7-апрелде өзгөчө эрдик көрсөтүп, «терминатор» атка конгон Кыргыз эл баатыры Алиясбек Алымкулов 7-апрелди майрам катары эмес эскерүү күнү катары кабылдайт. Себеби ал ошол күнү оор жарадар болуп, андан кийин көпкө чейин дарыланган. Ал бул оюн кечээ 7-Апрель курмандыктарын эскерип жатып билдирди. Эске салсак бир топ Апрель баатырлары бул күндү майрам катары кабылдабаганын социалдык түйүндөрдөн айтып чыгышты.
Булак: “Жаңы Агым”
Жогорку Кеңештин Конституциялык мыйзамдар, мамлекеттик түзүлүш жана соттук-укуктук маселелер комитети “Чет элдик агенттер тууралуу” мыйзам долбоорун экинчи окууда колдоду.
Комитет төрайымы Галина Скрипкина мыйзам долбоору экинчи окууда эки түзөтүүгө кабылганын билдирди.
– Биринчиден, эл аралык бейөкмөт уюм дегенге так аныктама беришибиз керек, экинчиден, алар ачык өз бюджетин жарыялоосу кажет. Биз тараптан бейөкмөт уюмдардын укугун бузуп жаткан эч кандай берене жок, – деди Скрипкина.
Жыйынтыгында долбоор талкууланбастан комитет мүчөлөрү тарабынан колдоого ээ болду.
Комитеттин отуруму өтүп жаткан учурда Жогорку Кеңеш имаратынын сыртында укук коргоочулар митинг өткөрүп, эгер аталган мыйзам кабыл алынса, Кыргызстан адам укуктарын бузган тоталитардык өлкөгө айланарын билдиришти.
Мыйзам долбоору эртең пленардык жыйында каралат.
Эл аралык Freedom House уюму жарыялаган кезектеги баяндамада экономикалык каатчылык айрым өлкөлөрдө “тамыр жайып калган” диктатордук режимдерге коркунуч келтирип жатканын билдирди.
12-апрелде жарыяланган баяндамада мурунку советтик республикалар, Чыгыш Европа жана Балкандагы саясий-экономикалык абал талдоого алынган. Билдирүүгө өткөөл доорду башынан кечирип жаткан 29 мамлекет камтылган.
Орусия, Азербайжан, Белорусия, Казакстан, Тажикистан, Өзбекстан жана Түркмөнстан диктатор өлкөлөрдүн башкы тизмесине киргизилген. Экономикалык кризис мындай режимдердин туруктуулугуна коркунуч келтирип жатканы белгиленген.
Кыргызстан “диктатор” өлкөлөрдүн катарына киргизилбесе да, оппозицияны мамлекеттик органдар аркылуу каралоо көбөйдү деп жазылган.
Учурда Азимбек Бекназаров баш болгон оппозициянын лөктөрү Кубанычбек Кадыров менен Бектур Асановду абактан чыгарып алуу үчүн болгон аракеттерин көрүшүүдө. Алардын таянганы экөө ишке ашпаган ойдун курмандыгы болушкан. Азимбек Бекназаров эгер экөөнү чыгарбай турган болушса болгон нерсенин баарын ачыкка чыгарып, бомба жарам деп бийликке сес көрсөтүүгө да жетишти. Ал эми абакта жаткан экөө тезинен бизди бошоттургула деп кирип-чыккандарга байма-бай дубай-салам берип жаткан кербези экен.
Булак: “Жаңы Агым”
Самарканд облусунда Надыр Абдухамидов аттуу жигит сүйгөн кызынын болочок күйөөсүн уурдап кеткен. Аны уурдоого Надырдын туугандары жардам берген.
Кинодо гана кездешчүдөй сезилген мындай окуя Самарканд облусунун Булунгур районунда болуп өттү. Надыр деген жигиттин жактырган кызын ата-энеси башка бирөөгө кудалап койгон.
Надыр болсо үйлөнүү үлпөтүнө бир күн калганда сүйгөнүнүн болочок күйөөсүн уурдап кеткен.
Самарканддын укук коргоо органдарынын маалыматына караганда, бул ишке ал атасынын иниси Хабибулло Абдухамидовду жана аталаш агасы Аббос Ибрагимовду тарткан.
Булар алдын ала сүйлөшүп алып, болочок күйөөгө телефон чалып, тоюң менен куттуктап коелу дедик эле деп көчөгө чакырышкан. Ал эшикке чыкканда унаага күч менен түртүп отургузуп, белгисиз тарапка алып кетишкен.
Жыйынтыгында Надыр Абдухамидов “Бейбаштык” беренеси менен күнөөлүү деп табылып, 3,5 жылга эркинен ажыратылды. Ал эми анын эки тууганы 3 жылга түрмөгө кесилишти.
12-апрелде Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин көпчүлүк коалициясынын кезексиз жыйыны өтүп, анда Сооронбай Жээнбековдун талапкерлиги Кыргыз Республикасынын Премьер-министри кызмат ордуна көрсөтүлдү.
Сооронбай Жээнбековдун өкмөт башчылыкка талапкерлиги көпчүлүк коалициядагы фракциялардын депутаттары тарабынан бир добуштан жактырылып, коалициялык көпчүлүктүн чечими чыгарылды. Ага ылайык, Сооронбай Жээнбековдун талапкерлигин өкмөт башчынын кызмат ордуна кароо үчүн Жогорку Кеңештин жыйынынын кароосуна жөнөтүлдү.
Аксы районунда мен билгенден эки жол бар. Ала-Букага кеткен үчүнчү жол бар. Ар бир адам кыргыз элин, өзүнүн жашаган жерин, киндик каным тамган жерди сакташыбыз керек. Бийликтегилердин бул жөнүндө башы да оорубайт. Бул дүйнөдө мекен үчүн сүйүп өткөн адам болуш керек. Мына Өзбекстан биздин ата бабабыздан бери келе жаткан жолду талашып жатышат. Биз буга кантип чыдап карап турабыз. Азыр Аксы районунун элин алсак, мына жаш балдар турат. Бул силердин жериңер. Силердин балдарыңардын, небере чөбөрөлөрүңөрдүн жерлери. Биз кыргыз эли, биздин ата бабаларыбыз киндик канын төгүп, келечегибизди ойлоп, тарыхыбызды сыйлап, өзүбүздүн жер экенин айтып, баатыр эл экенибизди даңазалап, кошуна колоңдорубузга дагы билдиришибиз керек. Биздин чек араны мыйзамдын чегинде сүйлөшүш керек. Анда болуптур, баш мыйзамдын негизинде гана сүйлөшөлү. Элдик кошуундарды түзөлү. Бул бир гана Аксыда эмес, Баткендин көп жерлеринде да ушундай маселелер болуп жатат. Баардыгы келечек муундар, ата бабаларыбыздын өтүп кеткен арбактары үчүн кыргыз элинин келечеги үчүн жасайлы, кыргыз элинин келечеги үчүн тик туралы.
Баяна Кулова
Булак: “Жаңы ОРДО”
Арсланбек Малиев башында турган “Аалам” саясий партиясынын теңтөрагалары Жылдызкан Жолдошова жана мүчөлөрү тарабынан, Ата-Бейит мемориалдык комплекске жакшы тилектер менен 5 апрель күнү бак-дарактарды олтургузушту. Бул бак-дарактар башка жактан сатылып алынбай, өзүбүздүн Арсланбап жаңгак токоюнан алынып келинген алма, жаңгак көчөттөрү Ата бейитте жаткан репрессиянын курмандыгы болушкан улуу инсандардын жана 7-апрелде каза болгон баатырларыбыздын урматына арналып олтургузулду. Ушундай акциялар «Аалам» партиясынын мүчөлөрү тарабынан мындан ары да жасала берээрине эч ким шектенбейт. Болуп өткөн акция боюнча Жылдызкан Жолдошова учкай төмөнкүлөрдү айта кетти: “Аалам” партиясынын мүчөсү Ноокен районунун тургуну Манас Ахматовдун демилгеси экенин, о.э. Манас 200 бак дарактын көчөтүн атайын Жалал-Абад облусунан алдырып келгенин, анын ичинен 150 даанасы жаңгак, ал эми 50 даанасы алма көчөт экенин белгиледи. Бак тигүүнүн негизги максаты Кыргызстанда тынчтык, биримдик, улуттар арасындагы ынтымак, өнүгүү болсун деген жакшы ой-тилек менен тигилгенин белгилеп кетти. Бүгүнкү акцияга «Аалам» партиясынын өкүлдөрү гана катышпастан, көптөгөн өкмөтт эмес уюмдардын өкүлдөрү да катышышканы кубандырат.
Ал эми Арсланбек Малиев болсо мындай иштер дагы уланаарын айтып биз менен оюн мындайча бөлүштү. “Бул биринчи жолу эле өтүп жаткан акция эмес. Ишембилик өткөрүп Бишкек калаабызга да дарактарды, гүлдөрдү эктик. Менин төрөлгөн жеримден, Арсланбаптан атайын М. Ахматов жаңгаң көчөттөрүн алып келгени, мени өзгөчө кубантты. Кийинки кадамдарыбыз Тогуз-Торо шаарынын урматына дагы бак тигебиз деген ойлор бар”- дейт, А.Малиев.
Албетте дарак тигүү адамдын милдети болуп эсептелингендиктен, мындай демилгени баардыгыбыз колдошубуз керек деп ойлойм. Атайын Арсланбаптан алынып келинген бак-дарактар көктөп, партиянын иши да алдыга жыла берсин демекчимин.
Булак: “Жаңы ОРДО”
Урматтуу кут конгон Аксы жери. Мен Таластан болом. Илгертеден Жеңижок атабыз байырлап кыргызга аты чыккан, кыргыздын даңкын чыгарган акындардын башында турган берекелүү Аксы жеринен кандай гана мыкты азаматтар чыккан. Анткени аккан арыктан суу агат, ыйык жердин өзгөчө ыйыктыгы бар. Аксы окуясы болгондо баарыбыздын жүрөгүбүз канаган. Аксылыктан курсагынын ачтыгынан же болбосо кийиминин жыртыгынан, нан сурап айлык сурап чыккан эмес. Алар Кыргызстандын элинин жеринин бүтүндүгүн мамлекеттин бекемдигин сактап калалы деп чыгышкан. Ошол жерде Үзөңгү-Кууш деген кыргыздын жерин, Азимбек Бекназаров деген баатырын коргоп чыккан. Ошондо айрым трайбалист адамдарды гезитке “Эми бул Үзөңгү-Кууш Аксыда эмес го. Унчукпай эле олтура бербейсиңерби. Биз деле олтурбайлыбы” деп жаздырышкан. Андай эмес туугандар. Аксыдан бир метр жер кетсе менин жүрөгүм канайт. Кыргыз атабыз ушунча жерди, элди миңдеген жылдар бою кан менен кармашып канжарын аябай кашык каны калганча согушуп, санжырада айтылгандай сулуу аялын, күлүк атын берип бирок жерди кашык каны калганча согушуп жатып сактап калышкан. Анан ошол жерди талаш жер экен деп кармата бергенге эч кандай акыбыз жок. Мен ушунча болду бир окуяны айтып берейин. 2009-жылы мына азыр ушул жерге келип сүйлөп кеткен Темир Сариевдин жанында президенттик шайлоо убагында экөөбүз 35 күн чогуу жүрдүк. Ошондо ушул Аксы районуна келгенбиз. Келе жатып айланма жерден өттүк. Ошол жерден жүрөгүбүз канаган өтүп кеткен жерлерди көрүп. Ошол жерден Темир байке “биз бийликке келгенде ушул жерден чек араны бекемдеп, жерди сакташыбыз керек” –деп күпүлдөгөн. Бүгүн мына ошол максатына жетти, премьер-министр болуп олтурат. Парламенттик мамлекетте премьер-министр эң чоң кызматтын адамы. Бүттүк мамлекеттик структуралар, УКМК, Коргоо министргили, Прокуратурадан башкасынын баардыгы премьер-министрге баш ийет. Бирок ошол адам келип алып “Биз деген сүйлөшүп жатабыз, ойлонобуз” деп мурдагы бийликтегилердин сөзүн сүйлөп жатат. Кээ бирлер жазып жатат, 38 гектар экен эмне болмок эле деп. 38 гектар эмес, 38 метр тагдырды чечет. Албетте бул жерде чоң саясат бар. Ислам Каримов коңшу Өзбекстандын президенти абдан акылдуу кеменгер адам. Балким ал сынап жаткандыр. Бирок ал кыргыздын эгемендүүлүгүн, мамлекеттүүлүгүн урматташы керек. Анткени ал өзү Орто Азиядагы 5 мамлекет эч кимге багынбай өз алдыбызча ынтымакта бири-бирибиздин эгемендүүлүгбүздү урматтап жашашыбыз керек деп айткан. Мына ушул нерсени аткарышы керек. Биздин бийлик Сары-Булак деген жер деп ачык айтышы зарыл. Азыр аким Медет Айдаралиев баш болуп Дүйшөнбиев деген чек ара кызматынын башчысы төш болуп баардыгы бир ооздон “Чала-Сарт” деген талаштуу жер деп бакылдап жатышат. Сары-Булак кыргыздын жашап жүргөн, ушул күнгө чейин колдонуп келген жери. Эртең өзбектер келип туруп “Макул такталбаган жер экен, бөлүшөбүз” –десе эмне дейбиз. Такталбаган жер болсо Эл аралык норма менен алганда жерибиз теңме тең бөлүнүш керек болуп калат.Бул биздин мамлекеттин айрым жетекчилеринин мамлекетке болгон чыккынчылыгы. Сөздү сүйлөгөндө абайлап сүйлөш керек. Кыргыздын эгемендүүлүгүн коңшу мамлекеттер урматтасын. Манастагы “Каркыра” деген Көкөтөйдүн ашы өткөн жайлоону келечек балдарыбызга кайсыл жакта десе Казакстанда деп кантип айтабыз? Бир кезде Чыңгыз Айтматовдун “Эрте келген турналар” деген чыгармасында кош айдаган жигиттер жөнүндө сонун аңгемелерди жазган. Суланмурат, Анатай, Мырзагүл соко менен кош айдаган жерлер азыр баардыгы Казакстанга берилип кеткен. Мен атайын Көк-Сай, Кара-Буура деген Казакстан менен чектешкен айылдарына барып, өтүп кеткен жерлерди өз көзүм менен көрдүм. Жергиликтүү элге айтпай, билгизбей туруп 4 500 гектар жерди өткөрүп берип салышкан. Карапайым эл зым тартылып жатканда да биздин жер деп ойлошкон. Мал дагы ары өтүп бери өтүп жайылып жүргөн. Бир күнү 2010-жылы тополоң болоору менен Назарбаев чек аранын баарын бекемдеттирип зым менен тосулуп калды. Биз эл чырылдаганынан барсак ал жерлер 90-жылдары эле өтүп кетиптир. Биздин саясатчылардын жылма саясатынын айынан ушундай акмакчылык иштер жасалган. Биз мындан кийин андай нерселерге жол бербешибиз керек. Албетте баардыгы дипломатия достук менен чечилүүсү зарыл. Бирок биз өз позициябызга турбасак болбойт. Атамбаев Москвага барып алып, Улуу Ата-Мекендик согушта кимдин адамдары көбүрөөк баргандыгын Каримов менен такташкандын ордуна чек ара, мамлекеттик маселелер боюнча ошентип талаш тартыштык кылса жарашмак. Майда чүйдө сөздөрдү сүйлөп “Кошуналарга тизе бүкпөйбүз, Акаев менен Бакиев жаңы жылдын алдында жалдырап жүргөн. Мен барбайм. Мындан кийин кошуналар кандай кылса ошондой кылабыз. Алар бирди көрсөтсө биз экини көрсөтөбүз” –деп бакылдап жүрүп бүгүнкү күндү алып келди. Ушул окуядан бир же эки күн мурун Ошко барып оппозициянын баарын шыбап, карга кузгунга, чыккынчыга теңеп укмуш сөздөрдү айтып каргап шилеп келген. Ошондон эртеси күнү ушул окуя болду,бүгүн дымы чыкпай үйүндө жатат. Бул деген кандай, биз деги мамлекетпизби? Бизде президент барбы жокпу? Ошондуктан мен буга чейинки позициямды дагы бир жолу кайталайм. 2013-жылдан баштап айтып келгем. Алмазбек Атамбаев президенттикке татыксыз. Ал мамлекеттин башчылыгын өткөрүп бериши керек. Атамбаевдей бизге жетекчи болгон эмес, болбойт дагы. Ошондуктан Атамбаев кетсин.
Булак: “Жаңы ОРДО”
Аксы районунда мен билгенден эки жол бар. Ала-Букага кеткен үчүнчү жол бар. Ар бир адам кыргыз элин, өзүнүн жашаган жерин, киндик каным тамган жерди сакташыбыз керек. Бийликтегилердин бул жөнүндө башы да оорубайт. Бул дүйнөдө мекен үчүн сүйүп өткөн адам болуш керек. Мына Өзбекстан биздин ата бабабыздан бери келе жаткан жолду талашып жатышат. Биз буга кантип чыдап карап турабыз. Азыр Аксы районунун элин алсак, мына жаш балдар турат. Бул силердин жериңер. Силердин балдарыңардын, небере чөбөрөлөрүңөрдүн жерлери. Биз кыргыз эли, биздин ата бабаларыбыз киндик канын төгүп, келечегибизди ойлоп, тарыхыбызды сыйлап, өзүбүздүн жер экенин айтып, баатыр эл экенибизди даңазалап, кошуна колоңдорубузга дагы билдиришибиз керек. Биздин чек араны мыйзамдын чегинде сүйлөшүш керек. Анда болуптур, баш мыйзамдын негизинде гана сүйлөшөлү. Элдик кошуундарды түзөлү. Бул бир гана Аксыда эмес, Баткендин көп жерлеринде да ушундай маселелер болуп жатат. Баардыгы келечек муундар, ата бабаларыбыздын өтүп кеткен арбактары үчүн кыргыз элинин келечеги үчүн жасайлы, кыргыз элинин келечеги үчүн тик туралы.
Баяна Кулова
Булак: “Жаңы ОРДО”
Арсланбек Малиев башында турган “Аалам” саясий партиясынын теңтөрагалары Жылдызкан Жолдошова жана мүчөлөрү тарабынан, Ата-Бейит мемориалдык комплекске жакшы тилектер менен 5 апрель күнү бак-дарактарды олтургузушту. Бул бак-дарактар башка жактан сатылып алынбай, өзүбүздүн Арсланбап жаңгак токоюнан алынып келинген алма, жаңгак көчөттөрү Ата бейитте жаткан репрессиянын курмандыгы болушкан улуу инсандардын жана 7-апрелде каза болгон баатырларыбыздын урматына арналып олтургузулду. Ушундай акциялар «Аалам» партиясынын мүчөлөрү тарабынан мындан ары да жасала берээрине эч ким шектенбейт. Болуп өткөн акция боюнча Жылдызкан Жолдошова учкай төмөнкүлөрдү айта кетти: “Аалам” партиясынын мүчөсү Ноокен районунун тургуну Манас Ахматовдун демилгеси экенин, о.э. Манас 200 бак дарактын көчөтүн атайын Жалал-Абад облусунан алдырып келгенин, анын ичинен 150 даанасы жаңгак, ал эми 50 даанасы алма көчөт экенин белгиледи. Бак тигүүнүн негизги максаты Кыргызстанда тынчтык, биримдик, улуттар арасындагы ынтымак, өнүгүү болсун деген жакшы ой-тилек менен тигилгенин белгилеп кетти. Бүгүнкү акцияга «Аалам» партиясынын өкүлдөрү гана катышпастан, көптөгөн өкмөтт эмес уюмдардын өкүлдөрү да катышышканы кубандырат.
Ал эми Арсланбек Малиев болсо мындай иштер дагы уланаарын айтып биз менен оюн мындайча бөлүштү. “Бул биринчи жолу эле өтүп жаткан акция эмес. Ишембилик өткөрүп Бишкек калаабызга да дарактарды, гүлдөрдү эктик. Менин төрөлгөн жеримден, Арсланбаптан атайын М. Ахматов жаңгаң көчөттөрүн алып келгени, мени өзгөчө кубантты. Кийинки кадамдарыбыз Тогуз-Торо шаарынын урматына дагы бак тигебиз деген ойлор бар”- дейт, А.Малиев.
Албетте дарак тигүү адамдын милдети болуп эсептелингендиктен, мындай демилгени баардыгыбыз колдошубуз керек деп ойлойм. Атайын Арсланбаптан алынып келинген бак-дарактар көктөп, партиянын иши да алдыга жыла берсин демекчимин.
