Саламатсыздарбы урматтуу форумдун катышуучулары!
Адатта “сөз эркиндиги” десе эле журналисттерди, журналистиканы түшүнүшөт. Сөз эркиндиги, сөздүн эркин айтылышы – журналисттерге гана эмес, журналисттик адистиктен башка кесиптеги адамдарга да, дегеле өлкөдө жашап жаткан бардык жарандарга тиешелүү. Анткени сөздү баарыбыз сүйлөйбүз, ак үй-көк үйдө иштегендер да, иштебегендер да, өлкөнүн ичинде жашагандар да, сыртта иштеп жаткандар да,.. – баарыбыздын тиричилигибиз сөз менен жүрөт, мындайча айтканда саясатты да, тиричиликти да кыймылдатып турган – сөз. Демек мынабы “сөз эркин айтылышы керек!” деген максатта өткөрүлүп аткан жыйын бир эле журналисттерге эмес, бүтүндөй өлкөгө тиешелүү деп эсептейм. Бул журналисттердин жыйынында саясатчылар эмне кылып жүрөт, алар эмне ,..журналистпи?- деген кычык суроолорго кыскача жооп ушундай.
Кыргызстанда сөз эркиндиги барбы?-дешет…
Мен бул суроону “барбы же жокпу?” деген өңүттө эмес, бизде кандай укмуш денгээлдеги сөз эркиндиги болгон чакта да , эркин, ачык, түз айтылган сөздөн бийлик уялып, бети кызарып атабы, андан тыянак чыгып атабы, тоготуп атабы сөздү; президент болобу, өкмөт башчысыбы, министрби, депутатбы же башка бир чиновникпи журналисттер алардын коррупцияга аралашкандыгын, элди тоноп аткандыгын, мамлекетти башкара албай жатканын жазса, алардын бирөө жарымы “эми кантип эл ичинде басып жүрөм?” деп өз арызы менен кызматынан кетип же Европадагыдай, Япониядагыдай болуп эл астында ыйлап, туура эмес кылыптырмын деп кечирим сурап атабы? Сөз эркиндиги боюнча суроону мен мына ушундайча коет элем. Эми, демократия эмне, сөз эркиндиги эмне экенин, бул сөздөрдүн этимологиялык, тарыхый таржымалдарын айтып мен эч кимге “жаңы велосипедди” кантип жасоо керектигин үйрөтпөй эле коеюн. Анткени комунисттик, тоталитардык режимдеги Советтер союзу кулагандан кийин Акаевдин, Бакиевдин, мына азыркы Атамбаевдин режиминдеги сөз эркиндиги кандай болгонун, кайсы президенттин тушунда демократия, сөз эркиндиги кандай максатта пайдаланылып келгендигин менден жүз эсе мыкты билген адамдар мына ушул жерде арабызда олтурушат. Сөз эркиндигинин бүгүнкү осол жактарын айтып баштайын десең эле,учурдагы бийлик өзү баш болуп, бийликке лоялдуу тараптар ага кошулуп – илгери Акаев кайсы бир гезиттерди куугунтуктап жаптырганын, кайсы бир журналисттерди каматканын, Бакиев болсо журналисттерди өлтүртүп, сабатканын айтып, аларга салыштырмалуу азыркы бийликтин тушунда журналисттер ким эмне деп жазгысы келсе жазып, айткысы келгенин айтып жатканын аргумент катары бетке такашат. Акыркы беш жыл ичинде кайсы гезиттер жабылып атат, кайсы телеканалдар жең ичинен бийликке жан тарткан кишилерге өткөрүлүп берилип атат, кайсы журналисттер президенттин кыйыр тапшырмасынын негизинде миллион сомдук айып менен соттолуп атат, кайсы журналисттер какыс-кукус кылып сабалып атат,..мен мындай статистикага убакыт коротпой эле коеюн,..
