Кызыгың түшкүр, заман бузулган сайын калпты катырган саясатчы, же жалган көз ачык, тарыхчы-санжырачылар көбөйөт экен. Мындай дегеним, “Майдан.kg” газетасынын өткөн санында бир төлгөчү айым “Үч жылдан соң кой үстүнө торгой жумурткалаган заман болоорун, эмнегедир айнек сынып, президенттикке таза кандуу… баарын жөнгө салуучу муун келээрин” болжогон экен. Ал эми ошого катар (контраст) Москвада өрттөн улам кыргыз бийлигин: “сайпана-дөңбайлар силер жакшы иштесеңер минтип 14 адам өлүп, биз тентип жүрөт белек”,- деп, интернетте тирүү калган бир кыздын ыйлаганы жана 25 жылдык эгемендик күнүндө Текебаевди эмнегедир Токмок эт комбинатында кой баштаган текеге салыштырып, Алмазбек Шаршеновичтин эмоционалдуу сүйлөгөн сөзү- мени ушу макаланы жазууга түрткү берди.

Кайдан келчү түшүнүксүз муун

Ооба айланайындар! Далайдан бери чогуу жүргөн Убактылуу Өкмөт мүчөлөрүнүн ортосунда дос айрылып, тескерисинче мурун бирин-бири душман туткандар биригип, август айындагы окуялар – чындыгы саясат сасык оюн экенин көрсөттү. Же шайлоо жакындаган сайын ар кандай жалган билдирүүлөр угула береби… билбейм. 2010- жылга чейин да, “көзү” орусчасынан ачылган “кара дубанын” академиги, (өкүмдары бул үчүн “Форум” директирине чейин көтөргөн) Мелис Карыбеков деген чыккан. Ал экинчи төңкөрүштөн кийин, “Мен кыргызга кут түшөөрүн мурун эле айткам. Олуя экемин. Мынакей бийликке Атамбаев “наземник” (пайгамбар) келди, жакында “экономический чудо” болот”,- деп, ар кайсы газетага бир макаласын кайра-кайра жарыялады. Кудая тобо! Негизинен эл деле… начар турмуштун айынан ишенчээк болуп калат окшойт. Ошондо а киши жогоркудай “былжырак” сөзүн сыналгыдан сайраганда баарыбыз койдой жоошуп укканбызды кантели. Анан эки ай өттү. Бизге түшөт деген кут түшпөй, кыргыздын Ош, Жалал- Абад шаарлары талкаланып, А.Атамбаев тарабынан “Мага түндүк жетет, түштүктү Ташиев, жана башкалар бөлүп алгыла?”- деп айтылып, УӨ мүчөлөрү беш жүзгө жакын кишинин убалына калганда гана баягы олуябыздын жаагы араң жап болгон.

Эми азыр, редакциялык тааныштырууда жазылгандай “төлгөсү төп келип, арбактар менен сүйлөшө билген” бул айымдын айткандарына ишенсек болобу? Мындан мурун, А.Атамбаевдин чочугансып: “жаштардан бийлик элитасын түзүп алсак… эки жылда өнүгүп кетебиз”- демейи бар эле. Биз көрүп, билбеген бул деги кайдагы муун? Өзүңүз деле ойлоп көрүңүз: Кыргызстанда бюжеттик тартыштык 22 млрд., экономикалык абал мышык ыйлагыдай, парламентте бир жылда 2000ден ашык мыйзам кабыл алынып… анын көбү иштебейт, жана бийлик башындагылар мейли кимиси болбосун эч ким, эч нерсеге жооп бербеген, теңибиз тентип, жыл сайын 400 миңден ашык биздин жаран чет жерде № 200- “өлүү жүк” болгон жагдайда үч жылда “кой үстүндө торгой жумурткалаган” заманга жетүү – утопия эмеспи? Же академик Жамин Акималиевдин далилинде Евразия экономикалык биримдигине шашып, ойлонбой киргендигибиздин айынан… жалаң мал башын каттап, биркалап чыгуу үчүн эле ошончо мөөнөт сарпталат экен го. Бул, жөн гана “жээликкен тас, демиңди бас?” болуп жүрбөсүн. Анда, кайдагыны айтып төлгөчү айым элдин башын айлантат?

Ооба, “жетим бала, жесир катын миңден кой айдап, кой үстүнө торгой жумурткалаган” заман… тээ мурун- табиятта экология, адамзатта пейил мынчалык бузула элек кезинде болсо болгон чыгаар. Бирок, бүгүнкү күнү тарыхыбыз бурмаланып, салт-санаа, уят-сыйыт, адамгерчилик, мекенчилдик, кең пейилдик, аял менен эркектин ортосунда мамиле сыяктуу – баардык баалуу нерселер жоголгон… жалаң гана акча ойногон биздин шартта; чандале киши колуна гитара алып ырдап, бейиштин төрүндө жашабаса, биздей карапайым калкка бул жомок. Анан жана, “баарын жөнгө салуучу муун келатканы” кандай? Аны каяктан даярдап, ким жиберет? Же эмне кыргыз эне Ж.Абдырахманов, И.Раззаков, Б.Исакеевдей балдарын төрөп, азыркы бийликтин колу жетпеген жашыруун жакта багып атабы? Түшүнүксүз. Ошондуктан эки тоонун чөбүн самаган текенин көзү кызыл. Мындайды чыныгы олуялар да оозу барып айталган эмес. Маселен, тээ 19-кылымда Байзак Совет доорун: “Кайридин, сууга заара ушаткан (кабат үйдө камалып күн көргөн)”, азыркы биз жашап аткан эгемендик жылдарыбызды: “Кыргыз ит жээр, бит жээр. Ар ким өзүн хан шайлаган, убара…”, мындан кийинкисин “Кыргыз кыр ашкан заман” деп гана болжогону бар.

Балким көзү ачык айым, “шайлоодо өз уруусун төрт жерден издеп барып, “мен силердикмин” деп жүрүп, акыры баткендик болуп тынган А.Ш.Атамбаевдин, же “2020- жылга чейин конституцияны өзгөртүүгө мароторий жарыялоону” ММКлардан 120 ирет эр жигитче сайрап, бирок, ал сөздөн эки жыл сайын айныган Ө.Текебаевдин Ленин айткандай саясий “сайпаналыгы” эл тажатты. Бири бийлик башында отурса, экинчиси мыйзам жазса – булардан эзели кыргыз оңолбойт. Ошондой эле чейрек кылымдан бери жогоркудай жалаң жетесиз; “баштарына байкабай бак конгон” жетекчилердин айынан- камчыга сап жигиттерибиз арабызга батпай, Гарвард сыяктуу дүйнөнүн эң атактуу окуу жайларында сабак берип жүрөт. Эмне үчүн, өлкөнү өнүктүрүүдө ошо сырттагылардын пайдасын Кыргызстанда көрбөйбүз?”- деп, айткысы келгенби… белгисиз.

Мындан улам, башыман өткөн бул окуя аргасыз менин эсиме түштү: анда Совет доору, бир күнү раматылык Эрнис Турсунов жолугуп: “Ой сен, Темирбек (Алымбеков) иниңе – “байке мага Арашан эс алуучу жайында жаткан эки жыл аралыгы 18 бөтөлкө арак карыз”- деп айтыпсың. “Калем акы” алдым. Эртең ошонуңду берейин, “40 жылдык” көчөсүндө баягы… жалаң төкмөлөр чогулуучу бозоканага келе кал?”- деди. Бардым. Барсам – Байдылда, Мукаш, Асек сыяктуулар жок, Эрнис байке төрт киши менен бир чоң үстөлдү тегеректеп отурган экен. Аларга мен кошулган соң, талкан чалынган бозо кан басымына жакпай, ортодо өзүнчө арак ичкен неме кызып калдыбы… улуу, кичүүгө сөз бербестен талашып-тартыша баштады. Себеби, а кезде Э.Турсунов “Куран” китепти кыргызчага которуп, Москвадан чыгарган. “Сиз Крачковскийдин вариантында эмес, нака араб тилинен алсаңыз болмок. Эми молдолор мындай дин бузарлыгыңыз үчүн башыңызга 200 миң рубль сайыптыр. Бүттүңүз”,- деп, тигинин кебине жанында үч жолдошу да кошулду. Ошондо Эрнис байкенин жаны кашайып: “Ой, бүгүн мындан төкмөлөр кетип, жалаң көкмээлер калган турбайбызбы… бас?”- деп, мени башка жерге чакырып сыйлаган болуучу. Анын сыңары биздин деле уучубуз кур эмес… бар. Бирок кыргызда урпактардын келечек тагдыры көбүрөөк ойлондуруп, мисалы казак президенти Н.Назарбаев сыяктуу дүйнө жүзүнө тарап кеткен улуттун илим, билим, талант “каймактарын” кайра чогултуп… айтмакчы биздеги Иса Ахунбаевдин шакирти Сейитхан Жошубаевге Тараз шаарына алдынкы технологиядагы үч кабат өзүнчө менчик кордиологиялык борбор ачып бергендей иш жасаган эл башы жок. Муну менен мен, “азыркы бийликти таптакыр эле начар иштеп жатат”- деп да айткым келбейт.

Кошоматчылар жана бузукулар

Ар бир президенттин өзүнүн жактоочулары, жана азыркы тил менен айтканда ага каршы оппозициясы чыгаары белгилүү. Мурункуларга караганда саясатка үй-бүлөсүн анча катыштырбай, жер сатпай, коррупциялык күрөштү Ак үйдүн 7- кабатынан баштаган сыяктуу АШАнын жакшы жактары деле арбын. Мисалы Бакиев учурунда, анын баласы Максим капчыктууларды ресторанга чогултуп, “кирүү акысы” катары 10 миң доллардан алуучу экен. Азыр Алмазбек Шаршенович буга барбаган менен… Тажикстан сыяктуу өлкөлөр ысырапкорчулукка каршы күрөшүп аткан чакта, быйылкы “тарых жана маданият” жылы 78 иш чара карап, бюжеттин таңсыктыгы 22 млрд. сомдон ашык болгондуктан, көп пайыз салыктан тышкары аларды өткөрүүнү бизнесмендердин мойнуна илип салганы гана… саал аша чапкандай туюлат. Дүйнөлүк каатчылыктан улам “Көчмөндөр оюндарын” бир өткөргөндөн кийин экинчинин, 2бечелге жөтөлдүн” кереги бар беле? Мен түшүнүп турам. Үйүндө татым айран жок, уулунун аты- Жууратбек. Кыргыз ооз көптүрүп сүйлөгөндү жакшы көрөт. Жаз чыга элегинде Ысык- Көлдө 4 миллион туристти жар салдык. Бул таба эмес… тобо. Эми жай чилдеси айрым пансионаттар бош, кыялыбыздагы жол курулбай, аба ырайдын жаанчылдыгынан Чолпон-Ата шаарын сел каптап, чыгашага учурады. Эс алуучулардын санына, жана “Көчмөндөр оюнун” өткөрүүдө – мурда күнкү террорго аракет кылган сакалчандардын, кечөөкү Кытай элчилигин жардыруу сыяктуу окуялар залакасын тийгизеби, тийгизбейби… аны да кудай билет.

Негизи мен азыркы бийликтин күйөрмандарына каяша жазууну деле көздөгөн эмесмин. Бирок, кептин ачыгы “айланайын кошоматчылар?! Силер көкөлөтө мактаган АШАнын элге кылган кызматынын түпкүлүгүн сезбей атасыңар” деп айткым келет. Себеби, 2010- жылдагы мерт кеткендердин максат-тилеги аткарылып, карапайым калктын жашоо- шартын жакшыртуу үчүн- энергетикалык тармак, соттук реформа, чек ара чыр-чатактарын алдын алуу, жемкорлукту жоюу боюнча башында кандай гана убадалар берилген. Ээрге минген соң, ошонун өтөлүнө чыктыбы? Жок. Кайрадан Акаев, Бакиев жолоюна түшүп, бүгүнкү күндө баягы көчөдө кыйкырып чогуу жүргөн көздөй элин тааныбай калды – өкүмдар. Эми үчөөлөп алган тышкы карызды салыштырып көрүңүз: Акаев – 2; Бакиев – 0,7; Атамбаев- 1,3 млрд. Анан, жогоркулардан азыркы бийликтин айырмасы эмнеде? Маселен “тезек тергиле?” деген Бакиев да электр энергиясын мынчалык кымбаттаткан эмес эле. Анын учурунда 14 министрлик болсо, дос-жакындарына вицеликтин санын көбөйтүп, Атамбаев 16га жеткизди. Ошондуктан Дүйнөлүк банкка караганда коңшу Кытайдан алган карыздын төлөмү кандай максатта берилди. Ансыз деле алар мектепте балдарын “Ысык-Көл, Тянь-Шань биздики” деп окутушат экен. Кыргыз түшкө чейин арткы тешиги менен ойлонуп, түштөн кийин акылына кирүүчү эле, залалы урпактарга тийбесин. Мына калктын 60 пайыздан ашыгы айыл жеринде мал-жан, дыйканчылык менен, өз киндиктерин өздөрү кесип жашап жатат. Алмазбек Шаршенович болсо Казакстандын президенти Нурсултан Назарбаев айтмакчы сырттан “Кудай сурап” келип, жайнаган чиновниктерди бакканы үчүн корстон. Анын тээ мурун кебелбеген “оптимизациясы” эми… так бошотоор күнү жакындаганда башталды.

Баарынан кызыгы ал, Текебаев, жана башкалар эч ким эч нерсеге жооп бербей (азыр эки тарап күнөөнү бири-бирине оодарган) батыштын У.Черчилль айткан “эң начар”, аты бар, заты жок, мурун эле түндүк, түштүккө бөлүшүп кокуй элек, азыр кокту-колот сайын бирден хан шайлаган шакый-парламенттик системасын тандап алышып, алты жылдан бери эл үмүтүнө суу сепкени чындык. Мынакей 5-чакырылышта каолициялык көпчүлүк үч партиядан түзүлдү. Эми төрт. Төртөө төрт жакка чойсо, баягы эле таз кейпибизден жанбасак… анан кантип биз өнүгөбүз. Ие айланайын! Деги мамлекетибизди алдыга сүрөп кыргызда, өзүн эмес элди ойлогон – У.Черчилль, Мао Цзе-дунь, Че Пьей сыяктуу реформатор киши чыгабы? Кептин чыны 31- августа эгемендиктин 25 жылдык мааракесине 10 миң киши жакшылыкка келсе, АША жамандыкты УӨ мүчөлөрүн “кузгун, бузукулар” деп шыбап, парадды жарым саат кармаган кылык-жоругун Совет доорунда колхоз башкармасы да жасамак эмес. Эгер 2010- жылы Р.Отунбаева өзүн-өзү шайлап, референдум “президенттик- паламенттикти” кабыл алса, анда ал, 2015-жылы ЖК депутаттарын шайлоодо “биз биометрика менен укмуш таза шайлоо өткөздүк” деп, Европа Парламент бирикмесинен эмне үчүн 13 миллион евро көтөрүп келди. Ошондуктан мен мамлекетибизди өнүктүрө албай туруп, эгемен, көз карандысыз болдук, биз “демократия аралчасыбыз” деп кыйкыра берүүдөн пайда жок, “жогору жакта деңгээли төмөн адам отурганы – атпай журттун шору” деп айтаар элем.