Булак: “Жаңы ОРДО”
Урматтуу кут конгон Аксы жери. Мен Таластан болом. Илгертеден Жеңижок атабыз байырлап кыргызга аты чыккан, кыргыздын даңкын чыгарган акындардын башында турган берекелүү Аксы жеринен кандай гана мыкты азаматтар чыккан. Анткени аккан арыктан суу агат, ыйык жердин өзгөчө ыйыктыгы бар. Аксы окуясы болгондо баарыбыздын жүрөгүбүз канаган. Аксылыктан курсагынын ачтыгынан же болбосо кийиминин жыртыгынан, нан сурап айлык сурап чыккан эмес. Алар Кыргызстандын элинин жеринин бүтүндүгүн мамлекеттин бекемдигин сактап калалы деп чыгышкан. Ошол жерде Үзөңгү-Кууш деген кыргыздын жерин, Азимбек Бекназаров деген баатырын коргоп чыккан. Ошондо айрым трайбалист адамдарды гезитке “Эми бул Үзөңгү-Кууш Аксыда эмес го. Унчукпай эле олтура бербейсиңерби. Биз деле олтурбайлыбы” деп жаздырышкан. Андай эмес туугандар. Аксыдан бир метр жер кетсе менин жүрөгүм канайт. Кыргыз атабыз ушунча жерди, элди миңдеген жылдар бою кан менен кармашып канжарын аябай кашык каны калганча согушуп, санжырада айтылгандай сулуу аялын, күлүк атын берип бирок жерди кашык каны калганча согушуп жатып сактап калышкан. Анан ошол жерди талаш жер экен деп кармата бергенге эч кандай акыбыз жок. Мен ушунча болду бир окуяны айтып берейин. 2009-жылы мына азыр ушул жерге келип сүйлөп кеткен Темир Сариевдин жанында президенттик шайлоо убагында экөөбүз 35 күн чогуу жүрдүк. Ошондо ушул Аксы районуна келгенбиз. Келе жатып айланма жерден өттүк. Ошол жерден жүрөгүбүз канаган өтүп кеткен жерлерди көрүп. Ошол жерден Темир байке “биз бийликке келгенде ушул жерден чек араны бекемдеп, жерди сакташыбыз керек” –деп күпүлдөгөн. Бүгүн мына ошол максатына жетти, премьер-министр болуп олтурат. Парламенттик мамлекетте премьер-министр эң чоң кызматтын адамы. Бүттүк мамлекеттик структуралар, УКМК, Коргоо министргили, Прокуратурадан башкасынын баардыгы премьер-министрге баш ийет. Бирок ошол адам келип алып “Биз деген сүйлөшүп жатабыз, ойлонобуз” деп мурдагы бийликтегилердин сөзүн сүйлөп жатат. Кээ бирлер жазып жатат, 38 гектар экен эмне болмок эле деп. 38 гектар эмес, 38 метр тагдырды чечет. Албетте бул жерде чоң саясат бар. Ислам Каримов коңшу Өзбекстандын президенти абдан акылдуу кеменгер адам. Балким ал сынап жаткандыр. Бирок ал кыргыздын эгемендүүлүгүн, мамлекеттүүлүгүн урматташы керек. Анткени ал өзү Орто Азиядагы 5 мамлекет эч кимге багынбай өз алдыбызча ынтымакта бири-бирибиздин эгемендүүлүгбүздү урматтап жашашыбыз керек деп айткан. Мына ушул нерсени аткарышы керек. Биздин бийлик Сары-Булак деген жер деп ачык айтышы зарыл. Азыр аким Медет Айдаралиев баш болуп Дүйшөнбиев деген чек ара кызматынын башчысы төш болуп баардыгы бир ооздон “Чала-Сарт” деген талаштуу жер деп бакылдап жатышат. Сары-Булак кыргыздын жашап жүргөн, ушул күнгө чейин колдонуп келген жери. Эртең өзбектер келип туруп “Макул такталбаган жер экен, бөлүшөбүз” –десе эмне дейбиз. Такталбаган жер болсо Эл аралык норма менен алганда жерибиз теңме тең бөлүнүш керек болуп калат.Бул биздин мамлекеттин айрым жетекчилеринин мамлекетке болгон чыккынчылыгы. Сөздү сүйлөгөндө абайлап сүйлөш керек. Кыргыздын эгемендүүлүгүн коңшу мамлекеттер урматтасын. Манастагы “Каркыра” деген Көкөтөйдүн ашы өткөн жайлоону келечек балдарыбызга кайсыл жакта десе Казакстанда деп кантип айтабыз? Бир кезде Чыңгыз Айтматовдун “Эрте келген турналар” деген чыгармасында кош айдаган жигиттер жөнүндө сонун аңгемелерди жазган. Суланмурат, Анатай, Мырзагүл соко менен кош айдаган жерлер азыр баардыгы Казакстанга берилип кеткен. Мен атайын Көк-Сай, Кара-Буура деген Казакстан менен чектешкен айылдарына барып, өтүп кеткен жерлерди өз көзүм менен көрдүм. Жергиликтүү элге айтпай, билгизбей туруп 4 500 гектар жерди өткөрүп берип салышкан. Карапайым эл зым тартылып жатканда да биздин жер деп ойлошкон. Мал дагы ары өтүп бери өтүп жайылып жүргөн. Бир күнү 2010-жылы тополоң болоору менен Назарбаев чек аранын баарын бекемдеттирип зым менен тосулуп калды. Биз эл чырылдаганынан барсак ал жерлер 90-жылдары эле өтүп кетиптир. Биздин саясатчылардын жылма саясатынын айынан ушундай акмакчылык иштер жасалган. Биз мындан кийин андай нерселерге жол бербешибиз керек. Албетте баардыгы дипломатия достук менен чечилүүсү зарыл. Бирок биз өз позициябызга турбасак болбойт. Атамбаев Москвага барып алып, Улуу Ата-Мекендик согушта кимдин адамдары көбүрөөк баргандыгын Каримов менен такташкандын ордуна чек ара, мамлекеттик маселелер боюнча ошентип талаш тартыштык кылса жарашмак. Майда чүйдө сөздөрдү сүйлөп “Кошуналарга тизе бүкпөйбүз, Акаев менен Бакиев жаңы жылдын алдында жалдырап жүргөн. Мен барбайм. Мындан кийин кошуналар кандай кылса ошондой кылабыз. Алар бирди көрсөтсө биз экини көрсөтөбүз” –деп бакылдап жүрүп бүгүнкү күндү алып келди. Ушул окуядан бир же эки күн мурун Ошко барып оппозициянын баарын шыбап, карга кузгунга, чыккынчыга теңеп укмуш сөздөрдү айтып каргап шилеп келген. Ошондон эртеси күнү ушул окуя болду,бүгүн дымы чыкпай үйүндө жатат. Бул деген кандай, биз деги мамлекетпизби? Бизде президент барбы жокпу? Ошондуктан мен буга чейинки позициямды дагы бир жолу кайталайм. 2013-жылдан баштап айтып келгем. Алмазбек Атамбаев президенттикке татыксыз. Ал мамлекеттин башчылыгын өткөрүп бериши керек. Атамбаевдей бизге жетекчи болгон эмес, болбойт дагы. Ошондуктан Атамбаев кетсин.
Булак: “Жаңы ОРДО”
Президент Киргизии в понедельник принял отставку правительства, сложившего полномочия на фоне обвинений со стороны парламентариев в коррупции и лоббировании интересов Китая.
В соответствии с Конституцией, вслед за попросившим об отставке в этот же день ранее премьером Темиром Сариевым президент Алмазбек Атамбаев уволил всех членов кабинета, говорится в указе.
Комиссия при парламенте Киргизии на прошлой неделе обвинила правительство в незаконном распределении $100-миллионного подряда на дорожное строительство китайской компании, у которой не было требуемой лицензии.
Сариев отверг обвинения и выразил надежду, что депутатская комиссия и специальное расследование Антикоррупционной службы “дополнительно прольют свет на многие вопросы”.
Он выступил на внеочередном заседании кабинета под одобрительные аплодисменты коллег.
“Дрязги, слухи и сплетни нарушили баланс органов государственной власти. Работа правительства в такой непростой период застопорилась”, – сказал 52-летний Сариев, в прошлом министр финансов и кандидат в президенты.
“Государственные интересы должны быть выше личных амбиций политиков. Поэтому заявляю, что подаю в отставку. Позиция премьер-министра не должна быть причиной конфронтации в высших политических кругах”.
Сариев ранее просил президента отправить в отставку министра транспорта Аргынбека Малабаева, но Атамбаев отказался, назвав основания недостаточными.
Соседний Китай выступает ключевым инвестором и торговым партнером стран Центральной Азии, вложив десятки миллиардов долларов в энергетику, ресурсную базу и инфраструктуру.
МЕНЬШЕ ГОДА
Сариев возглавил правительство Киргизии в прошлом мае, когда экономика оказалась под давлением рецессии в России и замедления в Казахстане и Китае.
Премьер обещал разрешить многолетний спор о разделе прибыли с канадским золотодобытчиком Centerra Gold, который разрабатывает крупнейшее месторождение золота в Киргизии, Кумтор. Пока стороны не пришли к соглашению.
Близкие к президенту Атамбаеву социал-демократы возглавляют коалицию, которая доминирует в парламенте. У партии Сариева “Ак шумкар” нет ни одного депутатского кресла.
Коалиция контролирует 80 из 120 мест.
В течение 15 дней парламент должен выдвинуть кандидата на пост главы правительства, который предложит депутатам программу и состав кабинета. Решение парламента вступит в силу после утверждения президентом.
Киргизия – единственная в окружении постсоветских соседей страна, где власть сменялась на конкурентных выборах. В нулевые она пережила две революции, обратившие в бегство президентов, и вспышки насилия на политической и этнической почве. В марте власти обвинили оппозицию в попытке посеять нестабильность на фоне пограничного спора с соседним Узбекистаном.
Источник: “Рейтер”
Сегодня, 12 апреля 2016 года, в Бишкеке состоялся круглый стол, посвященный проблеме подкупа голосов избирателей на выборах.
Организаторами выступили Ассоциация “Таза Шайлоо” и общественное объединение «Коалиция за демократию и гражданское общество».
Участники обсуждений – лидеры парламентских фракций, депутаты ЖК КР, представители аппарата президента, генеральной прокуратуры, МВД, судейского корпуса, члены ЦИК, лидеры политических партий, представители международных организаций, неправительственного сектора.
В начале апреля текущего года Ассоциация “Таза Шайлоо” и общественное объединение «Коалиция за демократию и гражданское общество» в совместном заявлении призывали президента, депутатов Жогорку Кенеша и политические партии к диалогу для преодоления проблем подкупа голосов избирателей на выборах.
«Честные выборы являются основой легитимности государственных органов. Составление списка избирателей и идентификация избирателей на основе биометрических данных, использование автоматических считывающих урн для подсчета голосов минимизировали возможность фальсификации итогов голосования избирательными комиссиями. Но если раньше недобросовестные кандидаты подкупали избирательные комиссии, то теперь, по словам активистов, они стали массово подкупать самих избирателей. Подкуп избирателей, который и раньше был одной из проблем выборов, теперь становится главной и наиболее опасной угрозой», – говорится в сообщении.
Согласно отчету Ассоциации «Таза Шайлоо», несмотря на то, что внедренные технологии выдержали принцип «один избиратель – один голос», подкуп избирателей на ряде участков оказал влияние на сложившиеся результаты голосования. В основном, те избиратели, которые входили в сговор с кандидатами, подошли к процессу голосования, как к «аукциону».
Сообщается, что серьезным нарушением в избирательном процессе все еще остается «подкуп избирателей». В адрес Ассоциации «Таза Шайлоо» в день выборов в местные кенеши, 27 марта 2016г. поступали сигналы от наблюдателей, представителей политических партий, граждан о том, что на некоторых избирательных участках в городах Ош и Токмок проводилась агитация совместно с подкупом избирателей.
Хотя агитация в день голосования относится к административным правонарушениям, а подкуп является уголовным преступлением, Ассоциация «Таза Шайлоо» не зафиксировала ни одной попытки со стороны членов УИК или сотрудников правоохранительных органов принять хоть какие-то меры по прекращению подобных действий. Протоколы о таких правонарушениях вправе составлять должностные лица органов прокуратуры, а их рассмотрение осуществляется судами (ст.54 Кодекса об административной ответственности КР).
По данным отчета Ассоциации «Таза Шайлоо», избирательные комиссии не провели информационную кампанию для избирателей о новых правилах избирательного процесса, вследствие чего были проблемы, связанные с допуском к голосованию избирателей, не имеющих соответствующие паспорта гражданина КР (т.е. ID-карту, а не паспорт образца 1994 года).
Напомним, выборы в местные кенеши прошли 27 марта в шести городах и 21 аймаке. Всего приняли участие 24 политических партий.
Выборы прошли на основе обновленного Закона Кыргызской Республики «О выборах депутатов местных кенешей», изменения в который были приняты в январе текущего года. Несмотря на то, что правовую основу привели в соответствие с практикой применения инновационных технологий, которые были на парламентских выборах, ограниченный временной промежуток между принятием изменений и датой выборов не лучшим образом сказался на качестве подготовки и организации избирательного процесса.
Введение процедуры идентификации избирателей по биометрическим и персональным данным на выборах в местные кенеши, также, как и на выборах в парламент республики, явилось законодательным механизмом по предотвращению массовых вбросов бюллетеней и так называемых «каруселей» – нарушений в виде многократного голосования одного и того же избирателя на различных участках. Принцип «один избиратель – один бюллетень» был соблюден.
Испокон веков в мусульманских семьях признаком благополучия считались дети. Как правило, они всегда были многодетными. Мальчики были продолжателями рода, девочки – хранительницами семейного очага. Не случайно появилась поговорка, что настоящий мужчина должен построить дом, посадить дерево и вырастить сына, а мать – вскормить своим молоком, научить чтить традиции своих предков. Поэтому участившиеся сообщения СМИ о том, что в Кыргызстане избавляются от детей, как от ненужных вещей или позорного компромата вызывает не столько возмущение, сколько недоумение: неужели кыргызские женщины утратили вконец материнский инстинкт, заложенный в них самой природой.
Известно, что за пять лет Министерство труда и социального развития Кыргызстана доставило на родину из России более 50 детей, оставшихся без попечения родителей. Как отмечается, брошенными дети кыргызстанцев за рубежом оказываются из-за таких проблем родителей, как отсутствие постоянного места жительства, постоянного заработка, не зарегистрированный в официальном порядке брак и нежелательная беременность. Но как отмечают журналисты – эта цифра далека от реальной действительности. Только в детских домах Москвы находятся как минимум 400 детей кыргызских мигрантов. А сколько детей выбрасывают в мусорные баки, топят в реках, и попросту оставляют в подъездах многоквартирных домов и которые не смогли выжить?
Эта проблема для Кыргызстана не нова. Депутаты пятого созыва Жогорку Кенеша Кыргызстана на одном из своих заседаний поднимали вопрос о судьбе кыргызских детей, которые при живых родителях, живут в социальных домах РФ. Тогда парламентарии признали, что брошенные дети это тоже генофонд страны и нужно было решать, как их забрать и создать им условия для воспитания. Но, к сожалению, этот вопрос решался единожды, а случаев отказа от детей становится все больше и больше. И вот результат депутатской деятельности – всего восьмая часть всех малышей за пять лет попали на историческую родину.
Что же случилось, почему такая жестокость по отношению к новорожденным? Несколько дней назад в пригороде столицы был найден труп новорожденной девочки. Ранее, в селе Кок-Жар был найден мертвый ребенок. Тело девочки было в пакете, его обнаружили на мусорном полигоне и сообщили в милицию. Второй труп был найден работниками предприятия “Тазалык” на пересечении улиц Аалы Токомбаева и Алматинской. Сейчас идут поиски матерей-убийц. Сотрудники правоохранительных органов не уверены, что поиски увенчаются успехом, скорее всего дела закроют. Они же сообщили, что число брошенных детей только растет. Причем не только в миграции за рубежом, но и в самом Кыргызстане. Правозащитники давно бьют тревогу, что таким образом страдает не только генофонд страны, но и постепенно утрачивается ответственность родителей за воспитание своих детей. По словам специалистов, увеличивается число людей, отказывающихся от детей или оставляющих их в детдомах и интернатах. Правозащитница Назгуль Турдубекова рассказала о причинах такого поведения родителей: “Во-первых, так поступают люди, которые в детстве сами пережили различные виды насилия. Во-вторых, обычно это совершают женщины, которые боятся осуждения родственников. Много ведь случаев, когда делают аборты или детей выбрасывают в туалеты, продают…”. По данным ЮНИСЕФ, в различных интернатах Кыргызстана содержится около 20 тысяч детей.
Но власти Кыргызстана по непонятным причинам сложившееся положение не считают чрезвычайным. Их не волнует, что в стране растет волна насилия над женщинами, что зачастую в ЗАГС ведут несовершеннолетних подростков, что жена, не имея права голоса в семье часто оказывается с детьми на улице по воле мужа-пьяницы или дебошира.
Врач Центра защиты матери и ребенка Анара Ордокова замечает, что в основном жертвами насилия становятся девушки-подростки. По ее словам, в Кыргызстане 40 из 1000 матерей – несовершеннолетние девушки: “К сожалению, 50% забеременевших девушек – жертвы насилия. Несовершеннолетние делают аборты, их большинство. Остальные решаются на роды, так как денег на аборт у них нет. Рожают чаще скрытно, втайне, а потом оставляют детей”.
Власти, похоже, не задумываются, почему число сирот при живых родителях растет в Кыргызстане, также как и не проявляют заботы о подрастающем поколении, находящегося под опекой государства. Дети в этой стране как обуза. “Если посетите региональный детский дом в Кыргызстане, – говорит правозащитник Дилшод Муминов,- то поймете, почему говорят, что социальные вопросы здесь решают по остаточному принципу. Здания требуют ремонта, дети грязные, полуголодные. Зачастую их можно встретить среди попрошаек…”.
Буквально на днях МВД Кыргызстана выступило с возмущением о том, что на российских телеканалах продолжают муссировать “страшную историю” о продаже детей на органы в Кыргызстане. Почти детективная история, по версии СМИ, была разрешена с помощью посольства России в Кыргызстане. В новостях “Первого канала” говорится, что “5-летний Тимофей и 13-летняя Аня в Бишкеке жили с мамой и отчимом, но осенью мать умерла, а главным подозреваемым по делу о ее смерти стал отчим. По предварительной версии, мужчина задушил жену, а ее детей продал цыганам. Те, в свою очередь, уже договорились о сделке с торговцами человеческими органами. Но Аня с братом смогли сбежать и спрятаться у соседей”.
Вице-консул посольства России в Кыргызстане Анастасия Антонова в интервью “Первому каналу” рассказала: “К нам обратились соседи, которые укрыли детей. После их звонка работники посольства вместе с представителями МВД Киргизии выехали сразу же на место, забрали детей, разместили их на территории посольства. Дети находились в психоэмоциональном шоке от пережитого, мальчик пребывал в тяжелой форме дистрофии”.
Однако руководитель пресс-центра МВД Кыргызстана Бакыт Сеитов сообщил, что “неизвестно, когда, где и как все произошло…”, то есть, по его мнению, была ли эта история вообще. Фактического материала не собрано, свидетелей не найдено. А чему тут удивляться? В Кыргызстане все спокойно. Причин для беспокойства нет. А то, что стали так часто находить трупы мертвых младенцев – никого не беспокоит: нет человека, как говорится, нет проблем.
Бактыгуль Жаныбекова
| Источник – ЦентрАзия |
Сидящие сейчас во власти пришли на крови примерно 100 джигитов. С тех пор прошло 6 лет, но не заметно глазу каких-то благоприятных изменений в жизни народа. Вместо этого разделились по партиям или создают новые партии, дурачат народ, на украденные у народа деньги скупают голоса народа, переворачивают все вверх дном. У нас сейчас в Кыргызстане нет большего вопроса и цели кроме одного “как нам поднять экономику, как исправить жизнь народа, как нам довести народ до хорошего тучного времени?” Нет угрозы, бьющей снаружи, изнутри, сбоку, как в других государствах “кто-то на нас нападет, захватит, потом мы станем рабами, зависимыми от других”, и другого вопроса нет. У нас стержневой, стратегический и государственный только один вопрос – исправление жизни народа. Не будем касаться Запада, Америки, возьмем только русских. Ради репутации России в ее Думе объединились оппортунисты, оппозиция, коммунисты, поддерживают Путина. Поэтому, может быть, нашей сегодняшней власти не стоит увлекаться бесполезными дебатами, и в основном вопросе государства, а именно, повышении уровня жизни народа не говорить “ты акаевский, ты бакиевский”, а подумать о народе? А ведь общественность все видит, знает. Сегодняшние приходят-уходят на государственную службу лишь с одной мыслью “как мне увеличить свой бизнес, как расширить водочный завод, как сохранить свой ресторан, гостиницу, кафе, магазин, места отдыха, санатории, как мне увеличить еще свое богатство?” Работа законов в Кыргызстане связана с этими же вышеуказанными 500 персонами. Если все это соблюдет первый руководитель, нижеследующие должностные лица, сохранят те законы, то остальные, глядя на них, тоже пойдут по их стопам. Нельзя политизировать как дела Тюлеева и Келдибекова.
Авторы “революции” 2010 года, составители ее сценария, учитывавшие все обстоятельства, прогнозировавшие кровопролитие, президент, правительство, пришедшие в сегодняшний парламент должны прийти к взаимному консенсусу, не играть просто так в политические игры, а днем и ночью им не должна давать покоя мысль: “Как нам исправить жизнь народа?” Времени-то осталось мало, в 2017 году будут президентские выборы, до этого необходимо радикально изменить избирательный кодекс для проведения выборов президента открыто, прозрачно, чисто.