Мен кагазга оробой, табышмактатпай,..алагушту ала же була экен дебей…так айтайын. Бүгүнкү күндө сөз эркиндигинине ким бут тосуп., ким жолтоо болуп атат? Канчалык примитивдүү угулса да айтайын – бийлик бут тосуп атат. А бийлик деген конкреттүү ким,..эшматпы-ташматпы, иванбы-петрбу, итпи-кушпу, президентпи, өкмөтпү, парламентпи, сот бийлигиби,..ким ал? Бийлик бул – бүгүнкү күндө өкмөттү, парламентти, сотторду,эл төлөгөн салык менен жашаган мамлекеттик теле-радио,гезиттерди бир колго топтоп тизелеткен киши же бир кишиге тизелетип, ошо бир кишиге бийликтин баарын топтоп берген саясый клан, саясый үйүр, мына ошолор сөз эркиндигине бут тосуп атат, мына ошолор сөз эркиндигин муунтуп атат. Ким билет, балким ошол бир киши же бир кишинин айланасындагы саясый үйүр – сөз эркиндигине чындап эле бут тосуп жатканын түшүнбөй, сезбей, билбей жаткан чыгаар?…Эгер чынында эле ошентип байкабай “биз туура эле кетип баратабыз” деп атышкан болсо, сөз эркиндиги деген конгуроонун үнүн тигилердин кулагына угулгудай катуураак какпаган, катуураак кыйкырбаган, катуураак элди ойгото албаган бизде-журналисттерде күнөө болуп калат; эгер сөз эркиндигине бут тосуп жаткан өздөрү экенин билип, бийлик атайылап басмырлоосун улантып жаткан болсо – бул өтө өкүнүчтүү деп эсептейм.
Эми, албетте, барды бар деп айтуу керек. Ооба Кыргызстанда демократия, сөз эркиндиги бар, кайсы бир денгээлде.. Ооба, демократия жагынан , сөз эркиндиги жагынан авторитардык Өзбекстан, Тажикстан, Казакстан, Туркмөнстан сыяктуу мамлекеттерге караганда, а түгүл килтейген Орусияга салыштырганда Кыргызстан Акаев башкарган мезгилде да, Бакиев башкарган убакта да алдыда эле, азыр президент Атамбаев башкарган кезде да артка кетелекпиз, баягыдай эле алдыда баратабыз. Демократиянын, сөз эркиндигинин ушундай бир калыптагы денгээлине, примитивдүү индексине Акаев, Бакиев, Атамбаев деген президенттердин жеке салымы, жеке үлүшү барбы-жокпу? Балким эркин журналистиканын салымы бар болуп жүрбөсүн? Бирок бир нерсени так айта алам, Каримов, Рахмон, Назарбаев, Бердымухамедов сыяктуу авторитардык президенттердин фонунда Кыргызстандагы демократия, сөз эркиндиги аябай алдыда бараткандай, өсүп-өнүп аткандай туюлуп атканы менен – же авторитардык эмес, же биротоло парламенттик-демократиялык эмес,… образдуу, орусча айтканда “чуть-чуть беременный” абалда турганыбызды учурдагы бийлик моюнга алууга тийиш. Биз арыдан бери болбой атабыз. Биз чала жан демократияны, чала жан сөз эркиндигин колго калп эле байрак кылып кармап алып, өзүбүзгө өзүбүз калп айтканды, өзүбүздү өзүбүз алдаганды токтотушубуз керек. Элдин салыгы менен жашаган, бюджеттен каржыланган маалымат каражаттарында илгеркидей эле ак үйдүн цензору , ак үйдүн кийлигишүүсү, ак үйдүн “алып койгула, кесип койгула, кошуп койгула бергиле, бербегиле..” деген ыплас, бир беткей технологиялары колдонулуп жатканын баарыбыз билип турсак да билмексен болгонду токтотушубуз керек. Сөз эркиндиги тууралуу кеп болсо эле Бакиевдин маалында журналисттерди атып кетчү, сабап кетчү, азыр эч бир журналистти аткан жок, урган жок…деген өлчөм менен сөз эркиндигин баалап, ошо нерсе бийликтин айкөлдүгүнөн улам болуп атат дегендей корстон болуунун өзү туура эмес. Биз мурунку президенттерге окшоп журналисттерди “өлтүрбөдүк,.. сабабадык, а мурдагылар сабашчу, өлтүрүшчү..” дешет, бул эмне, сөз эркиндигине кошкон бүгүнкү бийликтин жеке салымыбы…үлүшубу…. Өлтүргүсү келип бирок өлтүрбөй коюу, сабагысы келип сабабай коюу – бул сөз эркиндигинин денгээлин аныктоочу демократиялык параметрби? Өлтүрүп деле коймокмун,.. өлтүрбөй койгонубузга шүгүр дегиле!- деген сөзбү бул? Менимче сөз эркиндиги – бул бийликке карата айтылган эркин сынга, эркин сөзгө жооп берүү, журналисттердин астында эмес коом астында жооп берүү.
Артыбыз менен ойлонбой, алды жакты карабайлыбы!