Капкара бети табактай

Ооба, саясат сасык оюн. Бирок, жыт чыгарган жагынан биздикиндей кара бет кайдан болсун! Мисалы, УӨ мүчөсү Ө.Текебаевди мактаган деле киши жок. Анын парламентти базар кылып, “өз ара сүйлөшүү менен астыда турганы, аркасында депутатка жол бошотуп берет”, ошондой эле “ЖКдан эки ата-мекенчи мандатын тапшырбай Бишкек шаар кеңешине көрсөтүлүп, добуш топтоп бергенден кийин кайра мурунку ордуна отуруп калат” деп чыгарган, чантырак мыйзамдарын эсиңерге салгылачы? Анын 2020-жылга чейин Конституцияны өзгөртүүгө мароторий жарыяланышын “бузса болот, бовойт” деген айныкейи бар, бир кезде Бабанов экөө ит жебеген бокту жешкен менен бүгүн жалаң мансап үчүн чай ичишип, кайрадан достошууга өткөн, ОПГ мүчөсүн партиясынан депутат кылып, бирок ал, каракчылыгы үчүн кармалгандан кийин, өз кол тамгасын танып кеткен кылыктарын көпчүлүк анча жактырбайт. Бирок бу саам Болот Шер айткандай улуу урматуу шамалдап калганбы, же чын эле психиатрга көрсөтүү керекпи билбейм. Эл ишенген көсөмдөрүң бирин-бири “бузуку- кузгундар, кой ээрчиткен теке, а сен жин оору, аялдын этегине башын каткан…” деген сөздөр менен сыпатташып, кошуналарга шерменде гана болду. Анан, ие айланайын кудай! Кен байлыгы жайнаган менен экономикасы жалаң алып-сатмайдан түзүлгөн, ынтымагы жок элде кайдагы өнүгүү.

Эми экинчи тараптын кемчилдиги жөнүндө: макул колдонуудагы Конституцияда “эл мамлекеттик бийликтин булагы” делген менен аны алар тарабынан көзөмөлдөө, отчёт берүү каралбаптыр. Макул, Кыргызстанда кабылданган батыштык либерал-демократиялык үлгүдө партиялык шайлоо системасына таянып, адамдардын саясий-укуктук теңсиздигин шарттаптыр. Макул, Сот бийлиги башка бийлик бутактарына көз каранды болуп калыптыр ж.б. Анда сунушталган мыйзам долбоорунда “күчөтүлгөн премьер- министрдин кызматын” ооздуктоочу жагдай жок, соттор эл башы менен өкмөткө көз каранды болуп, Конституциялык палата өз бүтүмүн “президент жана ЖКга макулдашат” дегени кандай? Кемтик керкиде да, келинде да бар. Бул жерде жараксыз нерсени ого бетер тарпын чыгарып жатасыңар, айланайын билермандар!? Баарынан АША Ысык- Көлдө журналистерге берген жообунда “парламент таркабайт” деди. Анда жалпы элдик референдум болбой эле, коалициялык көпчүлүктө, алиги бийликте партияларга шайлообу? Муну кандай түшүнөбүз. Ойлонсок… эки тараптын тең жүйөөсү Кыргызстанды өнүктүрүүгө багытталды делген менен аны аткаруу бул системада таптакыр мүмкүн эмес. Кыргыздын менталитетине да туура келбейт. Мисалы жапан эли эмне ааламат болбосун… бирөөнүн буюмуна бей жоопсуз кол салбайт. Тарбиясы ошондой. А бизде- партия лидери баштап мородёр. Же, мен жогорто эскерткендей, ОПГ мүчөлөрү, оңой жол, уурулук, алдамчылык, советтик мүлктү “прихватташтыруу” менен акча тапкандар – депутат. Анан, дал ушу шартта карапайым калк жакшы жашоону үмүттөнбөй ак койгону оң. Негизинен алты жылдан бери талашып-тартышып бир орунда отура бербей, өлкөнү өнүктүрөм деген улутман адамга бу система деле анча тоскоолдук кылбайт болуучу. Алсак аталышы “социалисттик” коңшу Кытай, андан ары биз сыяктуу учурунда башынан 6 революцияны өткөрүп, акыркы президентин атууга чейин барган Түштүк Корея азыркы калыбына кантип жетишти?  Жана 42 закондун негизинде Улуу Британиянын кризистен чыкканын эстесек- мунун баары Мао Цзе-дунь, Че Пьей, У.Черчилль сыяктуу адамдардын көрөгөчтүгүнөн, жандоочу кийик аттырат, булардын акылына акыл кошкон жан-жөкөрлөрү тарабынан ишке ашкан. Мисалы Акаевдин катачылыгы – Бирштейнди, Бакиев – бир туугандарын, Атамбаев – шоопурун кеңешчи, жана жылкычысын чоң кызматка койгондугунда. Ал эми кен байлык жагынан жарды, жер аймагы деле Кыргызстандын аймагындай болгон Түштүк Корея азыркы күндө 55 миллион калкын, ага кошуп биздин 70 миңден ашык тентиген жарандарыбызды кантип багып жатат деп ойлойсуз? Эгер алардын тарыхына, тажрыйбасына таянсак, бизнесин Түркияда кармаган А.Атамбаевди, ошондой эле жакында Россияда 5 миң жумушчу орунга жалаң орус иштеген цемент завод ачып, ага А.Жумагуловго окшогон “киргиздерди” чакырган Ө.Бабановду бийликке жакын жолотмок да эмес. Себеби Че Пьей бизде “кылмыш мөөнөтү бүткөндүгүнө байланыштуу” деген келжирек мыйзам чыгарылып, же “Кумтөрдүн” алтыны Канадага ташылгандай “Самсунг” корпарациясынын акциялары чет өлкөлүктөргө сатылып, эли тентип кыйналган учурда буларга окшогон байларга катуу шарт коюп, жана бүткүл дүйнөгө тарап кеткен илим-билим, талант “каймактарын” өз Ата Журту үчүн иштөөгө чакырган. Ал, Москвадагы өрттөн кайтыш болгондордун жакындарына кайрат айткандын ордуна орустарга жан тартып, “өлүктү коюп алганга чейин караңгыда кара мышык издебегиле?”- деп, акыл айткан Ө.Бабанов; эгер премьер- министир болгусу келеби цемен заводду Пеньзада эмес Таласта, же Кытайдан 360 миллион доллар карыз алып, алардын 2000 жаранын кошо багып, Бишкек ТЭЦти реконструциялоо ордуна… биздикилер иштетсин принцибин карманган. Эгер, өмүр бою кылмыш жообуна тартылган Д.Үсөновдун аялы депутат болгусу келеби, “күйөөсү Казакстанга чыгарып кеткен байлыктын теңин кайра кайтарсын” деген, айрыкча байларга мүлк салык сыяктуу талаптар менен экономиканы теске салган. А бизде жогоркудай чейрек кылымдан берики “бардакты” жоё турган саясий эрктүү киши жок.

Азыр айрым аналитиктер Конституцияга өзгөртүү киргизилсе, Алмазбек Шаршеновичтин биринчи ою “күчтүү премьер-министр” болуу. Экинчиси Польшадагы Качиньский сыяктуу “өлкө башына башканы дайындап, өзү көмүскөдөн  башкаруу” экенин айтышууда. Бирок анын, тарыхта реформатор катары калуусу үчүн бир гана жол бар. Бул АКШ, Өзбекстан сыяктуу өкмөттү жоюп, “супер- президенттик” системага өтүү экенин (“Майдан.kg” 03.09.14) “Эл башкара албаган букарасын бузат”- деген макаламда мен небак жазгам. Эми ага катар дүйнөлүк кризиске байланыштуу АША парламенттин ичинен журт үчүн жалаң бекер иштеген «потриотторун» калтырып, 2017- жылдын аягына чейин 2,5 млрд. сом үнөмдөө, Че Пьейдин тажрыйбасына таянуу менен, жана өз ордуна татыктуунун татыктуусун дайындаса гана “Кыргыз кыр ашкан заманга” жетүүсү мүмкүн.

Шах Жума, жазуучу

Булак: “Майдан.kg”

Укук коргоочу Токтайым Үмөталиева менен Үңкүр-Тоонун айланасында жана эмне үчүн Текебаевдер өткөргөн жыйында ачуу сөздөрдү айтууга аргасыз болгону боюнча баарлаштык.

– Токтайым эже,  22-августта Өзбекстан тик учак менен Аксыдагы Үңкүр-Тоого он чакты куралдуу милициянын тобун таштап, андагы радиорелейлик бекетте иштеген кыргыз жарандарын барымтага алып кеткен.  Бийлик барымтага алынган жарандарыбызды  эмне үчүн чыгаруу аракетин көрбөй жатат?

– Чынында бул маселе бүгүнкү күндө эң оор маселелердин бири болуп турат. Жарандарыбыздын кайрылып келиши жападан жалгыз маселе катары каралышы керек. Бирок, бул маселенин ашмалтайын чыгарбай, өтө кылдаттык менен  карап, барымтадагы жарандарыбызды бошотуп алуу шарт. Мага жеткен маалыматтарга караганда,  премьерлердин деңгээлинде сүйлөшүүлөр жүрүп жатат. Кыргыз тарап Өзбекстандын  койгон шарттарын аткарды. Эми коңшулар да биздин шартка көнүп, барымтадагы жарандарыбызды бошотуп бериши керек. Кыргызда “сабырдын түбү сары алтын” дейт. Сабыр кылып, ошол эле мезгилде өзбек тараптагы укук коргоочулар менен тыгыз иштешүү зарыл. Мамлекет бир топ укук коргоочуларды жалдап, коңшу мамлекеттерди ортомчу кылып, өзбек коомчулугуна салып, эл аралык укук коргоо органдарына кайрылуу жасашы абзел.

– Өзбекстан кыргыз бийлигине сыртын салган мамилеси менен Ала-Букадагы Орто-Токой суу сактагычын кайтарып алууну каалап жаткан жокпу?

– Ал маселе да олуттуу болуп жатат.  Азыр Орто Азия эле эмес, бүткүл дүйнө жүзүндө суу үчүн талаш-тартыштар күчөп, мамлекеттер урап жатат. Мисалы, Ливияда болгон көңтөрүш, Каддафинин о дүйнөгө кетишинин негизи да суу маселесинде көз карандылыктан арылуу аракети болгон. Айтайын дегеним, сууну самолёттор менен Европадан ташыбай, артезиан тереңдигине кирип, элге суу алып берип, өтө чоң суммадагы келишимден баш тартканка аракет жасалган. Жыйынтыгында буга чыдабаган сырткы күчтөрдүн таасири менен гүлдөп, өнүп, өсүп жаткан мамлекетте баш аламандык орун алып, кесепеттерин, азабын азыр да тартышууда. Өзбекстан менен Кыргызстандын  маселесине да ушул суу маселесинин ролу чоң. Суу топтоо маселесин Каримов 2000-жылы эле номер биринчи маселеге айланткан. Мисалга, биздин коомдук уюм Орто Азиялык проекттерден  ЮСАИД программасы боюнча Найман суу сактагычында ГЭС куруу долбоорун утуп алганбыз. Эгерде 2005-жылкы төңкөрүш болбогондо республикада 17 кичи ГЭС курулмак. Найман суу сактагычын  жана Найман кичи ГЭСти  ашар ыкмасы менен курдук. Ошол пилоттук долбоор менен таанышуу үчүн өзбек бийлиги өкүлдөрүн таанышуу үчүн жөнөтүп жатты. Ошондон көп өтпөй эле Өзбекстанда бир топ жерлерде суу топтоо көйгөйү көтөрүлүп, кичи көлчөлөрү ашар менен түзүлүп, бүгүнкү күндө суу маселелерин чечип келет. Ошон үчүн да лар Кыргызстандагы ГЭСтердин курулушуна тымызын каршылыктарын көрсөтүп келе  жатышат.

– Үңкүр-Тоо маселесинде кыргыз бийлиги менен Өзбекстандын сүйлөшүүсүнөн майнап чыгабы же өзбек тарап сыртын салып, биздин жерди ээлеп алуунун аракетин көрөбү?

– Бул маселени да бир отурум менен чече алышпайт. Биз жактан эрктүү, ошол элдин  өкүлдөрү сыйлаган билимдүү, нарктуу өкүлдөрдү жөнөтүш керек. Ал делегацияга  депутаттык топтордон жана көз карандысыз эл аралык конвенцияларды билген адамдары кошуш керек. Анткени, эл аралык бөлүмдүн башчылары жаңы магистратураны  сырттан бүтүп жатышканы үчүн тажрыйбалары абдан төмөн. Мисалы, мен бекер кошулуп,  документтерди даярдап бергенге даярмын. Мага окшогон дагы бир топ  укук коргоочулар мамлекетибиз үчүн  жардам берүүгө даяр.

– Токтайым эже, Конституцияны коргоп калуу боюнча жыйында эмне үчүн Текебаевге каршы пикириңизди айтып, жыйынды бузууга аракет кылдыңыз? Ошол аракетиңиз үчүн эл арасында сизди “чагымчыл” дегендер да болду го. Буга кандай жооп кайтарасыз?

