Кыргызстан-Европа Биримдиги

12-сентябрдан 17-сентябрга чейин Европа Биримдигинин кызматкерлеринин делегациясы Евробиримдиктин “Туруктуу өнүгүү үчүн атайын стимул берүүчү келишим” Преференцияларынын жалпыланган схемасынын (ПЖС+) алкагында колдонулган 27 эл аралык конвенцияны ишке ашыруунун жүрүшүнө мониторинг жүргүзүү үчүн Кыргыз Республикасына иш сапары менен келди. 2016-жылдан бери ПЖС+ бенефициары катары Кыргызстан Евробиримдикке экспорттолуучу соода преференцияларын жана бардык товарлардын 66%ына тарифтерди толугу менен алып салууга ээ болуп, 27 конвенцияны натыйжалуу ишке ашырууга милдеттенет.

Мониторинг миссиясы 2022-жылдын 15-сентябрында өткөн Евробиримдик менен Кыргыз Республикасынын адам укуктары боюнча жылдык диалогуна параллелдүү жүргүзүлдү.

Иш сапарда адамдын негизги укуктарын жана эркиндиктерин сактоо, эмгек укуктарын сактоо, айлана-чөйрөнү жана климатты коргоо, туура башкаруу сыяктуу көптөгөн суроолор каралды.

Жуманын ичинде миссиянын мүчөлөрү мамлекеттик органдардын, анын ичинде Тышкы иштер министрлигинин, Экономика жана коммерция министрлигинин, Эмгек жана социалдык өнүгүү министрлигинин жана Жаратылыш ресурстары, экология жана техникалык көзөмөл министрлигинин өкүлдөрү менен жолугушту. Мындан тышкары, Акыйкатчы, кесиптик биримдиктер, иш берүүчүлөр уюмдары, ишканалар, адам укуктары жана айлана-чөйрөнү коргоо маселелери менен алектенген жарандык коом уюмдары, БУУнун агенттиктери жана башка эл аралык өнөктөштөр менен пикир алмашуу болду.

Мониторингдин жүрүшүндө белгиленгендей, ПЖС+ти эффективдүү пайдалануу дагы эле чектелүү болгону менен, бул схема өкмөт, жарандык коом жана бизнес тарабынан жакшы белгилүү жана жогору бааланат.

Евробиримдик баңгизаттарды көзөмөлдөө чөйрөсүндөгү позитивдүү динамиканы белгилеп, анда өкмөт зыянды кыскартууга негизделген гумандуу мамилени колго алып, Париж макулдашуусу боюнча кайра каралып чыккан Улуттук максаттуу салымдар (УМС) боюнча Кыргызстандын амбициялуу милдеттенмесин жогору баалады.

Мындан тышкары, мониторинг миссиясы Кесиптик биримдиктер федерациясы жана эмгек укуктарына тиешелүү улуттук мыйзамдар боюнча иш алып барган иш берүүчүлөр уюму менен активдүү үч тараптуу социалдык диалогду белгиледи. Бирок алар Кесиптик биримдиктер жөнүндө мыйзамга байланыштуу маселелердин чечилбей, талкуу уланып жатканын белгилешти.

Жыйынтыгында, Евробиримдиктин өкүлдөрү беш негизги багыт боюнча конвенцияларды ишке ашырууда бир нече көйгөйлөрдү аныкташты: жарандык коомго жана массалык маалымат каражаттарынын эркиндигине басымдын күчөшү, аялдардын укуктары, дискриминацияга каршы күрөшүү, коррупция менен күрөшүү, кыйноо жана пенитенциардык системадагы шарттар. Жүргүзүлүп жаткан улуттук мыйзамдарды инвентаризациялоо – бул мыйзамдарды конвенцияларга толук шайкеш келтирүү жана коомдук талкуулоо үчүн кайра карап чыгуу мүмкүнчүлүгүнүн терезеси экендиги белгиленди. 

Мониторинг жана Кыргызстандын өкмөтү менен өз ара аракеттенүү, ошондой эле жетишилген прогресстер ушул жылдын аягында Европа парламентине жана Европа Биримдигинин Кеңешине сунуштала турган ПЖС боюнча алдыдагы отчетто чагылдырылат.

Бул отчет уланып жаткан ПЖС+ укуктук базасын карап чыгуу жана Кыргыз Республикасынын схемага кайра кошулуу контекстинде маанилүү чекит болуп калат. Учурдагы ПЖС жобосу 2023-жылдын 31-декабрында бүтөт. Экономикалык субъектилерине жана үчүнчү өлкөлөрдүн бенефициарларына ыңгайлашууга мүмкүнчүлүгүн берүү үчүн жаңы жобо 2024-жылга чейин макулдашылат.

