АНАЛИТИКА

Шордуу эл окшойбуз кыргыздар. Эгемендүү эл болгондон бери жакшы ажого жарыбай койдук. Төрт президент өлкөнү башкарса да арабабыз алдыга карай жылбады. Арабаны тартчу өгүздөрүбүз өзүнүн, жакындарынын курсагы тойгонуна карт болуп, арабада олтурган шордуу кыргызды такыр ойлободу. Акаевди, Бакиевди деле башында президент кылып шайлап, бийлик башына алып келгенде мактаганбыз. Топчубек Тургуналиев авабыз ак калпагын кийгизген. Эми башкача жашоо болот деп арабаны араң кылдыратып жүргөн кыргыз элинде азгына болсо да үмүттүн шооласы жанган. Анан экөө тең Теңирден тескери кетишти. Алар өздөрү үй-бүлөөсүнүн айтканынан чыга албай, азыркы кейпин кийди деп айтуу туурадыр. Бирок, колуна кол, бутуна бут болуп, чырмоок чөптөй чырмап алып, “Сизден өткөн акылман башкаруучу жок” деп мактап жанында жүргөндөрдүн салымы Максим менен Айдардын кылыгынан ашса ашат, такыр кем калбайт. Ошол адамдар азыр деле ошол ишин улантып, бүтүндөй мамлекеттик кызыкчылыктан өздөрүнүн жеке кызыкчылыгын жогору коюп, ажону айга-күнгө теңеп эт чайнап жүрүшөт. Жакын арада өз жазаларын алаары да күмөн. Кептин баары ушунда…

Манас каза болгондон кийин апасы Чыйырды менен аялы Каныкейди чүрпөсү Семетей менен кошо жеринен кууп чыгып, башка жакта тентитип, мал-мүлкүн талап алган айкөлдүн бир туугандары Абыке, Көбөштөр эмес беле. Алар кыргызды ойлогон эмес, бийликти гана эңсеген. Элди ойлогонго ал адамдардын аң-сезими жетмек да эмес. Тескерисинче, элдин эсебинен жыргап жашайбыз дешкен. Бүгүн да кыргыз эли ошол Абыке менен Көбөш башкарган заманга туш болуп, булардан бизди качан куткарат деп Семетейди күтүп олтурабыз.

Экс-президенттер албетте Манас эмес. Алар деле бир дүнүйөкор, өз элинин ырыскысын чачкандан кайра тартпаган, акча дегенде өлкөсүн саткан ажо экенин көрүп-билбедикпи. Атамбаев президент болгондо дагы дүнүйөкорлордон, саткындардан кутулдук, элди ойлогон ажо келди деп кубанган элдин көпчүлүгү. Ошол кубаныч азыр бир да жандын жүзүндө байкалбайт. Кайрадан эле Абыке менен Көбөштүн башкаруусунда жашап калгандай, мүңкүрөп, кыйчылдаган арабасын сүйрөп жүрөт. Бул бийлик деле ошол Абыке менен Көбөштүн урпактары тура, атүгүн. Булар каатчылыктан кыйналып турган кыргыз элин аяп койчу, жонунан кайыш тилгенин токтотчу түрү жок. Суук колдорун элдин капчыгына салгандан коркпой калышты. Ажо болгон Атамбаев элди аралап, чыныгы жашоо кандай экенин билгиси да, көргүсү да келбегендей. Кетээр күнүн санап, аман-эсен кетсем экен дегенсип эптеп өткөн күнүнө тобокел келтирип олтурат. Ушунун өзү Абыке менен Көбөштүн жүргүзгөн саясатынан ныпым айырмаланбайт.

“Манас” эпосунда Каныкей эмчектеги баласы менен  биздин ажобуз айткандай “Таластыктар эл болбойт” деп өз атасынын үйүнө качат. Азыр бизде “Өлкөбүз оңолбой калды, келечеги жок” деп мекендештерибиз Россияны көздөй жалгыздап эмес, оптом качып жатышат. Бул бүгүнкү Абыке менен Көбөштүн жүргүзгөн “эл үчүн” деген саясаты. Көртирилик кыйындап, өз жеримде ачка олтургандан көрө, бөтөн жерде көчө шыпырсам курсак тоёт деген эл электр энергияга, жылуулукка болгон бааларды көтөрүп, үйүң менен алдыңдагы машинаңды камсыздандырбасаң айып пул төлөйсүң, биометрикадан өтпөсөң шайлоого катышпайсың, балдарыңа туулганы тууралуу күбөлүк албайсың, ооруганда эч жерге көрүнө албайсың деп коркутуп-үркүтүүдөн кийин айласы жок иш издеп тентүүгө аргасыз болуп жатат да. Же алар керемет жашоодо жашап, кыларга иши жок зеригип дүйнө кыдыргысы келген туристтерби бүгүнгү Абыке менен Көбөштөр? Өткөн макаламда электр энергиясына болгон бүгүнкү баа акыркысы эмес, аны мындан да көтөрүүгө аракет кылышат деп айттым эле. Бир жума өтпөй жатып электр энергиянын баасы апрелден баштап дагы көтөрүлөт деген сөзүн бийлик өкүлдөрү айтышты. Бүгүнкүлөрдүн бул жүрүшү өз темпинен жазбаса, көтөрүлгөн баа дагы акыркысы эмес. Бул бийлик бааларды көтөрүү менен кыргыздан Нескаранын өчүн алгандай эле болуп жатат. Баалардын көтөрүлүшү жөнүндө бийликтин лөктөрүнүн бири “Мен келечек муундун, балдардын жарык жашоодо жашашын каалайм. Биз келечекти ойлоп атабыз. Бакиев “Северэлектрону” менчикке өткөзүп, андан кийин бааны көтөргөн. Андан түшкөн акча баласы Максимдин капчыгын кампайтчу. Азыр эч ким менчиктеп алган жок. Баалар өлкөнүн казынасына түшүп жатат” деп айтты. Капырай, кана өлкөнүн казынасына түшүп жаткан акча? Казынага элдин акчасы түшүп жатса, эмне үчүн кайра эле элдин өзүнө жумшалбайт? Жантөрө Сатыбалдиев айткандай, азыр казына “пустой” болуп турбайбы! Электр энергияны коңшу өлкөлөрдөн сатып алабыз деп бааларды көтөрүп жатышпайбы. Казынада акча болсо ошол акчага сатып алып, элге мурунку тариф менен берсе неге болбосун? Же сөзсүз элден акча чогултуш керекпи?