– Алардын жыйынына тоскоолдук кылуу оюмда деле жок болчу. Чет өлкөлүк достор келип, “Ак кемеде” жайгашып калыптыр. Аларга барсам,  мени да “жыйынга кирсеңиз, катышып кетсеңиз, кечээ сизди Текебаев чоң жыйында көзү сокур, бүкүрөйгөн  колу, буту мунжу ветеран менен салыштырганын бүгүн улантканы жатат” деп калышканын  жыйынга кирдим. Текебаевдин жанында Мавлян Аскарбеков менен Равшан Жеенбеков отуруптур. Мага орун беришти. Модераторго записка жиберип, өз пикиримди билдирейин деп сурандым. Текебаевке 15 минут берди. Ал ойду-тоону оттоду. Мени кээ бир сөздөрүнө кыпчып кетип жатты. Андан кийин мен трибунага чыгып , “ветеран” катары  суроо берип, 7-апрелде түрмөдөн  “Токтайым ветерандын” элди башкаруусу менен бошотулуп аянтка келгенде “бир сөз айталбай тилиң буулду эле. Анда сага бүкүрү ветеран керек эле, бүгүн анын кереги жок болуп калдыбы?”- деген маселени көтөрдүм. “Кишинин артынан ушакчылар гана сүйлөйт. Кел бетме-бет сүйлөшөлү”- десем, мен берген суроолорго нес болуп жооп бере албай калды. Ошондой эле “элди алдап, коргомуш болуп жаткан Конституциянын баштапкы мыйзамдары кайда?”- дедим. Ошондой эле  мародёрчулук жана Конституциянын тексттеринин алмашканы боюна түз эфирге чакырдым. Колумда соттун негизинде чогулган 6 жылдык  материалдар бар экенин айттым. Максим Бакиевдин досу Дибиров деген чечен жигитке 2010-жылдын 14-апрелинде кабыл алып, мамлекеттин байлыктарын 8 миллиард долларга кепилдикке койгонго макулдук катын жазып бергенин, ал адамга майдын башында мамлекеттик доверенность бердиргенин эсине салдым. Кен байлыктарды эл аралык конвенциянын  тоскоолдуктарынан чыгарып,  кыргыздын кендерин, “Кумтөрдүн” алтындарын, Кызыл- Кыя көмүр кендерин, дагы бир топ байлыктарды, Ыссык -Көлдүн 45 миң гектар жерлерин күрөөгө берүүнү көздөп, Конституциянын орус тилиндегисинен  “природный, животный и растительный мир исключительная” деген сөздөрдү алдырып, алмаштырып  таштаганын айттым. Ошондой эле Текебаевдин бул аракети  Кыргызстанды кыйынчылыкка кептеп, ХИПКке киргизүүнүн аракети болгонуна токтолдум. Жана да коалициялык келишим жөнүндө Конституцияда бир сап да жок бийликти мыйзамсыз алмаштырып, 5 жылда 6 жолу төңкөрүш жасатканын белгиледим.

Текебаев  президенттикке өтпөй каларын билген соң “Эркин-Тоого” чыккан Конституцияны жок кылыш үчүн  ПРООНдо иштеген тааныш кыз-келиндер аркылуу алынган акчага чоң тиражды чыгарып, “Эркин-Тоонун” үлгүлөрүн жоготтурууга аракет кылган. Конституцияны чыгаргандан калган акчага Бакиев Максимдин  менчиктелген   “Витязь” пансионатындагы резиденцияга бир жума Дүйшөбаев, Каптагаев болуп ПРООНдун эсебинен эс алышкан. Текебаевдин  тегерегиндегилердин баары эле бир топ  жылдан бери түшпөс хан болуп жүрөт, бул  мыйзамды тааныйт деп эле, ал не десе ошого макул болуп жүрө беришет. Анткени, өздөрү изденгенден эринет. Текебаев болсо мансап топтош үчүн ар кайсы сырткы күчтөр үчүн бир топ мыйзамдарды талкалап терип, алмаштырып көнүп калган. Орусча айтканда уурулук кармалбай жүрүп дартка айланган.

– Текебаев  Ниязов катышкан  жыйында “бийликтин ишенгени жалгыз Токтайым болсо, анда алардын иши бүткөн экен да”- деди. Чын эле сиз бийликтин камчысын чаап, бийликтин оппоненттерине ыңгайсыз жагдай жаратуунун аракети менен алек болуп калдыңызбы?

– Мен бийликтин камчысын мындан мыкты шарттарда да чапкан эмесмин. Чаппайм дагы. Бийликтин камчысын чаап, бийликтин адвокатына айлансам эбак эле бийликке бармакмын. Элге жаман көрсөтүш үчүн Текебаев мени каралоо максатында “бийликтин Токтайымдан башка ишенери калган жок” деген ойду кыйытып жатат. Антип кырчаңгыланыштын кажети жок.  Дагы белгилеп кетейин, Атамбаев аны сөгүп, Сариев экөөбү, ошондогу биз топтоп жаткан оппозициялык коалицияга кошула албай  жүрүшкөндө, “матрешкагейт” менен Польшада кармалган. Спикерликке 2005-жылы акаевчилердин жардамы менен келген. 7-апрелде чуркап барып КГБга колго өз эрки менен түшүп берген.  Азыркы айтканы жөнөкөй гана бет тырмамайы. Азыркы иши эри менен мушташа кетип үйүнөн чыгып кетип, кайра үйүнө кантип кирерин билбей,  эрине ар кимди тануулаган ары жок айымдар кыла турган ишке барабар нерсе болуп жатат.  Кечээ эле шордуу Орусияда курман болгон кыздардын артына жабышып, “Көчмөндөр оюндарын токтоткула, эч ким барбасын, аза күтөбүз” деп Салянова айым экөөсү  кыйкырмыш болуп жаткан. Бирок, аталган оюнга Атмабаевден мурун акшыңдап жетип барганы маалым.

– Бир мезгилде сиз сындап жүргөн Текебаев менен бир командада элеңиз. Бири-бириңерге ор казып,  каршы болуп калышыңарга эмне себеп болгон?

– Мен бийликтин эмес, Өмүрбек Текебаевдин камчысын абдан чаптым. Атамбаевге ошондой камчы чаап берсем, бүгүн төрдө отурмакмын. Тилекке каршы Сариев, Текебаев, Каптагаев, Дүйшөбаев, ошол эле Роза эжеме кетирген эмгектериме, каражатыма жана да короткон алтын убактыма ичим ачышат. “Адамды билиш үчүн бир кап туз жеш керек”- деген сөз чын экен. Текебаев экөөбүз КГНУда окуп жүргөндө тааныштык. Ал кыргыз группада, мен орус группада болдум. Өзү бизден бир топ улуу, анан эмнегедир үн-сөзү жок дайыма ак мурду учтуу туфлилерди кийген жигит эле. Кийин жакшы келинчектүү болуп, “кара кыздын агынан эмес, багынан” дегендей, жакшы жерден кайын журт күтүп, биринчи президенттин тегерегиндеги айымдардын жардамы менен Майрам эжеге жакындап, биз физиктер түптөгөн  “Ата Мекен” партиясынын башына ар кандай интрига менен жетти. 2010-жылга чейин мен ак дилимден жардам бердим. Ошол  кезде жүрөктөн кан төгүлүп турган кезде Конституцияны өзү каалагандай калчап, алмаштыруу жолуна кеткенин көргөн соң мен ачык айттым. “Азыркы ишти  кылсаң экөөбүз эки башка жол менен кетебиз” дедим. Ал мага “Ата Мекенге” экинчи болуп кир андан көрөкчө” деп кайрылды. Мен “депутат болбосом да  ыраазымын, кыйраган элди көрүп туруп кантип мындай бетсиздикке барасың”- дедим. “Конституциянын өзгөрткөн тексттериңди  талкуулатпай алып кетип жатасың. Аны чыгарсаң экөөбүз ушул бойдон  карама каршы жакка кетебиз” дедим. Айтканындай эле “Эркин тоодон” биз карабаган текст жарык көрдү. Ошол күндөн баштап өзүм куугунтукка илиндим. Шыкмаматов Конституциянын негиздери боюнча Текебаев менен каршы пикир жаралгандан кийин, ордун тапшырып, министирликтен кетти. Кайра бир жумага жетпей, “Ата-Мекендин” алдынкыларына кошулуп, шайлоого чыкты. Себеби, башкармасы баштаган ишти аягына чыгарып, “тазалап кеттим” деп ойлоду.

– “Референдумда баш мыйзам долбоорун элдин 98 проценти колдогон жок” дегенине кандай баа бересиз?

– Референдумга элдин жарымы катышкан эмес.  Ал кезде түштүк коогалаңы болуп, өзгөчө  кырдаал киргизилип турган кез эле. Түштүк жергесинде эл иш жүзүндө добуш бергенге келген эмес. БШКнын алар добуш берген күндө да, аны эсептегенге акысы жок болчу. Анткени, өзгөчө кырдалда турган региондордо добуш берүү процессине бүткүл дүйнөдө тыюу салынат. Түндүктө деле эл келген эмес. Болгону добуш берүү 30 процентти гана түзгөн.

– Отунбаеваны ким президенттик такка көрсөттү  эле?

– 7-апрелдин алдында чогуу жүргөн он чакты адам кыска мөөнөттө 2005- жылда Текебаевди спикерликке алып келгендей эле парламентти чогултуп, Роза эжебизди президентин убактылуу ишин аткаруучу катары шайлоо максатында күнү-түнү чуркап, 70тен ашык депутаттын башын коштук.  “Ак Кемеге”  чогулттук. “Роза эже, ушундай макулдашууларга келдик, сизге президентин ыйгарымдуу укуктарын өткөрүп, депутаттар өздөрү отставкага кете турган болду. Жолукчу күндү такташтык”,- деп кирдим. Роза эже “эркектер эмне дейт, ошолор менен акылдаш” деди.  Мен Атамбаев, Текебаев, Сариев,  Бекназаровдун алдынан өттүм. Атамбаев: “мен макулмун, Роза эжени колдоп берем” деди.  Текебаев мени көрүп “сен аныңды кой, анан көрөкчө антимонополный министрлигин ал да жанагыдай нерсени токтот” деди. “Сени да ушинтип  күнү-чуркап жүрүп,  спикерликке алып келбедик беле” дедим. “Спикерлик башка. Мен каршымын”- деди.  Сариев болсо  так секирип, үнү буулуп,  кыпкызыл болуп кетти. “Эгерде Отунбаева президент болсо, анда Атмабаев премьер болот, демек мага эч нерсе жок экен”- дегендей аран олтурду. Бекназаров болсо “сага орун тийбей калды го, анан көрөкчө сага орун караш керек экен, бул эркектердин ишине киришпе”-  деп койду. Ага карабай бир топ алдыда жүргөн балдар Каныбек Карабаев, Улук Тукеналиев, Манас Акматовго окшогон жигиттердин жана депутат келиндердин жардамы менен Масалиевге жолугуп, чогулушту дайындадык. Спикер З.Курманов менен байланышта болгон депутаттар менен акылдаштык. Ал “келбеймин” дептир. Саат 4кө “Ак Кемеге” чогулуш уюштурдук. Ошол күнү эрте менен Роза эжеге кирип тизелеп, чөгөлөп  жалдырадым. “Роза эже, ушунча кан төгүлдү, сизди колдойлу, кырдаал оор. Июнда Ошто чоң чатак болору тууралуу кабарлар келип жатат. Сиз президентин убактылуу милдетин аткаруучу болуңуз. Мына депутаттардын койгон  колдору, ар бир кол койгон депутат менин офисиме келип кол койуп беришти. Президенттик  укукту убактылуу аткарууну мыйзамдуу түрдө сизге өткөрөлү”,- дедим. “Ак Кемеге барам” деп туруп, келбей койду, саат 5ке чейин күттүк. Аргасыздан исхак Масалиевди убактылуу президенттин милдетин аткаруучу катары депутаттар колдоп берип, өздөрү өз эрки менен отставкага кетип, жыйын жабылды. Ошондо эженин ырыскысы тая баштады.

– Дүйнөнү дүңгүрөтүп жаткан Көчмөндөр оюну Атамбаевдин кадырын көтөрдүбү?

-Көчмөндөр оюну президенттин кадырын да, кыргыз элинин абройун да көтөрүп,  келечекте Кыргызстанды көчмөндөрдүн брендине айланышына шарт түздү. Көчмөндөр оюну  кыргыздын зоболосун бийик көтөрүп,  дүйнө жүзүндө кыргыз менен бир тууган элдердин башын кошо турган саясий  ишке айлана баштады. Быйылкы көчмөндөр оюну уюштуруучулук деңгээли да, келген коноктордун саны да былтыркыга салыштырмалуу алда канча жогору болду. 2014-жылы жылы аталган оюнду өткөрүп, Кыргызстан карызга батса, быйыл билет сатуу менен көп чыгымдарды жаап кетти окшойт. Келечекте бул идеяны туура алып кете алса, Дүйнөлүк көчмөндөр оюндарынын эл аралык уюштуруу тобунун башында экс-президент Атамбаев калышы мүмкүн.

Асылкан кызы Перизат

Булак: “Майдан.kg”

Кургак учук оорусунун жугуштуу коркунучун кескин түрдө азайтуу максатында Жалал-Абад областындагы саламаттыкты сактоо мекемелеринде бейтаптарды жугуштуулук индексине ылайык өзүнчө кабыл алуу жүргүзүлүп жатат. Алсак, бул маселе Рейнгольд Бауэр атындагы Жалал-Абад областтык кургак учукка каршы күрөшүү борборунда дурус жолго коюлган деп айтууга болот. Борбордогу бардык өпкө бөлүмдөрүндө калкалагыч  эшиктер коюлуп, бир өпкө бөлүмүндө өзүнчө автономдуу даараткана менен мончо салынды. Борбордогу суунун саркынды калдыктары чыккан түтүктөрү эскилиги жеткендигине байланыштуу аларды толугу менен жаңылоо иштери аягына чыгуунун алдында турат.

Өткөн жылы кургак учук менен ооруган бейтаптардын арасынан коркунучтуу ВИЧ/СПИД дартын алдын алып изилдөө жагы дагы ийгиликтүү колго алынды. 2015-жыл ичинде бул дартты изилдеп табуу максатында 1893 оорулуу текшерилди. Анын натыйжасында 28 оорулуудан ВИЧ/СПИД дартына чалдыккандар аныкталган. Былтыркы жылы республика боюнча кургак учук оорусунан 346 адам каза болуп, 100 миң калктын санына алганда 5,9 пайызды түзгөн болсо, бул көрсөткүч жагынан Жалал-Абад областында 54 адам каза болуп, 100 миң адамдын санына алганда 4,9 пайызды берген.