Конечно, в эффективности работы государства, по выражению Сталина “кадры решают все”. Но это связано с отбором кадров, подготовкой, объективным назначением на местах, справедливым решением кадрового вопроса. Вследствие этого сейчас необходимо избавиться от сегодняшних улыбчивых, которые со времен отцов ради личного счастья и сохранения кресла при любой власти тысячекратно переливаются красками как хамелеоны, отлично освоили льстивую угодливость перед очередным шефом. Должны прийти лучшие профессионалы, хорошо знающие свое дело интеллектуалы. У партии, руководимой самим президентом, на прошлых парламентских выборах была большая возможность для подготовки большой группы неиспорченных, чистых, научно-образованных, думающих по-новому молодых людей, для приведения их в большую политику, парламент. Но так не получилось, как и в других партиях пришла большая группа коррупционеров, местных олигархов, имеющих подозрительные деньги и говоривших “я дал столько-то денег”, необразованных, ранее осужденных, сказавших “я переговорил с президентом, нашел общий язык” (конечно, не все). Об этом открыто пишут и говорят в СМИ некоторые пришедшие из президентской партии (Момбеков). А ведь у этой партии СДПК был достаточный административный ресурс, финансовые средства и авторитет президента. Конечно, в союзные времена был значительный опыт в подготовке кадров, почему же нельзя и сейчас воспользоваться самыми продвинутыми? Так, на какую-то должность той системы приходили, повышаясь от самой нижней ступени. А сейчас ни дня не проработавшие в той системе люди сидят на больших-больших должностях. А ведь в некоторых законах пишут “должен отработать минимум 10 лет в этой системе”. Возьмем соседей казахов и русских. Например, казахский президент проанализировал перспективную молодежь. А. Сарсенбаев, М. Тажин, И. Тасмуганбетов, К. Бурханов и другие (это только те, кого знаю я). Наблюдал за работой десятков казахских, русских, другой национальности джигитов, читал написанные ими статьи, книги, или слушал их выступления на собраниях, конференциях, других местах, потом вызвал к себе: “Давайте работать для Казахстана”. Пригласил в руководимую им самим партию, аппарат, другие общественные должности, потихоньку взращивал, и сейчас они превратились в крупных государственных служащих. Мы же знаем, никто из них не имеет близости с Назарбаевым по роду-племени, или родству, или знакомству, не земляки.
В партии В. Путина “Единая Россия” имеется большая группа докторов наук, академиков, чемпионов олимпиад, артистов, авторитетных заслуженных людей. Они цвет не только Думы, но и России. А вы думаете, у нас нет основавших государственность нашего свободного государства людей, докторов науки и техники, развевавших флаг Кыргызстана на международных соревнованиях спортсменов, чемпионов олимпиад, выдающихся артистов, знакомящих заграницу с кыргызами, прославленных личностей, известных Кыргызстану своей скромностью, сказанным и сделанным, или окончивших за рубежом престижные вузы и освоивших на сегодняшнем уровне нанотехнологии, говорящих на многих языках молодежи? Есть, конечно, но у них нет денег. Следовательно, Кыргызстану не нужны. Для устранения в обществе такого перекоса была большая возможность у партии президента СДПК. Но не смогли воспользоваться. Сегодняшние депутаты в СДПК ничем не отличаются от остальных партий. Те же подозрительные люди, те же денежные, те же рвущиеся необразованные люди. Посмотрите, из 120 нынешних депутатов денег нет лишь у 4-5. Все остальные одинаково мыслящие об общественных процессах, жизни. В мировой практике государственного управления государство растет и развивается только при сохранении баланса между людьми-консерваторами с богатым опытом и либералами нового мышления.
Наши условия не отвечают никакому опыту, во главе с СДПК сидят и распределяют “этот человек относится к нам”, “а этот человек не наш”. Должно было быть наоборот – партия власти должна была действовать по объединению граждан всех взглядов.
Если сейчас мы поверим словам народа, то не сам президент, а его окружение на прошедших выборах при составлении списка якобы собрало миллионные деньги. И не это только, говорят так, будто стояли рядом и слышали, кто конкретно кому, сколько сотен тысяч долларов дал. Не хочешь верить, но, во-первых, действительно, глядя на депутатский список, вынужден верить. Во-вторых, такие слова не говорятся просто так на ровном месте. Нельзя допускать таких слов, по возможности следует уточнять на месте сказанного, написанного, дать народу открытую информацию. В противном случае все это вредит имиджу президента и всей власти. Только тогда мы избавимся от подозрительных мыслей и различных предположений в народе.
По-моему, сегодняшний президент сделал посильное для себя, может быть, было бы еще иначе, чем это? Кто знает? Его окружение издавна переплелось (со времен Акаева, Бакиева), связано друг с другом, и было трудно разрушить устоявшийся стереотип? Возможно, были вместе с ними чисто по-человечески соратниками, товарищами, сватами, в человеческих отношениях? Но свои миссии выполнили. Однако перед тем, как хлопнуть дверью, предстоит выполнить чрезвычайно большую обязанность. Это – внесение вышеуказанных серьезных изменений в избирательный кодекс, по которому избирается президент, депутаты. Конечно, на прошлых выборах внедрение аппаратов было очень большим новшеством, тем не менее имели место некоторые сомнения и подозрения. Ну, назовем это технической стороной. На президентских выборах 15 лет назад видная фигура в политике Кыргызстана, сегодняшний доктор политических наук, профессор, хорошо знающий политику Кыргызстана изнутри и снаружи Жумагул Сааданбеков говорил: “Надо ввести в Конституцию положение, чтобы на один срок президент был с Юга, на другой срок президент с Севера”. Или нам пойти на это? У общественности кредит доверия к президенту традиционно высокий. Поэтому действующему президенту надо бы сделать ставку на убедительную для большинства личность, с которой согласится большинство и которая сможет объединить в целое все политические силы (даже из других партий). В любом случае хорошо бы привести к консенсусу, далекому от открыто сказанного “закончил все деньгами”. Еще около 100 человек выступят “будем президентами”, мы не опозоримся?
Как нам теперь чисто провести выборы? Это можно исправить законом. Сейчас наш народ говорит: “Какой кандидат сколько денег даст? Какой кандидат отремонтирует дорогу? Кто нам установит трансформатор? Кто построит мост?”. Не в этом же миссия депутатства. Мы и так, раздавая деньги, скупая голоса, испортили народ. Откуда пришли те деньги? Украдены? Собраны на торговле наркотиками? Поступили из зарубежных радикальных религиозных организаций? Приобретены на убийстве людей? Сворованы в правительстве? Заработаны коррупционным путем? Или через криминал? Народу нет дела до этого, хвалит “спасибо его отцу, оказался щедрым джигитом, нам сделал это, то, дал по столько-то денег”. Вкратце народ стал смотреть не на голову, ум кандидата в депутаты, а на его карман. Как следствие этого сейчас в парламент пришли денежные, безголовые, необразованные, криминал, мошенники, разграбившие государство, коррупционеры.
Источник: газета “Азия news”
Автор: Жолборс ЖОРОБЕКОВ
“Учурда ким Жогорку Кеңештин төрөагалыгына келиши мүмкүн? – деген суроо кызуу талкууга алынып жатат. Мен ойлоймун Жогорку Кеңештин төрөагалыгына бир эле адам бар, ал Мыктыбек Абдылдаев”, – деген пикирин билдирди бүгүн, 12-апрелде kyrgyztoday.kg маалымат агенттигине экс-депутат Жылдызкан Жолдошова.
“Эгерде чын эле Өкмөт башчылыкка Сооронбай Жээнбеков келип калса, Асылбек Жээнбеков спикерликтен кетиши керек. Бул кадамды Жээнбековдор өздөрү деле билип жатышат жана алардын ой-максаты моралдык жактан туура. Тилекке каршы, Сооранбай Жээнбеков премьерлик кызматты татыктуу иштеп кете алабы? – деген суроо жаралат, аны убакыт көрсөтөт. Менин үнүм Алмазбек Атамбаевге жетсе, ЖК төрөагалыгына Мыктыбек Абдылдаевди сунуш кылат болчумун. Анткени, төрөагалык кызматка бир гана Мыктыбек Абдылдаев татыктуу. Мыктыбек Юсуповичдин басып өткөн жолу абдан тажрыйбалуу, дасыккан юрист, көптөгөн Кыргызстандын аймактарында иштеп, кызматтык тепкичтерди татыктуу басып өткөн. Чек ара маселесин жана азыркы абалды эң жакшы түшүнөт, эл арасында дагы аброю бар. Жалпы КР ЖК депутаттарына кайрыламын, сиздер М.Абдылдаевдин талапкерлигин “Жогорку Кеңештин төрөагалыгына” көрсөтүп жана колдой алсаңыздар, М.Абдылдаев өлкөнү азыркы кырдаалдан алып чыгып кете алышына мен терең ишенем”, –деген пикирин билдирди экс-депутат Жылдызкан Жолдошова.
Гүлжан Шерипбаева, kyrgyztoday.kg
Бүгүн, 12-апрелде Парламенттик көпчүлүк коалициясынын кирген КСДП, “Кыргызстан”, “Ата Мекен” жана “Өнүгүү-Прогресс” парламенттик фракцияларынын жыйындары болуп, Кыргыз Республикасынын Премьер-министри кызмат ордуна КСДП фракциясы тарабынан сунушталган КР Президентинин Аппаратынын жетекчисинин биринчи орун басары Сооронбай Жээнбековдун талапкерлиги каралды.
Аталган фракциялардын жыйындарында Кыргыз Республикасынын Премьер-министри кызмат ордуна Сооронбай Жээнбековдун талапкерлиги бир добуштан жактырылды.
Кыргыз Республикасынын Президенти Атамбаев Алмаз Шаршеновичке, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаттарына, Бейөкмөт уюмдарынын өкүлдөрү Азиза Абдрасулова, Төлөкан Исмаилова жана башка укук коргоочуларга, Кыргыз элине жана массалык маалымат каражаттарына, 7-апрель революциясынын баатырлары, 2009-жылы Балыкчы окуясынын каармандары жана Ысык-Көл районунун тургундарынын атынан К А Й Р Ы Л У У
Урматтуу Президент, депутаттар, Бей Өкмөт уюмдарынын өкүлдөрү жана журналистер биздин сиздерге кайрылуубуздун себеби төмөндөгүдөй, баарыңыздарга белгилүү болгондой, 23-март 2016-жылы камакка алынган биздин жердешибиз, кулунубуз, коомдук саясий ишмер, мурунку КР ЖК СДПК партиясынын депутаты-Кубанычбек Кадыров боюнча болмокчу. Биздин пикирибиз боюнча, Кадыровду жана Б.Асановду камакка алуу, алардын айткан сөзү үчүн гана болуп жаткан сыяктуу. Биз Кадыровго тиешелүү кылмыш ишин ар тараптуу жана объективдүү тергелишин, баардыгы мыйзам чегинде болушун талап кылабыз.
Урматтуу Алмазбек Шаршенович! Сиз оппозицияда жүргөн учурда ушу Кубаныч менен биргеликте Сизди оор күндөрү аябай эле колдон келишинче колдоп жүрдүк. Ал күндөрдү Сиз эч качан унутпашыңыз керек, бул тарых дегендей. Өзүңүз жакшы билгендей, башка окуяларды айтпаганда дагы, 2009-жылы Балыкчы окуясын эске салып коюууну туура көрүп жатабыз, ошондо Сиздин таламыңызды талашып, биринчилерден болуп так ушу агабыз Кубанычбек Кадыров Бакиевтердин бийлигинен коркпой эле, каршы туруп бергенин жакшы билесиз, ошондо дагы биз Кубаныч агабыз менен Бакиевтерден көрбөгөн кордукту көргөнбүз, таяк жеп сабалып, сасыган түрмөдө, бир жылга жакын жаттык дегендей. Ошондо Кубанычты Балыкчы РОВДсынан ур токмоко алышып, спецназдар “на колени” дегенде дагы турбай, “бакиевтерге на колени турганча, өлгөнүм жакшы, ушул жерден эле атып салгыла” деп жигитче Сиз үчүн туруп берген күндөрдү каяка жашырабыз, бул факт. Сиз дагы бул боюнча “Кубан баатыр, на колени турбай койгон” деп Форумдун алдында 2009-жылы айткан сөздөрүңүз эсибизде. Кыргызда жакшы сөз бар “жаманчылыкты унуткан эч нерсе эмес, жакшылыкты унутпаш керек” деген, анысы кандай Кубанычбек Кадыровдун Сиз жакшылыгын эч качан унутпашыңыз керек эле. “Бийликти күч менен басып алганы жатат” деген абдан чоң күнөө коюлуп жатат, таң калганыбыз, колдорунда бир курал жарак болбосо, жок дегенде бир ташы же союлу болбосо, кандайдыр бир акимиатты басып албаса, анан кайдагы бийликти басып алуу жөнүндө сөз болуп жатат, биз жердештери түшүнбөй жатабыз. Революция кыла турган ою болсо, биз жердештери УКМКдан мурун биз биринчилерден болуп угат элек го. Биздин жердешибиз Кубанычбек Кадыровду кандуу Бакиевдин учурунда дагы кан жаныбызды аябай колдоп келгенбиз, азыр дагы колдоп кеткенге толук мүмкүнчүлүгүбүз бар. Биз Кубанычбек Кадыровду камактан бошотуп жана анын үй-бүлөсүнө болгон саясий куугунтукту токтотууну талап кылабыз, мунун арты жакшылык менен бүтпөөрүн Сиздерге эскертип коюууга милдеттүүбүз. Сиздерге билинбегени менен, чынында көпчүлүк Кадыровдун камалышына абдан нааразычылыктарын билдирип жатышат. Биз КР ЖК депутаттарына эл өкүлдөрү болгондуктан четте турбастан, бул ишке саясий баа беришин талап кылабыз, ал эми Бей Өкмөт уюмдарынын өкүлдөрү Азиза Абдрасулова, Төлөйкан Исмаилова жана башка укук коргоочулардан адам укуктары, ошонун ичинде Кубанычбек Кадыровдун, Бектур Асановдун укуктары бузулбашына жол бербөөсүнө жана ар тараптан колдоо көрсөтүүлөрүнө суранабыз. Бул кыргыздын патриот жигиттери (Кадыров, Асанов) чындыкты, калыстыкты, карапайым элдердин көйгөйлөрүн айтканы үчүн камакта жатышат, чындап келгенде бизге окшогон карапайым элдер деле азыр жыргап, куунап жашап жаткан жерлерибиз жок, аябай эле кыйналып жашап жаткан учурубуз, өзгөчө светке, жер салыгы жана башка толуп жаткан салыктарын айтпай тим коелук, кредиттерибизди, күнүмдүк болуп жаткан көйгөлөрүбүздү сөз кылбай койгонубуз оң го.
Терең урматтообуз менен,
7-апрель революциясынын баатырлары, 2009-жылы Балыкчы окуясынын каармандары жана Ысык-Көл районунун тургундары:
С.Мусабаев
К.Мусаев
Б.Касымов
С.Мамбеталиев
Н.Кожакматов
Ж.Кубатбекова
Ж.Асанова
Н.Турдакматова ж.б
Аксы районунда мен билгенден эки жол бар. Ала-Букага кеткен үчүнчү жол бар. Ар бир адам кыргыз элин, өзүнүн жашаган жерин, киндик каным тамган жерди сакташыбыз керек. Бийликтегилердин бул жөнүндө башы да оорубайт. Бул дүйнөдө мекен үчүн сүйүп өткөн адам болуш керек. Мына Өзбекстан биздин ата бабабыздан бери келе жаткан жолду талашып жатышат. Биз буга кантип чыдап карап турабыз. Азыр Аксы районунун элин алсак, мына жаш балдар турат. Бул силердин жериңер. Силердин балдарыңардын, небере чөбөрөлөрүңөрдүн жерлери. Биз кыргыз эли, биздин ата бабаларыбыз киндик канын төгүп, келечегибизди ойлоп, тарыхыбызды сыйлап, өзүбүздүн жер экенин айтып, баатыр эл экенибизди даңазалап, кошуна колоңдорубузга дагы билдиришибиз керек. Биздин чек араны мыйзамдын чегинде сүйлөшүш керек. Анда болуптур, баш мыйзамдын негизинде гана сүйлөшөлү. Элдик кошуундарды түзөлү. Бул бир гана Аксыда эмес, Баткендин көп жерлеринде да ушундай маселелер болуп жатат. Баардыгы келечек муундар, ата бабаларыбыздын өтүп кеткен арбактары үчүн кыргыз элинин келечеги үчүн жасайлы, кыргыз элинин келечеги үчүн тик туралы.
Баяна Кулова
Булак: “Жаңы ОРДО”
Арсланбек Малиев башында турган “Аалам” саясий партиясынын теңтөрагалары Жылдызкан Жолдошова жана мүчөлөрү тарабынан, Ата-Бейит мемориалдык комплекске жакшы тилектер менен 5 апрель күнү бак-дарактарды олтургузушту. Бул бак-дарактар башка жактан сатылып алынбай, өзүбүздүн Арсланбап жаңгак токоюнан алынып келинген алма, жаңгак көчөттөрү Ата бейитте жаткан репрессиянын курмандыгы болушкан улуу инсандардын жана 7-апрелде каза болгон баатырларыбыздын урматына арналып олтургузулду. Ушундай акциялар «Аалам» партиясынын мүчөлөрү тарабынан мындан ары да жасала берээрине эч ким шектенбейт. Болуп өткөн акция боюнча Жылдызкан Жолдошова учкай төмөнкүлөрдү айта кетти: “Аалам” партиясынын мүчөсү Ноокен районунун тургуну Манас Ахматовдун демилгеси экенин, о.э. Манас 200 бак дарактын көчөтүн атайын Жалал-Абад облусунан алдырып келгенин, анын ичинен 150 даанасы жаңгак, ал эми 50 даанасы алма көчөт экенин белгиледи. Бак тигүүнүн негизги максаты Кыргызстанда тынчтык, биримдик, улуттар арасындагы ынтымак, өнүгүү болсун деген жакшы ой-тилек менен тигилгенин белгилеп кетти. Бүгүнкү акцияга «Аалам» партиясынын өкүлдөрү гана катышпастан, көптөгөн өкмөтт эмес уюмдардын өкүлдөрү да катышышканы кубандырат.
Ал эми Арсланбек Малиев болсо мындай иштер дагы уланаарын айтып биз менен оюн мындайча бөлүштү. “Бул биринчи жолу эле өтүп жаткан акция эмес. Ишембилик өткөрүп Бишкек калаабызга да дарактарды, гүлдөрдү эктик. Менин төрөлгөн жеримден, Арсланбаптан атайын М. Ахматов жаңгаң көчөттөрүн алып келгени, мени өзгөчө кубантты. Кийинки кадамдарыбыз Тогуз-Торо шаарынын урматына дагы бак тигебиз деген ойлор бар”- дейт, А.Малиев.
Албетте дарак тигүү адамдын милдети болуп эсептелингендиктен, мындай демилгени баардыгыбыз колдошубуз керек деп ойлойм. Атайын Арсланбаптан алынып келинген бак-дарактар көктөп, партиянын иши да алдыга жыла берсин демекчимин.
Булак: “Жаңы ОРДО”
АКШнын банги заттар менен күрөшүү агенттигинин (DEA) эксперттери синтетикалык банги заттардын мыйзамсыз жүгүртүүсүн азайтыш үчүн жана сатуу таратуу менен алектенген кылмышкерлерге, тергөө амалдарын жүргүзүү тууралу өз тажрыйбасы жөнүндө айтып беришти. Бул тууралу АКШнын Кыргызстандагы басма сөз кызматы билдирет.
«Спайс» деген ат менен белгилүү болгон синтетикалык банги заттар, дүйнө жүзү боюнча өсүп жаткан көрүнүш болуп саналат. Синтетикалык банги заттардын колдонуу таасири классикалык оор банги заттар сыяктуу белгилер менен коштолот.
Өткөн жылы Кыргыз Республикасынын өкмөтү кошумча 85 жаңы психотроптук заттар «спайстар» менен күрөшүү багытында көзөмөлдөө иш-чараларын аткарган, бирок күн сайын жаңы психоактивдуу заттардын саны өсүп жатат, өндүрүүчүлөр жаңы химиялык түзүлүштөрүн түзүү менен мыйзамды айланып жаңы жолдорун табып жатат.
Тергөөчүлөр, прокуратура кызматкерлери, дарыгерлер жана Банги заттарды контролдоо боюнча мамлекеттик кызматынын лаборатория адистери, Ички иштер министрлигинин жана Кыргыз Республикасынын соттук экспертиза мамлекеттик борборунун өкүлдөрү өздөрүнүн кесиптик тажрыйбалары менен бөлүшүп, талкууга орчундуу салымын кошуп келет. Бул адистер жаңы заттардын пайда болушун аныктоодо, укукбузуучуларды изилдөөдө жана медициналык эмес максаттар үчүн банги заттарды колдонгогон жарандарды дарылоо боюнча маанилүү ролду ойнойт.
Бул иш-чара Бириккен Улуттар Уюмунун Банги заттар жана кылмыштуулук боюнча башкармалыгынын (БУУБКБ) тарабынан уюштурулган.
