго жыл сайын $2.700.000  взнос төлөп турмак  болуп, натыйжада фонддун эсебине $65.000.000 каражат топтолгон.

Ал фонд министр Динара Кутманова жетектеген КР Жаратылыш ресурстары, экология жана техникалык көзөмөл министрлигине эч кандай тиешеси жок коомдук фонд болуп, Юстиция министрлигинен өз алдынча юридикалык жак катары катталган.

Бул фонддун негизги максаты – айлана-чөйрөнүн абалын калыбына келтирүүгө жана жакшыртууга багытталган жаратылышты коргоочу долбоорлорду каржылоо болгон. Экология жана жаратылыш байлыктарын колдоо, Кумтөр кенинин аймагына жакын жайгашкан жерлерде жана Кыргыз Республикасынын бүткүл аймагында айлана-чөйрөнү коргоо боюнча дареметти өнүктүрүү, Кыргыз Республикасынын жаратылыш ресурстарын натыйжалуу пайдаланууга колдоо көрсөтүү эле.

Бул фондду түзүү боюнча Кыргыз өкмөтүнүн токтомунда “Фонддун Уюштуруучусу, кызмат адамдары, башка кызматкерлери жана башкаруу органынын мүчөлөрүнүн ортосунда пайданы бөлүүгө жол берилбейт” деп ачык жазылган.

Бирок Кыргызстандын Жаратылыш ресурстары, экология  жана техникалык көзөмөл министри болуп Динара Кутманова дайындалгандан бери бул фонддун акчасына суук колун салгандар көбөйгөнүн фонддун айрым өкүлдөрү ар кандай инстанцияларга маалымат таратып, коңгуроо кагышууда.

Алардын айтымында, министр Динара Кутманова “Жаратылышты өнүктүрүү фондунун” эсебинен өзүнүн кабинетине 1 миллион 500 миң сомго мебель сатып алыптыр. Эмне министрдин кабинетине ушундай кымбат баадагы эмеректерди сатып алуу ушунча эле зарылбы же бул да жаратылышты коргоо, колдоо болуп эсептелеби?

5 миллион 800 миң сомду сыйлык кылып алышкан.

1 миллион 200 миң сомду компьютердик жабдыктарды сатып алууга коротушкан.

1 миллион 200 миң сомду командировкаларга чыгымдашкан.

Мындай мыйзам бузуулардын тизмеси узун болуп тизмектелген. Анын баарын санап отуруунун азыр зарылчылыгы жок. Ошол эле учурда Кыргызстанда экологиялык чоң катастрофалар катталып, мөңгүлөрүбүз эрип, абабыз бузулуп, түтүнгө ышталып, сууларыбыз ууланып жатат. Бул багытта экеологиялык чоң долбоорлорго каражаттар жок деп каржыланбай келет.

Динара Кутманова оппозицияда жүргөн кезинде жаратылышты коргоо боюнча чакырыктарды жасап кыйкырса жанына адам чыдап уга алчу эмес, баарыбыз бул айымды колдочубуз, эми мансапка жетип, министрлик кызматка олтургандан бери өзүнчө чиновниктик мүнөз күтүп, 2 жылдан бери жаратылышты коргоо багытында бир чоң долбоорду ишке ашыра алган жок. Жаратылышты колдоого жыйналган каражаттарды минтип максатсыз пайдаланып олтурганы бул министрдин жаратылышка жана экологияга болгон чыныгы мамилесин ачыктайт.

Коомдук фонндун акчаларын мамлекеттик органдын жетекчилери өз каалагандай чачканы эч бир мыйзамга дал келбейт. Ошондуктан азыр коррупция менен күрөшүп жаткан КР Генпрокурору Курманкул Зулушев менен КР УКМКнын төрагасы Камчыбек Ташиев бул фактыларды текшертип, коомчулукка жообун айтып койсо жакшы болот эле. Кыңыр иш мурункудай кырк жылда эмес азыр кырк күндө эле билинип калат.

“Бийлик “Кумтөр” алтын кенин Кыргызстанга алганда кандай шарттар менен алды деген суроо туулат. Анын ичинде эң чоң маселе – бул экология маселеси. Мына ошол экологиялык маселе азыр кандай чечилди деген суроого жооп берели”, – деп билдирди кечээ, 26-июлда экс-коргоо министри, экс-депутат Исмаил Исаков “Арча медиа” басылмасына берген видеоинтервьюсунда.

“Биз өзүбүз Канадалыктарды биздин экологияга 3-4 миллиард доллар зыян келтирди деп доомат артып, соттон жеңип алдык эле. Эми ал акчаларды бюджетке ким төлөйт? Эгер эртең чатак болуп кетсе… Биз жаңы келишим боюнча анын баарын өз моюнубузга алып жаткан турбайбызбы. Зыянды “Центерра” компаниясы алып келсе биз аны кечирип жатабыз да. Мисалы менин үйүмдү сен талкалап, 3-4 миллиард доллар зыян келтирдиң дейли, анан кол коюп жатканда мен кечирдим дегендей болуп жатпайбы. Мен өзүм төлөйм деп. Анда эмнеге уруштум эле? Анда эмнеге кенди тартып алдың эле? Экологияны калыбына келтирүү үчүн 3-4 миллиард долларды эми биз кайдан табабыз? Кайсы булактан? Бийлик айтыш керек да мобу булактан биз ушундай акча таап койдук деп. Мына, Экология министри Динара Кутманова бир кезде экология  ошончо зыян тартты деп өзү кыйкырып жүргөн, эми болсо ушуга макул болуп жатат. Анан ушундай адамдарга биз кантип ишенебиз?  Кечээ сен бирди кыйкырып жүрдүң эле, бүгүн кайтып ал зыянды өзүңүн мойнуңа алып жатасын, анда эмнеге кыйкыргансын сен?  Бул биринчи маселе, муну туура эмес кылышты,” – деди генерал Исмаил Исаков.