Евробиримдиктин ПЖС+ схемасы – туруктуу өнүгүүнү колдогон, орточо киреше деңгээлинен төмөн өлкөлөрдөн Евробиримдикке кирген товарлардын импортуна бажы алымдарын жокко чыгарган, бир тараптуу соода инструменти болуп саналат.

ПЖС жөнүндө кошумча маалымат: https://europa.eu/!uc37xg

Бүгүн, 31-августта Европа Биримдигинин Бишкектеги өкүлчүлүгүнүн кызматкерлери кыргыз элин Эгемендик күнү менен кыргыз тилинде куттукташты.

“Сиздерди Кыргыз Республикасынын Эгемендүүлүк күнү менен куттуктайбыз! Бул күн – жалпы кыргызстандыктардын улуттук биримдигинин жана ынтымагынын символу. Бардык пландарыңыздын ийгиликтүү ишке ашырылышын, туруктуу келечекке ишеним жана бейпилдик каалайбыз! Кыргыз Республикасындагы Европа Биримдиги кыргыз элинин жыргалчылыгы үчүн ишин улантат. Тынчтык, бакубатчылык жана өркүндөө болсун!” деп айтылат куттуктоодо.

14-июль, Бишкек – Бүгүн Эразмус+ Улуттук кеңсеси Европа Биримдигинин Кыргыз Республикасындагы Өкүлчүлүгү менен биргеликте Эразмус+ стипендиясынын жеңүүчүлөрү менен кетээр алдында жолугушуу өткөрдү. Белгилей кетсек, Кыргыз Республикасынын стипендиясын алган он жараны 2022-жылы Европа Биримдиги тарабынан каржыланган Эразмус+ программасынын алкагында биргелешкен магистр даражасын алуу үчүн Европа Биримдигинин өлкөлөрүнө барат.

Европа Биримдигинин Кыргыз Республикасындагы Өкүлчүлүгүнүн Жетекчиси, Эдуард Ауэр, куттуктоо сөзүндө төмөнкүлөрдү айтты:

«Биз ЕБнин ресурстарын билим берүүгө жумшаганыбызга кубанычтабыз, убакыттын өтүшү менен жогорку артыкчылыктар пайда болот деп күтөбүз. Бул контекстте билим алуу адамдарды ишке орноштурууну жана өндүрүштүк потенциалын жакшыртууга жардам берген билим жана көндүмдөр менен жабдыган инвестиция катары каралат. Мен пландаштырылган талкуулар маалыматтуу болот жана кээ бир практикалык кеңештерди үйрөнүүгө мүмкүнчүлүк берет деп үмүттөнөм. Бул жолугушуунун маанилүүлүгү да байланыштарды түзүү жана маселелерди талкуулоо, ошондой эле пикир жана билим алмашуу үчүн сиздерди чогултууда».

Erasmus+ стипендиялары окуу акысын, медициналык камсыздандырууну, жатакананы жана бара турган өлкөгө болгон чыгымдарды камтыйт. Студенттер окуу мезгилиндеги чыгымдарын жабуу үчүн программага жараша ай сайын 1000-1400 евро өлчөмүндө стипендия алышат.

Бул жылы, стипендианттардын жалпы санынын 40% «Информатика / инженерия» багытын тандашты, ал эми популярдуулугу боюнча экинчи орунда «Коомдук/гуманитардык илимдер» (30%) турат. Абитуриенттердин 20%га жакыны «Экология/Жер илимдери» жана 10%ы «IT» багытын окушат.

Стипендия алган бүтүрүүчүлөрдүн саны боюнча Кыргызстандын жогорку окуу жайларынын ичинен Эл аралык Ала-Тоо университети жана Борбордук Азиядагы Америка университети алдыңкы орунда турушат (ар бири 20%дан). Стипендия ээлеринин тизмесинде Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясынын, Кыргыз мамлекеттик техникалык университетинин, Кыргыз-орус Славян университетинин жана башка университеттердин бүтүрүүчүлөрү да бар.

Erasmus Mundus биргелешкен магистратура программасынын эрежелерине ылайык, студент магистратура программаларынын консорциумуна кирген эки өлкөдөн кем эмес билим алышы керек. Улуу Британия, Польша, Португалия, Италия жана Египет биздин студенттер окуусун башташкан өлкөлөр болот.

Эразмус+ программасы жөнүндө:

Erasmus+ — бул Европа Биримдигинин 2014-2020-жылдарга каралган билим берүү, окутуу, жаштар жана спорт программасы. Бул программа кызматташтыктын ички европалык жана эл аралык өлчөмдөрүн камтыган билим берүү, окутуу жана жаштар жаатындагы 25 жылдан ашык европалык программалардын жетишкендиктерине негизделет.