Урматтуу кут конгон Аксы жери. Мен Таластан болом. Илгертеден Жеңижок атабыз байырлап кыргызга аты чыккан, кыргыздын даңкын чыгарган акындардын башында турган берекелүү Аксы жеринен кандай гана мыкты азаматтар чыккан. Анткени аккан арыктан суу агат, ыйык жердин өзгөчө ыйыктыгы бар. Аксы окуясы болгондо баарыбыздын жүрөгүбүз канаган. Аксылыктан курсагынын ачтыгынан же болбосо кийиминин жыртыгынан, нан сурап айлык сурап чыккан эмес. Алар Кыргызстандын элинин жеринин бүтүндүгүн мамлекеттин бекемдигин сактап калалы деп чыгышкан. Ошол жерде Үзөңгү-Кууш деген кыргыздын жерин, Азимбек Бекназаров деген баатырын коргоп чыккан. Ошондо айрым трайбалист адамдарды гезитке “Эми бул Үзөңгү-Кууш Аксыда эмес го. Унчукпай эле олтура бербейсиңерби. Биз деле олтурбайлыбы” деп жаздырышкан. Андай эмес туугандар. Аксыдан бир метр жер кетсе менин жүрөгүм канайт. Кыргыз атабыз ушунча жерди, элди миңдеген жылдар бою кан менен кармашып канжарын аябай кашык каны калганча согушуп, санжырада айтылгандай сулуу аялын, күлүк атын берип бирок жерди кашык каны калганча согушуп жатып сактап калышкан. Анан ошол жерди талаш жер экен деп кармата бергенге эч кандай акыбыз жок. Мен ушунча болду бир окуяны айтып берейин. 2009-жылы мына азыр ушул жерге келип сүйлөп кеткен Темир Сариевдин жанында президенттик шайлоо убагында экөөбүз 35 күн чогуу жүрдүк. Ошондо ушул Аксы районуна келгенбиз. Келе жатып айланма жерден өттүк. Ошол жерден жүрөгүбүз канаган өтүп кеткен жерлерди көрүп. Ошол жерден Темир байке “биз бийликке келгенде ушул жерден чек араны бекемдеп, жерди сакташыбыз керек” –деп күпүлдөгөн. Бүгүн мына ошол максатына жетти, премьер-министр болуп олтурат. Парламенттик мамлекетте премьер-министр эң чоң кызматтын адамы. Бүттүк мамлекеттик структуралар, УКМК, Коргоо министргили, Прокуратурадан башкасынын баардыгы премьер-министрге баш ийет. Бирок ошол адам келип алып “Биз деген сүйлөшүп жатабыз, ойлонобуз” деп мурдагы бийликтегилердин сөзүн сүйлөп жатат. Кээ бирлер жазып жатат, 38 гектар экен эмне болмок эле деп. 38 гектар эмес, 38 метр тагдырды чечет. Албетте бул жерде чоң саясат бар. Ислам Каримов коңшу Өзбекстандын президенти абдан акылдуу кеменгер адам. Балким ал сынап жаткандыр. Бирок ал кыргыздын эгемендүүлүгүн, мамлекеттүүлүгүн урматташы керек. Анткени ал өзү Орто Азиядагы 5 мамлекет эч кимге багынбай өз алдыбызча ынтымакта бири-бирибиздин эгемендүүлүгбүздү урматтап жашашыбыз керек деп айткан. Мына ушул нерсени аткарышы керек. Биздин бийлик Сары-Булак деген жер деп ачык айтышы зарыл. Азыр аким Медет Айдаралиев баш болуп Дүйшөнбиев деген чек ара кызматынын башчысы төш болуп баардыгы бир ооздон “Чала-Сарт” деген талаштуу жер деп бакылдап жатышат. Сары-Булак кыргыздын жашап жүргөн, ушул күнгө чейин колдонуп келген жери. Эртең өзбектер келип туруп “Макул такталбаган жер экен, бөлүшөбүз” –десе эмне дейбиз. Такталбаган жер болсо Эл аралык норма менен алганда жерибиз теңме тең бөлүнүш керек болуп калат.Бул биздин мамлекеттин айрым жетекчилеринин мамлекетке болгон чыккынчылыгы. Сөздү сүйлөгөндө абайлап сүйлөш керек. Кыргыздын эгемендүүлүгүн коңшу мамлекеттер урматтасын. Манастагы “Каркыра” деген Көкөтөйдүн ашы өткөн жайлоону келечек балдарыбызга кайсыл жакта десе Казакстанда деп кантип айтабыз? Бир кезде Чыңгыз Айтматовдун “Эрте келген турналар” деген чыгармасында кош айдаган жигиттер жөнүндө сонун аңгемелерди жазган. Суланмурат, Анатай, Мырзагүл соко менен кош айдаган жерлер азыр баардыгы Казакстанга берилип кеткен. Мен атайын Көк-Сай, Кара-Буура деген Казакстан менен чектешкен айылдарына барып, өтүп кеткен жерлерди өз көзүм менен көрдүм. Жергиликтүү элге айтпай, билгизбей туруп 4 500 гектар жерди өткөрүп берип салышкан. Карапайым эл зым тартылып жатканда да биздин жер деп ойлошкон. Мал дагы ары өтүп бери өтүп жайылып жүргөн. Бир күнү 2010-жылы тополоң болоору менен Назарбаев чек аранын баарын бекемдеттирип зым менен тосулуп калды. Биз эл чырылдаганынан барсак ал жерлер 90-жылдары эле өтүп кетиптир. Биздин саясатчылардын жылма саясатынын айынан ушундай акмакчылык иштер жасалган. Биз мындан кийин андай нерселерге жол бербешибиз керек. Албетте баардыгы дипломатия достук менен чечилүүсү зарыл. Бирок биз өз позициябызга турбасак болбойт. Атамбаев Москвага барып алып, Улуу Ата-Мекендик согушта кимдин адамдары көбүрөөк баргандыгын Каримов менен такташкандын ордуна чек ара, мамлекеттик маселелер боюнча ошентип талаш тартыштык кылса жарашмак. Майда чүйдө сөздөрдү сүйлөп “Кошуналарга тизе бүкпөйбүз, Акаев менен Бакиев жаңы жылдын алдында жалдырап жүргөн. Мен барбайм. Мындан кийин кошуналар кандай кылса ошондой кылабыз. Алар бирди көрсөтсө биз экини көрсөтөбүз” –деп бакылдап жүрүп бүгүнкү күндү алып келди. Ушул окуядан бир же эки күн мурун Ошко барып оппозициянын баарын шыбап, карга кузгунга, чыккынчыга теңеп укмуш сөздөрдү айтып каргап шилеп келген. Ошондон эртеси күнү ушул окуя болду,бүгүн дымы чыкпай үйүндө жатат. Бул деген кандай, биз деги мамлекетпизби? Бизде президент барбы жокпу? Ошондуктан мен буга чейинки позициямды дагы бир жолу кайталайм. 2013-жылдан баштап айтып келгем. Алмазбек Атамбаев президенттикке татыксыз. Ал мамлекеттин башчылыгын өткөрүп бериши керек. Атамбаевдей бизге жетекчи болгон эмес, болбойт дагы. Ошондуктан Атамбаев кетсин.
Булак: “Жаңы ОРДО”
Ооган талибдери согуштук күчтөрдүн “жазгы чабуулун” баштай тургандыктарын билдиришти. Согушчандар 12-апрелде электрондук кат жолдоп, жергиликтүү убакыт боюнча таңкы беште сокку ура тургандыктарын кабарлашкан.
Өз билдирүүсүндө согушчандар “АКШ баскынчыларына каршы жихад жарыялай тургандыгын жана бул 15 жылдык согуштагы ыйык милдети экендигин” белгилешкен. «Талибан» тобу 2013-жылы набыт болгон лидери Мохаммад Омар молдонун урматына “Операция” аттуу согуштук иш-аракеттерди баштай тургандыктарын билдирүүдө.
Талибдердин жаңы лидери молдо Ахтар Мансурдун келиши менен Ооганстандагы согуш оту кайрадан тутанды. Былтыр анын жетекчилиги алдында түндүктөгү Кундуз шаары бир нече күнгө басылып алынган болчу.
11-апрелде мотоцикл минген жанкечти-талибдин айынан Ооганстандын чыгышында автобуста бараткан 12 жаш жоокер каза тапкан. Бир нече сааттан кийин ушундай эле жардыруудан Кабулда дагы эки адам каза болгон.
Урматтуу туугандар, 1994-жылы көчкү болуп чек арага көчүп келгенмин. Өзүбүз чек арага туш болуп калганыбыз аз келгенсип үлүш жерлерибиздин баары Сары-Булакта. Тебелеп-тепсеп Өзбекстан жыргап жатат. 2011-жылы алар тебелеп чек араны казаарда жолдошум экөөбүз аскерлерге келгенбиз. Өзбек аскерлери бизге автоматын такаган. Мен качкан жокмун, чалым да качкан жок. Ошол жерден атсаң ат, бирок жерди бербейм дегенбиз. Мамлекеттик каттоого, СНБга телефон чалып кыскасы айыл башчыларын топтоп бир жума тытышып жүрүп казыктарын алып ыргытып салганбыз. Өзбектер казыктарды кагып, вышка орнотуп, жолду бузабыз дешкен. Ошол жерди бербейли деп чалым экөөбүз бир жума көкүрөгүбүздү окко тосконбуз. Биз ал жерди каздырбай койсок, бизден кийин 5 метр алыстыктан казышкан. Ошентип алдырбай калган нерсени алты жылдан кийин кантип өкмөт ошол жерди алдырып коёт. Катын башым менен мен турганмын ошол жерде автоматтарга көкүрөгүмдү тосуп. Эмне үчүн өкмөттүн күчү жетпейт. Ошончо кирип келишсе да басып келишпейт биздин башчыларыбыз. Мына чек арада турабыз. Эч нерсе каралбайт, кылынбайт, статус берилбейт силерге дейт. Эмнеге берилбейт. Ошол чек араны биз коргойбуз. Күн сайын аскери келет мага мылтыгын көтөрүп алып. “Эже канча адам жашайсыңар, бул жерде адам жашайбы?” деп сурай беришет. Баардыгы бар баардыгында жашайт деп коём. Мен ошол жерде турам. Күйөөм өтүп кеткен жалгыз кемпирмин. Ошол Гүлбактагылардын баардыгы ошол жерде чек ара үчүн жашайт. Бирок мен жеримди элимди бергим келбейт. Ушундай кыйналып жашасак дагы бизде тынчтык же көңүл буруу деген жок. Анысы аз келгенсип жөлөк пулдарыбызды дагы силерге берилбейт деп кыркып салды. Эмне үчүн бизге жөлөк пул бербейсиңер десем жетим жесирлерди чет мамлекет каржылайт имиш. Ушуну карап койгула, жогору жактарга үнүбүз жетпей жатат. Кетким келсе мен деле этегимди түрүп кетип калам,бирок жеримди таштап кетким келбейт.
Булак: “Жаңы ОРДО”
Женевада өтө турган расмий Дамаск менен оппозициянын ортосундагы тынчтык сүйлөшүүлөрүнүн алдында Сириядагы зордук-зомбулуктун артып жаткандыгына АКШ кабатыр болуп жаткандыгын билдирет.
Мамлекеттик департаменттин басма сөз катчысы Марк Тонер ок атууну токтотуунун үзгүлтүккө учурашы боюнча жоопкерчиликти сириялык армияга жүктөдү. Анын айтымында мамлекеттик катчы Жон Керри телефон аркылуу Орусия ТИМ башчысы Сергей Лавров менен сүйлөшүп жатып, бул багыттагы тынчсыздануусун билдирген. Керри тынчтык сүйлөшүүүлөрүнө саналуу сааттар калганда Орусия ок атуу режимин токтотууну кубаттай жана бекемдей турганына ынангысы келет.
Оппозициянын колунда болгон Алеппого чабуул жасоо үчүн сирия армиясы кошумча күчтөрдү тартып жаткандыгына АКШ тынчсызданууда. “Эгер алар элдешүү жараянына катыша турган оппозицияга сокку урса, бул ок атуу режимин бузуу болуп эсептелет”, -деди мамлекеттик департаменттин өкүлү.
Сириядагы режимди өзгөртүүгө багытталган саясий жараяндардын шарты туурасындагы макулдашууга Дамаск даярбы деген жаңы күдүк ойлор жаралууда. The Wall Street Journal гезити билдиргендей, бейшемби күнү Женевада өтө турган сүйлөшүүлөргө расмий Дамасктын өкүлдөрү Башар Асадды бийликте сактап калуу үчүн келишет. Гезиттин маалыматына карганда, өткөөл мезгилде Асаддын кызматтан баш тартуусун формалдуу түрдө жактаган Кремлдин басымына сирия бийлиги багынгысы келбейт.
Эл аралык деңгээлдеги журналист Жаңыл Жусупжандын ысымы “Азаттык” радиосу аркылуу журтубузга жакшы тааныш. Бир нече тил билген (орус, немис, англис, чех), дүйнө кезип кайда барбасын, кыргыздардын изин издеп жүргөн бул кызыбыз бир топ жылдардан бери кино тармагында да өз күчүн сынап келет. Анын Түркиядагы кыргыздар тууралуу “Улуу Памир” даректүү тасмасы буга чейин элибизге тартууланган. Жакында Жаңыл Жусупжандын Жерге-Тал кыргыздары тууралуу тартылган “Каратегинден кат” аталган документалдуу, толук метраждуу жаңы тасмасынын бет ачары болуп өтмөкчү. Анын алдында Кыргызстанга анда-санда “төркүлөп” келе калчу таланттуу кызыбызга атайы жолугуп маек курдук.
— Жаңыл, элиңе куш келипсиң! “Каратегинден кат” документалдуу тасмаңда эмнени айтайын дедиң эле?
-…Бүгүнкү күндө кыргыздар көчмөн болуп бүт дүйнөгө таркап кеттик, анан кайсы жерге барбайлы азчылыкты түзүп калабыз. Кезинде тоодон түшүп айылга келгендер деле азчылык болгонбуз туурабы? Биздин жашообузда азчылык деген түшүнүк ошондой ар түрдүү. Мисалы, бир айылда туруп эле эч жакка кетпесем, ошол жактын ыргагы менен күн өткөрүп, тээ атам замандан беркидей, чоң ата-чоң эне, таята-таенелерибиздин бейкапар турмушу менен жашай берсем мен бактылуу болоор белем же эрим алкаш чыгып күндө сабайт беле, тогуз бала төрөп, балпайган байбиче болуп төрдө отурат белем дегендей ойлор болбой койбойт эмеспи.
Кинодо жеке өзүм аркылуу ушул өңдүү ой калчап, Тажикстандагы кыргыздар аркылуу сизге, бизге окшогон азчылыктын тагдырын айткым келди. Азыр бүт дүйнө элдери согуштан жана башка себептерден улам жер которуп атат. Бул тема жалпы эле бүгүнкү адамзатына тиешелүү болгондуктан, анын оош-кыйыш жактары, анын артында турган тагдырлар ар бир адамга кызыктуу болсо керек деп ойлоймун.
Ал эми Тажикстан тарапка биринчи барганыма быйыл беш жыл болду. Төрт жылдан бери кино тарттым. Такай Тажикстандын өкмөтүнөн аккредитация алып иштедик. Ансыз ал жакта кенен жүрө албайсың, көзөмөл күчтүү, сапаттуу кино тарта албайсың. Анан ал жактагы кыргыздарга дагы зыяны тийбеши керек. Себеп дегенде бир кыргыз келип алып, кино тартып жүрөт десе ал ким экен, көздөгөн максаты эмне экен деген суроолор болбошу керек. Ошентип тоолук элдердин тарыхын, турмушун, маданиятын тартабыз дедик. Чындыгында эле ошондой, бардыгы ачык-айкын болду.
— Маданияты деп калдың, Жерге-Талдагы боордошторубуздун маданиятынан эмне өзгөчүлүктөрдү байкай алдың?
— Өзгөчөлүктөрдү чукусак таба беребиз. Менин оюмча окшош жактарын издешибиз керек. Анткени тилди анча-мынча чалып сүйлөсө же чыныны башкача кармаса ошону укмуш ачылыш жасаган катары бабырап канча сөз кылабыз. Алардын жашоосун кинодон көрөсүздөр. Менимче биздин ата-энелерибиз ошондой жашоону башынан өткөргөн — тоодо жөнөкөй турмушта жашаган, неберелерин баккан, адамгерчиликти жогору койгон.
Биз бүгүнкү күндө неберелерибизди эмес, балдарыбызды бакпай атабыз го. Акчанын артынан түштүк, ай талаалап кеттик. Той-топурдан колубуз бошобойт. Илгери той үйдө өтүп, балдар кой сойгонду, боорсок бышырганды үйрөнгөн, конок тосконду билген, коноктордон каадалуу сөз уккан. Бүгүн компьютер ойноп отурушат, анткени биздин алар менен ишибиз жок. Жерге-Талда салттуу үй-бүлө сакталган. Ата-энесине, чоң ата, чоң энесине ишенишип көп балалуу болушат. Бардыгы кимиси эмне кылып жатат көз салып, баланы чоң ата, чоң энеси кезектешип карап, бешик терметип отурушат. Алар бактылуу адамдар.
— Тажикстандагы Жерге-Тал кыргыздарына жарандык согуштун кесепети катуу эле тийсе керек?
— Балээнин баары ошол кезден башталган. Ал жөнүндө сөз болот. Негизи кино ошол жөнүндө. Түз айтылбаган менен, алар кантип качкын болду, кантип өз жерин, киндик каны тамган жерин таштап кетишти, ушунун бардыгынын залдарын көрөбүз. Кинодо зарлаган эне бир кызым Бишкекте, бири Токмокто, ооруп калсам, өлүп калсам эмне болот?” деп күнүгө ойлойм деп жатпайбы. “Согуш болбогондо, СССР кулабаганда биздин жашообуз башкача болбойт беле, элибиз чачылбайт эле, өз жерибизде жакшынакай жашабайт белек” дейт эне. Ошол кезде моджахеддер менен сакалчандар жетекчилик кызматтагы кишилерди өлтүргөнүн өлтүргөн, мууздаганын мууздаган, үйлөрүн өрттөп, жүрөгүнүн үшүн алып, качууга аргасыз кылган. Качканда да балдарын моюнга көтөрүп Алайдын тоолору менен жөө качкан. Биз булардын трагедиясын билбейбиз. Көңүл бурбайт экенбиз. Ал жөнүндө көптөгөн роман жазса, кино тартса болот. Кыймылдабай эле жатат. Ошентип Тажикстандан качып келген кыргыздарды түшүнбөйт экенбиз. Менин максатым деле ушуну туура түшүнсөк, адамгерчиликти унутпасак, негизи адам экенибизди унутпасак дегенди айткым келди. Алардын канча кылымдар бою ошол жакта жашаган, түптүү журт экенин, баарыбыз кыргыз жана негизгиси адам экенибизди аңдай алсак кана?
Мисалга алсак, Кытайдагы кыргыздар башка мамлекеттин тутумунда жашап атат, ошого жараша алардын тилинде кандайдыр бир колорит бар, биз ошого асылып алардан кыйынбыз дейбиз. Атургай менин күйгөнүм, мургаптык кыргыздар жерге-талдык кыргыздардан кыйынбыз деп бой көтөрүшөт. “Тууган күйдүрүп айтат” дейт, эки жагы тең эле Кыргызстанда кыйын шарттарда жашап атышканын билебиз. Абалдары кыйын. Жер, жарандык алалышпайт, жашаганга үй, жумуш таба алышпайт. Анан бири-бирине бой көтөрүшкөнү мени тан калтырат. Кыйналган турмуштан келген элди бул жакта «тажик» деп сөөмөй кезешет.
Ушулардын баары мага түшүнүксүз. Булар бизде, күнүмдүк жашообузда болуп жаткан нерселер. Биз бири-бирибизден жамандык издеп, кемчилигибизди аңдып тургандайбыз. Адамдын адамгерчилигин, адамдык сапатын баалай албай калгандай сезилет мага. Биринчи орунга акча чыккандай, акчага сыйынып жашап жаткандайбыз. Адамды сыйлоо, кыргыз элине мүнөздүү салт, үрп-адат дегендердин кадыры кетип бараткансыйт.
— Мындайга биз өзүбүз көнүп деле калгандайбыз. Ушунча көнгөн окшойбуз кээде өөн учурабайт деле… Өз материалдарыңда жерге-талдык кыргыздардын улак тартканын, улакчылары ким экенин дайыма айтып келесиң, ал жакта улакты катуу тартышат бекен?
— “Улак” дегенди Жерге-Талда эң чоң спорт деп атасак болот. Ар бир жаш улан же кичинекей бала улак дегенде ичкен ашын жерге коет. “Бир жакшы атым болсо, улак тартсам” деп кыялданып өсөт. Улакчыларды урматташат. Улакты кыйын тарткандар жашы сексен — токсонго келип калганда алдынан өтүп, улакты адегенде ошолордун алдына өңөртүп беришет. Бул сыйлагандын белгиси. Бул кинодо улакчы Найман ата бар. Ал чоң улакчы болгон. Андан тышкары Хамид Боронов деген агай бар. Жаш кезинде мыкты улакчы болгон. Быйыл 80 жашына карабай улакка түштү.
Өзүм байкаган бир көрүнүштү айта кетейин. Бишкекке келгенимде компьютердик клубдагы катар-катар тизилген орундуктарда мектеп окуучуларын көп байкайм. Алардын көргөн-билгени ошол компьютер, виртуалдык дүйнө. Ал эми Жерге-Талда мектеп балдары компьютер менен иши жок. Алар эне-атасы улакка жибербей коебу деп кандай иш болбосун аткарууга даяр. Ал балдар ошентип эзелки кыргыздардай ээр үстүндө эр жетишет. Кыргызстандын шаарларында жаштар үчүн улакчылар клубун ачып, ат бакканды, ат таптаганды, улак тартканды үйрөтсөк кана деген тилегим бар.
— Жаңыл, кыргыз журналистикасында дүйнөнү эң көп кыдырган жагынан Гиннес китебине киргидей болдуң окшойт. Ошол учурдагы алган таасирлериў тууралуу айта кетсең? Жаңылбасам былтыр кыргыз туусун желбирете алачыкка илип, Чукоткада бугу минип жүргөндөй болдуң беле?
— Кыргыздар башка айылга барса деле буларда мындай экен, андай экен деп
салыштырып карайт эмеспи. Анын сыңарындай аалам кезип, эл-жер көргөндө дароо салыштыра баштайсың. Мен эл-жер көргөндү өзүңдү таануу дейт элем. Бул бир бүтпөгөн процесс. Канча тил билсең, ошончолук адамсың деп айтылат го, канчалык каякка барба, кайсы элди көрбө адегенде, кимиси менен баарлашпа, өзүңдү, өз элиңди ойлой баштайсың. Мен киммин, бул жашоодогу ордум кайсы дегендей ойго түшөсүң.
