Кыргыз-өзбек чек арасы

“1-сентябрдан бери чек арадан ID паспорт менен өткөндөрдүн көбү Кыргызстандын жарандары болууда. Бул мүмкүнчүлүк менен колдонгон өзбекстандыктар аз. Мунун себеби эмнеде экенин билбейбиз, балким маалыматтары жок. ID-карта менен өтүү өтө ыңгайлуу жана 2-3 эсе тез болот. Жыйынтыгында кезек күткөндөр да көп болбойт”, – деди Аттокуров.

Чек арада “Озодлик” радиосунун кабарчысы менен сүйлөшкөн өзбекстандыктардын көбү 1-сентябрдан тарта кыргыз-өзбек чек арасынан ID паспорт менен өтүүгө болорун билбегенин айтышкан.

Кыргызстан менен Өзбекстандын ортосундагы чек арадан жеңилдетилген тартипте өтүү тууралуу чечим эки өлкө президенттеринин быйыл январда өткөн Бишкектеги жолугушуусунда кабыл алынган.

Эки өлкөнүн чек арасында 15 өткөрмө бекет бар. Алардын көбү 2005-жылы Кыргызстандагы саясий окуялардан улам жабылган. Расмий Бишкек менен Ташкенттин мамилеси 2016-жылдан тартып жакшыра баштаганда бекеттер кайра ачыла баштаган.

Ош облусундагы “Достук” чек ара бекети 2017-жылы ачылган. Андан көп өтпөй Жалал-Абад облусундагы жөө жүргүнчүлөр өтүүчү “Маданият” жана “Баймак” өткөрмө бекеттери ишин жанданткан.

2021-жылы 1-апрелде Өзбекстандын Кыргызстандагы Сох анклавын бул өлкө менен байланыштырган Сох – Риштан жолундагы “Кайтпас” жана “Өтүкчү” бекеттери да ачылган.

Быйыл 1-сентябрда Ош облусуна караштуу Араван районундагы “Кара-Багыш” жана Жалал-Абад облусуна караштуу Сузак районундагы “Бек-Абад” көзөмөл өткөрмө бекеттери ачылган.

Бул тууралуу кыргыз өкмөтүнүн басма сөз кызматы 21-августта билдирди.

Анын айтымында, 2022-жылдын алгачкы алты айында “Достукта” чек арадан өтүү тартиптерин бузган 49 киши кармалса, быйыл алардын саны 60ка жетти.

“Акыркы алты айдын ичинде “Достук-Автожол” бекетинин чек арачылары жалпы баасы 51 652 000 сомду түзгөн аткез товарларды кармады. Алардын арасында алтын жана чет өлкөлүк валюталар да бар”, – деди Аттокуров.

Ал бүгүнкү күндө аталган бекет аркылуу суткасына эң аз дегенде 15 миң, көп дегенде 22,5 миң киши жана 300дөн ашык автоунаа өтүп жатканын кошумчалады.

“Туристтик мезгил башталгандан кийин Өзбекстандан Кыргызстанга өткөндөр көбөйдү. Мындан тышкары чек арадан транзит менен өтүп, Ош аэропортунан учкан кишилер көп болууда”, – деди чек ара бекетинин башчысы.

Расмий маалыматтарга ылайык, акыркы жарым жылдын ичинде “Достук” бекети аркылуу чек арадан 2 800 000 киши жана 68 миңден ашык автоунаа өткөн.

Бүгүнкү күндө Кыргызстан менен Өзбекстандын ортосунда тогуз чек ара бекети иштейт. Май айында Кыргызстадын Чек ара кызматы Жалал-Абад облусундагы “Бекабад”, Ош облусундагы “Карабагыш” жана “Кара-Суу” бекеттерин ачууга даярдык көрүлүп жатканын билдирген.

Күн мурун социалдык түйүндөрдө Өзбекстан эки өлкөнүн чек арасындагы 2010-жылы тургузулган дубалды бузуп жатканы тартылган видеотасма тараган. Чек ара кызматынын маалыматына караганда, бул видео Кыргызстандын Жалал-Абад облусу менен Өзбекстандын Анжиян облусунун ортосундагы “Бекабад-Ханабад” өткөрүү бекетинде тартылган. Дубал аталган бекеттин ишин калыбына келтирүү үчүн бузулганы кабарланды.

“Бул чек ара бекети жакында ачылат. Кыргыз тарап жарандарды кайрадан өткөрө баштоого толугу менен даяр”, – деп жазылган мекеменин билдирүүсүндө.

Мындан тышкары Ош облусу менен Анжиян облусунун ортосундагы “Карасуу” жана “Кара-Багыш” чек ара бекеттерин да кайра ачуу пландалууда. Бул маселе бир нече жылдан бери эки өлкөнүн өкмөттөрү тарабынан талкууланып жатканы айтылды.

Өзбек тарап азырынча “Бекабад-Ханабад” бекетиндеги дубалдын бузулушу жана “Карасуу”, “Кара-Багыш” бекеттерин кайра ачуу боюнча расмий билдирүү жасай элек.