Бүгүнкү бийлик жаман көргөн журналисттер суроо берип атат: урматтуу Атамбаев, мына бийликке олтурганыңызга бир кыйла мезгил болуп калды, дайыма эле иштейин десеңиз жолтоо болуп аткан Акаев,Бакиев деген желмогуздар жок, өзүңүз өлкөнү башкарып атканыңызга 5 жылдан ашты, Акаев , Бакиевден айырмаланып коррупцияны кантип жойдуңуз? Тигилер чече албаган Кумтөрдү кантип чечтиңиз; парламенттик шайлоолордо мурункулардай административдик ресурс колдонбодуңузбу, мурунукуларга окшоп парламенте өзүңүздүн партияңын үстөмдүгүн жүргүзүп, өкмөттү да, парламентти да, сотторду да, күч структураларын да тымызын өзүңүз башкарып, бийликти бир колго топтоп алган жоксузбу? –деп суроо берип келатат “жаман” журналисттер? Мурунку канкор президенттердин убагында, ажыдаар президенттердин убагында кайда элеңер, көрөт элем азыркыдай болуп эркин сүйлөгөнүңөрдү деп кекетишет,.. ким кайсы президенттин тушунда эмне кылганын эстеп олтурсак том-том китеп болуп кетет. Маркум сынчы Салижан Жигитов айткандай артыбыз менен ойлонгонду, желкебиз менен ойлонгонду токтотпойлубу, Бакиевден “Данакер” орденин алган премьер министрлер тууралуу айтсак, Акаев менен да, Бакиев менен да иштешкен министрлер, губеранторлор, акимдер, элчилер, университет ректорлору, оорукана бөлүм башчылары, мектеп директорлору, бала бакча жетекчилери чейин казып айта берсек, Кыргызстанда соо киши калбайт. Баарыбыз кайсы бир учурда, кайсы бир жылдары Чынгыз Айтматовдун таасири, батасы менен бийликке келген Акаевдин учурунда да, Атамбаевдин “следующим президентом будет Бакиев” деген батасы менен келген Бакиевдин учурунда да мамлекеттик мекемелерде иштегенбиз, азыр мына…Текебаевдин батасы менен келген Атамбаевдин учурунда да мамлекеттик структураларда, мекеме ишкананаларда иштеп жатышат кишилер. Эмне,.. “эртең Атамбаев бийликтен кетсе мени атамбаевчи деп айтат деп” бүгүн мамлекеттик мекеме-ишканаларда иштеп жаткандардын баары космоско барып иштеши керекпи?! Желке менен, арт жак менен ойлонгонду коюп, чукулаганды, тырмалаганды коюп, мурунку жаман бийликтердин, жаман президенттердин жаман-жумандардын сөз кылганды токтотуп, 2010-жылдан кийинки жакшы бийлик келгенден кийинки 5 жыл ичинде кандай жакшы реформалар жүрүп кетти деп отчет бербейлиби? Же Атамабев кетсе, илгери а киши моминтип туура эмес чүчкүрдү эле, момундай кылып туура эмес жөтөлдү эле деп жаңы бийлик Атамбаевдин илгерки эски-ускусун чукулап, эртеси Эшматов келсе, ал кеткенден кийинки архивин, Ташматов келсе ал кеткенден кийинки аны-мунусун айтышып,.. Акаев,Бакиев, Атамбаев, Эшматов, Ташматов ак эле көк эле, жашыл эле, сары эле деп алдыны карабай, артты чукулап жүрө беребизби??? Мурунку башчылардын режимдерин мейли, “жаман чекит” деп атай турган болсок, “жакшы чекит” каерден башталышы керек, эгер Атамбаев келгенден кийинки жылдан башталса, ошол жакшы чекиттен берки убакытта эмне кылынды, эмне маселелер чечилди деп, чечилбесе ..эмнеге чечилбей атат урматтуу президент, урматтуу өкмөт, парламент??-деп суроого журналисттердин акысы барбы , акыры? Эгер жок болсо, анда демократия, сөз эркиндиги деп сөз кылбай эле койбойлубу?! Атамбаевден кийинки келген жаңы президент, жаңы бийлик дагы “мен иштейин десем Атамбаев баарын талкалап кетиптир, баарын бузуп кетиптир” деп конкреттүү бир иш кылбай баарын Акаевге, Бакиевге Атамбаевге шылтап жүрө берчү арамза, жалкоо, жалакай ыкма менен жашап, жүрө берели анда? Президент кезинде Ким Чен Ынды урматтагандай “улуу урматтуу президент айткандай, улуу урматтуу президент дегендей…” деп көтөрө чалып мактап, ал кеткен соң ит-акмагын чыгарып жамандап, жаңы келген президентти болсо “кыргыздын бакытсына жаралган, кыргызды сактап калгыч баатыр келди” деп , ишенбесе да ишендирип мактап жүрө берели?