Эми Россияны айтып калдыңыз, Чукоткада Россиянын башка жактарындай эле биздин кыргыздар бар экен. Бири врач, бири башка дегендей. Аларга акчаны жакшы төлөйт, эки жарым айлык эмгек эргүүсү бар. Ошого кызыгып иштеп жүрүшсө керек. Көбүнчө жалгыз жарым, кыштын караўгы түндөрүндө аларга кандай ойлор келип, жалгыздыктын мухитине кандай чөмүлөт деп өзүмдөн-өзүм сурайм. Анткени чет өлкөдөгү турмуштун өзгөчөлүктөрү мага бөтөн эмес. Бул тууралуу «Каратегинден катта» да бар. Эми ар ким өзү билет денизчи. Мен бул туура же туура эмес деп айта албайм. Мен болгону алардын мекенинде калган балдары, ата-энеси кантти экен деп кабатырмын. Жанагы акча кубалап кетип, көп нерседен ажырап баратабызбы дегенимдин төркүнү ушул.
Негизи кайда, кайсы өлкөгө барбайын кыргыздарымдын изин издеп жүрөм. Сөз сонунда айтаарым, Кытайда болгонумда артыман атайын кишисин аңдытып коюп, жолуккан кыргыздар менен кенен баарлаша албадым. Бүгүн кыргыздар бир гана Кыргызстанда эркин жашап жатышат. Биз буга анча маани бербейбиз, бирок бул кашкайган чындык. Ошол эркиндигибизди баалап, ар кимдин май токочуна алданбай, өз балдарыбызды өзүбүз тарбиялап, мамлекетибизди чыўдасак деген тилек. Ал үчүн өз арабызда да, коўшулар менен да адамгерчиликтүү, сый мамиле түзүшүбүз милдет, калганы жараткандын колунда эмеспи. Ал эми кинонун бет ачары 9-апрелде, саат үчтө, Ч.Айтматов атындагы Кино Үйүндө өтөт. Бардыгыңыздарды келип көрүп кетүүгө чакырамын. Кирүү акысыз.
Темирбек АЛЫМБЕКОВ
Булак: “Жаңы Агым”
Парламенттин профилдик комитетинде “Чет элдик агенттер тууралуу” мыйзам долбоору каралып жатканына байланыштуу Ак үй алдында укук коргоочулар митинг өткөрүшүүдө.
Акцияга чыккандардын бири “Кылым шамы” коомдук фондунун жетекчиси Азиза Абдирасулова Жогорку Кеңештин Конституциялык мыйзамдар, мамлекеттик түзүлүш жана соттук-укуктук маселелер, регламент комитетинде кворум жок болгонуна карабай депутаттар мыйзам долбоорун карашууда. Мындан башка депутаттар тийиштүү тараптарга алдын ала маалымат бербей, жашыруун күн тартибине маселени алып чыгып жатышканын сындады.
“Чет элдик агенттер тууралуу” мыйзам долбоору 5-чакырылыштын айрым депутаттары тарабынан демилгеленип, былтыр биринчи окууда кабыл алынган. Бүгүнкү комитеттеги талкуудан кийин ал 14-апрелге Жогорку Кеңештин пленардык жыйынына чыгарылганы жатат. Демилгечилер пикиринде, бул мыйзам өкмөттүк эмес уюмдардын ачык-айкын иштешине шарт түзөт.
Укук коргоочулар эгер аталган мыйзам кабыл алынса Кыргызстан адам укуктарын бузган тоталитардык өлкөгө айланарын айтып тынчсызданууда
Кыргызстанда Дин иштери боюнча мамлекеттик комиссиянын карамагында иштей турган Диний кырдаалды изилдөө борбору ачылды. Расмий ачылыш аземи бүгүн, 12-апрелде өттү.
Бул мекеме диний чөйрөдөгү изилдөө, мониторинг жана билим берүү иштери менен алектенмекчи. Ошондой эле эл аралык уюмдар менен жигердүү кызматташып, маалымат алмашып турат.
Борбордук Азиянын бардык республикаларында акыркы жылдары радикалдуу жана экстремисттик диний агымдар күчөп баратканы байкалган. Сирия менен Ирактагы согушка катышкан кыргызстандыктар жөнүндө маалымат алгач үч жыл мурун жарыяланган. Расмий маалыматка ылайык, андан бери ал жакка 500дөн ашуун кыргызстандык жаран жөнөп кеткен.
Бийлик диний экстремизмдин алдын алуу боюнча бир топ чараларды көрүүдө. Аталган борбор дин маселелери боюнча кеп-кеңешин айтып, жаңжалдардын алдын алуу, болтурбоо жана аларга жооп кайтаруу боюнча сунуштарды иштеп чыгып, мамлекеттик жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын кызматкерлеринин диний маселелер боюнча квалификациясын жогорулатууга кол кабыш кылып, калктын диний сабаттуулугун арттырууга көмөктөшөт.
Базар-Коргон районунда кытайлык ишкерлер бардык ыңгайлуу шарттары бар 5 кабаттуу 80 батирлүү турак-жайды курушат деп маалымдады өкүлдүн басма сөз катчысы. 8-апрелде өкүл Жумагүл Эгембердиева Базар-Коргон районуна болгон расмий иш сапарынын алкагында Кытай Эл Республикасынан келишкен кытайлык ишкерлер менен жолугушту. Базар-Коргон районунун акими Таалайбек Дөлдөев жана Кытай Эл Республикасынын Шинжан провинциясынын Артыш шаарынан келген үй-бүлөлүк турак-жайларды курууга адистешкен компаниянын генералдык директору Хуан Чжи Бин көп кабаттуу үйлөрдү куру боюнча эки тараптуу меморандум түзүшкөн.
– Базар-Коргон районунда турак-жай салуу үчүн жер участокторун сурагандардын саны аябай көбөйгөн. Райондун борборундагы Базар-Коргон айыл аймагында 5 миң жана Кеңеш айыл аймагында 2,5 миң жаш үй-бүлөлөр турак-жай салуу үчүн жер участокторун алуунун кезегинде турушат. Ушул маселени ийгиликтүүоң жагына чечүү максатында биз кытайлык ишкерлерди чакырып, сүйлөшүп жатабыз. Курулушу быйылкы жылга белгиленип жаткан 5 кабаттуу 80 батирлүү турак-жайлар 1 жана 2 бөлмөлүү батирлерден турат. Ал батирлерди жаштарга ипотекалык кредиттөө жолу менен берүүнү алдыбызга максат кылып жатабыз,- деди Базар-Коргон районунун акими Таалайбек Дөлдөев.
– Эгерде Базар-Коргон районунда көп кабаттуу үйлөрдү чет элдик инвесторлордун жардамы менен куруу иши ийгиликтүү башталып кетсе бул ыкманы башка райондор менен шаарларга дагы жайылтабыз,- деди өкүл Жумагүл Эгембердиева Кытайлык ишкерлер менен болгон жолугушуунун жүрүшүндө.
Азыркы күндө Базар-Коргон районунда кытайлык ишкерлердин жардамы менен курулуучу көп кабаттуу үйдүн мамлекеттик архитектуралык долбоору бүткөрүлүүнүн алдында турат. Бул ишке райондук архитектура бөлүмү менен райондук мамлекеттик каттоо кызматы дагы жакындан көмөк көрсөтүп жатышат. Көп кабаттуу турак жайды курууга келген Кытайдын 7 жаранына убактылуу жашоолору үчүн райондогу бош турган эски музакалык окуу жайынын имараты ажыратылып берилди.
Жолдошбай Осмонов, журналист
Калем сап көзүнө тийип көрбөй калган окуучуну ата-энеси алигиче мектепке жиберүүдөн коркуп жатышат.
2015-жылдын 12-ноябрында Арал районунун Камыстыбас айлындагы №21 орто мектептин тарых мугалими Куаныш Аманов Айбек Сарыбаев аттуу окуучуну калем сап менен көзгө чаап жиберген. Ошондон бери баланын сол көзү көрбөй калды.
Айбек Сарыбаевдин айтымында, акыркы сабакка жакшы даярданып келген. Алтынчы класста сүрөт тартуу боюнча чейректен “төрт” чыккан. “Менин артымда отурган кыз “байкуш, төрт алып калдыңбы” дегенинен эмне үчүн мен “байкуш” экенмин деп артты карай койсом, мугалим “түз отур” деп урушуп, калем сап менен чаап жиберди”-дейт Айбек.
Калем сап анын сол көзүнө тийип, жылуу суюктук агып кеткен. Окуучу көзүнүн ооруп жатканын айтса, мугалим укпай, “экинчи көзүңдү оюп алам” деп коркуткан. Бул тууралуу ал эч кимге айткан эмес, бирок көзү көрбөй калган.
Дарыгерлердин аныктамасы боюнча көздүн нерв ситемалары жабыркаган. Айбек болсо “карегим соолуп калды” деп ойлойт.
2016-жылы Арал райондук соту Куаныш Амановдун беш жыл кесиби боюнча иштөөсүнө тыюу салды жана 1 миллион 585 миң 600 тенге айып пул чегерди. Мектеп директорунун айтымында, жабырлануучуга маралдык кенемте ирээтинде 1 миллион 500 миң тенге жана материалдык зыянды толуктоо үчүн 72 миң тенге төлөп берүүгө милдеттендирилди.
Балаңа так эмес, бак калтыр (Эл макалы)
Кыргызстандын кайсы жерине барба бүгүн чырпык сайсаң, эртең чынар болуп чыга келчү жерлерибиз аңгырап бош турат. Өңгөнү коюп Сары-Өзөн Чүйдөгү абалды айтсак жол жээгиндеги дарактар карыды. Жака белинде жаңы тигилгендери байкалбайт. Баягы бир кезде тамырына суу жеткирип туруучу арыктар бүтөлгөн. Аларды биздин алдыбыздагы улуу муун тиксе керек эле.
Бишкекте деле ошол көрүнүш. Эгерим тамырына суу жетпеген дарактар четтен чыгат. Алардын ак жайдын ысыгында суу жетпей акактап турганын көрүп, өзүңдүн демиң кысыла түшөт. Дарактардын алды эскирип, болуп өткөн кайгылуу окуядагыдай, адам өмүрүнө коркунуч жарата баштады.
Борбордо бирден санап чыгышканбы ким билсин 204 миң ар кандай бак-дарак өсүп жатыптыр. Мынчалык неге так билишет десем бул дарактар 1950-60-жылдары отургузулуптур. Алардын ичинен 600 дарагы жедеп өзөгү чирип бүтүп, отунга эле кыйбаса, эч нерсеге жарабай калыптыр.
Быйыл болсо “Зеленстрой” муниципалдык ишканасынын маалыматына караганда Бишкек шаары боюнча 5 миң ийне жалбырактуу жана жалбырактуу дарактар отургузулмак. Бир жагынан ар жылы жазында Жогорку Кеңештин, Бишкек шаардык кеңешинин депутаттарына, ар кандай министрликке чейин билек түрүнүп, дарак отургузмай салтыбыз бар. Эгемендик алган 25 жылдан бери эле ушул көрүнүш. Бирок ал дарактардын дүпүйүп өсүп жатканын көрсөтө албайсың. Себеп дегенде дарак отургузуудан мурун, арык тартуу, суу жеткирүү жагы каралбайт. Кайран эмгек, кайран көчөттөр…Ошол боюнча кала берет. Менин маалыматым боюнча былтыркы жылы Бишкекте 8 миң 700 көчөт отургузулуптур. Алар көктөдүбү жокпу кызыккан бирөө бар болду бекен?
Кезинде жашыл шаары катары союзда экинчи орунда туруучу мурунку Фрунзе, азыркы Бишкекте соңку жылдары ирригациялык система бузулган. Анын айынан жайында борборго берилген суу бир жерине жетсе, бир жеринен ашып-ташып көчөлөрдү жайпап жатканын көрөсүң.
Ошондой болсо да Бишкекти жашылдандырууда мурда колго алынбай келген
демилге тууралуу айткым келип турат. Ал шаардагы 20 мектептин айланасына 10 миң көчөт отургузуу демилгеси. Ал көчөттөрдү отургузуп эле тим болбостон, алардын өсүшүнө көз салып туруу да ушул мектептерге жүктөлөт окшойт. Жакшылап уюштурса бул демилгеде данек бар. Анткени мектеп окуучулары жашылдандырууга тартылат. Көчөт отургузуу эмне экенин, ал кантип өсөөрүн практика жүзүндө көрүп өсүшөт.
Ушуга байланыштуу эсиме келе калган бир нерсени айткым келип турат. Кыргызстанда мугалимдердин арасында биринчи жолу Социалисттик Эмгектин Баатыры болгон, биология мугалими Көкөбай Мамбеталиев агайдын бир эң сонун ыкмасы бар эле. Агайыбыз ар жылы жазында мектеп окуучуларын алып барып, короосундагы бактарды бутатчу. Бутаганда да кайсы бутакты кандай кылып кесишти үйрөтчү. Анан кесилген бутактарды чогултуп алып кайра мектепке алып келчүбүз. Агай эми чөнтөгүндөгү макисин алып чыгып, ал бутактардан калемче жасоону, бакты кантип кыйыштырууну көрсөтө турган. Бир маалда мурдараак өзү кыйып келип суу куюлган бөтөлкөгө салдырып койгон калемчени сууруп чыгып, кантип тамыр алганын көрсөтүп, дарак ушундай өсөт дечү. Окуу ошону менен бүтчү эмес. Баарыбызга бактын кандай өсөөрүн үйрөткөндөн кийин, баягы кесилген бутактардан калемче жасатып, ар бирибизге 5-10 калемче карматып, муну алып барып үйүңөрдүн тушундагы арыктын жээгине сайып коесуңар, эгер ошол калемче суусуз куурап калса же малга тебелетсеңер, чыбык кылып ойноп кетсеңер эки аласыңар, мен өзүм барып текшерип турам деп койчу. Агайдан эки алуу же айтканын аткарбай капа кылуу бизде жок эле. Баарыбыз айтканын айткандай аткарчубуз.
Ошону менен жаңы түшкөн кыштагыбызды, азыркылардай мамлекеттен жашылдандырууга деп акча бөлдүрбөй эле, “жашылдандырып атабыз” дедиртип дүңкүлдөтпөй эле, аны теле-радиодон бердиртип компания кылбай эле бир эле мектептин биология мугалими Көкөбай агайыбыз гүлдөтүп койгон. Бул Кочкор районундагы Талаа-Булак айыл өкмөтүндөгү Дөң-Алыш айылы болчу.
Премьер-министр Т.Сариев быйыл Кыргызстан боюнча 2 млн көчөт отургузулат деген эле. Буга сөзсүз Кыргызстандын бардык мектептерин тартуу керек. Мезгили келгенде мектеп окуучулары “биз өстүргөн дарактар” деп сыймыктануу менен айта жүрүшөрү турган иш. Ал эми айыл өкмөттөрү мындан сыртта калбаса дейбиз. Негизи эле айыл-апага дарак өстүргөндү уюштура албаган айыл өкмөттөрүнөн башка ырыстуу ишти күтүүнүн кажети барбы?!
Темирбек АЛЫМБЕКОВ
Булак: “Жаңы Агым”
Орусиянын Антитеррордук комитети билдиргендей, алардын үчөө аталган крайдын Новоселицк районундагы Китаевко кыштагынын тургундары.
Антитеррордук комитет жанкечтилер 33 жаштагы Заур Акаев, 25 жаштагы Рамзан Хайбуллаев, 20 жаштагы Исай Абдулатипов болгонун айтты.
Жергиликтүү күч түзүмдөрүнүн башында Новоселицк райондук милиция кеңсесине үч “жанкечти-террорчу” кирүүгө аракеттенип, алардын экөө окуя учурунда атып өлтүрүлдү, үчүнчүсү өзүн-өзүн жардырып жиберди деп билдирген. Бирок кийинчерээк тергөөчүлөр алардын үчөө тең өзүн жардырганын айтышты. Окуя Москва убактысы боюнча саат 11лерге жакын болгон.
Кол салуу боюнча кылмыш иши козголду. Райондо контртеррордук операция режими киргизилди. Ставрополдун күч түзүмдөрү бул окуя учурунда эч ким жабыркабаганын билдирүүдө.
Новоселицк айлында коопсуздук үчүн эки күнгө мектептер жана бала бакчалар жабылды. Аэропорттор тыкыр текшерүүгө алынууда.
Апрель окуясы болгонуна кече алты жыл толду. Ошол кан төгүлгөн каргашалуу окуяга коомдо ар кыл көз караштар бар. Ал көз караштар канчалык ар түрдүү болбосун эртеби-кечпи тарых ага өз баасын берип баары ачыкка чыгып, тарыхый баасын алат. Бирок 77 киши атылган октон каза таап, 300 киши ар кандай жаракат алган ошол окуяга байланышкан сот али күнгө чейин аягына чыкпай келет. Акыркы маалыматтар боюнча апрель окуясына катышып, жаракат алган дагы 36 киши каза болгон. Жабырлануучулар күнөөлүүлөрдү таап жазалагыла десе эң негизги күнөөлүү деп шектелгендер өлкөдөн чыгып кетишкен. Алардын баары сыртынан соттолушту. Ал эми күнөөсү бар деп саналгандар камакка алынып, ар кандай мөөнөт менен эркинен ажыратылды.
Апрель соту ар дайым 7-апрелге жакын жанданып калат да, башка убакта дайны көп чыкпайт. Соттун аягына чыкпай создугуп келе жатканынын башкы себебин көпчүлүк серепчилер ошол кездеги өлкө тагдырын өз колуна алган убактылуу өкмөт бардык ишти токтото туруп, күнөөлүүлөрдү жазага тартуу ишин баштабаганы менен түшүндүрүшөт. Суроонун артынан суроо жараткан көптөгөн жагдайлар бар. Биринчиден, эч ким мойнуна алгысы келбейт. Каза болгондорду мен аттым деп бир да киши айта элек же тергөө ишин жүргүзгөндөр темирдей фактылар менен мойнуна койгон жок. Соттук экспертиза 7-апрелде Ак үйдү кайтарган атайын даярдыктагы куралдуу жоокерлердин куралынан эч ким каза болгон эмес деген бүтүм чыгарган. Ок башка тараптан чыкты деп ырастагандар бар. Кыскасы, соттук жараян абдан чиеленишип, мыйзамдуу өкүм чыгарууга тоскоол жараткан жагдайлардын көп экени менен создугуп кеткен. Азырынча УКМКнын мурдагы башчысы Мурат Суталинов 20, мамлекеттик күзөт кызматынын башчысынын орун басары Нурлан Темирбаев 22, Ошол кездеги Башкы прокурор Нурлан Турсункулов менен президенттин кеңешчиси Элмурза Сатыбалдиев он жылга эркинен ажыратылган. Ал эми Курманбек Бакиевдин тун уулу Марат Бакиев менен Оксана Малеванаяга сыртынан 10 жыл берилген. Мурат Суталинов ден соолугуна байланыштуу үй камагына чыгарылып, мурдагы Коргоо министри Бакыт Калыевге кылмыш иши кыскарган. Эң негизги күнөөлүү деп айыпталган Курманбек Бакиев, Жаныш Бакиев, Данияр Үсөновдор сыртынан өмүр бою эркинен ажыратылышкан. Бирок муну менен каза болгондордун жакындарынын биринин да көксөөсү сууган жок. Апрель окуясы боюнча ар кандай коомдор түзүлүп, алар өз ара мунасага келишпей, ошол окуядан да пайда тапкандар чыгып, соодалашууга жеткени да коомчулукка белгилүү болгон. Бакиевдерди суракка алмайынча бул сот өз нугуна түшүп, жандырмагы чечиле турганын баары билип турса деле, айыптуу деп шектелгендерди соттоо алты жылдан бери уланып келет.
Бакиевдерди Кыргызстанга алып келүү боюнча ушул кезге чейин кат жөнөткөндөн башка аракет болгон жок. Анысы аз келгенсип соттолгон жеринен чак түштө Кыргызстандан чыгып кетти. Ал эми жабырлануучулардын пикиринде азыркы бийликтегилер аларды алып келүүнү көп деле каалай бербейт. Ошого жараша Бакиевдер унчукпай калбастан биз эч кимди аткан эмеспиз деп ар кыл маалымат каражаттарынан чыгып жатышат.
Сотто чиеленишкен жагдайлар өтө көп. Мисалы, 7-апрель күнү кечки саат тогузда Роза Отунбаева, Темир Сариев баштаган оппозиция өкүлдөрү болгону 12 бала каза болгонун айтышса, Данияр Үсөнов 19 бала каза болгонун ырастаган. Ал эми тез жардам кызматынын өкүлү Гүлнара Ташыбекова кечки саат алтыда 17 бала каза тапканын айткан. Ал эми эртең менен эле 87 бала мерт кеткени бүткүл дүйнөгө тараган. Мына ушундай дал келбөөчүлүк, эки анжы кырдаалдар көп болгон соң Бакиевдерди алып келүүгө дарман жок болуп сырттан соттогондон кийин, жок дегенде алардын пикирин сырттан болсо да угуп коюшса болмок. Себеби алардын сөзүнөн кийин бул жердеги соттолуп жаткан кишилер боюнча көп нерселер ачыкка чыкмак. Бул азыр интернет өнүккөн мезгилде көп деле кыйынчылыкты жаратпайт эле. Баарынан жаманы жабырлануучулардын демин басаңдатуу үчүн күнөөсүз кишини сот жообуна тартып, аны садага чабуу.
Кадыр БОСТОН
Булак: “Жаңы Агым”
2012-жылы Кыргызстанда алтын кенин иштетүү боюнча үзгүлтүккө учураган аукционго катышкан Redgold Estates Azerbaijan Ltd компаниясы Азербайжан президенти Илхом Алиевдин үй-бүлөсүнө тиешелүү экендиги Панама документиндеги маалымат боюнча ачыкталган. Кыргызстанда өткөн ошол аукционго 11 алтын, 1 көмүр кени коюлган. Ага дүйнөнүн ар түрдүү өлкөсүнөн 35 компания катышкан. Панама документиндеги дагы бир маалымат боюнча Лейла жана Арзу Алиевалар Азербайжандын алтын кендеринен алынган 70 пайыз таза кирешеге ээ болушат.