Күн мурун Самарканд шаарында кыргыз-өзбек мамлекеттик чек арасын демаркациялоо боюнча өкмөттүк делегациялардын жолугушуусу өткөнү кабарланган.

Кыргызстан менен Өзбекстандын ортосундагы 1 314 чакырымдык чек ара тилкелери толугу менен такталган. 2022-жылы ноябрда эки өлкө 30 жылдан бери уланып келаткан чек ара талашына чекит коюлганын билдиришкен.

Кыргызстандын Министрлер кабинети кабарлагандай, жумушчу топтордун жыйынында жана Биргелешкен демаркация комиссиясынын биринчи отурумунда чек аранын айрым тилкелери боюнча биргелешкен изилдөөлөрдүн жыйынтыгы талкууланды.

Жыйынтыгында тараптар мамлекеттик чек араны демаркациялоо боюнча ченемдик-укуктук жана техникалык документтерди бекитип, тиешелүү протоколдорго кол коюлду.

Эки өлкөнүн чек арасын делимитация жана демаркациялоо аяктаганын президент Садыр Жапаров быйыл 27-январда Бишкекке мамлекеттик сапар менен өзбек президенти Шавкат Мирзиёев келип кеткенде айткан.

Жапаров бул күндү тарыхый деп атап, чек ара маселесине чекит коюлганын билдирген.

Бул жараянда сот активист Эрлан Бекчоро уулунун, саясатчы Равшан Жээнбеков менен укук коргоочу Рита Карасартованы да абакта калтырды.
Сотто саясатчы Азимбек Бекназаровду үй камагына чыгаруу боюнча алардын адвокаттарынын арызы да карала турганы кабарланган.
Учурда Кемпир-Абад ишине байланыштуу 16 активист, саясатчы, коомдук ишмер жана укук коргоочу камакта отурат. Активист, укук коргоочу Рита Карасартова камакта калган жалгыз аял.
Буга чейин Биринчи Май райондук соту тергөөнүн өтүнүчү менен онго жакын активист жана саясатчыны үй камагына чыгарган. Калган 16 кишини тергөө абагында калтырган. Башкалары ага чейин үй камагына чыгарылган.
2022-жылдын октябрында Өзгөндө кыргыз-өзбек чек арасындагы Кемпир-Абад суу сактагычынын жери Өзбекстанга өтүп жатканына нааразылык билдиргендердин жыйыны өткөн.
Андан кийин курамына бир топ белгилүү саясатчы, активист, укук коргоочу жана жарандык активист кирген “Кемпир-Абадды коргоо комитети” жарандык бирикмеси түзүлгөн. Көп өтпөй алардын 20дан ашыгы камакка алынган. Мындан сырткары аларга тилектеш дагы бир нече адам кармалган.
Ички иштер министрлиги (ИИМ) шектүүлөрдүн айыбы боюнча далилдер жетиштүү экенин билдирген. “Массалык башаламандыкка” шектелип кармалгандардын арасынан 4-5 кишиге кошумча айып коюлганы кабарланган.
Айыпталгандар өздөрүнө козголгон иштерди саясий куугунтук деп атап келет. Бир катар эл аралык уюмдар бийликти абакта отургандарды бошотууга чакырышкан.

Бул тууралуу бүгүн президенттин Жалал-Абад облусундагы өкүлү Абсаттар Сыргабаев эл менен жолугуп жатканда Көк-Таш айылдык кеңешинин депутаты Хафиза Байназарова айтып чыкты.
“Көк-Таштык Мунарбекти кечээ мал жайып жүргөн учурда өзбек чек арачылары алып кетиптир. Кыргыз чек арачылардын аралашуусу менен Өзбекстанда кармалып турган жаранды бүгүн түштөн кийин алып келишери айтылып жатат. Айылдыктар быйыл чек ара такталып калды, эми мындай учурлар катталбайт деп жүргөн элек дейт”, – деди Байназарова.
Ала-Бука районундагы 2030 аскер бөлүгүнүн командири Руслан Мамырканов эки тараптын чек арачылары сүйлөшүү жүргүзүп, кыргыз жаранын өлкөгө кайтаруу иш-аракеттери жүрүп жатканын айтты.
Өткөн 2022-жылы бийлик өзбек тарап менен чек араны тактоонун негизинде 19 миң гектардан ашуун жер Кыргызстанга өткөнүн жарыялады.
Атайын кызматтын башчысы Камчыбек Ташиевдин баяндамасында өзбек тарап Жалал-Абад облусунун Ала-Бука районунун Көк-Таш айыл аймагына Гавасайдан 12 849 гектар, Көк-Серекке 105 гектар, 212 гектар Баястан айылына, Кара-Белеске 25 гектар, Ажек-Тоого 1307 гектар жер бере турганы белгиленген.

Кайрылууда укук коргоо органдары кармалгандарга көз карандысыз адистешкен медициналык кызматтарды алууга мүмкүндүк бербей жатканы белгиленген.