Оппозициялык образды “паттентеп” алган Атамбаев, парламенттеги “хоппозиция”, хандын досу Текебаев тууралуу…
Байкап карасаңыздар, бийлик менен оппозициянын аралыгы, бийлик менен элдин аралыгы, бийлик менен эркин сөз айткан журналисттердин аралыгы Акаев-Бакиев кезинде кандай алыс болсо, азыр ошол аралык жакын болуп кеткен жери жок, алыс бойдон эле турат. Анткени илгерки эле кишилердин колу менен, илгерки эле ыкмалар, методдор ишке ашып келатат. Илгеркидей эле сын айтып чыккан саясатчылар мамлекеттик маалымат каражаттары аркылуу “бир ууч эл бузарлар”, сын айткан журналисттер болсо “бир ууч эл бузган ушакчылар” катары жамандалат, караланат. Бийлик менен анын оппоненттеринин ортосунда диалог жок. “Ушул оппозиция менен да сүйлөшөмбү, ушулар кантип оппозиция болсун..” деген теңсинбөө, текеберленүү Акаев-Бакиев кезинде да бар эле, ал өнөкөт азыр да бар. Мурункулар жаман президенттер болсо, анда жакшы президент Атамбаев жаңы саясый салтты баштап, СДПКсына да жан тартпай, бийликтин оппоненттерине да берилип кетпей, бардык бийлик органдарына калыс болуп, арбитрлик милдетти аткарган тарыхта калчу президент болбойбу? Сыягы ал киши 5 жылдан бери бийликте олтурганын сезбей атат окшойт, “оппозиция болсо менчелик болоор” деген оппозициялык рольду менчиктеп алган образдан чыга албай келе жатат окшойт, бирок ал бийликте олтургандан кийин бийликти бийликтин оппоненттеринен мыкты эч ким сындай албасын түшүнүүсү керек эле да?
“Көчөдө бакырганды коелу, ак үйдүн астына келип алып кыйкырып тура берме ызы чууну коелу, оппозициянын мыйзамдык ордун аныктап бердик го, парламентте оппозициянын орду бар го” деп бийлик канчалык актанышпасын, акыркы 24 жыл ичинде коррупциялык жолдор менен байыган чөнтөгү калың, капчыктуу кишилердн көбү парламенттик шайлоодо бийликке лоялдуу партияларды түзө коюп, кайсы бир партияларга кире коюп, партияларды бириктире коюп , парламентке депутат болуп келишкенин, эми ошол шектүү жолдор менен байлык тапкан көпөс-депутатттардын көчүгү кууш экенин, топтогон байлыктарынын жакшылап иликтеп туруп алардын ар бирине каалаган учурда кылмыш ишин ачып, кысчу жерин кыстырып кое ала турган негизги пульт президенттин колунда тургандыгы калппы? Анан ошондой арты таза эмес байлардан турган парламенттин ичиндеги оппозиция президентке акаарат айтмак турсун, президенттин мышыгын “пыш-ш!” дей алабы? Парламентте оппозиция турат го дейсиңер, ошол да оппозициябы, ошол да бийликтин оппоненттериби? Оппозиция жок болсо, аны жаратуу керек,- деген принципти бийлик эстегиси да жок, ар кандай амалдуу жолдор менен, кыйтыр тактикаларды колдонуп олтуруп учурда Кыргызстанда оппозиция толугу менен талкаланды, бардык расмий күчтөр, бардык ресурстар бир партия үчүн, бир киши үчүн иштей турган шарт түзүлдү. Бирок бийликтин кетирип жаткан кемчиликтерин, чоң-чоң катачылыктарын эл көрүп турат, ошол көрүп турган чындыктар азыр анча ачык айтылбаганы менен топтолуп-топтолуп олтуруп чыныгы элдик оппозициялык маанай пайда болоорун, элдин пикири, элдин жаалы селден да катуу экенин бийлик унутпаса…
Оппозицияны ийгиликтүү тындым кылгандан кийин, азыр бийликтин туура эмес кетип баратканын, туура эмес иштерди жасап жатканын премьер министр айта албайт, спикер айта албайт, а түгүл парламенттеги оозу байланган оппозиция болумуш фракция да айта албайт, соттор айта албайт, министрликтердеги министрлер, анын орун басарлары, жардамчылары, катардагы кызматкерлери айта албайт, облустагы райондогу, айыл өкмөттөрүндөгү чоңдор айта албайт, мамлекеттик мекемелерде иштеген, мамлекеттен айлык алган медиктер айта албайт, …мектептердеги директорлор, мугалимдер айта албайт, университеттердеги доценттер, профессорлор, окутуучулар айта албайт, илимдер академиясындагы илимпоздор, окумуштуулар, ойлоп тапкычтар айта албайт, театрда иштеген театр ишмерлери, кино тарткыч киночулар айта албайт, ар кандай тармакта майда-чон ишкердик кылган ишкерлер айта албайт, мамлекеттик бюджеттен каржыланган маалымат каражаттарында иштеген жетекчилер айта албайт – бул аларды “коркоксуңар, жалтаксыңар” деп айыптоо, күнөөлөө эмес. Айтайын деген нерсе, бүгүнкү күндө өзүбүзгө өзүбуз чындыкты айтуунун бир гана куралы калды , ал –журналистика, сөз эркиндиги, сөздүн эркин айтылышы. Бул вазипаны эркин журналистика гана мыкты аткара алат.