Мурун бийликтин Абыкеси-Жогорку Кеңеш, Көбөшү-соттор болуп, аталары Акаев менен Бакиевди балдары Айдар, Максимди чалчактатса, азыр Абыкеси-Жогорку Кеңеш, Көбөшү-Өкмөт менен соттор, атасы Атамбаевди ошондой эле чалчактатып келет. Акаев менен Бакиевдин кылмыштуу иштерин мыйзамдаштырып берген дал ушул Абыке-Жогорку Кеңеш болуп келген. Аны эч ким тана албайт. Президентибиз Алмазбек Атамбаев да муну чындык деп санайт болуш керек. Ошондуктан, ошол кездеги системаны кош колдоп, президенттин айтканынан чыга албай, кыргыздын келечегине каршы иш кылган депутаттар, парламенттин төрүндө олтурган төрагалар да элдин алдында жооп берүүгө тийиш. Ошол эле Үзөңгү-Кууш, ошол эле Каркыра, ошол эле Кумтөр кенинин келишимдери, ГЭСтерди күрөөгү коюу боюнча мыйзамдар, ЦАРИИнин түзүлүшү, деги койчу Акаев менен Бакиев кандай “былык” иштерди жасаса, Жогорку Кеңеш мыйзам менен бекитип берип жатпадыбы. Анан Абыке болбогондо ким, булар? Балким андан да ашкан суу тумшук адамдардыр! Эгерим, жакшы сөз айтууга арзыбайт. Бүгүн деле ошол абал. Андан ашты, такыр кем калган жок. Атамбаевге Конституцияда көрсөтүлбөгөн укуктардын баарын “Сиз алыңыз!” деп учаа тарткандай тартуу кылып олтурат. Бийлик бутактарын президентке сунулган учадан кийинки жилик сымал бөлүштүрүп алышты. Президент тараптан кандай сунуш келсе баарына макул, өз пикирин айтууга дарамети да жетпейт. Шайлоого  атасынан “добро” алып партиянын тизмесине кирип жатса, кантип каршы пикир айтканга жарамак эле кургурлар. Кыргызстандын Жогорку Кеңешиндей эрке-талтаң мамлекеттик орган чанда кездешет болуш керек бул дүйнөдө. Өзүлөрүнө ылайыктап мыйзам жазышат, регламентин бекитишет, бюджетин кабыл алышат. Мамлекет үчүн кылган иши билинбегени менен, мамлекеттин эсебинен олчойгон каражат алышып жүрүшкөнүнө жол болсун. Айрым фракция лидерлери өздөрүн Кудаяр хан сезип алышкан. Айтканым айткандай, дегеним дегендей болот деп, өзүнө жакпаган депутаттарды четинен мандатынан ажыратып атат. Элге берген убадасы азыр онунчу орунда, мандатты эптеп пулдасам деген максат алдыга чыкты. Соода жагынан парламент “Дордой” базарынан кем калбады. Бүгүн ырынан чыры көп, өтө саясатташкан бул органды “кесип” ташташ керекпи деген ой келбей койбойт. Себеби, чырдын баары ушул жерден башталып, ушул жерден бүтүп жатат. Мамлекеттик органдардын туруктуу иштешине кедергисин тийгизгенин айтпа. Куудулдарды соттош керек дегенден башка проблема жокпу, Жогорку Кеңеште? Айтор, эл өкүлдөрү майдаланып, мыйзам чыгаруучулар эмес, соодагерлер болуп кетти. Негизи парламенттин мыйзамын коомчулук, интеллигенция жазыш керек. Мына ошондо “өзүн өзү билген” Жогорку Кеңешке чек коюуга болот. Бүгүнкү башаламандыкты токтотууга парламенттин күчү да, укугу да жетмек. Анткени, эл шайлаган депутаттардан көкүрөгү таза, саясий соодерликтен алыс болуп, улут үчүн күйгөн патриоттор көп болгондо, азыркыдай абалга барбайт эле. Тилекке каршы, андайлар саналуу гана болуп, көпчүлүгү Абыкенин урпактары болуп олтурат.

Кыргыздын соттору “үй кызматчысындай” эле бийликтин кызыкчылыгы үчүн иштеген көз карама орган болуп келбедиби. Анан кантип, Көбөш деп айтпайбыз? Кыргыз балдарынын кулагын кесип ойногон Азиз Батукаевди түрмөдөн бошотулсун деген чечимди кыргыз соту чыгарып берди да. Андай чечим атанын буйругу жок чыгышы да мүмкүн эмес болчу. Атага жакпай калган саясатчыны заматта соттоп жиберген да кыргыздын “гумандуу” соттору. Мындайларды Көбөш деп айтпаганда ким деп айтабыз анан? Өкмөт болсо карыз алып, казынасын толтура албай элдин шоруна айланган камарканаларды кайра ачууну пландап, соцфонд төлөмдөрүн көбөйтүп, салыктын жаңы түрлөрүн ойлоп таап олтурат. Азыр жарык дүйнөгө келген кыргыздын ымыркайы мойнунда карызы менен төрөлүүдө.  Бүгүн өлкөнүн тышкы карызы ички дүң продукциянын 60 пайызынан ашып кетти. Бул Кыргызстан өнүкпөй эле жарды мамлекетке айланып баратканынын белгиси. Өткөн жылы эле тышкы карызыбыз 169 млн доллар болуптур. Жалпылап айтканда азыр тышкы карыз 3,6 миллиард доллардан ашса, ички карыз 15,5 миллиард сом. Эл аралык тажрыйбада тышкы карыз өлкөнүн ички дүң өнүмүнүн элүү пайызынан ашып кетсе, улуттук экономикадагы коркунучтуу чек катары каралат. Тышкы карызын төлөй албай калган өлкөлөр дефолт деп жарыяланып, аны менен соода-экономикалык алака кылуу тобокелчиликтүү деп табылат.Мындай өлкөгө инвестор келиши да күмөн.  Ички дүң продукциянын көлөмү киши башына эсептегенде 1214 долларды түзөт экен. Ал эми Дүйнөлүк банктын эсеби боюнча ИДПсы киши башына 1036 доллардан төмөн мамлекеттер өтө жакыр мамлекеттердин катарына кирет. Анан биздикилердин өнүгүп жатабыз деп айтканына ким ишенсин? Өкмөт дагы деле карыз алабыз дегенден кайта элек. Ал карызды Сариев, Атамбаев же азыркы депутаттар өздөрү төлөбөйт, кыргыздын мойнуна иленген карыз болуп кала берет.

Шекербек Калыков деген журналист бар. Мен ал кишини “шеф” деп коём. Анткени, журналистиканын өйдө-төмөнүн ошол киши үйрөткөн. Менин шефим жакында эле “Шапа акенин жоруктары” деген китебин чыгарды. Шапа аке айылда жашаган эле карапайым кыргыздын образын ачыптыр. Ошол Шапа аке кыргызга боору оруп “Эми, Манас туулбай калды окшойт” деп күйүптүр. Таңгөрү, бүгүнкү ажобузда Манастын эркиндей эрк, баатырлык болгондо гана. Азыр өлкөдөгү абал такыр башкача болмок да. Манас барда кыргызга көзүн кызарткандар пысып жүрүшчү эле го. Атамбаевди көргөндө дагы кыргыздын капчыгына, өлкө казынасына суук колдорун салышып, келечегине балта чапкысы келгендер куйруктарын чатына кысып, бир жерин пысып калышканда ажобуз бүгүнкүнүн Манасы болбойт беле.  Тилекке каршы азыркы ханыбыз Манас боло албады. Шапа аке кейигендей жакынкы убакта эми Манас чыкпай калды окшойт.