Жалал-Абад областында кургак учук менен биринчи жолу ооруп катталгандар Сузак, Токтогул, Тогуз-Торо жана Чаткал райондорунда кескин көбөйүп кеткен. Цифрага кайрылсак, 2015-жылы область боюнча кургак учук оорусу менен биринчи жолу 868 адам такталып, аныкталып  катталган. Бул деген 100 миң адамга эсептегенде 77,3 пайызда түзөт.

Жогоруда аталган райондордогу кургак учук оорусунун көбөйүп кетүүсүн изилдегенде анын негизги себептери төмөнкүлөр болуп чыккан. Сузак районунда  жаңы табылган 268 оорулуунун 51 оорулуусу чет өлкөдө иштешкен эмгек мигранттары болушкан мекендештерибиз болуп чыкты. Алар жаы табылган бейтаптардын 18 пайызын жараткан. Ал эми Токтогул районунда кургак учук жагдайындагы эпидемиологиялык абал оор бойдон калууда. Анткени жаңыдан аныкталган 84 оорулуу райондогу саламаттыкты сактоо мекемелерине өздөрү келип кайрылышкан. Алардын 14ү Бишкек шаарында жана Чүй областында жашагандар болуп чыкты. Дегинкисин алганда Токтогул районунда социалдык коркунучтуу жана жугуштуу ооруга кирген кургак учукка жетишээрлик көңүл бурулбай келе жатат. Анын натыйжасында өткөн жылы 7 жашар бала кургак учуктун менингити менен ооруп көз жумду. Биринчи жолу кайрылган оорулуулардын арасында 7 оорулуу кургак учуктун өтүшүп, кабылдап кеткен оор түрлөрү менен табылып, 5 оорулуу 2015-жылы каза тапты. Кургак учук оорусунун алдын алуу, таап аныктоо, калк арасында кеңири профилактикалык түшүндүрүү иштерин жүргүзүү жана натыйжалуу дарылоо иштери бул райондо өтө эле солгун жүргүзүлүп келе жатат.

-Ал эми 2016-жылдын өткөн 7 айында Жалал-Абад областы боюнча биринчи жолу кургак учук менен ооруган 594 адам аныкталды. Мунун ичинен 66сы балдар жана 18и өспүрүмдөр. Быйылкы жылдын өткөн 7 айында кургак учук оорусунан каза болгондордун саны 32 адамды түздү. Кургак учук оорусунун алдын алууда, калк арасында түшүндүрүү иштерин кеңири алып барууда  жана дарылап сакайтууда медицина кызматкерлери Гиппократтын антына бек туруу менен эмгектенип келе жатышат,- дейт Жалал-Абад областтык Г.Бауэр атындагы кургак учукка каршы күрөшүү борборунун директорунун дарылоо иштери боюнча орун басарынын милдетин аткаруучу  Венера Ибрагимова.

Эгемендүү Кыргыз Республикасында кургак учук оорусу менен ооругандарга кошумча финансылык колдоо көрсөтүү боюнча 1998-жылы 23-апрелде атайын мыйзам кабыл алынган. Калкты кургак учуктан сактоо боюнча жергиликтүү бийликтерге эмне иштерди аткаруу керектиги мыйзамда  так жана даана жазылган. Жергиликтүү бийлик башчылары өз аймагында жашаган кургак учук оорусу менен ооругандарды жыл ичинде бир жолу   санаторияларга жана эс алуу жайларына барып келүү жол акыларынын каражаттарын толугу менен төлөп берүүлөрү милдеттүү.  Бул маселеде областта демилгелүү иш-аракеттердин бар экендиги кубантпай койбойт. Алсак, Жалал-Абад шаары менен Аксы району бейтаптардын жол каражатын төлөп берүүдө саамалыктуу иштерди аткарууга жетишкен. Ал эми Сузак районунда кургак учук оорусу менен ооруган 5 адамга айыл чарба өсүмдүктөрүн эгүү үчүн сугат жер аянты, 5 адамга жер арендага берилип, 55 адам 107 624 сомдук материалдык жардамдарды алышкан. Базар-Коргон районунда 12 кургак учук менен ооруган бейтапка 13 000 сом материалдык жардам көрсөтүлгөн. Ала-Бука районунда 9 адамга 3 800 сом, Чаткал районунда  7 адамга 1750 сомдук күйүүчү май жана 3 адамга 13 000 сомдук материалдык жардам көрсөтүлгөн. Бул багытта дагы эле болсо Токтогул районунда 2015-жылы эч кандай иш аракеттер жүргүзүлбөгөндүгү өтө өкүндүрөт.

-Жалал-Абад шаарында 95950 адам кургак учук оорусуна каршы медицина кызматкерлеринин такай көзөмөлүнө алынган. Бүгүнкү күнгө карата 63 адам кургак учук оорусу менен биринчи жолу ооруп катталган болсо анын ичинен 7 бала жана 2 өспүрүм аныкталды. Мындан сырткары 18 адамда оорунун дары-дармактерге туруктуу болсо, 17 адам кургак учуктун жугуштуу түрү менен ооругандар болуп саналат. Кургак учук оорусунун өтүшүп кеткендигинен быйыл  3 адам каза болду. Кургак учук жана ВИЧ оорусу менен ооруган 5 адам каттоого алынган. Флюрограмма аппаратыбыз  4 айдан бери иштебей турат. Аны Бишкек шаарынан капиталдык ремонттоодон чыгартып, оңдотуп келгенбиз. Бирок, ага туруктуу 220 Вольт ток келүүсү тийиш болгондуктан шаардык РЭС менен азайтылган электр линиясын тартуу боюнча учурда иштешип жатабыз,- дейт Жалал-Абад шаардык кургак учукка каршы диспансеринин башкы дарыгери Акылбек Ормонбеков.

Кургак учук оорусу менен ооругандарга дары-дармектер ПРООН тарабынан жетиштүү камсыз кылынып келе жаткандыгын дарыгерлер бир ооздон ырасташып, жардам берип жатышкан Эл аралык уюмдарга ыраазычылыктарын билдиришти.

Жолдошбай Осмонов, журналист. Жалал-Абад шаары

“Мен президент Алмаз Атамбаевге психолого-психиатриялык комплекстүү экспертиза өткөрүүнү сунуштайм. Бул үчүн менде эки негиз бар. Быйыл Энелер күнүндө Алмаз Атамбаевдин укук коргоочулардын дарегине айткан акаарат сөздөрүн Астанадан филология илимдеринин доктору, профессор Абай Каиржанов изилдеп чыгып, бул сөздөр Атамбаев аффект болуп жаткан учурда айтылган деген корутундуну колума чыгарып берди. Ушул корутундуга таянып мен сотко эскпертиза өткөрүү боюнча кайрылгам”, – деп билдирди бүгүн, 7-сентябрда Бишкек шаардык сотунда укук коргоочу Азиза Абдирасулова.

“Экинчи негиз болуп бул Алмаз Атамбаевдин 31-августта, Көз карандысыздык күнү сүйлөгөн сөзү болду. Биз Алмаз Атамбаевдин ден соолугунан кооптонуп жатабыз, ошондуктан эспертиза дайындоону сунуш кылдык. Бирок, сот бул кайрылуубузду кабыл албай жатат”, – деди Азиза Абдирасулова.

Булак: “Республика”

Талас шаарында Талас областынын жергиликтүү сотторунун аппарат кызматкерлеринин ортосунда мини-футбол жана волейбол боюнча мелдеш өткөрүлдү. Бул тууралуу Талас областтык  сотунун басма-сөз кызматы билдирди. 

2016-жылдын 2-сентябрында Талас шаарында Кыргыз Республикасынын Эгемендүүлүгүнүн 25 жылдыгына карата Талас областынын жергиликтүү сотторунун аппарат кызматкерлеринин ортосунда  мини-футбол  жана  волейбол боюнча  мелдеш өткөрүлдү.

Мелдеш Талас областтык соту тарабынан  уюштурулуп, мелдешке Талас областтык сотунун, Талас шаардык,  Талас,  Бакай-Ата, Кара-Буура, Манас райондук сотторунун курама командалары катышышты.

31-август Кыргыз Республикасынын Эгемендүүлүгүнүн 25 жылдыгына карата өткөрүлгөн мелдештин жыйынтыгы боюнча 1-орунга Талас областтык сотунун курама командасы ээ болду.

Байгелүү орундарды ээлеген курама командаларга Талас областтык сотунун төрайымы  К. Калиева кубокту, дипломдорду жана акчалай сыйлыктарды тапшырып, куттуктоо  сөздөрүн айтты.

Мындай пикирин белгилүү укук коргоочу А. Абдирасулова бүгүн, Бишкек шаардык сотунда өтүп жаткан соттук отурумда айтты. “Президент ал өлкөнүн башчысы, улуттун атасы жана жарандардан адамдык сапаты бийик болуш керек эле. Ал, бизди энелер күнүндө далилсиз айыптап, бүткүл маалымат каражаттары аркылуу ушак таратты. Ошол себептүү, биз укук коргоочу Т.Исмаилова экөөбүз аны сотко берип, тараткан ушагын төгүндөсүн деп талап койдук. Президент өзү да журналист Дайырбек Орунбековду сотко берип, андан 2 млн сом доо талап кылып, журналист төлөй албаганына байланыштуу эми кылмыш ишин козготуп, каматканы жатат. Журналист Орунбеков Ош коогалаңы боюнча Убактылуу өкмөт мүчөлөрүн күнөөлү деп жазып, алар күнөөлүүлөрдү качырып жиберип, бүгүнкү күнгө чейин жоопко тартпай жатат деп жазган. Ош коогалаңына Убактылуу өкмөттүн жоопкерчилиги бар экенин көпчүлүк изилдөөлөрдүн жыйынтыгы айткан. Эми, Башмыйзамдын гаранты болгон президент сотторго таасир этип, чечимдер адилеттүү чыкпай жатат. Ал, өз өлкөсүндө өзүнө сын айткандардан өч алып жазалап жатат”,- дейт укук коргоочу Абдирасулова.

Булак: Кyrgyztoday.kg

31-август, эгемендик майрам-шаңында эл алдында президент Алмазбек Атамбаев Башмыйзамды өзгөртүү боюнча тилегине каршы чыгып жатышкан бир кездеги жакын үзөңгүлөштөрү болгон Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрүнө карата катуу маанайдагы сын-пикирин билдирди. Биз бул тууралуу УӨ активдүү мүчөсү, экс-губернатор Эмилбек Каптагаевге азыноолак суроолорубуз менен кайрылдык.

–Эмилбек мырза, президенттин бүгүнкү пикиринен кийин бир кездеги Убактылуу өкмөт мүчөлөрүнүн далайыңардын башыңарга кыйын иш түшөт го ээ, алдыңкы күндөрү?..

–Эми бийликтен кандай кыйынчылыктар болсо да чыдайбыз, башкаларды билбейм, мен өзүм даярмын. Кыргызда “Ак ийилет, бирок, сынбайт” дейт. Ишибиз ак.

–Бир кездеги оппоненттериңер болгон Адахан Мадумаров, Өмүрбек Суваналиев жана башка саясатчылар менен (2010-жылы силерге каршы чыккан) Атамбаевге каршылык көрсөтүү үчүн биригип жатканыңар чынбы?

–Алар менен учурдагы кай бир маселелер боюнча пикирибиз бир болуп калуусу мүмкүн.

–Бир кездеги шефиңиз, экс-президент Роза Отунбаеванын эгемендик майрамында Алмаз Шаршеновичтин пикиринен кийин трибунадан түшүп кеткенин кандай бааладыңыз?

–Эженин ал жерден башты бийик көтөрүп, кетип калганы туура эле кадам болду. Муну эл жакшы эле түшүнөт.

–Бирок УӨ мүчөлөрүнө карата Алмаз Шаршеновичтин мародерчулук, Кадыржан Батыровдун качышы сындуу айыптоолору жөн жерден эмес да. Күч органдарындагы маалыматтардан улам айтса керек. Буга кандай пикириңер бар?

–Буларды эмоция менен айтып жатат деп ойлойм. Ошол эле Кадыржан Батыров менен өзүнөн башка көп жолуккан киши болгон эмес…

–УӨ мүчөлөрүнүн элге кайрылуусу президенттин катуу жинин келтириптир. Анын ичинде сиз да барсыз? Натыйжада, өткөн иштериңизди күч органдары текшерип, сизге кылмыш иши козголуп кетпейби?

–Ичип-жеп, уурдап-тоногон эмесмин, Кудай алдында дагы, эл алдында дагы жер карап, уяла турган ишим жок. Муну ачык, так айта алам. Бирдеме-сирдеме жасалмалап жалаа жабуу аракети болсо болоор, бирок, андан коркуп-үрккөн мезгилден өтүп кеттик го!..

Калыгул Бейшекеев

Булак: “Азия Ньюс” 

Кечээ, 5-сентябрда КСДПчы премьер-министр Сооронбай Жээнбеков өзүнүн буйругу менен атамекенчи, Юстиция министринин орун басары Айбермет Кутуеваны кызматтан алып салды.

Биз билгенден Айбермет Кутуеваны Жогорку Кеңештеги “Ата-Мекен” фракциясынын лидери Өмүрбек Текебаев өзү баш болуп сүрөмөлөп, өздөрүнүн башкаруучу коалициядагы квоталарынын негизинде кызматтан кызматка өстүрүп келатышкан. Кутуева өзү да ишине тың, илимдүү-билимдүү кыздардан. Бирок акыркы кезде КСДПнын чыныгы лидери менен “Ата-Мекендин” лидеринин ортосундагы тирешүү бул кызды да жумушсуз калтырды. Бул кетишинде Атамбаев менен Жээнбеков аткаруу бийлигин атамекенчилерден толук тазалап чыкчудай болуп турат.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Бүгүн, 6-сентябрда Роза Отунбаева Европага учуп кеткенин биздин булактар кабарлады. Айтымдарында Атамбаевдин кылык-жоругунан тажаган Роза Исаковна Батыш тараптан, эл аралык уюмдардан жумуш караштырып жүргөн экен. Азыр ЕККУнун Улуттук азчылык боюнча комиссары болуп ишке орношууга конкурска катышып жатыптыр. Эгер конкурстан өтүп кетсе “баарын Атамбаевге бердим” деп басып кетип калчудай.