Булак: “Жаңы Агым”
Расмий Париж Украинанын чыгышында ок атышууну токтотуу шарты бузулган учурлар күчөгөнүнө тынчсызданууда.
Француз Тышкы иштер министрлигинин бүгүнкү билдирүүсүнүн алдында ЕККУ уюмунун байкоочусу миссиясынын өкүлдөрү соңку бир апта ичинде экинчи ирет ок атууга кабылган эле.
ЕККУ байкоочуларына ок атылган учур акыркы ирет 9-апрелде, Донецк шаарынын түндүк-чыгышында, орусиячыл жикчилдер көзөмөлдөгөн Жованка деген жерде болгон. Бирок ЕККУ байкоочулары ок ким тараптан атылганын тактаган. Ага чейин ушундай эле окуя 7-апрелде да болгон эле. Эки учурда да эч ким жабыркаган эмес.
Франциянын Тышкы иштер министрлиги да, Евробиримдиктин тышкы саясат боюнча жогорку өкүлү Федерико Могерини да ЕККУ байкоочуларын көздөй ок атылышын “келишүүгө болбой турган” иш катары айыптоо менен алар өз милдеттерин аткарууга толук мүмкүнчүлүк алуусу керектигин белгилешти.
Булак: «Жаңы Агым»
Улуттук гвардия Путинге баш ийет, ал эми анын жоокерлери эскертүүсүз эле күч колдонуп, ок чыгарганга укугу бар.
Орусиянын Улуттук гвардиясы кыскача Росгвардия деп атала турган болду. Жаңы күч органын түзүү жөнүндө Владимир Путиндин жарлыгынын долбоору жарыяланды. Документте Росгвардия коомдук тартипти сактоо, террорчулук жана уюшкан кылмыштуулукка каршы күрөш менен алектенип, ошондой эле Федералдык коопсуздук кызматына чек араны коргоого көмөктөшө тургандыгы белгиленген.
Росгвардиянын түзүлө тургандыгын Путин 5-апрелде жарыя кылган. Бул кызматтын жетекчилигине өзүнүн мурдагы жан сакчысы, ички иштер министринин мурдагы орун басары Виктор Золотовду дайындаган. Улуттук гвардия жөнүндөгү мыйзам долбооруна ылайык, анын жоокерлери жарандарга же жоокерлердин өзүнө коркунуч жаралган учурда эскертүүсүз эле күч жана курал колдонууга акылуу болушат.
Азыркы КСДП фракциясынын депутаты Анвар Артыков Өмүрбек Текебаевди мага атайын кара пиар уюштуруп жатат деп айыптады. Ал өзүнүн особнягы, квартирасынын артында бир кезде Өмүрбек Текебаев турганын айтты. Маселенин чоо-жайына келсек Анвар Артыковго учурда кызматтык батир берилген. Бирок Артыковдо жашаганга буга чейин квартирасы болгон.
Булак: «Жаңы Агым»
Баш сөз
Бүгүнкү интервью тууралуу бир катар ММКларда айтылып да, жазылып да келди. Коомчулуктун бүйүрүн кызыткан интервью болду. Бул интервьюга байланыштуу 3-4 гезитке өзүм да интервью бердим. А түгүл ИИМ министри Мелис Турганбев да алдын-ала маек берип, өз оюн айтканга үлгүрдү.
Албетте, коомчулуктун бүйүрүн кызыта тургандай бир топ саясатчыларды, чиновниктерди чочулата тургандай себептери бар. Анткени, Жаныш Бакиев бир кезде Кыргызстандагы эң таасирдүү фигуралардын бири болгону талашсыз. Анын атына байланыштуу ар кандай кылмыш иштер, киши өлтүрүүлөргө байланышкан фактылар, божомол-дөдөмөлдөр айтылып жүрөт. Анан калса, Жаныш мырза буга чейин 6 жыл өтсө да эч бирине жооп кайтарбай, реакция жасабай күтүп олтурганы да көбүнүн тынчын алды.
Эми албетте, маектешкен саясатчы болобу, же карапайым адам болобу, ичиндегисин толук чыгара бербесш түшүнүктүү. Кандай болгон күндө да интервью бул Жаныш Бакиевдин жеке субъективдүү пикири жана маалыматы болуп эсептелет. Аны коомчулук кандайкабылдайт, ал өзүнчө кеп.
Менин Минск шаарына болгон күтүүсүз сапарым эмнеден улам болгонуна бир аз токтоло кетейин. Буга чейин окурмадарым жакшы билгендей, Бакиев аттуулардын баарын абдан ачуу сөздөр менен жазып келгем. Бир күнү мага Жаныш Бакиевдин уулу Асылбек Салиев күтүүсүздөн байланышка чыгып, “Адилет, мен сени сыйлайм. Бирок, качанкыга чейин Бакиевдерге бир беткей асыла бересиң. Анчалык объективдүү болсоң атама жолуктурайын, интервью алып, ошол ачуу суроолоруңду өзүнө айтпайсыңбы?”-деп калды. Мен ойлонуп туруп макул болдум.
Интервью 5 саатка созулду. Курч маанайда өттү. Суроолордун көбү негативдүү фактыларга байланыштуу болгондуктан, маектешим экөөбүздүн ортобузда чыңалган абал өкүм сүрдү.
Абдан көлөмдүү болгондуктан, аны басмага даярдоо да көп убакытты талап кылаары белгилүү. Мына ушуга байланыштуу жарыялоо убактысы абдан созулуп кетти. Ошондуктан, окурмандарымдын бүйүрүн кызытып, күттүргөнүм үчүн кечирим сурайм.
Дагы бир жолу кайталайм, бул айтылган пикирлер маектешимдин жеке өзүнүн пикири. Эгерде, Жаныш Бакиевдин айтканына каяша пикир айта тургандар болсо, аларга дагы гезит бетинен орун бергенге даярбыз.
Сиздерди терең урматтоо менен
Адилет Айтикеев, “Искра” гезитинин башкы редактору.
Айтикеев А.: – Жаныбек Салиевич, саламатсызбы, 6 жылдан бери сиз тууралуу ар кандай маалыматтар, имишитерди гана угуп жаттык. Бирок, бир да жолу үн каткан жоксуз. Эмне менен алек болуп жүрдүңүз?
Бакиев Ж.С.: – Салам алейкум Адилет. Биз Кыргызстанды таштап кеткенибизге 6 жылдын жүзү болду. Башында Түркияда жашадым, андан кийин КМШнын башка өлкөлөрүндө болдум. Андан кийин гана Беларуска келдим.
Албетте, моюнга алуу керек, башында бөтөн жерге көнүш абдан кыйын болду. Бирок, убакыт баарын дарылайт деген чын экен. Адам акырындык менен жаңы жашоого, жаңы адамдарга, бөтөн коомго көнө баштайт экен.
Айтикеев А.: – Бош убакытты кантип өткөрүп жатасыз? Зериккен жоксузбу?
Бакиев Ж.С.: – Мен мурдагыдай эле эртең менен эрте туруп спорт менен машыгам, теледен беларустардын, Европанын жаңылыктарын көрөм. Офиске барып жеке иштерим менен алектенем, интернеттен Кыргызстандагы Борбордук Азиядагы жаңылыктарды окуп. Кыргызстандагы бардык жаңылыктардан, саясаттан, ар бир окуядан кабардармын.
Айтикеев А.: – Туугандар, достор дегендей, келип турушабы?
Бакиев Ж.С.: – Ооба, кудайга шүгүр, мага туугандар, достор тез-тез каттап турушат. Эң алгач Караганды шаарында Милициянын Жогорку мектебинде чогуу окуган курсташтар келишти. Алар негизинен Россиядан, Казакстандан жана Кыргызстандан чыккан балдар. Мына ушундай адамдар менен достоштурган Кудайга миң меретебе ыраазымын. Канткен менен жигиттик достук баарынан бекем болот экен. Биз Карагандыдагы Жогорку Милиция мектебин бүтүргөнүбүзгө 35 жыл болду. Ошого карабай достор абдан ынтымактуу. Жыл сайын менден кабар алып турушат.
Ал эми бир туугандар менен дайыма чогулуп турабыз. Азыр айрыкча ынак болуп калдык. Майрамдарды чогуу тособуз. Ар кандай маселелерди бирге талкуулап дегендей.
Айтикеев А.: – Жаныбек Салиевич, эми сиз тууралуу Кыргызстандагы жүрүп жаткан сот процесстери боюнча сөз кылсак.
Бакиев Ж.С.: – Адилет, мен сиздин бардык суроолоруңузга жооп бергенге даярмын. Бере берсеңиз болот.
Айтикеев А.: – 2005-жылдын 26-мартында Улуттук Банктын Жалал-Абад облустук башкармалыгынын имаратынан 22 миллион сом жоголгондугу боюнча сизге айып тагылып, соттун өкүмү чыгарылганын жакшы билесиз. Чындап эле окуяга катыштыгыңыз барбы?
Бакиев Ж.С.: – Убактылуу Өкмөт өзү уюштурган мамлекеттик төңкөрүштөн кийин алардын ач тырмактарынан мага каршы ар кандай кылмыш иштери ачыла баштады. Алар эң алгач мына ушул банкты тоноо боюнча мага айып коюшту.
2005-жылдын март айында айрыкча Жалал-Абад облусунда абал өтө чыңалуу болчу. Кайсы бир убактарда башаламандык, тартипсиздик да өкүм сүрдү. Так күнү эсимде жок, андан бери 10 жыл өттү дегендей. Мага ошол күндөрү бир жолу мага кеч курун Акаев бийлигине активдүү каршылык көрсөткөн жаалданган балдар чалып калышты. Алар эч кимдин уруксаты жок эле банктагы сейфтеги акчаны алып, Жалал-Абад облустук Улуттук Коопсуздук башкармалыгына көтөрүп келишиптир. Ал убакта мен облустук Ички иштер башкармалыгынын башчысы болуп убактылуу иштеп тургам. Мен алардан “Эмне үчүн бул акчаны алып чыктыңар? деп сурадым. Алар мага: “Акаев бийлиги бул акчаны элге каршы колдонуу коркунучу жаралгандан улам биз алып чыктык”, -дешти. Мен алардан акчаны Ички иштер башкармалыгынын имаратына алып баруусун өтүндүм. Анткени ал жерде куралдуу күзөт бар болчу. Акчаны эсептеп, тактап, видеого тартып ИИМдин нөөмөт бөлүмүнө өткөрүп бердик. Алар бизге келе жатканда жолдон акчанын кайсы бир бөлүгүн алып калышы мүмкүндүгүн жокко чыгарбайм. Кийин ошол акчаны өткөрүп бергенде, кандайдыр бир бөлүгү жетпей калганын уктум. Март окуясынан кийин ошондогу Башкы прокурор Азимбек Бекназаров мени чакырып сурак кылган. Мен ага болгонун болгондой кылып айтып бергем. Мен ойлойм, эгерде ошондо менин банктагы уурдалган акчага тиешем тууралуу кичине эле шек болгондо, андан бери Азимбек Бекназаров эмдигиче 100 жолу дүйнөгө жар салып кыйкырмак. Анткени, ал иш Башкы прокурордун көзөмөлүндө болгон.
Жакында эле Сузак райсотунун чечими менин колума тийди. Эми бул иштин канчалык жасалма экенин билүү үчүн анчалык деле юридикалык билимдин кереги жок. Ал өкүм ушунчалык сабатсыз жазылган. Мына ушундан кийин судья К.Касымбековдун компетенттүүлүгү суроо жаратат.
Ал документ 2005-жылдын 4-мартында менин ошол кездеги Элдик кошуундун мүчөсү Н.Нишанов аттуу таанышыма Улуттук Банктын Жалал-баддагы бөлүмүнөн ошол акчаны алып чыгуу тууралуу буйрук бергенимден башталат экен. Мен качан, каерден мындай буйрук бергенимди ким тастыктаганы тууралуу эч нерсе жок. Эгерде ошол Нишанов бул көрсөтмөнү өзү берип жатса, мен аны менен беттешип сурак бергенге даярмын. Эгер андай болбосо, анда тергөө кайсы негизде, эмненин негизинде менин “буйрук бергенимди” тастыктап жатат?
Андан ары менин күнөөм аныкталгандыгы тууралуу жазыптыр. Бирок, ал ким тарабынан, кантип аныкталганы, эмненин негизинде аныкталганы тууралуу эч нерсе жазылган эмес. Көрсө, мени КР Кылмыш Кодексинин 168-беренесинин 2-бөлүгү (талап-тоноочулук) менен айыптап жатыптыр. Эми бир сөз менен айтканда мага ушундай статьяны жармаштырган сотторго рахмат. Мындан дагы жаман беренени ойлоп табышы мүкүн эле да.
Андан ары өкүмдө 2010-жылдын апрелиндеги окуялар тууралуу жазылыптыр. Көрсө, мен өзүмдүн туугандарым менен Тейит айылында жүргөн Президентти коргоого элди үндөптүрмүн. Болгондо да куралдуу адамдардын тобун түзүп, анысы аз келгенсип жолду тосуптурмун! Ооба, мен Тейит айылында болгом, мыйзамдуу шайланган президентти кайтаргам. Анткени, бул менин мыйзам чегиндеги милдетим болчу.
Ал эми массалык башаламындыктын чыгышына Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрү күнөөлүү. Анткени, алар Кадыржан Батыров менен биргеликте элди баш аламандыкка түртүшкөн. Зарыл учурда мен муну тастыктап берем. Курманбек Салиевич Жалал-Абаддан чыгып кеткенден кийин мен дагы Кыргызстандан кеткем. Чек арадан менин өткөндүгүм тууралуу белги бар.
Ии баса, мени жакында дагы бир ирет өмүр бою эркимден ажыраткан чечим чыгарышытыр. А дегенде Октябрь райсотунун судьясы Б.Жаналиев, андан кийин Бишкек шаардык сотунун судьясы Жаңыл Мабеталы өкүм чыгарыптыр. Негизи эле кызык жагдай, Максим Бакиев менен анын Надель, Гуревич сыяктуу жакын адамдарын соотошуптур да, ортого мени кошуп коюшуптур. Кандай максат менен, эмненин негизинде мен ал жерге кошулуп калганымды билбейм.
Андан ары судья жазып жатат: “После марта 2005 года с приходом власти К.Бакиева, его сын Максим Бакиев создал команду из сокурсников и приближенных лиц. Якобы денежные средства, добытые преступным путем Максим и его команда, с целью придания законного вида их происходениям, приобретали государственные и не государственные здания, сооружения, земельные участки. Которые оформлялись на аффилированные ему юридические и физические лица. Далее: Ж.С.Бакиев принимал непосредсвенные участие в таких схемах”. Менин бул “бандага” кандайча кошулуп калганым табышмак.
Көрсө, мындай кызык жери бар экен: “В марте 2008 года Б.М.Байкожоев был приглашен в офис расположенный по ул. Орджоникидзе города Бишкек, где “Ж.С.Бакиев” потребовал передать ему все принадлежавшие Байкожоеву и членам его семьи акции банка, переоформив их на лиц указанных его доверенным лицом С.Ким, а противным случае угрожал арестом его родных и вынесении в отношении них обвинительных приговоров”,-дейт. Ушул жерден дагы бир жолу тергөөчүлөрдүн, оперлердин сабатсыздыгына, макоолугуна ынандым. Бирок, сот Байгожоевден сурашы керек эле да, качан, ким аркылуу жана кандай максат менен мен аны офиске чакырганымды. Бул биринчиден.
Экинчиден, менин офисим эч качан Орджоникидзе көчөсүндө болгон эмес. Албетте, биздин “законниктер” Серго Орджоникидзе тууралуу жазып жатканын билип алса болмок, адегенде. Менин офисим Шота Руставели көчөсүндө жайгашкан. Албетте, экөө тең грузин, ошол жагынан балким байланыштырып, болжолдоп жазып коюшса керек. Бирок. Алардын бири жалындуу революционер, экинчиси белгилүү жазуучу, акын да. Экөөнүн айырмасы бар.
Үчүнчүдөн, мен эч качан Байгожоев аттуу мырзаны офиске чакырган эмесмин. Мынчалык эле жалган айтуунун да чеги болуш керек го акыры. Менимче аны да мага каршы жаздырышса керек. Ошондо деле жигит деген жигит бойдон калышы керек. Минтип адамды негизи жок күнөөлөй берген туура эмес.
Төртүнчүдөн, мен эч качан Максимдин командасында болгон эмесмин. Эгер зарыл болсо жогоруда аты аталгандардын бири көрсөтмө берип, айтсын. Менимче эч ким менин Байгожоевди өзүмө чакырып коркутканым тууралуу айта албайт. Анткени. Ал жалган. Менин соттун судьясына жана Байгожоевге карата бир катар суроолорум бар. Мен ишенем алар мага жооп бере албай качышат. Буюрса Кыргызстанга барам жана сотто териштирем.
Айтикеев А.: – 2005-жылдын 21-сентябрында, түнкү саат 22:00дө Жогорку Кеңештин депутаты Баяман Эркинбаев белгисиз адамдар тарабынан атып өлтүрүлгөн. Бул буюртма өлтүрүүнүн артында сиздин тураарыңызды түкшүмөлдөп айтып жүрүшчү. Бул боюнча пикириңиз кандай?
Бакиев Ж.С.: – Мен билгенден бул факт боюнча кылмыш иши козголуп, тиешелүү тергөө иш-чаралары толугу менен өткөрүлгөн. ИИМ жана УКМК тарабынан бул кылмыш иши боюнча тиешелүү күнөөлүүлөр кармалып, узак мөөнөттөргө кесилген. Баяман Эркинбаевди өлтүрүүнү ишке ашырган Чеченстанда туулган Султан Абалаев. Ал эми кылмыштын дагы бир катышуучусу Махмут Рузиметов жана Баяман Эркинбаевдин жакын досу Сабыр Батыров. Тергөөнүн жүрүшүндө буюртманы берген Батыров Сабыр экендиги аныкталган. Батыров 20 кг. героинди криминалдык авторитет Болот Тынычбековго жеткирип бербей койгондугу үчүн Баямандан өч алган. Кандайдыр бир деңгээлде мени бул ишке байланыштырып, буюртма берген адам деп атап жүрүшөт. Бул эч кандай далилсиз, жалган сөз. Анткени, Баяман экөөбүздүн мамилебиз абдан жакшы болчу.
Айтикеев А.: – Эмне үчүн Баяман Эркинбаев өлөөрдүн алдында ИИМ тарабынан анын машинелери арестке алынып, жан сакчылары камалган? Бул Баяман Эркинбаевдин атайылап бутун тушап, өлүмгө салып берүү аракети эмес беле?
Бакиев Ж.С.: – Баямандын машинелеринин жана жан сакчыларынын камалышы боюнча менде эч кандай маалымат жок. Ошол учурда ИИМ министри, Күзөт департаментинин башчысы ким болгонун тактап, мына ошолордон сураш керек. Анткени мен бул тууралуу билбейм, ошон үчүн эч нерсе айта албайм.
Албетте, бул боюнча Баямандын кээ бир туугандары, эжелери айтып жүргөнүн угуп калам: “Ушу Жаныштын тиешеси бар болушу керек” деп. Бул кадимки эле базардын деңгээлиндеги ушак сөз. Баяман Эркинбаев менен талашып-тартышканга бизде эч кандай себеп болгон эмес.
Бул адам өлтүрүү фактысын ачуу иши менен УМКнын “Т” башкармалыгынын начальниги Марат Иманкулов алектенген. Ал профессионал чекист. Таза жана ак иштеген адам. Мына ушул кишиден сурасаңыздар так жооп аласыздар. Эми азыр Бакиевдин заманы эмес да. Ал киши болгонун болгондой айтып берсе керек.
Айтикеев А.: – 2005-жылдын 10-июнунда ЖКнын депутаты Жыргалбек Сурабалдиев Бишкектин чок ортосунда атылып өлтүрүлгөн. Бул буюртманы да сизге байлап жүрүшөт…
Бакиев Ж.С.: – Мен билгенден бул кылмыш иши боюнча күнөөлүү аныкталган. Жыргалбек Сурабалдиевдин өлүмү боюнча кылмышты мурдагы ИИМ министри Зарылбек Рысалиев ачкан. Ал профессионал опер кызматкер болчу. Бул боюнча бардык суроолорду Зарылбекке берсеңиз болот. Ал так жооп бере алат деп ишенем.
О.э. Зарылбек Рысалиев дагы бир резонанстуу кылмыш иши болгон полковник Анвар Алиевдин өлүмүнүн бетин ачкан. Бирок, бардык киллерлер, киши өлтүргүчтөр Турганбаевдин кеңеши, Атамбаевдин буйругу менен эркиндикке кое берилди. Азыр алар Турганбаевдин группасында наркотик ташып иштеп жатышат…
Айтикеев А.: -Жыргалбек Сурабалдиев 2005-жылдын 17-июнунда Ак үйдү басып алууга аракет жасаган Урмат Барктабасовду колдоп, өзүнүн жактоочуларын даярдагандыгы тууралуу маалыматтар бар. Негедир Сурабалдиев 2005-жылдын 10-июнунда, тагыраак айтканда Барктабасовдун окуясына 7 күн калганда өлтүрүлүп жатпайбы…
Бакиев Ж.С.: -Мына, Сиз Жыргалбек Сурабалдиев Урмат Барктабасовго Ак үйдү басып алганга жардам берүүгө даярданганы тууралуу айтып жатасыз. Анда Барктабасовдун аракети ийгиликсиз аяктабады беле? Барктабасов кетип калды, кийин кайра келди. Менимче бул сурооңузду ага узатканыңыз туура болот го дейм. Жыргалбек Сурабалдиевге тиешеси бар же жогун айтып бермек.
Айтикеев А.: -Маркумдун кызы Эльвира Сурабалдиева атасы өлгөндөн көп өтпөй аны Максим Бакиев чакырып, бизнесин тартып алууга аракет кылганын айтып чыккан. Буга кандай карайсыз?