 Наралы Асанбаев

Булак: “Жаңы ордо”

Ровно год назад, 18 февраля, на одной из улиц белорусской столицы был обнаружен труп криминального авторитета Алманбета Анапияева, чье имя связывают с убийством экс-руководителя президентской (бакиевской) администрации Медета Садыркулова. Фамилия Анапияева звучит и в привязке к кровавым событиям на юге Кыргызстана летом 2010 года. Покойного, пока он был жив, называли правой рукой Камчи Кольбаева. Но криминальное прошлое Алманбета изучено, кажется, досконально, и речь сегодня пойдет не об этом. Гораздо больше вопросов вызывает следствие по факту его убийства. Почему оно застопорилось? Кто в этом заинтересован? Что скрывает руководство МВД? Наконец, причастны ли к устранению Анапияева сотрудники милицейского ведомства и какова в этом деле роль самого генерала Турганбаева?

Вспомнить всё

Напомню читателям предысторию тех дней. Алманбет Анапияев, в криминальных кругах известный как Алманбет Алайский, был убит в Минске в ночь с 16 на 17 февраля. Его тело обнаружили в багажнике дорогого автомобиля на одной из минских улиц. При нем нашли паспорт на имя Алмазбека Шакирова, только с фотографии на документе смотрел Анапияев.

Первые несколько дней общество делилось догадками, но уже через пару дней все сомнения были развенчаны. По данным МВД, 24 февраля в Кыргызстан приехал некто Гульжигит Абилазизов. Молодой человек назвался телохранителем и поваром Анапияева и рассказал, что стал свидетелем убийства кримавторитета. Вопреки всем каноном следствия, душераздирающие откровения Абилазизова оказались в открытом доступе — в Интернете. Местные информагентства нарасхват цитировали слова о том, что в убийцах он опознал Жаныша Бакиева и его подручных.

На специально созванной пресс-конференции адвокат Абилазизова Кайрат Загибаев поведал о том, как тот чудом спасся:

— Анапияев приказал ему встретить визитеров, а самому уйти и не возвращаться до их ухода. Мой подзащитный встретился с ними в подъезде, когда выходил на улицу. Он очень долго ждал и замерз, вернулся в подъезд, поднялся на четвертый этаж и сидел там. Это его и спасло. После того как из квартиры было вынесено тело Анапияева, убийцы стали искать самого Гульжигита, но не нашли.

По словам адвоката, кыргызстанские правоохранители сразу взяли Абилазизова под охрану, согласно государственной программе защиты свидетелей. Его так надежно охраняют, что ему самому не известно собственное местонахождение. «В случае чего ему поменяют документы и даже внешность», — заверил Загибаев.

…на одной из АЗС в Минске

Этот инцидент впоследствии стал поводом для осложнения дипломатических отношений между Кыргызстаном и Беларусью. Дело в том, что сразу после публикации свидетельских показаний Абилазизова выступил глава государства Алмазбек Атамбаев. Он призвал белорусские власти передать кыргызской стороне представителей семьи Бакиевых. «Кого еще должны убить Бакиевы, чтобы власти Беларуси увидели наконец звериную и людоедскую сущность этой криминальной семьи? Эти изверги будут проливать кровь везде, где бы ни оказались, в том числе в приютившей их Беларуси!» — эмоционально заявил президент.

В ответ внешнеполитическое ведомство РБ дало жесткий ответ: «Нет смысла комментировать оскорбительные параллели и высказывания руководства Кыргызстана в адрес Беларуси. Подобные перегретые эмоциональные заявления были бы невозможны на уровне лидера цивилизованного государства… Но даже если оставить за скобками их предвзятость, то озвученные на высшем уровне обвинения в совершении тяжкого преступления идут вразрез с общепринятыми международными нормами уголовного судопроизводства. В любой современной стране Конституция и законы устанавливают, что никто не может быть признан виновным в совершении преступления, пока его виновность не будет доказана вступившим в законную силу приговором суда. Однако, судя по ряду заочных уголовных процессов, прошедших в Кыргызстане, эта страна в целом имеет свой, специфический подход к правосудию. Это вызывает сомнение в способности кыргызского государства обеспечивать соблюдение прав своих граждан, в том числе и права на справедливую судебную защиту».

Господа соврамши…

Заявление главы МВД Мелиса Турганбаева о том, что Абилазизов якобы самостоятельно прилетел из Москвы и обратился в правоохранительные органы через адвоката Загибаева, не выдерживает никакой критики. Кадры с камер видеонаблюдения в аэропорту Домодедово, которые появились в соцсетях, доказывают: Гульжигита сопровождали. Причем, по утверждению некоего Руслана Каралаева, выложившего эти снимки, не абы кто, а начальник ГУБОП МВД Мирлан Каниметов и начальник одного из управлений Таалайбек Мамбетакунов. С ними прилетел и родственник Абилазизова, некто Жанышбек Гаипов, которого называют доверенным лицом Омурбека Текебаева.

Сами милицейские чины заявляют, что в Москву они летали по приглашению друзей и в одном самолете с Абилазизовым оказались чисто случайно. Тем более, они якобы даже не знали, как тот выглядит. Снимки, однако, свидетельствуют об обратном: в зале ожидания аэровокзала все члены этой компании пребывали вместе. Наверняка знал о происходящем и сам Турганбаев, который в те дни тоже «по случайности» находился в Москве. А если министр и его подчиненные врут, можно предположить, что они знают, кто и как убил Анапияева. И может статься, что Абилазизов в этом деле далеко не просто свидетель…

Кадры с камер видеонаблюдения в аэропорту Домодедово, на которых якобы запечатлены сотрудники МВД КР и Г. Абилазизов

Убийцы — на родине?

Как известно из открытых источников, Следственный комитет РБ несколько раз обращался к кыргызстанским коллегам с просьбой обеспечить возможность допроса Абилазизова. В рамках возбужденного уголовного дела он был назван одним из подозреваемых в убийстве Анапияева и объявлен в розыск. Белорусские следователи даже собирались приехать в Кыргызстан, но так и не приехали. И дело не в том, что Гульжигит не хочет с ними общаться, — это наши силовики упорно не желают, чтобы он встречался с оперативниками из другой страны. Как стало известно «МК» от источника в Генпрокуратуре, в СК РБ от кыргызстанского МВД было направлено сообщение, что Абилазизов якобы отказался от программы защиты свидетелей и выехал из республики в неизвестном направлении. Соответственно, допросить его невозможно, а значит, белорусским следователям нет смысла сюда ехать.

Почему наши правоохранители, если они действительно заинтересованы в раскрытии этого убийства, не хотят помочь белорусским коллегам? Изучив обстоятельства дела, я пришел к мысли, что история могла развиваться совсем не так, как ее пытаются представить в МВД.

Абилазизов не случайно оказался рядом с Анапияевым: парень занимался единоборствами и в какой-то момент попал в поле зрения криминального авторитета, который предложил Гульжигиту поработать на него. Молодой человек согласился и поехал с Алманбетом в Минск, где стал помогать ему по хозяйству (убирал в доме, готовил еду и т.д.). С этого момента мои предположения расходятся с официальной версией.