“Гүлнара Журабаевага, Таалайбек Мадеминовго, Чыңгыз Капаровго жана Илгиз Шаменовго дарыгердин көрсөтмөлөрүнө карабай, ооруканага чыгууга уруксат берилбей атат. Ал эми оор операциядан кийин Мамбетжунус Абылов менен Клара Сооронкулова реабилитация болбостон, эч кандай шарты жок түрмөгө кайтарылды. Биз мунун баары бийликтин көрсөтмөсү менен жасалып жатат деп эсептейбиз”, – деп жазылган кайрылууда.

Акыйкатчы институту мекеменин кызматкерлери 24-мартта Клара Сооронкуловага жолукканын, ал операциядан кийин реабилитация болууга муктаж экенин билдирген.

Сооронкуловага 20-февралда ооруканада дарыланууга уруксат берилген жана анын операция болгону кабарланган. 15-мартта ал кайра тергөө абагына которулган.

“Кемпир-Абад ишине” байланыштуу тергөө абагында отурган “Бириккен демократиялык кыймылдын” мүчөсү Улукбек Маматаев 15-мартта операция болгон. Укук коргоочу Азиза Абдирасулова соцтармактарга азыр анын абалы оор экенин жазды.

Буга чейин ооруканада дарыланган Мамбетжунус Абылов менен Равшан Жээнбековдун ден соолугу толук калыбына келе электе эле абакка которулганын алардын жактоочулары маалымдаган. Чыңгыз Капаров, Илгиз Шаменов, Таалайбек Мадеминов да дарыланууга муктаж экени кабарланган.

“Кемпир-Абад иши” боюнча кармалган ​Орозайым Нарматова, Перизат Суранова, Нурлан Асанбеков, Талантбек Эшалиев ден соолугуна байланыштуу үй камагына чыккан.

Кыргыз-өзбек чек арасындагы Кемпир-Абад суу сактагычынын жери Өзбекстанга өтүп жатышына каршы пикирин ачык билдирип чыккан 30га жакын адам 2022-жылдын 23-октябрында кармалган. Алардын 20дан ашыгынын абактагы мөөнөтү 20-апрелге чейин узартылган.

Милиция кармалгандар бийликти басып алууга аракет кылганын билдирген. Камактагылар муну бийликти сындаганы үчүн саясий куугунтук деп атоодо. Бир катар эл аралык уюмдар “Кемпир-Абад иши” боюнча камалгандардын ишин калыс кароого чакырган.

Маалыматка караганда, тараптар кыргыз-өзбек мамлекеттик чек арасын демаркациялоо процессин жөнгө салуучу укуктук жана техникалык документтердин долбоорлорун даярдашты. Ошондой эле чек аранын айрым тилкелерин жер-жерлерде изилдөө графиги макулдашылды.

“Жолугушуу достук жана өз ара түшүнүшүү маанайында өттү. Иш-чаранын жыйынтыгында протоколго кол коюлду”, – деп жазылат маалыматта.

Жумушчу топ кийинки жолугушууну Кыргызстандын аймагында өткөрүүнү макулдашты.

Президент Садыр Жапаров Өзбекстандын президенти Шавкат Мирзиёев өткөн айдын аягында Бишкеке мамлекеттик сапар менен келгенде эки өлкө чек арасын делимитациялоо жараяны аяктаганын билдирген. Анда тараптар чек аранын айрым тилкелери тууралуу келишимди ратификациялоо грамоталарын алмашуу жөнүндө протоколго кол коюшкан.

Анын алдында кыргыз-өзбек чек арасынын айрым участоктору жөнүндөгү келишимди жана Кемпир-Абад (Анжиян) суу сактагычынын суу ресурстарын биргелешип башкаруу жөнүндөгү макулдашууну ратификациялоо тууралуу эки мыйзамга Кыргызстан да, Өзбекстан да кол коюп, ратификациялап бүткөн.

Кемпир-Абад суу сактагычынын жери Өзбекстанга өтүп жатканына нааразылыгын ачык билдирип жүргөн отузга жакын саясатчы, активист жана блогер былтыркы октябрь айынан бери Бишкектеги №1 тергөө абагында камакта отурат. Шаардык сот аларды февралдын экинчи жарымына чейин камакта кармоо тууралуу ага чейинки инстанциянын чечимдерин күчүндө калтырган.

Милиция кармалгандар жапырт башаламандык уюштурууга аракет кылганын, айыбы боюнча далилдер жетиштүү экенин билдирүүдө. Өз кезегинде камалгандар күнөөсү жок экенин айтып, муну саясий куугунтук деп сыпаттап жатышат.

Анын айтымында, жумушчу топтордун 2023-жылдагы жолугушууларынын графиги түзүлгөн жана кийинки жолугушуусу жакынкы убактарда өтөт.

Январдын аягында Кыргызстан менен Өзбекстан эки өлкө ортосундагы чек араны делимитациялоо жараянын аяктап, ратификацияланган грамоталарды алмашкан.

Чек араны делимитациялоо – бул коңшу өлкөлөрдүн ортосундагы мамлекеттик чек араны сүйлөшүү аркылуу аныктоо. Демаркация – чек ара сызыгын жерине барып атайын чек ара белгилери менен белгилөө.