Бир кезде, 2004-жылы эле Роза Исаковна ошол Батыш тарапта, эл аралык уюмдарда бир нече жыл иштеп жүрүп анан Кыргызстанга кайтып келген. Келгенинин себебин “мен сыртта көп жылдар иштеп жүрүп, Кыргызстандан алыстап кетипмин. Байкасам кыргыз бийлиги демократиялуу, адилеттүү бакубат өлкө кургандын ордуна бийликти менчиктеп алып, авторитардуу мамлекет куруп жатышыптыр. Мен ушул жагдай менен күрөшүүгө кайтып келдим. Биз ага жол бербейбиз, бакубат, эркин мамлекет курабыз” деп түшүндүрүп, саясый күрөшкө жеңин түрүнүп, катуу киришкен эле. Анан Акаев менен күрөштү, Акаевди кетирүүгө салым кошту. Бакиев менен күрөштү, Бакиевди кетирүүгө салым кошту. Бирок, бийликке алып келген адамы алардан да начар чыгып, көңүлү калды. Алтургай анысы “фокусник, самозванка президент” деп атады.

Мындан 12 жыл мурун Батыштан кайтып келгенде кандай Кыргызстанга туш келсе азыр да ошондой эле Кыргызстан турат. Конституцияны  өз ыңгайына жараша өзгөртөм деп жулунган бийлик да дал ошол эле кездегидей. Кудум ошол замандагыдай жанталашып, бийликти узурпациялап алганга жулунуп жаткандарын көрүп көп нерседен түңүлүп, эми кайра Батышка кайтканы чечим кабыл алыптыр.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Бүгүн, 6-сентябрда Кыргызстандын илимдер академиясында биология илимдеринин доктору, профессор, КР илимине эмгек сиңирген ишмер, Кыргызстандагы токой илиминин негиздөөчүсү  Петр Алексеевич Гандын 100 жылдыгына арналган “ТООЛУУ ТОКОЙ ЭКОСИСТЕМАСЫН ТУРУКТУУ БАШКАРУУ” аталышындагы Эл аралык конференциянын ачылышы болду.

Аталган Эл аралык илимий-тажрыйба конференциясы 4-8-сентябрь аралыгында өтүп, ага Кыргызстандын, Россиянын, Казакстандын илимпоздору катышууда.

Иш-чараны ачып жатып Кыргызстандын илимдер академиясынын президенти Абдыганы Эркебаев П.А.Гандын Кыргызстандын токой илимине салган зор салымын баса белгилеп, Россия менен Казакстандан келген илимпоздорго ыраазычылык билдирип кетти.

• Петр Алексеевич өз ишине жүрөгүн берген, бүт өмүрүн арнаган инсан эле. Мына ошонун урматына токой институтуна Петр Алексеевичтин аты ыйгарылып отурат. Улуу инсанга арналган бүгүнкү иш-чаранын алкагындагы сиздердин изилдөөңүздөр, эмгегиңиздер токой илимине салым кошооруна ишенем – деди академиянын президенти.

Иш-чарага катышкан КР Өкмөтүнө караштуу Курчап турган чөйрөнү коргоо жана токой чарбасы мамлекеттик агенттигинин директору Абдыкалык Алибекович Рустамов токой илиминин тарыхына токтолуп, тоо кыркасындагы токойлорду сактап калуу жана өстүрүү оор экендигин белгилеп, П.А.Гандын эксперименталдык токой чарбалары бүгүнкү күнгө чейин сакталып, ал жерде эмгектенген окумуштуулар илим изилдөөгө үзгүлтүксүз салым кошуп келе жатканын айта кетти.

• Арча токойлору эң жай өсүүчү токойлорго кирип, аны изилдөөгө да көп убакыт сарпталат. Мына ушуну П.А.Ган жакшы билген. Ал түптөп кеткен илимий мектеп бүгүнкү күнү да иштеп жатат. Тоодо өскөн токойлордун айыл чарбачылыгына, аба ырайына чоң таасир этет. Ошондуктан да биздин токойлор жаратылышты коргоодо маанилүү тармак катары каралган. Келечекте бул токойлордун аянты кеңейип, эл чарбачылыкта да кеңири пайдалансак деген тилекти айтаар элем – деди Абдыкалык Рустамов.

“Тоолуу токой экосистемасын туруктуу башкаруу” аталыштагы Эл аралык конференцияда Кыргызстандагы токойлордун экологиялык абалы, бүгүнкү күнү жана келечеги, токой өстүрүүнүн заманбап технологиялары, бактардын зыянкечтери жана алар менен күрөшүүнүн ыкмалары, токойдо өсүүчү бак-дарактарынын түрлөрү жана алардын пайдасы, жаңгак токойлорду, чычырканак, арча өстүрүүдөгү маселелер, тоодогу токойлордун жер кыртышына таасири, шаарларды жашылдандырууда токой илиминин кошкон салымы жөнүндө маселелер козголот.

Иш-чарага келген Россия илимдер академиясына караштуу Сибирь бөлүмүнүн В.Н.Сукачев атындагы Токой институтунун директору Александр Александрович Онучин:

• Мен Петр Ган менен жеке тааныштыгым бар эле. Ал кишинин дүйнө жүзү боюнча чогулткан өсүмдүктөрдүн коллекциясын биз бүгүнкү күнгө чейин пайдаланып жатабыз. Жылуу-Сууда өстүрүлгөн ал өсүмдүктөрдүн көчөттөрү Красноярск шаарындагы дендрарийде өсүүдө. Биздин институттардын байланышы мурдатан бери эле бекем болчу, жана да келечекте иштеше турган пландарыбыз, алга койгон максаттарыбыз көп – деп, келген окумуштууларга ийгилик каалап кетти.

Кыргызстанда токой илиминин башатында турган Петр Алексеевич Гандын кызы Наталья Петровна Ган иш-чара боюнча жылуу пикирин билдирип төмөнкүлөрдү айтты:

• Мен атамдын атын урматтап институтту атап, анын жасаган иштерин улап жатканыңыздарга терең ыраазычылык билдирем. Россия, анын ичинде Красноярск менен мамиленин сакталышын мен атамдын өмүрүнүн уланышы деп эсептээр элем. Себеби ал Красноярскийде билим алган. КР Улуттук илимдер академиясынын жетекчилерине Токой институтун колдогондугуна,, мындай маанилүү иш-чара өткөрүп жаткандыгына ыракмат айтам.

Казакстандын Алма-Ата шаарындагы Ботаника жана фитоинтродукция институтунан келген, Шренк карагайын изилдеген Александр Кердяшкин Кыргызстандагы токой чарбачылыгынын абалы, изилдөө иштери кандай жүрүп жаткандыгын көргөнү, тажрыйба топтогону келген.

– Мен Иле Ала-Тоонун токойлорун кайра калыбына келтирүү менен алектенем. Мындай иште  албетте окумуштуу П.А.Гандын илимий эмгектерине таянуу керек. Себеби анын изилдөөлөрү фундаменталдуу, маанилүү, демек ал изилдөөлөрдү кайып өтүү эч мүмкүн эмес, кийинки изилдегендер – толуктап гана коюшубуз мүмкүн. Мурда, 50-жылдарда Шренк карагайын урук себүү менен өстүрүп келишкен. Кийин 4 жашка чыккан көчөттөрдү өстүрүү жакшы натыйжа берээрин байкашкан. Мына ошол тажрыйбалар бүгүнкү күндө кандай экендигин билгим келет  – дейт Александр Кердяшкин.

Маалымат үчүн:

Ган Петр Алеексеевич Алупка (Крым) шаарында 1916-жылы туулган.

Красноярскийдеги  токой техникалык институтун (1941) аяктаган.

Өзгөн токой чарбасынын директору, Биология институтунун токой бөлүмүнүн жетекчиси болуп иштеген.

Токой илимин таануу жана токой чарбасы боюнча мыкты адис болгон.

КР илимине эмгек сиңирген ишмер (1990).

Жетимиштен ашык илимий эмгеги, анын ичинде 4 монография жазган.

1. Опыт горного лесоразведения, интродукция в поясе еловых лесов Прииссыккулья.
2. Леса Киргизии.
3. Ход роста культур лиственницы сибирской и сосен обыкновенной и крымской в Прииссыккулье.
4. Лесная проблема в Киргизии.

Жалал-Абад шаарында көрнөк-жарнактардын мамлекеттик тил нормалары боюнча жазылышы катуу көзөмөлгө алынууда. Бул тууралуу шаар мэриясынын социалдык өнүгүү бөлүмүнүн башкы адиси Апел Адылбекова билдирди.

Анын айтымында, мамлекеттик тил мыйзамын аткарылышын көзөмөлдөө боюнча Жалал-Абад шаарынын аймагындагы мекеме-ишканаларда, соода түйүндөрүндө илинген көрнөк-жарнактардын мамлекеттик тилде жазылышы жана жарнактардын атайын көрнөк илинүүчү жайларга илинүүсү боюнча атайын рейд жүргүзүлүүдө. Бул рейддер мурда да жүргүзүлүп келген жана шаардагы бир катар мекеме-ишканаларда жана соода жайларында илинген көрнөк-жарнактардын мамлекеттик тилде жазылышы катуу көзөмөлгө алынган. Мындай рейддер шаар мэриясы тарабынан  жыл бою квартал сайын жүргүзүлүп турат.

-Бүгүн да шаардагы Н.Айтматова жана А. Чехов көчөлөрүндө текшерүү иштери жүрүп, көрнөк-жарнактарда кетирилген кемчиликтерди түзөтүү боюнча тийиштүү кишилерге эскертүү бердик. Алар биздин сунуштарыбызды 3 күндүн ичинде аткаруулары тийиш. Биз алардын аткарылышын да көзөмөлгө алабыз, – дейт ал.

Кыргыз Республикасынын

Президенти А.Ш.Атамбаевге,

Премьер-министр С.Ш.Жээнбековго,

УКМК алдындагы Коррупцияга каршы

кызматынын төрагасы У.Ж.Исраиловго,

Башкы прокурор И.Ы.Жолдубаевага

Арыз

Райондук жана облустук инстанциялардан аттап, сиздерге түздөн-түз кайрылып жатканыбыздын себеби, облустук жана райондук прокуратурага биз толук түрдө ишенбестигибиз себеп болду.

Биздин жана башка жарандардын ушул арызда көрсөтүлгөн фактыларга мыйзам чегинде чара көрүүнү мындай коюңуз, ачыктан-ачык жаап-жашыруу, колдоо болуп жаткандыгы кейиштүү көрүнүш. Биз эми акыркы үмүт менен сиздерге кайрылууга аргасызбыз. Сиздерден өтүнөрүбүз, биздин арызыбызды өзүңүздөр карасаңыздар, экинчиден, кылмыштуу иштерди жасаган, мурда эки жолу соттолгон Ысык-Көл облусунун Тоң районундагы Ак-Терек айыл аймагынын айыл өкмөтү, андан кийин райондун акими Улан Эсенгул уулунун кылмыштуу жана коррупциялык иштерин ачыкка чыгарып берсеңиздер?! Улан Эсенгул уулуна карата 2008-жылдын 16-октябрында КР Кылмыш-жаза кодексинин 164-беренеси боюнча кылмыш иши козголгон. Бул берене – уурулук, башкача айтканда, бирөөнүн мүлкүн жашырып уурдап кетүү деп чечмеленет. Бул кылмыш иши Каракол шаардык соту тарабынан Кылмыш-жаза кодексинин 28-беренесинин 1-бөлүгүнүн 10-пунктунун негизинде же мунапыс актысынан улам жазыктык сот ишин жүргүзүүнү жокко чыгаруучу жагдайлардан улам кыскартылган. Бул биринчиси.

Экинчиден, Улан Эсенгул уулу Кылмыш-жаза кодексинин 171-беренесинин 2-бөлүмүнүн 2-пункту боюнча (ишенип берилген мүлктү ири өлчөмдө ыйгарып алгандыгы же төлөмөр болгондугу үчүн) негизинде 2010-жылдын 25-мартында Тоң райондук соту тарабынан бир жылга эркинен ажыратылган. Ал эми Ак-Терек айыл округуна башчылыкка шайлоо 2013-жылдын 30-январында өткөн жана Улан Эсенгул уулу ал шайлоодо айыл өкмөт башчылыгына өтүп кеткен. Улан Эсенгул уулу 30-январдан 5-мартка чейин бир айдан ашуун соттуулугу жоюлбастан туруп, айыл округуна башчы болуп иштеп айлык акы алды. Бизге белгилүү болгондой, Улан Эсенгул уулу айыл округ башчылыгына талапкерлигин коюп жатканда территориалдык шайлоо комиссиясына ИИМдин маалымат борборунан соттуулугу жок тууралуу жалган справка берген. Бул справка Шайлоо комиссиясынын документтеринин ичинде сакталуу. Андан соң Улан Эсенгул уулу кассациялык арызы менен Ысык-Көл облусунун сотунун 2013-жылдын 5-мартындагы кароосунун жыйынтыгы менен Кылмыш-жаза кодексинин 171-беренесинин 2-бөлүмүнүн 2-пункту боюнча кылмыш курамы жок болгонуна байланыштуу жазык иш өндүрүштөн кыскартылган. Бул көрсөтүлгөндөр толук түрдө фактылар. Кыргызстандын жергиликтүү өз алдынча башкаруу жөнүндө мыйзамынын 48-беренесинде (айыл өкмөт башчысына коюлуучу талаптар) кыргыз тилинде ачык жана так төмөндөгүчө жазылып турат:

“Кылмыш жасагандыгы үчүн соттуулугу бар, соттуулугу жоюлганына же алынып салынганына карабастан Кыргыз Республикасынын жараны айыл өкмөтүнө башчы болушу мүмкүн эмес” деп кыска-нуска түшүндүрүлүп турат. Эгер Улан Эсенгул уулу “мен акталып чыккам” деген күндө да анын бул беренеге ылайык айыл өкмөтүнүн башчысы болуп турушуна мыйзам жол бербейт эле. Мыйзамсыз жол менен айыл өкмөт башчысы болуп шайланган мезгилде жергиликтүү кеңештин айрым депутаттары тарабынан ИИМдин маалымат борборунан Улан Эсенгул уулунун эки жолу соттолгондугу жөнүндө маалымат алынган.