Возможно, в какой-то момент Абилазизову наскучила его однообразная жизнь на чужбине, он затосковал по дому, родным и друзьям, которые остались в Кыргызстане. Несколько раз Гульжигит порывался уехать, но Анапияеву не понравилась мысль, что он может остаться без помощника. Не исключено, что парень достал Алманбета своими стенаниями, и тот даже надавал ему тумаков. В расстроенных чувствах Абилазизов позвонил на родину, своему дяде Жанышбеку Гаипову: мол, так и так, хочу вернуться домой, но Алманбет не отпускает. Гаипов обратился за помощью к министру Турганбаеву: дескать, племянник прислуживает у кримавторитета, мечтает уехать. Это ж какая удача для блюстителей порядка — в окружении Анапияева, на которого давно идет охота, оказывается, есть человек, способный выполнить определенные действия! А посему дядя передает Гульжигиту указания министра и велит ждать их приезда…

От Москвы до Минска чуть более 700 км. На машине из одной столицы в другую реально добраться за пять-шесть часов. Пограничных пунктов между двумя государствами нет, так что приехать в Минск можно нигде не зафиксированным и практически незамеченным. Теоретически Турганбаев мог направить своих особо доверенных людей в столицу Беларуси, где их в условленном месте дожидался Абилазизов. Те, в свою очередь, могли передать ему какое-нибудь вещество, которое Гульжигит подмешал патрону в еду или питье. После этого ему оставалось только выйти на улицу и некоторое время погулять, пока «гости» доделают свое черное дело. А на обратном пути Абилазизов заучивал историю, которую милицейское ведомство, вопреки всем процессуальным и следственным нормам, сразу же распространило через информагентства…

Версия достаточно правдоподобная. Тем более что про Абилазизова давно нет никаких вестей, и складывается впечатление, что правоохранительные органы КР стараются поскорее забыть о нем. На ум приходят слова классика: «Мавр сделал свое дело — мавр может уйти». Не стал ли Гульжигит Абилазизов тем самым мавром, в услугах которого более не нуждаются?

Своими мыслями я поделился с министром Турганбаевым и попросил организовать мне встречу с Гульжигитом, чтобы убедиться, что тот действительно жив-здоров и находится под милицейской охраной. Мелис Токтомамбетович отмахнулся: мол, свидетель надежно спрятан, встретиться с ним невозможно.

— А что скажете насчет представленной версии о том, как на самом деле произошло убийство Анапияева?

— Это все бред, — в свойственной ему манере ответил Мелис Токтомамбетович. — Тем более, Анапияев был бандитом, и мне непонятен такой интерес к нему со стороны журналистов. Как ведется следствие в Беларуси, я тоже не знаю. Слухи о том, что сотрудники ГУБОП сопровождали Абилазизова, — бред. Он сам пришел в МВД и попросил защиты, сейчас Гульжигит проходит по программе защиты свидетелей.

Узнаем ли мы когда-нибудь правду об этом деле? Вряд ли, если в ней не заинтересовано руководство страны, которое с высокой трибуны заявило, что убийцы отсиживаются в Минске. Заявление же генерала Турганбаева о том, что покойный Анапияев был бандитом и его убийство не заслуживает внимания, можно трактовать так: в деле борьбы с бандитами позволительно использовать бандитские методы. Только чем в таком случае наши государственные мужи отличаются от братков? Лишь тем, что находятся у власти…

Улугбек Бабакулов

Источник: МК-Азия

На встрече посла США в Кыргызстане Шейлы Гуолтни со спикером Жогорку Кенеша Асылбеком Жээнбековым 9 февраля было озвучено, что ведутся двусторонние переговоры между двумя странами по заключению нового соглашения. Напомним, летом 2015 года Кыргызстан в одностороннем порядке денонсировал соглашение с Соединенными Штатами от 1993 года.

Поводом стало присуждение американским Госдепартаментом премии бывшему правозащитнику, ныне пожизненно осужденному Азимжану Аскарову. Экс-депутат парламента и политик Равшан Жээнбеков поделился с Zanoza.kg своим мнением о внешнеполитической ситуации в нашей стране.

– Какие тенденции во взаимоотношениях нашей страны с другими государствами вы наблюдаете?

– Мы пять лет морочили голову населению о том, что Россия – наш стратегический партнер. Что будут построены несколько ГЭС – Верхне-Нарынский каскад и Камбар-Атинские ГЭС. Теперь же видно, что отношения охладели. Мы и сегодня начали слышать, что руководство страны поручило Министерству иностранных дел восстанавливать отношения с Евросоюзом, США. Это говорит о том, что мы начали поиск новых возможностей для решения социально-экономических проблем.

– Как вы думаете, что послужило к ухудшению кыргызско-российских отношений, о котором вы говорите?

– То, что Россия не сможет реализовать энергопроекты в Кыргызстане, было понятно несколько лет назад. Любой человек, который умеет читать и анализировать, понимал, что ухудшение отношений России с Западом, принятые западными странами решения аукнутся и в России наступят серьезные экономические проблемы.

Мы сегодня это и наблюдаем. У России нет возможности инвестировать в нашу страну сотни миллионов долларов. Конечно, если бы Кремль на самом деле захотел, то деньги бы нашли. Но россияне поняли: от того, что в Кыргызстане построят Камбар-Ату или Верхне-Нарынский каскад, они не получат значительных экономических и политических дивидендов в регионе. Они решили или тянуть проект, или отказаться.

Все-таки я уверен, что в прекращении сотрудничества по энергопроектам нет нашей вины. Потому что россияне обещали инвестировать, мы им верили. Двустороннее соглашение по строительству ГЭС было заключено больше в пользу России. Но сегодня наши власти остались у разбитого корыта.

Однако я прогнозирую, что и в дальнейшем Россия не отпустит Кыргызстан из поля зрения. Но так как руководство страны видит, что инвестиционные возможности России сейчас ограниченны, власти будут искать других партнеров для решения внутренних проблем. Следовательно, сближение с США и Евросоюзом не будет нравиться официальной Москве. В таком случае охлаждение двусторонних отношений с РФ начнет усиливаться.

– Не чувствуется, что Москва стала меньше доверять президенту?

– Со стороны видно, что Алмазбек Атамбаев все-таки явно был близок к Кремлю. Однозначная поддержка России в российско-турецком конфликте – яркое тому свидетельство. Он публично призвал турецкие власти попросить прощения у России. Это показатель того, что Атамбаев остается пророссийским.

Но Турция – достаточно серьезная держава, чтобы обижаться и мстить нам и лично Атамбаеву.

– Вы полагаете, что сближение с Западом обусловлено больше экономическим кризисом?

– Да. Мы дошли до полного системного кризиса во внешней политике, в социальной сфере и в экономике. На днях Нацстатком представил данные о социально-экономическом развитии страны в январе этого года. По официальным данным, падение экономики составило почти на 11%, снижение темпов роста промышленности – чуть больше 40%, перерабатывающей отрасли – почти 50%. Все это говорит о том, что в экономике происходят катастрофические вещи. Дальше углубляться в экономику не стану. Но эти цифры демонстрируют, что мы пришли туда, куда должны были прийти.