Бакиев Ж.С.: -Эльвира Сурабалдиеваны атасы каза болгондон кийин Максим чакырганын айтып жатасыз. Эми муну Максимден сураш керек. Бул маселенин мага тиешеси жок. Чын-калпын билбейт экенмин.
Айтикеев А.: -Жаныбек Салиевич, учурда Кыргызстанда Сиз тууралуу сөз болгондо ким болбосун Садыркуловду мисалга тартып, Сиздин буйругуңуз менен киши колдуу болгондугун айтып келишет. Эмесе бул боюнча да суроолорду даярдап келдим эле. Четинен узата берейин.
-Медет Садыркулов менен Сиздин ортоңуздагы тиреш эмнеден улам чыкты?
Бакиев Ж.С.: -Медет Садыркулов менен менин мамилем жакшы болучу. Экөөбүз иш боюнча тез-тез көрүшүп турчубуз. Ортобузда эч кандай конфронтация болгон эмес. Болгон күндө дагы майда-чүйдө гана маселелер боюнча түшүнбөстүктөр болучу. Ал көбүнчө Максим деген неме менен иштешип жүрдү. Көп иштерди бирге жасап жүрүштү. Мен чынын айтканда алар менен өтө сейрек жолугушчумун. Мен үчүн Садыркуловдун өлүмү күтүүсүз болду.
Айтикеев А.: -2008-жылдын башында коомчулукту чуу түшүргөн кесилген сөөмөй-кулак окуясынын негизги буйрук берүүчүсү катары Сизди атап жүрүшөт. Бул тууралуу Садыркулов боюнча тартылган даректүү тасмада азыркы ИИМ министри Мелис Турганбаев дагы бир топ маалыматтарды айтып, “биздин иликтөөбүздүн акыры бул иштин башында Жаныш Бакиев турганын тастыктаган” деп билдирди… Буга кандай пикирдесиз?
Бакиев Ж.С.: -Ооба, Турганбаев “мырзанын” минтип айтканын мен да окугам. Турганбаев кылымдын кылмышын ачкандай катуу жар салып, баарын мага илип жатат. Бул Турганбаев “мырзанын” иштөө методу менен 1930-жылдардагы басмачылардын, жана башка оор кылмыштардын да бетин ача берсе болот. Бул 1937-жылдагы НКВДнын жана Гестапонун методу. Адамдарды кармап, ГУБОПтун имаратына алып келип, башына противогаз же мүшөк кийгизип, уруп башташат. Адвокаттары менен да жолуктурбайт, туугандары менен да жолуктурбайт. Керек болсо суу да бербей коет. 3 күн бою уктатпай сабашат. Анан тиги бечара төртүнчү күн дегенде каалаган айыптоосун моюнуна алып, оперлер даярдап берген даяр көрсөтмөгө кол коюп берет. Өзүңөр жакшы билесиңер, СССР маалында канчалаган атактуу, күчтүү адамдар ушундай кыйноолордун артынан сынып калышкан. НКВДнын кызматкерлери мыкаачылык менен генералдарга, командачыларга карата кыйноолорду жасаганда алар “ооба мен немец разведкасынын агентимин”, “япон разведкасынын агентимин” деп жок кылмыштарды моюндарына алышкан. Бул Кыргызстандын тарыхында деле бар. Биз муну көркөм фильмдерден гана эмес, тарых аркылуу да билебиз. Мына ушундай ыкмалар менен Турганбаев жана анын чөөлөрү жөндөн-жөн кылмыш кылбаган адамдарды зордоп, кыйнап, кылбаган кылмыштарды моюндарына алдырышкан. Мен Сизге бир аздан кийин фактыларды мисал келтирем.
Айтикеев А.: -2009-жылы 13-марттан 14-мартка караган түнү табышмактуу жагдайда каза болгон Президенттин мурдагы администрация башчысы Медет Садыркуловдун өлүмү боюнча Сизге бир катар айыптар тагылып, сот өкүмдөрү чыкты. Бул боюнча кененирээк айтып берсеңиз.
Бакиев Ж.С.:-Биринчиден, Садыркулов, Слепченко жана Сулайманов боюнча көңүл бура турган жагдайлар көп. Мен өзүм көп жылдар бою Кылмышкерлерди издөө бөлүмүндө, Эл аралык башкармалыкта жана башка оперативдик кызматтардын структураларында иштеген адам катары айта алам, ИИМ, прокуратура, сот системасында иштеген адамдар айрыкча адамзатка каршы кылмыштын маанисин жакшы түшүнүшөт. Биринчи эле өлүмдүн себебин аныктоо боюнча суроолор пайда болду. А дегенде эле тергөөчү, прокурор жана сот өлүмдүн себебин аныктоо маселесине кайрылышат. Эмненин натыйжасында өлүм болгон?Соттук медициналык эксперт буга так аныктамасын бериши керек, уруп-сабоодонбу, же ок атууданбы, же бычактагандан уламбы деп. А Садыркулов, Слепченко, Сулайманов үчөөнүн өлүмүнүн себептери аныкталган эмес. Бул эми “несчастный случай” болуп калды да. Себеби ал жерде “временщиктер” айтып жаткандай кыйноонун, мунтуунун, ок атуунун эч кандай белгилери жок. Бул жерде өлүктөр катуу күйүп калгандыктан, өлүмдүн себептерин аныктоого мүмкүн эмес. Күбөлөрдүн жана тергөө жүргүзгөндөрдүн айтымында, ал жерде адамдын өлүгү экенин элестетиш да кыйын, анткени күл болуп калган да. «ВПэшниктер» болсо Соттук медициналык экспертизанын кызматкерлерин мажбурлап, корутундуну кайра жасатышкан. Андан ары кылмыштын бетин ачуу Каптагаевдин китебинде жазылган сценарий менен кетет. Эми Каптагаевдин фантазиясына таң берсе деле болот. Тим эле өзү ошол жерде карап тургандай, көргөндөй кылып жазган. Бул кылмыш ачыла электе эле ал кайдагы бир 2 генерал аларды кыйнаганын сүрөттөп жазган.
Андан ары алар дүйнөгө даңазалап өздөрүн пиар кылуу менен алектеништи. Турганбаевдин бандасы ишке киришип, канча жылдар бою наркотик, курал таштап, ар кимди шантаж кылып, карактоо менен алектенип келген ыкмасы менен ишти улантышты. Гестапонун ыкмасы менен иштешти.
Айтикеев А.: -Кандай мисалдарды келтире аласыз?
Бакиев Ж. С.: -Мисалга кармалгандардын бири Марат Турдукулов абдан катуу, мыкаачылык менен сабалган. Анын кабыргаларын сындырышып, ички органдарын талкалап салышкан. Катуу оорудан улам ал эсин жоготуп, анан “гестапочулар”тез жардам чакырууга аргасыз болушкан. Муну дагы тез жардамдын журналынан карап тактап алсаңар болот. Мындай кыйноолорду жасаганда ким болбосун өзүнүн жанын сактап калыш үчүн керек болсо 1 кылым мурдагы жасалган кылмышты да мойнуна алганга даяр болот. Балдар сынып калышты.
Дагы бир кызык жери, мен билгенден 28-30 адамга айып коюп жатышат. Мен түшүнбөйм, кантип бүтүндөй бир взвод кызматкерлерди катарга тизип алып ушундай адам өлтүрүүнү жасаса болот? Элестетип жатасызбы, бир взвод адам тизилип алып ушундай кылмышты жасап жатканын? Кээ бир соттолгондор бошонуп да чыгышты. Керек болсо менин айдоочумду, жан сакчымды дагы соттошту, кылмышты жашырдыңар деп. Алар эмнени жашырышкан? Кимден жашырышкан? Эмнени кимге айтпай коюшкан? Жооп жок.
Муну менен Турганбаев өзүнө арзан пиар жасап, кылымдын кылмышын ачкандай мактанып жүрөт. Кандай ачканын өзүнчө иликтеш керек. Ошондо эле айыпталуучулардын адвокаты Икрамидин Айткулов тергөө тобунун башчысы Усупбаевге сот залынан суроо берип жатат: “Бул кылмыш боюнча кандай далилдериңер бар?” деп. Усупбаев жооп берип жатат: «Соттолуучулардын моюнга алган көрсөтмөлөрүнөн башка тергөөдө эч нерсе жок» деп. Мына, дагы бир жолу кайталайын: «Соттолуучулардын моюнга алган көрсөтмөлөрүнөн башка тергөөдө эч нерсе жок» деп жатат. Ал өзү мунун баарын моюнга алып жатат, албетте “временщиктердин” басымы менен сот баарын мыйзамсыз соттоп салды. Сотторго жасалган басым ачыктан-ачык эле көрүнүп турат. «Временщиктерге» айыптаган өкүм керек эле, анысын колго алышты. Бирок, Жогорку Соттун Конституциялык палатасы бул кылмышты иликтөөнүн өзүн мыйзамсыз деп корутунду чыгарды. Бул ишти ачкан да ГУБОПиК, иликтеген да, тергөөгө алган да ГУБОПиКтин тергөө бөлүмү, Эми ушул эле башкармалыктан сот жана прокурор дайындалса, 1937-жылдагыдай тройка болуп калмак. Тергөө ГУБОПко баш ийет, ал эми ГУБОП болсо ушул кылмыштын бетин ачуу менен алектенип, мунун баарын Турганбаев жетектеп жатат. Соттор бул спектаклди алып барууну каалабагандыктан, бир нече жолу отвод алышты.
Айтикеев А.: -Чек ара кызматынын мурдагы жетекчиси Замир Молдошев соттогу көрсөтмөсүндө Медет Садыркуловдун Кыргызстандан чыкканын жана киргенин Сизге кабарлап турганын айтты. Эгерде ошол чын болсо анда эмне максатта маалымат берүүсүн өтүндүңүз эле?
Бакиев Ж.С.: -Замир Молдошев менен мен кээде телефон аркылуу сүйлөшүп калчумун. Бирок Садыркуловдун чек арадан өткөнү боюнча эч кандай сүйлөшүү болгон эмес.
Азыркы бийлик деле чек арачыларга көп учурда ар кандай талаптарды коюп турат. Силер жакшы билесиңер, менин эки уулум чек арадан өтүп жатканда кармалган. 12 жаштагы Нурсултан менен Асылбекти жөн эле чек арадан өтүп бара жатканда кармашкан.
Уландысы кийинки санда
P. S. Кийинки сандарда Максим Бакиев менен болгон мамилеси, Максимдин былыктары, Анапияевдин өлүмү боюнча, министр Мелис Турганбаев жана анын ишмердиги, бийликтин мурдагы кошоматчылары, азыркы Атамбаевдин командасында жүргөндөр кандай кошомат кылгандары жана башка толгон-токой кызык маалыматтар тууралуу сөз болот.
Ошондой эле кийинки санда Жаныш Бакиевге “Медвежий услуга” көрсөтүп, пахта коюп жүргөн саясатчылар, чиновниктердин сүрөттөрү жарыяланат. Алсак: Геологияны мыкчып отурган Дүйшөн Зилалиев, Түркиядагы элчи Ибрагим Жунусов, акылдуу саясатчы Адахан Мадумаров, диплом чыры менен атагы таанылган Нурлан Төрөбеков, эртең-бүрсүгүнү өкмөттү башкарчудай болуп алкынып турган Аалы Карашев сыяктуулардын Жаныш Бакиев менен ар кайсы жерлерде эс алып түшкөн сүрөттөрүн жарыялайбыз.
(уландысы бар)
Москвадагы 1-чи Басман чолок көчөсүндө дүйшөмбү күнү Орусиянын либерал-демократиялык партиясынын лидери Владимир Жириновскийдин эстелигин ачуу аземи болуп өттү. 3 метрлик коло скульптура Зураб Церетелинин колунан жаралган.
Азем “Жараткан, падышаны сактай көр!” гимни менен башталган. Жириновский өзү болсо эстелик анын саясий ишмердүүлүгүнө байланыштуу тургузулгандыгын билдирди. “Бүгүнкү күн адамзаттын эсинде эмнеси менен сакталып калат? Уялымыш болбой эле айтып коеюн – ушул азем менен”, – деп кошумчалады саясатчы.
Базар-Коргон районундагы Сейдикум айыл аймагына караштуу Хаджир-Абад айылында пенсияга чыккан тарых сабагынын мугалими Равшанбек Мансуров өз үйүндө 6 сотых жерге күнөскана куруп, помидор өстүрүү ишин астейдил колго алды деп маалымдады өкүлдүн басма сөз катчысы. Равшанбек Мансуров өмүрлүк жубайы Айтажи жана уул-кыздары менен бирге короосундагы чарбагына «Буран» сортундагы мол түшүм берүүчү помидор өстүрүп жатат. Азыркы күндө помидорлор тегиз түйүп, алды саргара баштаган. Сейдикум айыл аймагында 7 күнөскана болсо, Базар-Коргон району боюнча күнөсканалардын саны 24ттөн ашкан деп маалымдады аким Таалайбек Дөлдөев.
Өкүл Жумагүл Эгембердиева 8-апрелдеги Базар-Коргон районуна болгон иш сапарынын алкагында айылдык фермер Равшанбек Мансуровдун күнөсканасында болду. Өкүл өсүп жаткан помидордун түшүмдүүлүгүнө чындап ыраазы болуу менен бирге ардагер пенсионерден алдыга койгон ой-максаттары туурасында кең-кесири баарлашуу мүмкүнчүлүгүнө ээ болду.
– Равшанбек агай пенсияга чыкканга чейин окуучуларга тарых сабагынан билим берген. Эми ардактуу эс алууга чыккандан кийин өзүнүн үйүнүн короосуна 6 сотых жерге күнөскана куруу менен айылдаштарына кантип киреше тапса боло тургандыгын иш жүзүндө ырастап жатат. Агайдын эмгекчилдигине колу-коңшулары менен айылдаштары терең ыраазы жана андан ар кандай кеп-кеңештерди такай алып турушат,- деди Хаджир-Абад айылынын айыл башчысы Закир Дадашов. Айылдык ишкер Равшанбек Мансуров помидордун алгачкы түшүмүн май майрамдарына алып чыгууну мерчемдеп жатат. Быйылкы «Тарых жана маданият» жылында ардактуу эс алуудагы айылдык тарыхчы мугалим Равшанбек Мансуров помидор өстүрүү менен андан пайда тапса боло тургандыгын иш жүзүндө далилдөөнү чечти.
Жолдошбай Осмонов, журналист
Ушул жумада мөөнөтү кыска мезгилдин президенти болгон Роза Отунбаева дагы эле бакиевчилдер бийликте отурат деп түз эле ЖК депутаты Динара Исаеванын ысымын атады. Отунбаеванын оюна таянсак Динара Исаева 2010-жылы 7-апрелде Роза эжекебиз менен кечинде коштошуп кеткен Данияр Үсөновдун аялы болгон үчүн ага бакиевчил жарлыгы тагылыптыр. Эгер Исаева 2005-жылы 24-мартта Курманбек Бакиевди жандап келип, Акаев качкандан кийин аны такка отургузууга көмөк көрсөткөндө биротоло кутулбас балээден арылмак эмес экен. Бирок баарына тегиз караган жакшы. Динара айым көп сүйлөбөгөн менен Кара-Балтада эл үчүн жасаган иштерин уксаң атан төөгө жүгү оордук кылат. Баарынан да улуу акын Алыкул Осмоновду эскерүү иш-чараларына каржылык колдоо көрсөткөнү жүрөгүбүздү жылытты.
Булак: «Жаңы Агым»
Жогорку Кеңешинин Социалдык маселелер, билим берүү, илим, маданият жана саламаттык сактоо боюнча комитетинин бүгүнкү, 11-апрелдеги жыйынында «Ички жер которуу жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамына өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу» мыйзам долбоору каралды.
Өкмөт тарабынан сунушталган аталган мыйзам долбоорун Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигинин статс-катчысы Нуржан Таштанов тааныштырды.
Баяндамачынын айтымында, «Ички жер которуу жөнүндөгү» мыйзамга сунушталган өзгөртүүлөр ички миграция чөйрөсүндөгү ченемдик укуктук базаны жакшыртуу максатында иштелип чыккан.
Ошондой эле, «Ички жер которуу жөнүндө» Мыйзамына ылайык каттоо эсебине алууну жүргүзүү үчүн зарыл болгон жарандын ким экендигин ырастоочу документтер болуп ким экендигин ырастоочу күбөлүк саналат. Кыргыз Республикасынын Ɵкмөтүнүн 2004-жылдын 22-майындагы № 375 «Кыргыз Республикасынын жаранынын өздүк күбөлүгү жөнүндө жобону бекитүү тууралуу» токтомуна ылайык ким экендигин ырастоочу күбөлүк убактылуу документ болуп эсептелет. Ушуга байланыштуу, мыйзамдардагы карама-каршылыктарды жоюу максатында жогоруда аталган Мыйзамдын 14-беренесинин 6-пунктчасын күчүн жоготту деп таануу жагы сунушталууда.
Талкууда депутат Тазабек Икрамов,-“Сунушталып жаткан мыйзам долбоору чек арада жашагандар үчүн үмүт берерин билдирип, андыктан, аларга керектүү кызыл китептерин берүү милдет”,- дейт. Ошол эле мезгилде депутат,- чек ара аймагындагы тургундар жер аянттарын коңшу өлкөнүн жарандарына иштетүүгө деп ижарага берсе, алардын кызыл китептери жок көйгөй жаралып, акырында ижарага берилген жер башка өлкөнүн жарандарынын колуна өтүп кетүү коркунучу жаралаарын айтты.
Жыйынтыгында «Ички жер которуу жонүндөгү» мыйзамга сунушталган өзгөртүүлөрдү жактыруу боюнча тармактык комитеттин бүтүмү чыгарылды.
Айланайын туугандар, бул бийлик бизди эмнеге таяп койду. Өзбектер басып кирип көп жерлерибизди тартып алып койду. Буга аким, айыл өкмөт деген таптакыр кайрылбайт. Баардыгы дал ушулардын айынан болуп жатат. Жерибизди тартып кетсе алар эч нерсе болбойт, калктын гана шору. Эмнеге бийлик качып кетет? Укпайбы бизди. Акимдер дагы келбейт. Мындай бийликтин бизге кереги жок. Бирдеме болуп кетсе элдин гана каны төгүлөт. Жерди сатса ошол кишинин колу бар да. Келбейби бул жерге, калктын сөзүн укпайбы ал жигит. Булар элдин канын соруп жатат, эл үчүн күйбөйт го. Булардын айтып деп жаткандарынын баары калп. Элим журтум деген билерман балдар качан келет. Ушул күндөн баштап кетсин мына бул аким бала. Кереги жок. Эмнеге элге күйбөйт, эмнеге элден качат? Уурубу? Таза болсо бул жерде элдин сөзүн угуп. Биз дагы ойгонойлу. Кайдагы пайдасы жокторду шайлап алган. Шайкалары бар, баардыгын билебиз. Булар элди эзип маңкуртка айландырып жатат. Азыр өзбектер талашып аткан жер менин атамдын жери. Мен кескен кулактын баласымын. Мен өзүм үчүн эмес, силер үчүн күйүп жатамын. Мага колунан келгенин кылсын. Жерибизден айрылсак бала чака неберелерибиздин келечеги эмне болот? Эмнеге ушуну ойлобойт бул уурулар. Бул уруш кимге керек. Биз деле алар дагы мусулмандар. Илгертеден ата жотобуз биргеликте жашап келгенбиз. Мынчалык казак өзбек кыргыз болуп жазылган эмес. Мунун баардыгы маңкурттуктун кесепети. Буларга бир гана пул керек экен. Эч нерсе калтырбай баарын сатып кетет экен да бул акмактар. Ошол акимдин баласы, аким биздин атабыз. Өз баасын өзү түшүрүп жатат. Мына биз азыр оозго туруп калдык. Күчү жетпесе башка балдарга бербейби. Ушуга дагы башы жетпейт, маңкурт да.