№144 (25.09.2014-ж.) Тоң райондук мамлекеттик администрациясынын буйругу менен Тоң райондук прокурорунун 23.09.2014-жылы №118-14-66 КР КЖКнын 304-305-беренелери боюнча козголгон кылмыш иштин негизинде Ак-Терек айыл аймагынын башчысы Улан Эсенгул уулу прокуратуранын тергөөчүсүнүн токтому менен иштен четтетилген жана иш Тоң райондук сотуна өткөрүлгөн. Райондук сот коррупциялык иш-аракеттери болгондугуна карабастан коюлган айыпты кайра квалификациялап ишти кыскарткан. Бирок прокуратура протест жазып, иш облустук сотто каралып, Жети-Өгүз райондук сотуна кароого жиберген. Кандайдыр бир себептерден облпрокурордун милдетин аткаруучу М.Насыровдун колу менен Тоң райондук мамлекеттик администрациясынын Улан Эсенгул уулун жумуштан четтетүү тууралуу буйругун мыйзамсыз деп таап, буйругун жокко чыгарып, ал эми Улан Эсенгул уулун ордуна коюу жөнүндө 17.06.2015-жылдын №11/1-12/15 сандуу протест жиберет. Ошол протесттин негизинде Тоң райондук администрациясы 2015-жылдын 1-июлундагы №33 буйругу менен Улан Эсенгул уулу кайрадан жумушка киришет. Бул жерде чоң айырмачылыктар чыгып жатканы көрүнүп турат. Өзү подпискада болсо прокуратура, сот ишти караганга бир ай калганда протест берип жатат. Ал эми Жети-Өгүз райондук соту 2015-жылдын 16-июлундагы чечими менен Тоң районунун 25.09.2014-жылдагы №144 буйругун жокко чыгарып жана Улан Эсенгул уулун эч жакка чыкпоо бөгөт коюу чарасын токтом күчүнө киргенден кийин алынып салынсын деп көрсөтүп жатат. Бирок Улан Эсенгул уулу иши тергелип, Жети-Өгүз райондук сотунда иши улантылып жатканына карабастан, Ак-Терек айыл өкмөтүнүн башкы бухгалтерин, айылдык кеңештин депутаттарын “мен соттон акталдым” деп алдап, 2015-жылдын январь айынан баштап 2015-жылдын июль аралыгында ай сайын табель түздүртүп, өкмөттүн казынасынан 60 миң сомдон ашык эмгек акы алып тургандыгы кандай? Бул тууралуу чогулуштарда акимчилик тарабынан айтылды, прокурорлор билишти, бирок арыз, билдирүүлөргө жооп беришкен жок. Подпискада жүргөн учурда статусу соттолуучу-айыпкер болсо да иш-кагаздарын өткөрүп бербестен баарын өзү жүргүздү.

Биз Улан Эсенгул уулунун 08.01.2015-жылдан 01.07.2015-жылга чейинки аралыктагы кабыл алган чечимдери, токтомдору мыйзамсыз деп эсептейбиз. Акыркы мезгилде ал Тоң районунун аким кызматына жетишип иштеп жатат.

Урматтуу Алмазбек Шаршенович,

Урматтуу Сооронбай Шарипович,

Урматтуу Индира Ырысбаевна,

Урматтуу Улан Жумабекович?!

Сиздерден адеп Ак-Терек айыл аймагынын “айыл өкмөт” башчысы, андан соң Тоң районунун “акими” Улан Эсенгул уулуна карата алдамчылык жана өзүмбилемдик менен жасаган иштерине кылмыш ишин козгоп, мамлекеттик казынадан уурдалган акчаларды төлөттүрүүнү жана мыйзамсыз жасаган иштерине мыйзам чегинде чара колдонот деген ишенимдебиз. Ушундай иштерди жасаган адам айыл өкмөт жана район башчысы болуп отурууга моралдык укугу барбы? Мындай таза эмес адамдардын жергиликтүү бийликти башкарууга келип иштеши сиздердин аброюңуздарга көлөкө түшүрүп жатат. Андыктан өлкө жетекчилери жогорудагы фактыларга принципиалдуу, адилеттүү чечимдери менен жооп берет деп ишенебиз.

Сиздерди урматтап, Ак-Терек айылдык кеңешинин айрым депутаттарынын атынан Турусбек Калыков

Булак: “Азия Ньюс”

Капилеттен пайда болгон референдум өткөрүү демилгеси магдырап, жайкы эс алууда жаткан саясатчыларды дүргүтүп, талаш-тартыш аренасына кызуу талкуу алып чыгып, демейде күздө башталуучу саясый турмуш эрте башталып, кыска мөөнөттө апогейине жетип, коом эки жаат болуп, кайым айтышып жатып калды.

Адегенде референдумга саясатчылар, коомдук ишмерлер, өкмөттүк эмес уюмдар каршы чыга башташты, алардын чаржайыт, көрүнгөн жерден тушкелди сайрап жатышы саздагы бакалардын чырылдагына окшоп, элге түшүнүксүз, эфектиси жокко эсе демилге сыяктуу элес берип жатты. Дал ошол учурда Жогорку Кеңештеги “Ата Мекен” фракциясынын лидери капталдан чыгып топ жарды. Өмүрбек Текебаевдин Башмыйзамга өзгөртүү киргизүүгө каршы чыгышы саясый маалымат жымжырттыгын бузду. Анын бийликтин демилгесине каршы аргументтери чилде чыккандан бери тынымсыз ЖМКлардан жарыяланып, кылаарга иши, салаарга кушу жок, дем алууда ыксырап жаткандарга суудай сиңип, бийликке оппонироват этип жаткандардын катары калыңдап, бийликке каршылардын биригүү тенденциясы күч алды. “Атамекенчинин” рейтинги кескин көтөрүлүп, жадагалса Текебаевди көрөйүн деген көзү жоктор да мурунку ойлорун ичине катып, биргелешип аракетенүү керек экендигин моюндап, буга чейин “референдум өткөрүү керек” деп жүргөндөр да кылдан кыйкым издешип, долбоордун айрым беренелерин чукуламыш болуп, мазмунуна каршы экендигин кыйытышууда. Колун толгосо, кол коюп бере салган депутаттардын бир далайы да ыргылжың болуп, тетири кетүүгө дайындалып, айный баштаганы айтылууда.

Ошентип, күндөн күнгө кайым айтышуу күч алып бара жатат. Эки ортодо демилгечи делген депутаттар демин ичине катып, пассивдүүлүк көрсөтүп туруп алгандыктан, алар үчүн президенттин аппаратына айтышууга туура келди. Тегерек үстөлгө келген президенттин аппарат жетекчиси Фарид Ниязов сөздүн төркүнүн биротоло ачыктап, өлкө башчысынын артка кетпестигин айгинелеп салгандай болду. Коомчулук ичинде болсо, “демилгечилер да, авторлор да, президенттин айлана-чөйрөсүндөгүлөр экен, Атамбаев кеткенден кийин да бийликте калуу амалы, президент да өзү бийликтен кеткени менен партиясы, өзү дайындап кеткен адамдар аркылуу башкара бергиси келип жатат” деген аргументтерге ишеним арткандар арбып бараткандай.

Башмыйзамды өзгөртүүнү сунуштап жаткандар болсо, туруктуулукту камсыз кылып, өнүгүүгө шарт түзүүнү көздөп жатышкандыктарын, бул аракеттер парламенттик системаны бекемдөө үчүн жасалып жаткандыгын жеткиликтүү түшүндүрө албай, оппонентери да белгилүү себептерден улам уккулары келбей жатышкандай.

Парламенттик өлкө – партиялардын атаандаштыгы, жеңген партия толук бийликти алып, калганы оппозициялык озуйпаны алуу аркылуу ишке ашырылаары айтпаса да түшүнүктүү… Бул жагынан алганда, өкмөт башчынын ыйгарым укуктарын кеңейтип, президенттин мүмкүнчүлүктөрүн чектөө аркылуу шайлоодо эл ишенимине арзыган башкаруучу (жеңүүчү) партияга бийликти толугу менен өткөрүп берүү толук кандуу парламенттик системага өтүү катары бааланышы керек болчу. Бирок андай болгон жок.

Бүгүн бул өзгөртүүлөр, президенти, спикери, премьер-министри бар, күчтүү КСДПга арналып жазалып жаткансып, каршылык туудуруп жатканы менен, келечегинде, кийинки шайлоолордо жеңген башка партиялардын да толук кандуу башкаруу укугун колго алуу мүмкүнчүлүгүн шарттап жатканы талашсыз да?

Анда “президенттик эмес парламенттик система курабыз” дегендер эмне себептен бул демилгеге жапырт каршы чыгып жатышат? Анын себеби көп. Биринчиден, Атамбаевдин бийлигине, анын айлана-чөйрөсүндөгүлөрдүн кылык-жоругуна нааразычылыктардын көбөйүп кеткендиги жана КСДП артыкчылыктарын пайдалануу аркылуу, административдик ресурстарды колдонуп, бийликти узурпациялап, узак мөөнөткө бийликти басып алуу боюнча ишенбөөчүлүк бар. Экинчиден, көз карандысыздыкка жеткенден берки өткөрүлгөн шайлоолорго да ишеним жоктугу ага шыкак болууда. Үчүнчүдөн, азыркы бийлик үчүн күрөшүп жаткан саясатчылардын көбүнүн жашы өтүп баратат, 5-10 жылдык гана саясатка катышуу убактысы калгандыктан, жаңы Башмыйзамга ылайык, кайрадан эле бийликтин 10-20 жылдап бир колдо кала беришин күтө алышпайт. Төртүнчүдөн, революциялык соратниктердин таарынычы, ичкүйдүсү. Алар: “Авторитардык системага каршы бирге күрөшүп, бийликке биз алып келсек, анан бийликти биз менен кеңешип, биздин арабыздан тандабай, кашындагы бир-эки партиялаштарына, анан ар кимдин көчүгүн жалап жүргөн саткынчылар, мурунку бийликтин камчысын чаап, жүздөгөн азаматтардын өмүрүн забын кылгандар, уурулар, баңгизат менен шугулданып байыгандар менен, өз балдары арабакеч, сакчы, койчу деги, ашпозчу сыяктуу мамлекеттик кызыкчылыкты аркалай албай турган үй кызматкерлерине ыйгарганы жатканына, алар аркылуу бийликтен кетпей башкара берүү мүмкүнчүлүгүнө ээ болгону жаткандыгына жол бере албайбыз. Буларың мамлекеттик, улуттук кызыкчылыкты түшүнбөйт, баркын билбейт, мындай планыңа каршы турабыз” деп жатышат.

Буга чейин жалпы коомчулук ичиндеги Башмыйзамды өзгөртүү демилгесине каршы пикирлерге карата президенттин айлана-чөйрөсүндөгүлөр гана өз оюн билдирип келгендиктен, эл ичинде “анча-мынча сабаты барлардын баары эле каршы чыгып калды, балким процедураны сактоо үчүн деле талкуу мөөнөтүн узартып, артка жылдырып, кийинки жылга которобу?” деп тургандардын үмүтү көз карандысыздыктын 25 жылдыгына арналган салтанаттан кийин “жалп” өчтү өңдөнөт. Салтанатта сүйлөгөн сөзүндө президент катуу кетип калгансыды. Бийликке алып келген үзөңгүлөш Убактылуу өкмөт мүчөлөрүн ит-кушка, карга-кузгунга теңеп, катуу айыптап салды. Алмазбек Атамбаевдин сөздөрүн көтөрө албай президиумдагы экс-президент Роза Отунбаева терс бурулуп баса берүүгө мажбур болду.

Көз карандысыздыгыбыздын 25 жылдык мааракесинде президент Алмазбек Атамбаев ачык сөзүн айтып, референдумду өткөзүп, Башмыйзамды өзү каалагандай өзгөртүү үчүн бекем турарын тастыктап, ага каршы тургандардын баарын, орусча айтканда послать этти. Кечээки катаал заманда ачуу-таттууну бирге татып, анын бийликке келишине Опол тоодой салымы бар, катарлаш, соратниктеринин баарын катуу айыптап, аларды жоопко тартууга дайын экенин, экинчи аларды бийликке жолотпой тургандыгын айтып, Атамбаев ат куйругун кести!

Ошентип, көз карандысыздык майрамыбызда эл билгилерибиз беткарашкыс эки тарапка бөлүнүп, бири-бирин уга турган түрлөрү жок. Эми кандай болот? Заман каат болуп, жер үстүндө зомбулук күчөп жаткан маалда ички, тышкы арам ойлууларга жем болуп, туруктуулук бузулуп, чаң-тополоңго түшүп калбайбызбы деген санаркоо күч.

Президенттин акыркы билдирүүлөрүнөн кийин каршы тараптар да активдешип, “курултай чакырабыз, референдумду өткөзбөйбүз, импичмент жарыялайбыз, мөөнөтүнөн мурун айдайбыз” деп күпүлдөшүп, билек түрүнө баштады. Алмазбек Атамбаев болсо “итерем” деп үстөмдүк кылып опурулуп жатат. Эми бул итермей кандай аяктап, Кудай кимисин колдоорун ким билет? Кадимки сексте астыңкысынын да, үстүңкүсүнүн да кумары канат. Бирок көбүнесе астыңкысы (итерилип атканы) аман калып, үстүңкүсү жабыркап, жүрөгү токтоп калмайы бар. Башкача айтканда, итериш үчүн духтан тышкары кубат керек. Анткени итерүү үчүн күч коротуп, интенсивдүү кыймыл аракет жасоо зарыл. Айтайын дегеним, итеришкендерин айынан тоз-тополоң түшүп калбасак болду. Ошондуктан, Кудайым “чагышкандарды” эмес, элибизге тынчтык берерин тилейли!

Сабыр Муканбетов

Булак: “Азия Ньюс”

Маектешим бу жолу жини аябай келип, ачуулуу экен. Үңкүр-Тоо жөнүндө жана президенттин майрамдык трибунада сүйлөгөн сөзүнө бир “бурк” этип алды. “Өлкө башчысы катары Үңкүр-Тоону өзү көзөмөлгө салгандын ордуна башкаларды күнөөлөгөнгө өтүп алды” дейт Азике.

– Азимбек мырза, Үңкүр-Тоо чыр-чатагы тууралуу кыскача оюңузду уксак дедик эле…

– Өкүнүчтүү, эгемендүүлүктүн 25 жылдыгында Кыргызстанды биз коңшу өлкөлөргө бастыртып коюп, өзүбүз эгемендүүлүк күнүн белгилеп, өткөрүп атканыбыз кандай?! Өкүнүчтүү, күнөөнүн баарын башкаларга жүктөп, өөдүк-сөөдүк сүйлөп, президентин “Конституцияга өзгөртүү киргизем” дегени. Президенттен сурайм, колуңдан келбейби, мамлекеттин башкы командачысы катары юстициянын генерал-лейтенанты Бекназаровго уруксат бер. Үңкүр-Тоону 10 күндүн ичинде тазалайм. Эгер Атамбаев жакын арада уруксат бербесе, анда мен Кыргызстандын эли менен курултай өткөрүп, макулдугун сурап, Үңкүр-Тоодон ала допучандарды кууп түшүрөм! Башка жолубуз жок.