Также начали появляться сигналы от граждан, недовольных социальной и экономической политикой. Об этом говорят жители Нарына, Аксы, Кара-Суу.

Экономические проблемы, особенно проблему дефицита бюджета, нужно срочно решать. Как? Мы не можем найти достаточную финансовую поддержку у России. Китай не поддерживает бюджет, финансируя только крупные инвестиционные проекты, благодаря которым Пекин получит значительные дивиденды. Арабские страны тоже не выделяют гранты или кредиты Минфину. Социальные проекты и бюджет традиционно поддерживаются европейскими странами, США и Россией. Последняя выделяла ежегодно по $30-40 млн.

– Но ведь Запад после денонсации соглашения с США относится более настороженно к кыргызстанским властям. Насколько это повлияет на очередную попытку сближения с нашей стороны?

– Конечно, США расценили вывод авиабазы и денонсации как нож в спину, особенно прекращение работы военной базы в период продолжающихся действий в Афганистане. База им очень была нужна во время антитеррористической операции.

Но я хорошо знаю психологию западного человека и западную дипломатию. Уверен, что Соединенные Штаты не будут мстить, ставить подножки. Если нам на самом деле нужна помощь, нас поддержат.

Уверен, что и Турция, и США достаточно крупные державы, чтобы обижаться и мстить Атамбаеву. Если мы будем выстраивать системные отношения, то мы можем улучшить отношения и с Турцией, и с Европой, и с США.

В следующей части интервью оппозиционер поделится мнением о внутренней политике Кыргызстана.

Источник: Zanoza

Гезиттин өткөн жума тагыраагы 5-февраль күнү чыккан санында “Резиденцияда жатып өлкөнү башкарган президент” деген аталыш менен президент Алмазбек Атамбаевди баш кылып, бүгүнкү башкаруу системасын сындаган макалам жарык көргөн. Ал макалам Ак үйдүн жетинчи кабатындагылар менен “үч тамганын” шефинин талуу жерине тийген экен, ушул жума “ПолитКлиника” деген гезитке “Бакиевдер “маршы” же реванш алууга жасалган аракеттер…” деп аталган макала менен менин жазган макаламдын артында Бакиевдер турат деген “саламын” жарыялашыптыр. Макаланын автору Акбата Чырпыков деп жазылыптыр. Ушундай журналист жигит бар экенин укпаптырмын. Журналисттик чөйрөдө жүргөн агаларым да мындай атты биринчи жолу угушу экен. Эгер ошол Акбата деген жигит бар болсоң, атыңды атаң жакшы ниет менен “Элдин керегине жараган жигит болсун” деп азан чакырып, аксакалдардын берген ак батасынан кийин Акбата деп койгон болсо керек. Эгер бул жашоодо Акбата деген чын эле болсо… Бирөөнү мактап, ага жагалданам деп жүрүп азан чакырылып койгон Акбата атың эл арасында өчүп, Карабата болуп тескери бата деген атка конуп калгандан этият бол. Мен ал макаланы сага окшоп жылуу кабинетте олтуруп алып, оюмдан чыгарып жаза берген эмесмин. Бир ай бою түштүктү түрө кыдырып, бул жагы Нарынга чейин барып, эл менен жолугуп, карапайым калктын жашоосун өз көзүм менен көрүп, далилдүү фактылар менен жазганмын. Мага караганда президент эл менен аз жолугат эмеспи. Ал жерде ачуу чындык болбосо сенин “шефтериң” сага жооп да жаздырмак эмес. Чындык деген ушундай кытайдын ачуу келемпириндей өтө эле ачуу болот.

Менин макаламды “Апрель окуясынан бери карай эч нерсе өзгөргөн жок” дегендей пикир камтылат” деп сындапсың. Бакиев кызматтан кеткенден бери 6 жыл өттү. Өлкөдө жарытылуу, мактана турган кайсыл өзгөрүү болду? Атамбаевдин заманы жыргал жашоону алып келди деп кайсыл жетишкендикти көрсөтө аласыңар сен мактаган шефиң экөөң? Өлкөнүн келечеги үчүн деп окко учкан азаматтардын тилеги 6 жыл өтсө да аткарылбай жатпайбы. Же алар Атамбаевди Шералы хандай чокоюн унуткан президент болсун деген кыял менен курман болушту беле! Ошол жигиттердин жок дегенде арбагы ыраазы болсун деп апрель окуясынын чыныгы күнөөкөрлөрү кимдер экенин далилдеп, Чубактын кунундай чубалган соттук териштирүүнү аягына чыгарып койгонго Атамбаевдин эрки жетпей жатпайбы. Эгер калп сүйлөсөм анда айт! Анан кайдагы өзгөрүү тууралуу сөздү козгойсуң? Мурун президенттик-авторитардык, үй-бүлөөлүк башкаруу режими орногон болсо, азыр андан ашып түшкөн жарым криминалдык партиялык-кландык башкаруу орноп, анын башында ажо өзү турбайбы. Парламенттик-президенттик башкаруу системасына өттүк деп айтыптырсың. Жогорку Кеңештин төрагасынан барып “Парламенттик башкаруу системасына өтө алдыкпы?” деп бир ооз сурап койсоң жакшы болмок экен. Мен уккандан Асылбек Жээнбеков да бир нече ирет парламенттик башкарууга өтө элекпиз деп айтып келет. Президент өзү да эми “Парламенттик башкарууга өтүшүбүз керек” деп сөз кылууда. Анан сен кайдагы парламенттик башкарууну айтып жатасың? Сен деги кандай башкаруу формасы өкүм сүрүп жаткан өлкөдө жашап жатканыңды терең далилдесеңчи.

Өткөн жылы октябрь айында болуп өткөн шайлоону кеп кылып, “бийликке жакын деп саналган партия маарага биринчи болуп келгени менен калган партиялардан пайыздык жактан анчалык айырма албаганын тана албайбыз” деген экенсиң. КСДП бийликке жакын деп саналган партия эмей эле, өлкөнү башкарып жаткан партия экенин неге так айта алган эмес? Шайлоодо ал партия үчүн президент өзү баш болуп үгүт иштерин жүргүзүп жүрбөдүбү. Ал тургай шайлоодо жеңишке жетишкен партиялардын арасындагы партияларга “Бул тизмеге кирет, муну киргизбейсиң” деген тескеме жогор жактан түшкөнү азыр эл арасында айтылып жүрөт. Бул сөз куру болбосун үчүн Жогорку Кеңештин мурунку депутаты Улукбек Кочкоровдун маегинен үзүндү берейин:

“ошол маалда кээ бир партиялар талапкерлердин тизмесин бийлик менен макулдашып, керек болсо болочокто депутаттыкка өз талапкерлигин койгондордун тизмелерине президент өзү “добро” берип жатканы боюнча маалыматтарым бар эле” “Жаңы Ордо” гезити № 37 (500) 20-ноябрь 2015-жыл.