Президентке ,бийлик тарапка, өкмөт жакка сын айтсаң эле “…кыйын болсоң сөз менен сындап олтура бербей, өзүң барып иштебейсинби, жанына барып колдошуп, акыл үйрөтүп жардам бербейсинби!” дешет. Урматтулар, журналисттер сынды президенттин ордуна барып креслосун тартып алуу үчүн, министрдин ордуна барып олтуруп алуу үчүн , КТРге барып деректир болуп алуу үчүн айтпайт. Сынды кимдир бирөөнү жаман көрүү үчүн же жаман көрсөтүү үчүн айтпайт, сынды “оңолсун, өзү оңолуп элдин жашоосун да оңосо экен, элдин жашоосу оңолсо менин жашоом да жакшы болот..” деген максатта айтат. Урматтуу президентти, өкмөттү көкүрөгү менен коргоочулар, “президент күжүлдөп иштеп атканда эркин болумуш журналисттер президентке, өкмөткө жолтоо болуп, ар кайсыны айтып күйгүзүштү” дебеңиздер, ар кайсыны айтып, ар кайсы жактан сайгылап туруу – журналисттин күндө жасачу иши, коом астындагы милдети, вазипасы экенин түшүнүңүздөр. Менимче, бийликти сындабай калган, сайгылабай калган журналистикадан чочулоо керек.
Сөздүн сөзүн, сөздүн атасын Акаевдин бетине Текебаев жакшы айтчы эле, “жигит болсоң асынып өл” деп жерге киргизе койчу сөздү Бакиевге түз айтчыле,.. бирок негедир Атамбаевдин бийликке олтурганына 5 жылдан өтүп, анын бийлигинин мөөнөтү аяктап баратса да Акаевдин бетине чындыкты айта алган Текебаев, Бакиевдин көзүнө чындыкты түз айта алган Текебаев – Атамбаевдин бетине тике карап чындык сөздү бир да айта элек. Акаев, Бакиев чече албаган Кумтөр маселесин Атамбаев да чече албаганын, энергетикадагы коррупцияны жое албаганын, Атамбаев бийликке келгени көзгө көрүнгөн экономикалык дагы, соттук дагы, саясый да эч бир реформа болбогонун Текебаев 2010-жылы бийликти чогуу кулатышкан досу Атамбаевге дос экенине карабай түз айтышы керек болчу. Дос деген дос албетте, бирок Платон деген достон да, Атамбаев деген достон да жогору турган акыйкат болушу керек эле. Эгер Текебаев мырза чынында эле Кыргызстандагы парламентаризмдик системага жол ачкан конституциянын атасы экени чын болсо, ал баягы бетке чабар позициясынын аягына чейин туруп, бүгүнкү парламент шал парламент экенин, бул Жогорку кеңеш Текебаев максат кылган чыныгы парламентаризмдин символу болууга кудурети жетпей калгандыгын, мунун эң башкы себеби – парламентти да, өкмөттү да, сотторду да , бүтүндөй бийликти колуна топтоп алган Атамбаев экендигин түз айтып, “жигит болсоң асынып өл” деген “фирменный” сөзүн дагы бир ирет тарс эткизип,ачык жарылышы керек болчу. Акыйкат ойкутуп-кайкытып айтылымыш болуп, а чыныгы акыйкат түз айтылбаса – муну сөз эркиндиги деп атоого болобу?