– Өзбекстандыктар “биздин жер” деп аткансып атпайбы…

– Бүгүн кыргыз-өзбек чек арасы күчүнө кире элек. Эч ким аны ратификация кылган жок. Муногу протоколдор баары жумушчу протолдор. Чек ара боюнча атайын дүйнөлүк конвенция бар. Ошо конвенцияга ылайык, эки мамлекеттин өкмөт башчылары кол коет. Аны президент ратификация кылуу үчүн Жогорку Кеңешке киргизет. Жогорку Кеңеш ратификация кылгандан кийин делимитация, демаркация иштери башталат. Ага чейин эч кимдин граница койгонго укугу жок.

– Сизди “Бекназаров каякты карап жүргөн” дегенине эмне дейсиз?

– А жерде менин кандай тиешем бар? 2006-жылы Бекназаров Башкы прокурор болгон эмес. 2005-жылы 2-3 ай Башпрокурор болуп иштегем. Эч кандай тиешем жок. “Референдум, Конституция” дебей, чек ара маселесин чечишпейби. Эмнеге Жогорку Кеңеш кезексиз сессия чакырбай отурат? Ошо жерде протоколдорду карап чыгып, эмнеге элдерге түшүндүрмө бербей атат? Кыргызстандын жерин ала допучандар басып алып атса, каяктагы референдум жөнүндө сөз кылышат? Бул жөнүндө мурун да айткан элем, азыр да бир кайталап коеюн. Президент тез арада Үңкүр-Тоо маселесине киришип, чечкиндүү кадамдарын жасасын!

– Эгемендик күнүнө арналган салтанатта, президент сүйлөп аткан учурда Роза Отунбаева публично эле кетип калды го?..

– Роза Отунбаева туура кылды. Ошо жерге кантип турат? Өзүнө кир жугузбай, күнөөнүн баарын башкага шылтап атат. Мени да чакырган эле. А мен барбай койгом. Мен билгем эмне сүйлөөрүн. Анын жанында кантип турасың?..

Сурат Жылкычиев

Булак: “Азия Ньюс”

2010-2011-жылдарда Өткөөл мезгилдин президенти деген статус менен менен Кыргызстанды башкарган Роза Отунбаеваны Алмаз Атамбаев 2011-жылдын декабрынан тартып экс-президент деген статус менен айына 80 миң сом пенсия чектеп, кызматтык машина, жан сакчы, толук мамлекеттик камсыздоогу резиденциядан үй берген эле. Ошондон бери Роза Исаковна толук мамлекеттик камсыздоодо жашап келаткан.

Эми Алмаз Атамбаевдин Конституцияга өзгөртүү киргизем деген аракетине каршы чыккандыгы үчүн Роза Отунбаеванын башына кара булут каптап “фокусник, самозванка президент” атка конду. Азыр Атамбаевдин ишарааты менен Отунбаеваны мамлекеттик резиденциядан чыгарып салуу аракети жүрүп жатканын биздин булактар кабарлады. Кыскасы кызыктын баары алдыда болчудай.

Булак: Кyrgyztoday.kg 

Эгемендик күнүндөгү Алмазбек Атамбаевдин Ала Тоо аянтындагы сүйлөгөн сөзү кыргыз коомчулугун эле эмес, алыстагы Аскар Акаев менен Курманбек Бакиевдин да бүйүрүн кызытыптыр. “Доско күлкү, душманга таба” дегендей кеп. 2010-жылы бийликти алган оппозиционерлер бүгүнкү күндө бири-биринин айыптарын чукуп атышканы кыйла бүдөмүк суроолорду жаратты.

Маселен, 7-апрелден кийинки талап-тоноочулук, банк уячасындагы миллиондордун жоголушу, Кадыржан Батыровду качыргандар, айтор, санай берсе былыктар кыйла чыкчудай. Адатта президент айткандан кийин, дал ушундай жашыруун калган кылмыштардын бети ачылышы керек. Атамбаев өзү да Убактылуу өкмөткө байланыштуу шектүү иштерди козгоп, айыбы ачыларын калың элдин астында билдирди. Эмесе, кечээги революционерлер чекесинен камакка алынабы? Бийликтен четтеп калган УӨ мүчөлөрү эми жөн жатмак беле? Алар дагы Атамбаевдин айыбын чукуганга, өздөрүнчө компроматтарды алып чыгуу үчүн кечээ кеңешме кылышканы маалым болду.

“Революцияны фанаттар жасайт, жыргалчылыгын шакалдар көрөт” демекчи, экс-революционерлер саясый сахнада кырылышып, элди болушунча тажатышып, ит жыгылыш абалга келишкенде, ортодон үчүнчү күчтөр чыгып кетпейби? Алар деле арабызда жүрөт. Бийликтен ыдык көргөн, бирок капчыктуу, электораты бар коңулдагы саясатчылар Акүйдүн абийири төгүлүшүн күтүп эле жатышкандыр. Кокус саясый кырдаал курчуса, тобокелдик менен үчүнчү топ чыгышы мүмкүн. Буга чейин “Элдик парламенттин” баш көтөргөнүн көрдүңөр. Ошол сыяктуу эле Акаев, Бакиевдин жетегинде жем жеп, ресурстарын сактап, анан ыңгайлуу мезгилде чыга калчулар жок эмес.

Кыскасы, Кыргызстанда саясый тирешүү башталды. Сырткы күчтөр да назар салып турат…

Кубат Карачев.

Булак: “Азия Ньюс”

30-август күнү президенттин указы менен экс-БШК төрагасы Туйгунаалы Абдраимовго 3-даражадагы Манас орденин тапшыруу буйругу чыкты. Эске сала кетсек, буга чейин оппозиция бийликти коколой баштабады беле? Анан Ак үйдө Атамбаевди коргой турган Фарид Ниязовдон башка азуулуу фигура жок экени байкалып калды. Фаридди болсо Теке адатынча сүзүп койду. Сыягы, билермандар ары ойлонушуп, бери ойлонушуп, акыры Туйгун мырзага сыйлык, анан кызмат берүү менен оппозицияга каршы октогону турушабы? А билесиңер, Атамбаевдин эски досу Абдраимов жолдошчулукка бекем, кайраттуу, душманды кынга киргизе турган баатыр мүнөзү бар. Ал мурда деле айтып жүрчү “Текенин мүйүзүн сындырып коем!” деп. Анүстүнө Ысык-Ата аймагы каарманыбызды катуу колдойт. Электораты күчтүү. Мындай шартта, өзгөчө кыйын кезеңде Туйгун байке элдин ынтымагы үчүн тууну бекем кармап коюшу ажеп эмес. Мына ушул жагын ойлоп, биз Манас орденинин ээсин куттуктап коелу деп таппай койдук. Көрсө, ал Ысык-Көлдө эс алып жүрүптүр…

Булак: “Азия ньюс” гезити

Өткөн аптанын башында “Ак шумкарчы” Темир Сариев “Ата журт” партиясынын лидери Камчыбек Ташиевди чайга чакырып, нейтралдуу жерден жолугушушту. Демилгени Темике тарап өздөрү көтөрсө, Камчыке да алардын ишаратына моюн толгобостон, үлкөндөр жылуу маанайда жолугушкан. Баарлашуу бир саатка жакын созулуп, ортодо саясат, Башмыйзам, алдыдагы шайлоолордо биригүү тууралуу далай-далай темалардан кеп учугу уланып, сөзүнүн аягында Сариев “бул сүйлөшүүбүз алдыдагы жолугушууларыбыздын башталышы болсун” деген “алтын шилекейлерин” агытуу менен аяктаган. Кайран Темике, түштүктө эбак күкүмдөлгөн кадырын Камчыке баштаган бычакка сап регионалист саясатчылар менен толуктагысы келип турган го?

Булак: “Азия Ньюс”

Жалал-Абад облусунун Токтогул районунда 2016-жылдын 14-июлу күнү саат 06:30 чамасында Бишкек-Ош унаа жолунун 243-чакырымында Спринтер үлгүсүндөгү мамлекеттик № О 1094 R унаанын айдоочусу рулду башкара албай Чычкан суусуна түшүп, айдочусу агып кеткен.

КР ӨКМнин 97-ӨКБнүн куткаруучулары 2016-жылдын 5-сентябры күнү издөө иштери кайра жүргүзүлүп, бирок табылган жок. Бул тууралуу аталган министрликтин басма сөз кызматы билдирди.

Президенттик шайлоодо кайсыл талапкерге эл ишеним көргөзсө, утушка жетишкен инсан колун Башмыйзамга коюп, мамлекеттин гимни ойнолгондо колун көкүрөгүнө коюп, элдин алдында ант берет. Бул эреже Кыргыз парламентинин депутаттарына жана өкмөттүн мүчөлөрүнө да милдеттүү. Ырас Кыргызстан светтик, цивилизациялуу жана демократиялуу мамлекет болуп эсептелет, бирок калкыбыздын дээрлик көпчүлүгү Президент баш болуп Кудайга ишенип сыйынабыз жана салттуу ислам динин ыйык тутабыз. Демек Башмыйзамыбыз Курандан кийинки эле ыйык китебибиз десек болот. Кыргызда ата-бабадан калган ант урсун деген түшүнүк бар. Кыргызстан эгемендүүлүк алган 25 жыл аралыгында канча деген ант берген адамдарды ант уруп, бозгундап жүрүшкөнүнө тарых күбө, мындай көрүнүшкө маани бербей коюу, от менен ойногонго барабар.             

Акыркы учурда коомдо чыңалуу пайда болуп, саясый кырдаал курчуп турганы байкалууда. Жаман айтпай жакшы жок демекчи, үчүнчү ыңкылапты мамлекетибиз көтөрө албасын эл түшүнүп турат. Бирок кайсыл бир “фигураларга” мындай кырдаал өз кызыкчылыгын чечүүгө курал болуп калышы мүмкүн, көрүнүп тургандай азыр айрым саясатчылар саясый  “очко”топтошууга киришишти. Мен КСДПнын мүчөсү катары Башмыйзамды өзгөртүүгө каршы пикиримди билдиргем. Бирок эгемендүүлүк күнү Атамбаевдин айткан бир топ сөздөрүн туура деп айтсак болот,  анан да  бул сөздөрдү кайчылаш пикир катары талдасак да болот. Президент болуп туруп, бийлик рычагдарынын баары колдо турганда, ушунча жылдан бери банк ячейкалары, мародерчулук, июнь коогалаңы, сепаратисттердин өлкөдөн чыгып кетүүсү жана башка кылмыштар боюнча күнөөлүүлөр жоопко тартылыш керек деген коомдо чоң резонанс болуп жатканда үн катпаган  Атамбаев, Башмыйзамдын өзгөрүүсүнө каршылык күчөгөндө  билекти түрүнүп киришкенин кандай түшүнсөк болот.

Кокус Убактылуу Өкмөттүн мүчөлөрү КСДПнын Башмыйзамды өзгөртүү демилгесин колдоп чыгышса, “жабылуу аяк- жабылуу бойдон калмак беле?” деген ой кетет. Эмне үчүн таза иштейм деп ант берген Атамбаев ушунча жылдан бери бул кыңыр ишти жашырып келди. “Мен баарын билем” деп айтпадыбы?! Мародерчулук боюнча экс-министр Зарыл Рысалиев кылмыш фактылары  85 пайыз далилдер бар дегенине карабай аны кызматтан айдашкан эле, ал экс-министр КСДПнын мүчөсү болгонуна карабай Президент коргоого ала алган эмес. Бул көп мисалдардын бири.

Текебаев мырза Президенттин бир топ “заказдарын” лоббировать этип, өзгөчө премьер-министрлерди алмаштырууда бийликтин тапшырмасын аткаргандыгын эмоционалдуу түрдө мойнуна алды. Эл шайлаган депутат, фракциянын лидеринин бул билдирүүсү элдин алдында берген антынан тайгандыгын айгинелеп турбайбы! 2015жылкы парламенттик шайлоо алдында “Ата-Мекен” партиясы менен “Улуттар Биримдиги” партиясынын биригүүсү коомдо чоң резонанс жараткан эле. Логика боюнча “Улуттар Биримдиги” партиясынын мыкты лидери Мелис Мырзакматов депутаттык мандатка ээ болушу керек эле. Натыйжада эмне болду? Алардын электоратын пайдаланып “Ата-Мекен” партиясы парламентке келди. “Саясатта досчулук болбойт, саясатта кызыкчылык үстөмдүк кылат” деген сөздүн анык далилине күбө болуп жатабыз мекендештер.!

Кыргыз мамлекетинде эл үчүн иштейбиз деп ант берген саясый элитанын накта жүзүн көрүп жатабыз мекендештер. Келечек муундун тагдырын кимдерге ишенээрибизди билбей калдык мекендештер! Каникулдан кийинки парламенттин биринчи пленардык отурумундагы саясаттагы карт бөөрү Текебаевдин айткандарында калет жок, ырас референдум бийликтин лоббированиеси менен эмес, элдин демилгеси менен көтөрүлсө, демек депутаттардын сунуштоосу менен болсо, талкууга алынса болмок. Үчүнчү революцияны эл көтөрө албайт, бирок Нарын менен Талас элинин чыдамы жарылып кетсе жакшы болбойт деп, Текебаев мырза кыйытып, бирөөлөрдүн ”кулагына күмүш сырга” илгендей болду. Ошентсе да бул сөзү популисттик билдирүү болуп калды  окшойт. Себеби биз элдин арасындагы акыбалды жакшыраак билебиз, эл бийликке жана саясатчыларга ишенбей калды, кимиси келсе да “эски тырмоочту баса берет” деп. Ар дайым кырдаалга жараша Атамбаев айткандай эки жээке талтайып, коомдо “раскачка” кылган Текебаевден башка элим деген эр-азаматтар жокпу кыргызда.?!  Талас эли эки жолу “башын сайып” бийликти алып берди, алдыңарга “аш салып, табак тартты”, бөлүшө албай, тытышып бүтпөдүңөр, элге тынчтык керек!