Мунун өзү эле парламентке президент каалаган партиялар келди дегенди түшүндүрөт да. Партиялардын тизмесине чейин президент өзү “добро” берип жатса, кайдагы ачык шайлоо тууралуу кеп койгойсуң? Бакиев учурунда “Ак Жол” партиясы парламенттен көпчүлүк добушка ээ болсо, азыр деле бийликтин шинелинен чыккан партия Жогорку Кеңеште олтурушат. “Кыргызстан” партиясын эл арасында бийликтин “бакма баласы” деп атап алышканын угуп эле жүрөбүз. Ал тургай бул партия үч депутатын Конституцияны уруп ойнобой мандатынан ажыратты эле, сот алардын пайдасына өкүм чыгарып берди. Ошондой эле жагдай менен “Республика-Ата Журт” партиясы депутатын мандатынан ажыратты эле, Ак үйдүн көзүн караган сот башкача чечим чыгарып бербедиби. Ушул мисалдын өзү эле КСДП менен “Кыргызстан” киндиктеш, ажонун эгиздин түгөйүндөй партиялары экенинен кабар берет да. Бакиевдин түбүнө сен айтып жаткан “Ак Жол” партиясы, аны тегеректеп жүргөндөр жеткен. Бүгүн да Атамбаевдин түбүнө КСДП жана анын шинелинен чыккандар жеткени турат. “Ак Жолдун” арыгын чаап жүргөндөр бүгүн КСДПда депутат болуп жүрүшөт. 7-апрель күнү аянтта балдар өлүп жатканда Ак үйдүн ичинде Бакиев менен чогуу олтургандар азыр деле Атамбаевдин жанында ар кандай кызматтарда чогуу олтурушат. Керек болсо Атамбаев аларды кызматтан-кызматка көтөрүп, мурункудан дагы эрке-талтаң кылып койду. Кыргызстандагы 6 жылдан берки кадрдык өзгөрүү ушул гана.

“Өткөн бийликтин учурунда журналисттер бычакталып, журналист Геннадий Павлюк өмүрү менен кош айтышкан” деп азыр сөз эркиндиги абактан чыккандай болду дептирсиң. Журналист чөйрөсү кайсыл бийлик болбосун сөз эркиндиги үчүн күрөшүп келет. Мактоосун да угат, ошол эле учурда муштумун да жейт. Атамбаевдин тушунда сөз эркиндиги азаттыкка чыкпастан, кайра ар кандай кысымдарга туш болуп жатканын Чырпыков сен, сенин ушул макалаңды жарыялаган “ПолитКлиника” гезити эле көрбөй жаткан болсо, калгандарыбыз көрүп-билип эле жүрөбүз. “Вечерний Бишкек”, “Жаңы Агым” гезиттери кандай жол менен тартып алынды? Андагы журналисттерге эмне деген сөздөр айтылды? Муну сөз эркиндиги деп баалайсыңарбы? Дайырбек Орунбековду президент өзү сотко берип 2 млн сом доолаганынчы? “Керек болсо тепкилеп урмакмын” таризде журналисттер менен жолукканда сөз айткан президенттин сөзү да сөз эркиндигинин азаттыкка чыкканыбы? Уран Ботобековдун үстүнөн президенттин азыркы кеңешчиси Илмиянов сотко кайрылып, биздин “адилеттүү” соттор 1 млн 800 миң сомду Илмияновдун пайдасына чечип берип, Ботобеков ал акчаны төлөй албай, аргасыздан өлкөдөн сыртка чыгып кеткени да балким силер үчүн сөз эркиндигидир? Мен Бакиевге да, Атамбаевге да жагалданган эмесмин, мындан кийин да жагалданбайм. Атамбаев кайра эле мурунку абалды алып келип жатканын айтып сындагам. Ошол сын көз карашыма сенин жообуң чыкканына сүйүнүп, бийликтин сөөгүн сыздаткан экен деп олтурам. Билген кишиге ал макала – президентти, тегерегиңизди жакшылап караңыз, элдин жашоосу кыйын, өлкөдө абал күндөн-күнгө оорлоп баратат, бул жакшы жакка алып барбайт, кеч боло электе ойлонуңуз деген коңгуроо. Президент Илмиянов, Ниязов жана башкалардын жомогун угуп Бакиев салдырып койгон жылуу үйдө олтура бербей, элдин азыркы жашоосун өзү көзү менен көрүп, Чайчи айылында жабыр тарткандардан кабар алып келсин деген ойдомун. Ушундай да жатып ичер президент болобу?- деп эл бекер сөз кылбай жатат.

Интернеттеги “Атамбаев Түркиянын чалгындоо кызматынын агенти” деген тасмага сен эмес, президент өзү жооп бериш керек. Ал жоопту бүтүндөй кыргыз эли күтүүдө. Эгемен өлкөнүн президенти болгондон кийин бул жерде ким кожоюн экенин көрсөтүү зарыл. Ал тасмада айтылган Атамбаевдин Түркиядагы бизнестери тууралуу да сен жооп берүүгө далалаттаныптырсың. Же сен президенттин кайсыл жерде бизнеси бар экенин тизмектеп жүрөсүңбү? Алмазбек Шаршеновичте саясий эрк болсо, өзүбүздүн, чет элдин маалымат каражаттарын Ак үйгө, ал жакка келе албаса резиденцияга чакырып билдирүү жасашы керек болчу. Дүйнө эли эмес, кыргыздар өзүбүз президентибиз чын эле агентпи деген ойдо турабыз. Президенттин маалымат бөлүмү да андай билдирүүнү жасаганга дарамети жетпегенсип олтурат. Баса, мени Бакиевчил деп күнөөлөгөндөй болупсуң, Атамбаевдин маалымат бөлүмүнүн башчысы Алмаз мурун Бакиевдин маалымат бөлүмүндө чуркап иштеп, ак кызмат кылган жигит. Азыр бакиевчилер кимдин жанында жүргөнүн жакшылап билип ал.

Президентибиз Алмазбек Атамбаевдин Түркиядагы бизнестери боюнча Жогорку Кеңештин мурунку депутаты, азыр саясий качкын болуп Түркияда жүргөн Садыр Жапаров “Кыргызстан бүгүн” сайтына маек куруп, жакшынакай болуп иштеп атканын айтат. Сен “Эгерде дүйнөнүн кайсы бир чалгындоосу Түркияда мага катталган мүлктөрдү таба алса, анда өзүнө алып алса болот” деген президенттин жообун жазыптырсың. Биз дагы кимде-ким президенттин Түркиядагы бизнестеринин сүрөтүн, далилдеген фактылары менен алып келсе чоң байге берерибизди жарыялаганбыз. Эгер далилденип калса, ошол далилди биринчилерден болуп сага жөнөтөм. Президентке кирип ошол адамга мүлктөрүн каттатып бересиң.

Түркия менен Россиянын ортосундагы талашка биздин президент качан конкреттүү пикирин билдирди? Президенттин саясатына көз салып жүрсөң аны жакшы билмексиң. Башка өлкөлөрдүн президенттери өз пикирин билдирип жатса, биздин ажобуз эмес, тышкы саясат боюнча бөлүмдүн башчысы Сапар Исаков билдирүү жасабады беле. Өз учурунда өлкө башчысы катары билдирүү жасай албаган президентибизде саясий эрк жок экенин ошол учурда анык көрбөдүкпү. Россияга барып келгенден кийин “Түркия Россиядан кечирим сураш керек” дегенге жарабадыбы. Андан кийин түрктөр биздин президентти эмне деп жазганын журналист болсоң ММКдан окуган чыгаарсың. Окубасаң азыр да бир көз чаптырып кой, менин жообумду окугандан кийин жазасың.