Азаттыкта иштеп турганда Батукаевди ким качырганын өтө курч иликтеп, анан КСДП аркылуу депутат болгондо Батукаев темасы жөнүндө ооз ачпай, студенттерге кантип стипендияларды көтөрүү керек деген сыяктуу маселелерди козгоп калган Жанар Акаев деген инимдин сөз эркиндигин – сөз эркиндиги деп атоого болобу?
Азаттыкта жетектеп , ошол жакта иштеп турганда бийликке ынгайсыз суроолорду берип, анан бийликтин колдоосу менен алгач КТРдин баш деректири, анан азыр Акыйкатчы болгондо “жолдош президент, парламентаризм демиш болгонуңуз менен мурунку акаев, бакиевге окшоп бүт бийликти колуңузга топтоп алдыныз го, коррупция жоголбоду го, ширшовдук схемалар эмне болду,кумтөрдү кантип чечтиниз,…каркыраны кантип кайтарып алдыныз…” деген акыйкат суроолорду бере албаган акыйкатчы Кубат Оторбаеви бар өлкөдөгү сөз эркиндигин- сөз эркиндиги десе болобу?
КТРКда маал маалы менен сырттан даярдалган, автору ким экени, кайсы журналист даярдаганы белгисиз, бир беткей, бир тараптуу, оппозицияны шыбаган даяр видеоматериалдарды кайра кайра көрсөтүшөт,ошол эле материалдар башка мамлекеттик каналдарда, облустук каналдарда кайра кайра үстөкө-босток көргөзүлсө – бул сөз эркиндигиби?
Мамлекеттик маалымат каражаттары го түшүнүктүү, жеке телеканалдарда “баарын сындай берели, бирок президентке гана тийишмей жок, сындасак өз башыбызга проблема болот..” деген жалтаак принцип, президенттин каарынан коркуу, президенттик бийлик машинасынан коркуу – бул сөз эркиндигиби..?
Жогорудагы суроолорго жоопту ар кимибиз ичибизден издеп көрөлү.
Коомдук канал тууралуу…
Эми өзүм өсүп чоңойгон, тузун татып, суусун ичкен КТРК туурасында сөз.
Адегенде баса белгилеп айта кетейин, мен үч президенттин заманында, Акаев,Бакиев, Атамбаевдин замандарында – ак үйдүн пресс кызматы көзөмөлдөп турган КТРде, башкы чылбыры өкмөттүн колунда турган ЭЛТРде, жеке канал деп эсептелинген КООРТто (азыркы 5 канал), НТСте, бийлик менен келишкис радикал оппозициялык Ош ТВда, а түгүл бир кезде спикер Текебаев өзү ара-чолодо цензордук кылып койчу Жогорку кенештин Басма сөз кызматынын “Парламент” деген көрсөтүүсүндө иштегем. Билесинерби, кандай гана статустагы ММК болбосун, алардын артында көзөмөл кылган башкаруучу тараптын жеке пикири, жеке “..моминтип бериш керек, тигинтип бериш керек” деген көз карашы, каалоосу болот тура, ал каалоо кээде “кылсаң да кыласың, кылбасаң да ушундай кыласың” деген буйрукка айланып да кетет экен. Бирок бул жерде мамлекеттин эсебинен каржыланган, бюджеттеги элдин салыгынан күн көргөн мамлекеттик ММКры тууралуу кеп болуп атат. Ар бийлик келген сайын, колдон колго өтүп бийликтин жеке коргонуусу үчүн саясий курал болгон, бюджеттин эсебинен каржыланган бийликчил телеканалдар, өкмөттүк гезиттер, бийликчил бизнесмен-саясатчылар каржылаган ММК тууралуу сөз болууда. Кыргызстанда эки жолу бийлик кетип, эки жолу оппозиция бийликке келсе да бийликтин цензуралык саясаты ошол бойдон калып жаткан азыркыдай система турганда, кокус эртен мен бийликке келсем да, бул жерде олтургандар бийликке барса да ошол цензуралык саясат кайталана берээрине жол берген ажыдаар-системаны кантип жок кылуу керек деген маселе жөнүндө сөз болуп атат. Тагдырдын ташы өтө тоголок болот экен,.. кокус маселен бүгүнкү оппозициямын дегендер бийликке келип, бүгүнкү бийликтегилер оппозицияга айланып калчу болсо, ошол эле КТРден, ошол эле мамлекеттик ММКнан оппозициянын сынына орун берилеби, же “бир ууч эл бузарлар” деген баягы каралама метод улана береби, ажыдаарды жоготуп өзү ажыдаарга айланып кетмей салт токтойбу,..кеп мына ушунда болуп атат.