Акыркы учурларда бийлик менен Убактылуу Өкмөттүн тирешүүсү көчө оппозициянын жандануусуна жол ачты. Биригише албай жаткан оппозициядагы көрүнүктүү Ө. Субаналиев, К.Ташиев, А.Келдибеков, Б.Наргозуев, Р. Жээнбеков, А.Бекназаров, С.Жапаров, М.Мырзакматов, Ж.Жолдошева жана бир топ жаш муундагы  саясатчылар биригип, Элдин алдында жоопкерчиликти алып, өлкөнү бул кырдаалдан алып чыкса, Элдин  алдында аброю көтөрүлө турган учур болууда.

Акырында айтаарым, эгер Атамбаев эрки жетип, Башмыйзамды өзгөртүүнүн ордуна өзү айткан кылмыштардын жүзүн ачып, чечкиндүү кадам жасаса, “паровозный система” менен келген парламентти таркатып (себеби эл билбеген, акчанын күчү менен келишкен мыкчыгерлер толтура экени жашыруун эмес) шайлоо системасына өзгөртүү киргизип, жаңы можаритардык система менен шайлоо өткөрүүгө жетишсе, Атамбаев өзү айткандай эл дагы “иштеп бер” деп суранат эле, дагы да коңшу өлкөлөрдүн башчылары сыяктуу Журт Атасы болмок. Бирок мындай чечкиндүү кадамдарга баруусу күмөн жаратат.

Урматтуу Кыргыз Эли, азыр өлкөбүздө кырдаал курчуп турган учур, ушул кырдаалга туруштук берип, түндүк- түштүк дебей, оң канат, сол канат, ичкилик бир тууган экенибизди тастыктап, мамлекетибиздин бүтүндүгүн сактап калуу үчүн кайсыл саясатчыларды сүрөп, кимге ишеним көргөзүүдөн жаңылбасак, ынтымак жана мамлекетибиздин бүтүндүгү зарыл. Келечек-муундун алдында биз жоопкербиз.!

Төлөгөн  Наралиев, Апрель баатыры, “Акыйкат” кыймылынын төрага орун басары,  Кара-буура районунун 2010-2012-жылдардагы акими.  Талас облусу.                                                         

Бишкекте “2005-жылдын 24-мартындагы революция”  аталыштагы сквер  пайда болду.  Жаңы сквер шаардын Иса Ахунбаев жана Шабдан Баатыр (мурунку Алматы көчөсү) көчөлөрүнүн кесилишине курулду.

Быйыл жыл башында Алмаз Атамбаев “2005-жылдын 24-мартындагы  революцияны мен жасап, бийликти Курманбек Бакиевге берип койгон болчум” деп жарыялаган. Андан кийин Ахунбаева жана Шабдан Баатыр көчөлөрүнүн кесилишине “2005-жылдын 24-мартындагы революция”  аталыштагы аянт курууну буйруган. Анткени 2005-жылдын 24-марты күнү ушул жерде Алмаз Атамбаев менен ыраматылык Мелис Эшимканов Аскар Акаевдин бийлигине каршы эл жыйнап, Ала-Тоо аянтын көздөй алып жөнөгөн.  Ал агылган эл Ак үйгө Бакиев менен Баяман Эркинбаевдин балдарынын артынан кирип барган.

Шаар бийликтеринин айтымында ал жерге 600 куб. кара топурак түшүрүлгөн, Германиядан клёндун жана карагаттын, гүлдүн көчөттөрү алып келинип олтургузулган. Тротуарлар салынып, отургучтар жана жарык берүүчү шаймандар коюлган.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Кадимки Камчыбек Ташиевдин ишенимдүү чоросу Нурлан мырза менен алдыдагы шайлоо, Башмыйзам абалы, “Республика – Ата журттун” ажырымы, Өмүрбек Бабановдун “сатып кетмей” сапаттары боюнча баарлашып, башкы “ата журтчунун” айткан-дегенин алдыңарга толугу менен жайып бердик. Эмесе окурман, кимдин-ким экенин төмөндө бирге тыңдап, андан аркысын ажыратып алсаңыздар болот.

– Нурлан аке, баарыбыз талкуулап жаткан Башмыйзамды өзгөртүү боюнча партиялаштарыңар менен Камчыбек Ташиевдин позициясы кандай болуп жатат? Теңтөрагаңар Өмүрбек Бабанов президенттик аппараттын ишаратын илгиртпей илип алып, колдоп жатат го? Же силер менен кеңешкен соң ушундай кадамдарга барып жатабы?

– Туура, Башмыйзамдын тегерегинде коомдо абдан талаш-тартыш, талкуулоолор болуп жатат. Мен бул боюнча ачык талкууларга катышкан деле жокмун. Анткени соңку айларда кичи мекеним Аксы районунда көп жүрүп калдым. Ошого карабай Башмыйзамды өзгөртүү боюнча демилге тууралуу маалымат каражаттарына өзүмдүн пикиримди эки ирет билдирдим. Бул маселелердин тегерегинде Камчыбек Ташиевдин өзү менен да жолугуп сүйлөштүм. Менин жеке көз карашымда, албетте азыркы Башмыйзамдын айрым беренелерине өзгөртүү киргизиш керек. Конституцияда биртоп алешемдиктер, чийки беренелер бар. Бирок өзгөртүүлөрдү кандай шартта киргизебиз? Адеп ушул жагын карашыбыз зарыл. Азыркыдай капыл-тапыл, шашылыш эмес, баарын талдап таразалап алсак дурус болмок. Эң оболу Конституциялык кеңешме түзүп, ошол жерде арай көз чарай отуруп, шашпай, кылдаттык менен Башмыйзамдын жаңы долбоорун дасыккан юристтер, эл аралык укук коргоочулардын пикирин угуп, анан алып чыксак дурус болор эле. Маселен, өткөн жылдагы парламенттик шайлоонун алдында “Республика – Ата журт” партиясынын Конституция боюнча көз караштарыбыз таптакыр башкача болчу. Референдумду өткөрүү боюнча элге шайлоо астында таптакыр башка нерселерди айтканбыз. Анан эле парламенттеги беш фракция жана анын лидерлери тарабынан Конституцияны өзгөртүүгө демилге көтөрүлгөндө, өткөн жылы биз элге сунуштаган Конституция тууралуу пландарыбыздын бири да Өмүрбек Бабанов тарабынан айтылганын көрбөдүм. Бабановдун азыркы Конституциянын кандай ой менен, кай максатта өзгөртүүгө макулдук берип жатканын түшүнбөдүм. Бабановдун шайлоо алдында элге бирди айтып, шайлоодон өтүп алган соң башка позицияны карманган “ойт бермелиги” эмнеси? Ал Башмыйзамды өзгөртүүгө макулдугун берүү боюнча биз жана ошол эле Камчыбек Ташиев менен кеңешмек тургай сүйлөшкөн да жок. Себеби, баштагы “Республика – Ата журт” аттуу түзүлгөн саясый уюм азыр кагаз жүзүндө эле формалдуу иштеп жатат. А иш жүзүндө бул саясый уюм учурда жок, күчүн жоготкон десек туура болот.

– Бир жыл мурун эле Камчыбек Ташиев менен Өмүрбек Бабанов “бир жумуртканын ичинен чыгышып”, кар чачышып, 2010-жылдагы парламенттик шайлоонун алдында “ит жебеген бокту чокушкан” жүрүштөрүн унутуп калгандай образда ынак болуп жатышпады беле?

– Өлкөбүздөгү эң ири эки партия кошулуп, жаңы саясый күч түзүлүп жатканда бизге карай абдан көп эскертүүлөр болгон. Биз андай сындарга карабай мамлекеттин, элдин кызыкчылыгы үчүн түндүк-түштүк ажырымын жоюп, башкаларга үлгү болуу максатында бириккенбиз. Көрсө, биз жаңылыппыз. Кыргыздын “калк айтса калп айтпайт” деген кеменгер кебине эми чындап ишенип турабыз. Эки партия биригип, шайлоо жарышына карай талапкерлерден куралган тизмени түзүүгө келгенде өтө чоң чыр чыккан. Ошондо Камчыбек Ташиев бир эмес эки жолу эпке келгенге макул болгон. Шайлоого аз убакыт калганда кайрадан Бабановдун туура эмес мамилесинен улам Камчыке ачууланып, шайлоого өзүнчө барууга баш урган. Анда да мен, Руслан Казакбаев, Талант Мамытов үчөөбүз тикебизден-тик туруп, “чоң саясый күчтү сактап калалы, шайлоого жетпей ушинтип кетсек, эртең элге уят болобуз” деп чырылдап отуруп, Камчыбек Ташиев менен Өмүрбек Бабановду кайрадан жараштырып, элдештирип, бириктиргенбиз. Кудай буюрса, алдыңкы күндөрү бул теманын майда барат нерселерине чейин талдап, кайрадан кайрылсак болот. Тизме түзүп жатканда партияга келишкен биртоп күчтүү, таасирдүү жигиттер “биз алдыңкы отуздукта болбосок, башка партияларга кетебиз” деп айлабызды курутуп туңгуюкка кептеди. Ошондо Камчыке дароо күтүүсүз чечим кабылдап, “мен тизмеде 41-турам” деди. Биз ага каршы болдук. Ошондо Камчыке “эгер алдыдагылар жетиштүү добуш алышпаса, мен сүрүп чыгарам” деди. Ошондо беркилер эпке келип, Камчыкеге ишенишип, бизде калышты. Эгер андай болбогондо азыркы жыйынтык кандай болмок? Жадагалса “ата журтчулардын” ушундай биримдикти сактоого жан үрөп кошкон салымдарыбыз да четте калды. Ал эми азыр Камчыбек Ташиев менен Өмүрбек Бабанов 8 айдан бери байланыша элек. Партиянын саясый кеңешинин мүчөсү жана шайлоодогу штаб жетекчилеринин бири катары мен деле Бабанов менен сүйлөшпөгөнүмө 9 айдын жүзү болду. Бабанов парламентке өткөндөн кийин бир да жолу биз менен парламенттеги фракциянын көз карашы, партиянын алдыдагы саясый максаттары тууралуу сүйлөшпөдү. Саясатты мындай кой, адам катары деле бир чалып, Камчыке баштаган биздин саясый кеңештин мүчөлөрү жана партиялаштар менен байланышканга жарабады. Неге? Шайлоодон соң Камчыке бир эмес эки ирет өзү демилге көтөрүп, Бабанов баштаган парламенттеги он чакты депутатты чайга чакырып, жаманбы-жакшыбы бир команда болуп иштеген соң колунан келген сыйын көрсөтүп, алдыдагы максаттарды, келечектеги саясый багыттарды аныктап, бирге болуу боюнча демилге көтөрүп көрдү. Тилекке каршы, ошондон соң бизде, айрыкча Камчыбек Ташиев менен Өмүрбек Бабановдун ортосунда жолугушуп, сүйлөшүүлөр болгон жок. Сөздүн түз маанисинде, бизди Өмүрбек Бабанов алдап кетти. Муну жакында партлидер Камчыбек Ташиев да бекемдеп берди. Көрсө, бул “жигитке” биз шайлоо маалында гана керек болгон экенбиз. Анын ою боюнча башында эле шайлоо бүтүп жеңишке жеткен соң, ара жолго таштап кетүү кытмыр оюу бар өңдөнөт. Мына ушундан соң биз кантип мындан ары аны менен бирге болобуз?

– Күздө болчу шаардык жана жергиликтүү кеңештерге карай анда чогуу чыкпай, эки партия өз алдынча, өз арбайыңар менен чыгат экенсиңер да…

– Сөзсүз түрдө өз алдынча чыгабыз. “Республика – Ата журт” деген партия кандай жашайт билбейм, бирок “Ата журт” партиясы жергиликтүү жана бүйүр кызыткан шаардык кеңештердин жарышына сөзсүз өзүнчө катышат. Ош шаардык кеңешинин шайлоосунда да биздин миңдеген тарапташтарыбыз “Республика – Ата журт” менен “Ата журт” партиясын адаштырып алышкан. Ушундай түшүнбөстүктөр кайталанбас үчүн жакында “Ата журт” партиясынын жана партлидер Камчыбек Ташиев тарабынан чоң билдирүүлөр жарыяланат. Октябрь айынын башында биздин “Ата журт” партиясы чоң курултай өткөрүүгө камынып жатабыз.

– Аксылык катары айтсаңыз, Үңкүр-Тоону Өзбекстанга Бакиев жана андагы чиновниктер Аликбек Жекшенкулов, Адахан Мадумаров берип салганын бийликчил ММКлар жарыялады. Мындай пикирлерге кандай аргументиңиз бар?

– Эми бул өтө уят иш. 2006-жылы чындап Үңкүр-Тоону Өзбекстанга берип салышса, мына андан бери 10 жыл өтүптүр, анда ошол өздөрү көрсөтүп жатышкан тиешелүү адамдарды жоопко тартышпайт беле? Үңкүр-Тоону Өзбекстанга берүү боюнча эч кандай документ болбогонун андагы тышкы иштер министри Аликбек Жекшенкулов өзү да ташка тамга баскандай айтып, белгилеп, түшүндүрүп жатат го? Бул тек гана азыркы бийликтин убактылуу болсо дагы элдин пикирин башка жакка буруш үчүн жасаган кадамдары. Андан көрө ушул маселеде Кыргызстан позициясын өтө курч кармашы керек болчу. Мына, Аксыдагы менин жердештерим “эмне үчүн Өзбекстандын кармалган бир милиционерин биздикилер дароо бошотуп жиберишти да, биздин төрт жараныбыз өзбектерде кармалып отурушат?” деген суроону кыжырдануу менен берип жатышат. Дагы айтам, элдин нааразычылыгы аябай күч болуп бара жатат. Мен деле элди сабырдуулукка чакырып кайттым, бирок бул иш жарма патриоттуулук менен эмес, дипломатиялык жол менен чечилиши керек.

– Конституцияны өзгөртүүгө оюңуз кандай?

– Бүгүнкү Конституция боюнча президент референдум өткөрүүгө же Башмыйзамды өзгөртүүгө укугу жок. Азыр президент Атамбаевдин атын жамынып, парламенттеги 5 фракциянын лидерлери жана президенттик аппараттагы таасирдүү фигуралардын баш көтөрүп, Башмыйзамды өзгөртүүгө карай чыгып жатышканынын өзү кооптуу. Дагы айтам, шашпай, ойлонуп, анык келечектин Конституциясын жаза турган болсок, анда референдум өткөрүүгө эмнеге болбосун? Ал эми президенттин тегерегинде дайыма ишенген адамдары, топ-топко бөлүнгөн күчтөр бар. Бул мурда деле болгон, келечекте деле боло берет.

Калыгул Бейшекеев

Булак: “Азия Ньюс”