2015-2020-жылдары Erasmus+ программасы жалпы бюджети 4 504 433 еврону түзгөн кыргызстандык 800 студент жана окутуучунун академиялык алмашуусуна жана магистратурасына колдоо көрсөткөн.

Кыргызстандагы Erasmus+ Улуттук кеңсеси жөнүндө:

Erasmus+ Улуттук кеңсеси (NEO) Комиссияга, EACEA жана Erasmus+ программасын ишке ашырууга кызыкдар болгон Кыргыз Республикасынын бийлик органдарына жардам көрсөтөт. NEO өлкөдөгү саясаттын өнүгүшүнө, айрыкча жогорку билим берүү тармагын, керек болсо билим берүүнүн башка деңгээлдеринде да кылдаттык менен көзөмөлдөйт.

ЕБнин Өкүлчүлүгүнөн тышкары, NEO бардык катышуучулар, потенциалдуу талапкерлер, бенефициарлар жана Erasmus+ программасынын алкагында (жогорку) билим берүү чөйрөсүндөгү ЕБнин кызматташтыгына байланыштуу башка кызыкдар тараптар үчүн өлкөдөгү координациялык борбор болуп саналат.

Erasmus+ программасынын алкагындагы Erasmus+ улуттук кеңселеринин мандаты өнөктөш өлкөлөр менен кызматташууга ачык, жогорку билим берүү чөйрөсүндөгү Erasmus+ иш-чараларына байланыштуу маалыматты колдоо, илгерилетүү жана жайылтууну камтыйт.

Үстүбүздөгү жылдын 23-декабрында Европа Биримдиги Кыргызстандын өкмөтүнө 19,4 млн евро же 1,9 млрд сом бюджеттик жардамын которду. Каражаттар билим берүү жана санариптештирүү чөйрөлөрүнө багытталган эки грантка бөлүндү.

Билим берүү секторундагы 7,4 млн евро өлчөмүндөгү транш 2019-2021-жылдары Кыргызстандын билим берүүсүн өнүктүрүү стратегиясын колдоо үчүн Европа Биримдиги тарабынан бөлүнгөн 32 млн евронун акыркы бөлүгү болуп саналат. Калган каражаттар 2019-жылы жана 2020-жылы которулган.

Бул стратегиянын алкагында билим берүүнү башкаруунун маалыматтык системасы түзүлгөн, билим берүүнүн жана окуучуларды баалоо системасынын сапатын жогорулатуу боюнча чаралар кабыл алынган, мамлекеттик финансыны башкаруу жакшыртылган.

Акыркы транштын каражаттарын билим берүүнүн сапатын андан ары жогорулатууга, окуу китептерин сатып алууга жана бардык мектептерди интернет менен камсыз кылууга жумшоо пландалууда.

Санариптештирүү чөйрөсү боюнча айта турган болсок, 12 млн евро өлчөмүндөгү транш Европа Биримдигинин 2020-2023-жылдары Кыргызстанды санариптик трансформациялоонун жол картасын бюджеттик колдоо боюнча программасынын компоненти болуп саналат.

Бул программанын максаты – Жогорку технологиялар паркынын алдындагы Санариптик көндүмдөрдүн инновациялык борборунун ишине көмөк көрсөтүү, калкка электрондук кызматтарды көрсөтүү үчүн өлкөнүн бардык аймактарында Санарип Аймак системасын активдештирүү, өлкөнүн киберкоопсуздугун жогорулатуу, жаңыдан түзүлгөн Жеке маалыматтарды коргоо боюнча мамлекеттик агенттик аркылуу жеке маалыматтардын корголушун камсыздоо.

Бул транштын каражаттары программалык камсыздоону иштеп чыгууга жана тармактык министрликтердеги маалыматтар базасын тейлөөгө, ошондой эле бүткүл өлкө боюнча санариптик экономиканы өнүктүрүүгө жумшалат.

«Санариптик трансформация жана баарына жеткиликтүү болгон билим берүү системасы Кыргызстандын өкмөтү менен Европа Биримдигинин ортосундагы кызматташтыктын негизги артыкчылыктары болуп саналат. Бул секторлорго көмөктөшүү Европа Биримдиги республиканын өнүгүүсүн колдоорун билдирет», – дейт Европа Биримдигинин элчиси Эдуард Ауэр.

Европа Биримдиги үч багытты (башкаруу жана санариптештирүү, адамдык өнүгүү, жашыл экономика) беттеген Кыргыз Республикасын колдоонун жаңы төрт жылдык программасынын алкагында бул багыттарды колдоосун улантат.