КТРКдагы айрым кесиптештер менен купуя сүйлөшүп калабыз , саясый мүнөздөгү маалыматтарды берүүдө дагы эле ак үйдүн цензору кала электигин айтышат. Асмандан түшө калгансып, эми уйкудан тургансып тан калып аткандай болбоюн, мен КТРде иштеп турганда бу телеканалды оппозиция “кара жащик” дечү, оппозиция бийликке келип, Бакиев президент болуп раматылык Мелис Эшимканов КТРди башкарып турганда, мен анын орун басары болуп турганда да “кара жащик” наамынан айрылбады. Ал бийлик кетип 2010-жылы дагы бир оппозиция бийликке келгенине мына 5 жылдан ашып баратат, аты эле коомдук канал болбосо, бирок “кара жащиктик” адаты кала элек. Байкоочу кеңеш, эмнени байкап атат билбейм, КТРКнын баш деректирине эскертүү берип: “маалыматтык көрсөтүүлөрүңөрдө бир беткейлик болуп атат, автору белгисиз, кайсы журналист даярдаганы белгисиз сырттан даярдалган бийлик опппоненттерин каралаган видеоматериалдарды эфирге тыга коюп элге көрсөткөн бир беткей стандартты койгула!” деп эскертүү бергенин көрө элекмин. Байкоочу кеңеш КТРКнын администрациясы байкабай аткан жагдайларды байкап, “ айрыкча саясый окуяларды чагылдырууда ошонун тамырына чейин элге ачып, бейтараптуу кылып бербей атасынар, ошон үчүн элге жек көрүнүп атасынар” деп КТРК жетекчилигине жол көрсөтүүнүн ордуна, саясый курч кырдаалдарда башын кумга каткан, активдүүлүгү жок, уйкусураган,.. Байкоочу кенеш деген эле аты бар, . бирок заты жок “чайкоочу кенешке” айланды.
Ушунун баарын айтып атасың, өзүң иштеп атканда деле ушундай эмес беле? Сага болот а буларга болбойбу?-деп жакадан алчулар болсо, моюнга алып айтаарым – болбойт. Мага да болбойт, менден мурункуларга, менден кийинкилерге да, алардан кийинкилерге да болбойт. Ар нерсени моюнга ала билүү керек, мен бийликтин, өкмөттүн көзөмөлүнөн чыкпаган КТРде, ЭЛТРде, “президентке гана тийишпөө керек, калганын сындай берүүгө болот” деген принциптеги “эркин болумуш” каналдарда иштеп келгенимди моюнга алып жатам. Эми президент дагы, президенттин берагында иштеген Фарид Ниязов да, Алмаз Усенов иним да, мурда пресс службада иштеп кеткен, азыр УКМКны жетектеп жаткан Абдил Сегизбаев да, жеке каналдардын артындагы жетекчилери да – баарыбыз чогуу моюнга албайлыбы, “мындай болбойт экен, муну Акаев, Бакиев, эми Атамбаев колдонуп жатат, мынтүүнүн арты жаман бүтчү эле..” деп моюнга албайлыбы чогуу? Келгиле чогуу моюнга алып, баарыбыздын башыбыздан байлап мажбурлап аткан, жасагыбыз келбесе да жасатып аткан ошондой цензордук белгисиз күчтүн атын атап, анын өзүм билемдигине чекит коюп, граждандык коомду, журналисттерди, коомдук ишмерлерди, саясатчы, депутаттарды аралаштырып, жол издейли, “канткенде ак үй кийлигишпей калат, анүчүн кандай эрежелерди иштеп чыгалы?” деп, бирибизди бирибиз жаман көрбөй, бир бирибизди камабай, өлтүрбөй, сабабай, “мен жакшы, сен акмак” деп актанбай жол издеп көрсөк болбойбу?
Маалыматты элге жеткирүүдө бийликке да, оппозицияга да жан тартпай калыс, орток принципти карманууну жогорку койгон Азаттыкта, Би Би Сиде иштеген Кыяз Молдокасымов, Кубат Оторбаев, Султан Жумагулов, Нарын Айып сыяктуу профессионалдар, эркин гезиттин эркин журналисти, эркин оппозиционери Мелис Эшимканов сыяктуу мыктылар иштеп кетсе деле КТРК эмне үчүн дагы деле болсо “кара жащик” сапатынан арыла элек. Ак үй кийлигишкенин, цензордук кылып КТРКнын ички ишине аралашканын ошо иштеп кеткендердин баары ачык айтпайлыбы анда? Эгер айта албай турган болсок, коомдук, элдик, журттук…деген сыяктуу статустарды калпеле чампалай бербей, ар кайсы шылтоолорду айтып актана бербей, түз, так айтыш керек “бул мамлекеттик канал, мамлекеттин саясатын чагылдырат, сөз бүттү” деп так кесе коомго айтып, президент менен өкмөттү катуу мактап жашай бериш керек.