Электр энергиясын “Электр энергиясынын баасы кымбаттап кетти, Бакиевдин убагында мындан арзан эле” дегендей ойду кыйытат” деп жазыпсың. Мен сен айткандай кыйытпай эле арзан болчу деп так эле айткам. Нарынга барып элдин арманын, электр энергиясына канча төлөп жатканын угуп келсең абал кандай экенин жакшы билмексиң. “Жарыкка болгон баа көтөрүлбөш керек, көтөрүү күнөө” деп мен айтпагам. Сен мактап жаткан Алмазбек Атамбаев өзү оппозицияда жүргөндө электр энергиясы арзан болушун эсептеп “Учур” деген гезитке кенен интервью берген. 7-апрель окуясынын эртеси, элдин көзүнчө далай нерсени жобураган. Ошол сөзүн дагы бир жолу аргумент катары келтирейин, балким сен президентке ушинтип айткан экенсиз деп гезитти көтөрүп кирип, эсине салаарсың.

“Эч качан бааларды көтөрбөш керек. Бул деген күнөө. Сен базардан 8 рублге бир нерсе сатып алып, аны 70 рублга кайра сатсаң аздык кылабы? Туура, ТЭЦтин электр энергиясы кымбат. Аны биз Казакстан менен Россияга сатабыз. Элге жалаң гана арзан электр энергиясын беребиз.”

Бул азыркы президенттин электр энергиясынын баасы боюнча айткан сөзү. Кана ошол сөздүн ишке ашканы? Бакиев да тарифти көтөрүп жатып, тарифти көтөрүү менен биз өзүбүздүн эртеңки келечегибизди, жарыкты камсыз кылабыз деген. Азыр Атамбаев да ошол сөздү айтып жатат. Бакиев менен Атамбаевдин айырмасы кана? Кочкордо мындан бир аз убакыт мурун эле 1000 сомго жетпеген электр энергиясынын карызын төлөй албай калган адам, жүрөгү кармап бул жарыктык менен коштошту. Бул дагы электр энергиясынын кымбатташына байланыштуу. Кана Атамбаевдин арзан электр энергиясы? 70 тыйындан 2 сом 16 тыйынга кымбаттады го…

Макалаңдын аягында биздин баш редактор Бекен Назаралиевди Бакиевдин жакын адамы катары көрсөтүп, Бакиевдер менен майлуу-сүттүү күндөрдү чогуу өткөрүп калган деп жазып, анын Минскиге барып интервью алып келгенин сындаптырсың. Бекен Назаралиев эгер азыркы президент Атамбаев да өлкөдөн качып кетсе, ага да барып интервью алып келерине шегим жок. Үч ирет гезиттерин жаптырган Аскар Акаевден да кенен маек алып келип, бир сөзүн өзгөртпөй гезитке жарыялады. Убагында Акаевдин белекке берген үйлөрүн, алтын калемин алган журналисттер көп болгон. Акаевдин башына иш түшкөндө бирөө колдоп койгонго жарабады. Кокус, Атамбаев да Түркия же эс алып келген Индияга кача турган болсо, ага да сен барбайсың, Назаралиев барат. Буга бөркүңдөй эле ишене бер. Бул анын чыныгы профессионал журналист экенин билдирет. Ал сага окшоп борборго жатып, “Чырпыктын” арасына жашынып алып ар нерсени жаза бербестен, согуш оту күйүп жаткан Чеченстанга, Тажикстанга барып, журналисттик иликтөөлөрдү жүргүзүп келген өлкөдөгү бирден-бир журналист. Баткенге террорчулар кирип келгенде дагы журналисттерден Зардалыга боевиктер менен жолукканы жалгыз гана биздин редактор барган. Бакиевге “Балаңыз Максимди токтотуңуз. Болбосо Акаевдей болуп өлкөдөн качып кетесиз” деп ачуу чындыкты гезит бетинен айта алган журналист да биздин редактор. Анын жазган макаласын чаң жугузбай мактап жаткан Атамбаевиң окуп алып, азыркы Кадр кызматынын башчысы болуп дайындалган Сооронбой Жээнбековго телефон чалып “Бекендин макаласын окудуңбу? Бакиевге оппозицияда жүргөн биз айта албаган сөздөрдү айтыптыр” дегенин Жээнбеков да жокко чыгарбайт. “Данакер” ордени менен сыйланып жатып “Көрсө, Бакиев алтын киши экен. Мен Өкмөт башында иштери турганда бардык убакта президент бардык маселелер боюнча мага жардам гана берди, колдоо гана көрсөттү. Мен бул үчүн Курманбек Салиевичке терең ыраазымын” деп айткан Атамбаев болбоду беле. Ачуу чындыкты айткандарды элге жек көрсөтүүгө аракет кылган “Полит–Клиника” гезити, бийликке жагынам деп жүрүп “БалитКлиникага” айланып калбагыла…

Наралы Асанбаев

“Жаңы Ордо” гезити

Кыргыздын “Ишенген кожом сен болсоң” деген жакшы кеби бар. Бүгүн көртирилигин араң өткөрүп жаткан карапайым калк “Кыргызстанды өнүктүрөбүз, элдик бийликти орнотобуз, электр энергиясынын баасын арзандатабыз, сатылып кеткен жерлерди, ишканаларды мамлекеттин эсебине алабыз” дешип жыргал жошоону куруп берүүгө ант бергендерге ошол сөздү айтып, тфү-тфү деп түкүрүп, тишин кычыратып турган кези. Ант бергендер да “Ата-Бейитте” кыргыздын жыргал жашоосу деп жан бергендердин сөөгүн жерге берип жатканда көздөрүнө жаш алып ант беришкендери элдин эсинде. Көрсө, алардын көздөрүнөн жаш агыза ант бергени саясат театрындагы аткарган ролу, артисттик бийик чеберчилиги экени бүгүн даана билинбедиби…