Булак: “Жаңы ОРДО”
Бир мезгилдер келет кара тамга менен жазылып тарыхта калган апрель окуясына бизден кийинки муундардын катары акыйкатка тике карап, тарыхтын апрель окуясы деген барактарын изилдеп көрүп өз баасын берет. Негизгиси бүгүнкү коомдо оң жактарынан сабак алууга тийишпиз. 2010- жылда убактылуу өкмөттүн мезгилинде берилген убадалары боюнча бүгүнкү күндө светтин баасы үч эсе көтөрүлдү, Токтогул ГЭСтин суусу ашып-ташып көбөйүп кеткен жери жок. Жашоодо азык- түлүк жана башка керектелүүчү товарлар арзандамак түгүл токтоосуз баа өсүп инфляцияны алган айлык, пенсия , пособиялар кууп жетмек түгүл шоосуна илешпей калды. Жумушчу орундар тузулуп завод фабрика курулуп, өндүрүштөр уюшулуп калган жери жок. Жеке менчик майда ишканалар курулганы эле болбосо. Тышкы карызыбыз үч эсе өстү. Саламаттык сактоо, элге билим берүү, айыл чарба, маданият тармагында, сот системасында, укук коргоо органдарында, социалдык системасында реформа болмок түгүл акыбалына мышык ыйлагыдай акыбалга жетти. Коррупциянын схемасы балдар бакчасынан баштап жогорку эшолонго чейин тамыры болуп көрбөгөндөй өскөндүктүн натыйжасында, справка эмес саламды да адам тандап берген саламына да акы төлөй турган акыбалга жеттик. Мамлекеттик башкаруунун вертикалдык системасы түзүлгөн жок. Кадрларды даярдоо, кесипкөй, тажрыйбалуу адистерди тиешелүү тармактарга даярдап кою маселеси дагы эле унутта калып олтурат. Жулкунбайлар же болбосо 20-30адамдан башка Кыргызстанда кадрлар кырылып калгандай эле бир орундан бир орунга секирип жүрүшөт. Оппозиция деген топтор көчөдө эмес, парламенттин ичинде да калган жок. Парламенттин курмын болсо көрүп турасыңар. Алты жылдан бери 5,6 жолу түзүлгөн өкмөт “өрт өчүргүч” болуп күнүмдүк майда-чүйдө муктаждыктардын чөйрөсүнөн эле чыга албай жүрөт. Республикалык бюджеттин эсебинен курулган мектеп, көпүрөнүн ачылышында лента кесип өздөрүн пиарит эткени болбосо. 2017- жылга чейинки кабыл алган Мамлекеттик программанын тизмегин карап көргүлөчү аткаруу бийлиги эмнени жасап, эмнени өзгөртүп, эмнени реформа кылып жиберди экен? Партияларга көз каранды болгондуктан өмүрүндө бир күн мамлекеттик кызматта иштебегендер, тажрыйбасыз, билимсиздер, бир бирини сүдүрөп бир үй бүлөдөн бир канча адамдар парламенттин, өкмөттүн курамына, аткаруу кызматтарына келип , ээлеп олтуруп калып жаткандыктан, акыбалыбыз ушундай денгээлге жетти. Кадр маселесинде мамлекеттик , муниципиалдык кызматтарга конкурс деп коюшуп, буткул коррупцияалык схема ошол жерде болуп жатат. Себеби тиешеси барбы, жокпу 1000ден ашык суроонун ичинен 60 суроону коюшуп, конкурстан өтсө да аңгемелешүү деген экинчи турду өткөрүшүп баякы эле көз тааныштарды коррупциялык жол менен кызмат орундарга алып жатышат. Себеби бардык нерсе кадрларга байланыштуу болот. Республикалык бюджетти пайдаланууда бардык тендерлер коррупциялык жол менен өткөрүлөт. Өздөрүнө тиешелүү компанияларга уттурушуп коюп бюджеттин акчасын 20-30 процентти тиешелүү тармактардагы төмөндөн жогоруга чейинки жетекчилер, бардык тармактарда башкы бухгалтери менен уурдап жеп олтурушат. Укук коргоо органдары, прокуратура, АКС, Финполиция , эсептөө палатасы деген кызматтар текшерүүсүн токтотпой аларда ууру жетекчилерди коркутуп, коррупциялык схема менен акчаны өздөрүнө чогултуп, бардык ууруларды өздөрү жаап жашырып келишет. “Желмогуздун чоңунан кичинеси коркунучтуу”-демекчи орто жана төмөнкү баскычтагы бардык тармактагы жетекчилер уурулар болуп эсептелет. Алар тымызын жүрүп алып карапайым элдин, мамлекеттик бюджеттин канын соруп жаткандар. Ошондой жетекчилердин министрлердин жашоосуна анализ жасап көргүлөчү кандай үйлөрдө, кандай машиналарда, кандай жашоодо жашап жатышты экен. А мен айткан орто жана төмөнкү эшолондогу жетекчилер негизги мамлекеттин канын соруп жаткан уурулар болуп эсептелет.
Баян Кулова
Булак: “Жаңы ОРДО”
-Адилет мырза, жакында эле Минск шаарына Жаныш Бакиевге барып журналист катары маек алып келгениңиз коомчулукту дүрбөлөңгө салды. Ар кандай сөздөр айтылып келе жатат. Кандайча кантип барып келдиңиз, айтып өтсөңүз?
– Бийликтин адамдары ар кандай сөздөрдү чыгарып жатышат, анын баарын түшүнөм. Орустардын “адам өзү кандай болсо башкаларды ошондой ойлойт”-деген. Мурдатан эле ичимден Жаныш Бакиевден маек алсам деген ойду ойлоп жүрчүмүн. Себеби ар бир бийликте өзгөчө сырдуу, башкача фигуралар болот эмеспи. Бакиевдин убагындагы өзгөчө фигуралардын бири Жаныш Бакиев болчу. Мага кызык туудурганы бир кезде укук коргоо органдарда иштегени, анын аркасы менен бир топ чуулгандуу маселелерди ызы-чуулу иштерди ошол кишиге байлап жүрүшпөйбү. Мен маңдай тескей олтуруп, сүйлөшүү ниетим бар болчу. Ортодо интернетте башкаларга окшоп канкор деген сыяктуу сөздөрдү көп жазчумун. Бир күнү байланышка Асылбек Салиев деген Жаныш Бакиевдин баласы “дайыма атам жөнүндө жаза бересиң, тажаган жоксуңбу? Андан көрү жолугуп маек албайсыңбы? Эгерде ошончолук эле курч, эркин чындыкты жазган журналист болсоң” дейт. “Сөзсүз барам, бирок сылап сыйпаган үстүртөн маек кылбайм. Курч суроолорду берем, ал киши генерал катары жооп берсин. Ошондо гана мен макулмун” -деп айттым. Макул болуп маекти уюштурду. Антип минтип мен каражат таап барганча 15 күн убакыт өтүп кетти. Бараарымды эч кимге айткан эмесмин. Атайын кызматтар билип алышыптыр. Бардым, беш саттын тегерегинде ачык маектешүү болду. Асылбек поездден тосуп алып, атасынын кеңсесине маектешүүгө алып барды.
-Биринчи берген сурооңуз эмне болду?
-Ал абал сурашмайдан баштадык. Негизги интервьюнун өзөгүн албетте чуулгандуу кылмыш иштери, сыртынан соттолуп жаткандыгы боюнча болду. Мисалы 2005-жылы 25-мартта Жалал-Абаддагы облусттук банкында жоголгон 22 миллион сомдун айланасынан баштап, кылмыш иштер, адам өлтүрүүлөр, этеги келип Анапияевдин өлүмүнө чейин кеңири маектештик. Маек абдан кооптуу кырдаалда өттү. Себебин дагы түшүндүм. Адамга кечке эле жагымсыз суроолорду бере берсең ыңгайсыз абалда калат. “Бүгүнкү күндө кыргыз коомчулугунда кандай суроолор үйүлүп, талкууланып жатса баарын алып келдим”-дедим. Унчукпай олтура бергенден көрө ар бир суроого жооп узаткан жакшы. Мындай маек жасабасам анда обьективдүү журналист боло алмак эмесмин. Муну албетте Бакиевчи деп кечээги өзү Бакиевдин колуна кумган менен суу куюп, бутун жууп жүргөндөр кыйкырып жатышат. Алардыкы эми түшүнүктүү да. Алардын максаты бирөөнү каралаш керек.
-Жалал-Абаддагы банктын тонолушу боюнча Жаныш Бакиев эмнелерди айтты?
-Азыр интервьюларды улам редакторлоп карап жатам. Ал жерде банктан көп суммадагы акча табылган экен. “Ошол акчаны бизге алып келди. Мен Жалал-Абад областынын ШИИБинин башчысы болчумун. Биз аны атайын адамдардын катышуусунда протокол түзүп, тийешелүү акты түзүп өткөрүп бергенбиз. Аны менен кечээ соттун чечими чыкканда гана тааныштым. Таптакыр түшүнүксүз адамдар ортодон чыга калып көрсөтмө берип жатышат”-дейт.
-Өтө чуулгандуу мурдагы администрация башчысы Медет Садыркуловдун өлүмүн Жаныш Бакиевден көрүп жүрүшөт. Ошону кандай айтты?
-Аны мен майда чүйдөсүнө чейин айта албайм. Бирок өзүнүн жоопторун берди. Ар бир адамдын өзүнүн чындыгы бар да. Пикирлерин жоопторун айтты.
-Кандайдыр бир деңгээлде күнөөм бар деп айттыбы?
– “Көп иштерди көз жаздымда калтырган иштер болгон, мойнума алам” деди. 7-апрель боюнча БТРдин айланасындагы адамдарга, курал көтөрүп келип, ак үйгө атака кылган адамдарга ок атууга буйрук бергем деди. Максим Бакиев менен мамилеси абдан татаал экен. Айрым жерлерде Курманбек Бакиевдин өзүнүн баласынын айтканын чыга албай артыкчылык бергендигин, акыркы учурларда көөп кеткендигин бир топ фактылар менен сындады. Жаныш Бакиевдин көп эле айткандарына ишендим. Күмөндүү жерлери болду бирок, көп маселелер боюнча айткандары мени ынандырды.
-Бүгүнкү күндө ошол мезгилде өлгөн аттуу баштуу депутаттардын, бизнесмендердин өлүмүнүн баарын Жаныш Бакиевге төңкөп жатышат. Бул тууралуу дагы суроо берсеңиз керек э?
-Мен баардыгын суроо бердим. Баяман Эркинбаев, Санжар Кадыралиев, Павлюк, Сыргак Абдылдаевге чейин суроо бердим, ал киши өзүнүн жоопторун берди. Кызыктуу эле маек болду деп эсептейм.
-Алмамбет Анапияевдин өлүмү боюнча эмнелерди айтты?
-Белорусия тараптын укук коргоо органдарынын даректүү видеолору фото материалдары чыгып жатпайбы. Ошол фактыларга таянып ойлорну айтты. Аны кыргыз коомчулугу деле түшүнүп турат да кандай жасалганын.
-Бизде радио менен телеге ишене берет да.
-Интернеттерге баары чыгып жатат го.
– Анапияевдин өлүмүн Жаныш Бакиев өзүнүн кылмыш иштерин жабыш үчүн ошол жерге алып барып өлтүрттү деп жатышат дегеним.
-Ар бир кылмышкер өзүн өзү акташ үчүн сөзсүз бирөөгө жалаа жабат. Анын баарын Белорусиянын укук коргоо органдарынын видео фото материалдары ачыкка чыгып жатпайбы. Анапияев боюнча көп далилдер ачыкка чыгат. Ошол эле коштоп келген адамдар, ким коштоп келген, ким кайсыл жак аркылуу учкан, кайсыл жерде болгон далилдеп коюшту го.
– Азыркы генерал Турганбаев жөнүндө да сөздөр болсо керек албетте.
– Эми ИИМ министри Мелис Турганбаев жөнүндө абдан көп сөз болду. Экөөнүн ортосундагы келишпестик журналисттер менен саясатчылардын арасында белгилүү.
-Кулак сөөмөй чыры боюнчачы?
-Ал боюнча да өзүнүн жообун берди. Мен аны азыр айтпай турайын. Бирок Мелис Турганбаев боюнча башкаруу ыкмалары, азыркы учурда жасап жаткан иштери бир топ пикирлерин билдирди. Өзүнүн каналдары аркылуу алган маалыматтарды айтты.
-Кандай маалыматтарды?
-Маектин баарысын силерге айтпай эле коёюн. Маек буйруса “Искра” гезитине толук бойдон 12-апрелде жарыкка чыгат. Мен баарын карап текшерип, окуп иштеп жатам. Муну катасы менен чыгарып жиберсем шашып чыгарып жиберсем ушуну да жөндөп жаза албайт деп менин тырмакчанын ичиндеги досторум айтып чыгышат. Ошондуктан баарын карап анан чыгарайын дедим.
-Сиз “Манас” аба майданга келэээриңиз менен укук коргоо органдары, үч тамганын чекисттери “тосуп” алышкан жокпу?
-Мен Минскке кетип жатканда да, келгенден кийин деле, азыр дагы эч ким суракка алган жок. Көз караштар менен да ыкма беришпеди. Мурда чек арадан өтүп жатканда келди келди дегенсип көз кысып жатышканын байкаган жокмун. Эч ким телефон да чалган жок.
-Мектешүүдөн кийин Жаныш Бакиевге болгон көз карашыңыз өзгөрдүбү?
-Ооба, бир топ маселелер боюнча өзгөрдү. Маалымат алгандан кийин байкайсың да. Сырттан ММКлардын жазгандарына, мурдагы бийликтин кошоматчыларынын айткан нерселерине ишенчүбүз. Балким убакыт дагы көп нерсени өзгөрткөндүр.
-Белорусияга барганда мамлекеттин кожоюну бар экени билиндиби?
-Эртең менен саат тогуз жарымда поездден түштүм. Шаар биздикиндей чоң аймакты ээлебейт экен. Чакан, тыкан, таза, коомдук жайлары да таптаза сонун шаар экен. Эки жакты көп деле караган жокмун. Бирок Жаныш Бакиевдин жан сакчылары өтө профессионал абдан күчтүү экен. Алар жада калса колумдагы сааттан бери чечтирип, диктофондорго чейин жандырып көрүштү. Фотоапартты текшерди. Атайын чыйылдаган апараттан өткөрүп анан маек алганга киргизишти.
-СГОнун башчысы Жаныш Бакиевди көрүп жүргөнсүз да. Анын азыркы Жаныш Бакиев өзгөрүптүрбү?
-Сүрөттөрдү да бир топко чейин салыштырдым. 2008-2009 жылдары мен теледен көрүп жүргөн Жаныш Бакиев көздөрү тик караган башкача адам болчу. Азыр өзгөрүп жумшарып калгандай. Көп нерселерди таразалады болуш керек.
-Биздин бийликке болгон көз карашын айттыбы?
-Көз карашы түшүнүктүү да. Калп чынды айтып баарын шыбап жатса жакшы пикир айтмак беле. Атамбаев боюнча дагы абдан каттуу пикирлерин айтты. Атамбаев боюнча психологиялык оорулуу адам катары сыпаттады. “Алкоголду көп колдонгон адамдар ушундай болуп калат. Анын психологиясын жакшы билем. Атамбаевден ушул синдромду көп байкайм”-деди Жаныш Бакиев.
-Азыр бийликтин өкүмүн укту. Бирок эртедир кечтир акталам деген ишеним бар бекен?
-“Кудай буйруса бир кезде акталам. Ишенем, калыс сот болот. Адилеттүүлүк орнойт. Анан акталам”-деди.
-Эмне үчүн алты жыл бою унчукпай келип, эми Жаныш Бакиев маек берип жатыптыр?
– Аны да сурадым. “Карасам сыртымдан эле соттун чечимин чыгарып жатат. Этегинде Ысык-Көлдөгү банктын баарын Максимге же Гуреевичке байлабай мага байлап, этегине Анапияевдин өлүмүн менден көргөндө чыдабай маек берүүнү чечтим”-деди. Мындан сырткары убагында тоюна барып чапан жаап жүргөндөр боюнча да пикирин билдирди. Өзгөчө азыр “КСДП” фракциясынын лидери Чыныбай Турсунбеков абдан кеңсеме көп келчү дейт. Бир кезде көзүнө тике карап айтам деп айрым фамиляларды атады.
Баян Кулова
Булак: “Жаңы Ордо”
Айланайын туугандар, бул бийлик бизди эмнеге таяп койду. Өзбектер басып кирип көп жерлерибизди тартып алып койду. Буга аким, айыл өкмөт деген таптакыр кайрылбайт. Баардыгы дал ушулардын айынан болуп жатат. Жерибизди тартып кетсе алар эч нерсе болбойт, калктын гана шору. Эмнеге бийлик качып кетет? Укпайбы бизди. Акимдер дагы келбейт. Мындай бийликтин бизге кереги жок. Бирдеме болуп кетсе элдин гана каны төгүлөт. Жерди сатса ошол кишинин колу бар да. Келбейби бул жерге, калктын сөзүн укпайбы ал жигит. Булар элдин канын соруп жатат, эл үчүн күйбөйт го. Булардын айтып деп жаткандарынын баары калп. Элим журтум деген билерман балдар качан келет. Ушул күндөн баштап кетсин мына бул аким бала. Кереги жок. Эмнеге элге күйбөйт, эмнеге элден качат? Уурубу? Таза болсо бул жерде элдин сөзүн угуп. Биз дагы ойгонойлу. Кайдагы пайдасы жокторду шайлап алган. Шайкалары бар, баардыгын билебиз. Булар элди эзип маңкуртка айландырып жатат. Азыр өзбектер талашып аткан жер менин атамдын жери. Мен кескен кулактын баласымын. Мен өзүм үчүн эмес, силер үчүн күйүп жатамын. Мага колунан келгенин кылсын. Жерибизден айрылсак бала чака неберелерибиздин келечеги эмне болот? Эмнеге ушуну ойлобойт бул уурулар. Бул уруш кимге керек. Биз деле алар дагы мусулмандар. Илгертеден ата жотобуз биргеликте жашап келгенбиз. Мынчалык казак өзбек кыргыз болуп жазылган эмес. Мунун баардыгы маңкурттуктун кесепети. Буларга бир гана пул керек экен. Эч нерсе калтырбай баарын сатып кетет экен да бул акмактар. Ошол акимдин баласы, аким биздин атабыз. Өз баасын өзү түшүрүп жатат. Мына биз азыр оозго туруп калдык. Күчү жетпесе башка балдарга бербейби. Ушуга дагы башы жетпейт, маңкурт да.
Булак: “Жаңы ОРДО”
Бир мезгилдер келет кара тамга менен жазылып тарыхта калган апрель окуясына бизден кийинки муундардын катары акыйкатка тике карап, тарыхтын апрель окуясы деген барактарын изилдеп көрүп өз баасын берет. Негизгиси бүгүнкү коомдо оң жактарынан сабак алууга тийишпиз. 2010- жылда убактылуу өкмөттүн мезгилинде берилген убадалары боюнча бүгүнкү күндө светтин баасы үч эсе көтөрүлдү, Токтогул ГЭСтин суусу ашып-ташып көбөйүп кеткен жери жок. Жашоодо азык- түлүк жана башка керектелүүчү товарлар арзандамак түгүл токтоосуз баа өсүп инфляцияны алган айлык, пенсия , пособиялар кууп жетмек түгүл шоосуна илешпей калды. Жумушчу орундар тузулуп завод фабрика курулуп, өндүрүштөр уюшулуп калган жери жок. Жеке менчик майда ишканалар курулганы эле болбосо. Тышкы карызыбыз үч эсе өстү. Саламаттык сактоо, элге билим берүү, айыл чарба, маданият тармагында, сот системасында, укук коргоо органдарында, социалдык системасында реформа болмок түгүл акыбалына мышык ыйлагыдай акыбалга жетти. Коррупциянын схемасы балдар бакчасынан баштап жогорку эшолонго чейин тамыры болуп көрбөгөндөй өскөндүктүн натыйжасында, справка эмес саламды да адам тандап берген саламына да акы төлөй турган акыбалга жеттик. Мамлекеттик башкаруунун вертикалдык системасы түзүлгөн жок. Кадрларды даярдоо, кесипкөй, тажрыйбалуу адистерди тиешелүү тармактарга даярдап кою маселеси дагы эле унутта калып олтурат. Жулкунбайлар же болбосо 20-30адамдан башка Кыргызстанда кадрлар кырылып калгандай эле бир орундан бир орунга секирип жүрүшөт. Оппозиция деген топтор көчөдө эмес, парламенттин ичинде да калган жок. Парламенттин курмын болсо көрүп турасыңар. Алты жылдан бери 5,6 жолу түзүлгөн өкмөт “өрт өчүргүч” болуп күнүмдүк майда-чүйдө муктаждыктардын чөйрөсүнөн эле чыга албай жүрөт. Республикалык бюджеттин эсебинен курулган мектеп, көпүрөнүн ачылышында лента кесип өздөрүн пиарит эткени болбосо. 2017- жылга чейинки кабыл алган Мамлекеттик программанын тизмегин карап көргүлөчү аткаруу бийлиги эмнени жасап, эмнени өзгөртүп, эмнени реформа кылып жиберди экен? Партияларга көз каранды болгондуктан өмүрүндө бир күн мамлекеттик кызматта иштебегендер, тажрыйбасыз, билимсиздер, бир бирини сүдүрөп бир үй бүлөдөн бир канча адамдар парламенттин, өкмөттүн курамына, аткаруу кызматтарына келип , ээлеп олтуруп калып жаткандыктан, акыбалыбыз ушундай денгээлге жетти. Кадр маселесинде мамлекеттик , муниципиалдык кызматтарга конкурс деп коюшуп, буткул коррупцияалык схема ошол жерде болуп жатат. Себеби тиешеси барбы, жокпу 1000ден ашык суроонун ичинен 60 суроону коюшуп, конкурстан өтсө да аңгемелешүү деген экинчи турду өткөрүшүп баякы эле көз тааныштарды коррупциялык жол менен кызмат орундарга алып жатышат. Себеби бардык нерсе кадрларга байланыштуу болот. Республикалык бюджетти пайдаланууда бардык тендерлер коррупциялык жол менен өткөрүлөт. Өздөрүнө тиешелүү компанияларга уттурушуп коюп бюджеттин акчасын 20-30 процентти тиешелүү тармактардагы төмөндөн жогоруга чейинки жетекчилер, бардык тармактарда башкы бухгалтери менен уурдап жеп олтурушат. Укук коргоо органдары, прокуратура, АКС, Финполиция , эсептөө палатасы деген кызматтар текшерүүсүн токтотпой аларда ууру жетекчилерди коркутуп, коррупциялык схема менен акчаны өздөрүнө чогултуп, бардык ууруларды өздөрү жаап жашырып келишет. “Желмогуздун чоңунан кичинеси коркунучтуу”-демекчи орто жана төмөнкү баскычтагы бардык тармактагы жетекчилер уурулар болуп эсептелет. Алар тымызын жүрүп алып карапайым элдин, мамлекеттик бюджеттин канын соруп жаткандар. Ошондой жетекчилердин министрлердин жашоосуна анализ жасап көргүлөчү кандай үйлөрдө, кандай машиналарда, кандай жашоодо жашап жатышты экен. А мен айткан орто жана төмөнкү эшолондогу жетекчилер негизги мамлекеттин канын соруп жаткан уурулар болуп эсептелет.
Баян Кулова
Булак: “Жаңы ОРДО”