Коомдук канал мурункуга караганда азыр кыйла башкача болуп өзгөрүп кулпуруп калды дегендерге мен кошулбайм. Мамлекетибиз үчүн өтө маанилүү, актуалдуу саясый окуяларды, бийликтин жана ага сын айткан оппоненттердин мамилелерин чагылдырууда КТРК илгерки оорусунан айыга элек. Эки тараптын ызы чуусунан, оң жээк менен сол жээктеги эски бөрүлөрдүн чалган боткосунан алыс эле болоюн, аралашпайын,- деген таризде ак үйгө, бийликке жан тарткан , материалдарга эфирден көбүрөөк орун берип, оппозицияны көрмөмүшкө салган Илим Карыпбеков досумдун юридикалык сактыгын, абайлама тактикасын мен туура эле түшүнөм. Бирок бир нерсени так айтайын – КТРКнын ичиндеги кирпич-бетон дубалдарды көчүрүп, ордуна Батыштагыдай, Европадагыдай баары ачык көрүнүп турган айнек дубал орнотуу, баш деректирге берилген джипти аз минип, ишке велосипед менен келүү, имараттын астына велосипед токтотчу жай орнотуу , КТРКнын чарбалык иштерин жакшыртып, семинар, тренингдерди өткөрүү– булар деле албетте реформа кылууга болгон жакшы аракет. Бирок, 24 жылдан бери эл КТРден күтүп келаткан реформа – эфир аркылуу бийлик оппоненттерин бир тараптуу шыбаба, бир беткей маалыматтарда бербе, акмак-желмогуз болсо да алардын позциясына да орун бер, кайдан-жайдан пайда боло калган заказ-материалдарды эфирге тыга коюп кайра-кайра көрсөтпө, ак үйдүн цензорунан кутул,.. мына ушул сыяктуу эле жөнөкөй талаптар аткарылса, ошондо КТРКда чыныгы реформа болду десе болот. КТРКнын журналисттери Батыштагыдай айнек кабинеттерде олтуруп калышканы менен, алар даярдаган маалыматтык, аналитикалык материалдарда Батыштагыдай айнектей тунуктук жок. Тилекке каршы азыр КТРК чыныгы реформага жетише элек.
Жогорудагы тексттин баарын өз аң- сезимим, өз акылым менен жаздым. Эч бир ак үйдүн пресс службасы да,..оппозициянын пресс службасы да “ушуну айтасын, жазасың, тигини алып кой, муну кошуп кой” деп жаздырган жок. Бул менин бугүнкү күндөгү Кыргызстандагы сөз эркиндигине карата жеке, өздүк, субьективдүү пикирим. Меникине кошулбаган, меники менен макул болбогон да карама каршы пикирлер бар экенин мен түшүнөм жана муну нормалдуу деп эсептейм.
Бүгүнкү күндө президенттин колуна бардык бийлик топтолду,..парламент спикери , өкмөт башчысы, соттор, мамлекеттик маалымат каражаттарынын башчылары , айтор бүтүндөй каржы ресурсу, бийлик ресурсу, күч ресурсу президенттин колунда. Эми ошондой бийиктен бийик чокуга чыгып олтуруп алган бийлик биздин үндү угабы?-деген суроо жаралат. Демейде баарын өз колуна топтоп алган бийликтин көзүн май басып калчу эле, көзүндөгү май өтө калыңдашып кеткен болсо, анда бүгүнкү форум ээн талаа, эрме чөлдөгү эч ким укпаган, эч ким тоготпогон бир чыйылдаган кыйкырык болуп калышы толук мүмкүн. Бирок менин тушүнүгүмдө, биз бул жыйынды “бизди байкасын, бизди сезишсин” деген максатта бийликтин көңул буруусуна илинип калуу үчүн өткөрүп аткан жокпуз, биз сөз эркиндиги боюнча бул форумду коом үчүн, коомдогу эркин журналистиканын орду үчүн өткөрүп жатабыз деп ойлойм.
Көңүл бурганыңыздарга рахмат.
Булак: Кyrgyztoday.kg