Андан бери 6 жыл өттү. Бул мезгилде төштү кагып, ооз көптүрө мактана турган алгылыктуу алты иш жасалбады. Мурунку бийлик эл аралык финансы уюмдары менен бирге түптөп, фундаментин куюп кеткен иштердин ишке киришүү учуру гана азыркы бийликтин маңдайына туш келип калды. Ошол ишканалардын гана лентасын кыркып алты жыл абийирин жабып келет.  Ушул кезге чейин азыркы кыргыз бийлигинин мамлекетти өнүктүрүү боюнча иштеп чыккан программасы бар экени да күмөндүү. Болбосо, саясат айдыңы менен экономика тармагына көз салып жүргөн кыйындар жөн жерден “Максимдин программасы азыр да иштеп жатат” деген жыйынтыкка келе бербесе керек. Максим салган чыйыр жол кыргыз элинин жыргалчылыгы үчүн иштебей турганын, бийлик демократиялык башкаруудан чыгып, монархиялык башкарууга өтүп, баары бир адамдын көзүн карап, тур десе туруп, жат десе жата турган абал түзүлөөрүн, камчы менен башкарууга жол бербеген, эркиндикти сүйгөн кыргыз эли андай бийликти бир күндө кулатып, тыптыйпылын чыгарып коёрун көрбөдүкпү. Бул кургурлар андан да сабак алышпады. Тарых кайталанат деп коёт. Алты жылдын ичинде эле мурунку абал кайра кайталанып, андан да күч алып турганы өкүнүчтүү. Биздеги тал түбүнөн чыга калып, саясий серепчимин деп адамды коркуткан серепчилердин эмес, кыргыз саясатына көз салып турган орустун, батыштын аналитиктери, белгилүү институттар биздеги абал кайрадан бийлик алмашууга алып келиши мүмкүн экенин айтып жатканы бул бийликти ойго салбаганы менен Кыргыз Мамлекетинин келечеги үчүн күйгөн кыраандарды бир топ түйшөлтүп жатат. Ошондон улам эл арасында жаз келгенде революция болот экен деген сөз жайылууда. Бул да бекер жеринен эместир.

Параша жыттаган президент менен келечегибиз кенен болмок беле?

Кыргыз эли ажону тандаганда үчүнчү ирет жаңылышканын кеч билип олтурат. Ал эми Роза Отунбаеваны кыргыз эли шайлаган президент деп айтууга ооз барбайт. Аны эл президент кылып шайламак турсун, Конституцияда көрсөтүлгөн “Президенттикке талапкер болуп кеминде 50 миң шайлоочунун колтамгасын топтогон адам каттала алат” деген норма аткарылган эмес, 50 миң киши турмак 500 киши Отунбаева президенттикке талапкер болсун деген колтамгасын чогултушкан эмес. Анан кантип ал адамды президент деп санайсың?. Бирок, уялбастан экс-президент макамы менен айлык алып, жыргал жашоону кечирип жатат.

2013-жылы 12-июнь күнү Алмазбек Атамбаев орус тарап менен Жогорку-Нарын каскадынын фундаментин куюп жатканда  СИЗОдо олтурган ошол кездеги депутаттар Садыр Жапаров, Камчыбек Ташиев, Талант Мамытовдорду “Алар түрмө эмне экенин билишпейт. Параша жыттаган да эмес” деп элдин көзүнчө балп эттирбеди беле. Демек, парашаны азыркы ажобуз өзү жыттаганбы? Парашаны түрмөдө жаткандар гана жыттайт эмеспи. Бул сөздү Атамбаев эмес, Феликс Кулов айтса башка кеп болмок. Президентибиз Алмазбек Шаршенович качан параша жыттап жүрөт? Кайсыл жылы түрмөдө олтуруп чыкты эле?  УКМКнын тергөөчүлөрүнүн кабинетинде гана олтуруп чыкканын уккан жайыбыз бар. Эгер президент параша жыттаган болсо канча бир жылга кесилмек да. Атамбаев соттон акталды деген маалыматты уккан жан жок. Элдин көзүнчө балп эттирерде эмне жөнүндө сөз айтаарын ойлонуу кажет да. Түштүк Африка Республикасынын сегизинчи президенти болгон Мандела Нельсон 27 жыл түрмөдө олтуруп чыккан болсо да эч качан параша деген сөздү эл арасында айткан эмес экен. Ал адам укугу үчүн ошончо жыл түрмөнүн муздак дубалында олтурса да күрөшүп улуттун лидери болууга жетишти. Биздин президентчи? Акыйкаттык издеп аргасыздан жол тосууга чейин барышкан Баатыр-Энелерди ОБОН аялдарга теңегени улуттун лидери болом деген адамдын айта турган сөзүбү? Атамбаев да Мандела негрлердин укугун кандай талашса, кыргыз жаранынын укугун ошондой коргогонго жан үрөгөндө кыргыздан чыккан же болбосо Орто Азиядан чыккан Манделага айланмак.

 Мурунку президенттин баласы кыргыздарды кой десе, азыркы президент өз элин койго теңеген замана…

Өткөн жума Нарында иш сапар менен болуп кайттым. Бир киши арактан бир аз серпип алган экен, колумдагы фотоаппаратты көрдүбү, жаныма келип “Журналистсиңби? Кайсыл жактан келдиң?” деп сурап калды. Бишкектен келгенимди, гезитте иштеген журналист экенимди айттым. Баягы киши “Биз Нарындыктар койбузбу? Мал болуп калдыкпы? Биз шайлаган президент бизди койго теңебедиби!” деп ыйлап кирсе болобу. Атамдай болгон киши жаныңда күйгөнүнөн ыйлап атса эч нерсе деп айта албайт экенсиң. Мурун президенттин баласы Максим Бакиев “5 млн коюм бар” деп 5 млн кыргыз элин койго теңеди деп күйчү элек. Азыр нарындыктар президент өзү койго теңеди деп ыйлап олтурушат.

70 тыйындын ордуна 2,5 сом төлөп калдык

2010-жылдагы кандуу төңкөрүштүн негизги себептеринин бири электр энергиясына тарифтин көтөрүлүшү болгон. Бааны көтөрө коём деп Бакиев балээге кабылбады беле. Атамбаевдин бийлиги келген күндөн баштап бааны арзандатуунун үстүндө иш алып барган жок. Баалар көтөрүлгөндөн көтөрүлүп жатат. Азыр айыл жеринде жашаган бир үй-бүлөө электр энергиясы үчүн жок эле дегенде ай сайын 3000-5000 сомдон жогору төлөйт. Бирине тапса экинчисине жетпей жаткан жашоону баштан кечирген калк үчүн бир гана электр энергиясына 3000 сомдон ашык акчаны ай сайын төлөө жеңил эмес да. 2010-жылы апрель айында Алмазбек Атамбаев азыркы Өкмөт үйүнүн алдында “Эч качан бааларды көтөрбөш керек. Бул деген күнөө. Сен базардан 8 рублге бир нерсе сатып алып, 70 рубльге сатсаң аздык кылабы? Туура ТЭЦтин электр энергиясы кымбат. Аны биз Казакстан менен Россияга сатабыз. Элге жалаң гана арзан электр энергиясын беребиз” деп кыйкырып, элге кол чаптырбады беле. Бүгүн өзү айткандай бааларды көтөрүп күнөө кылып жатат. Базардан 8 рублга бир нерсе алып, аны 70 рублга кайра сатпастан, 250 рублга сатып жатпайбы. Кана ошондогу Россия менен Казакстанга сатабыз деп айткан сөзү? Тескерисинче, өзү казактардан кымбат баада электр энергиясын сатып албадыбы. Элге арзан электр энергиясын беребиз деп айтканы аткарылдыбы? Албетте жок.

Алты жыл аралыгында бул бийлик айлык акыны, пенсия менен жөлөк пулду көтөрүү боюнча жарытылуу жаңылык айта алдыбы? Пенсияны көбөйттүк дегенде араң эле 100-200 сом кошулган болот. Элдин жашоосу жакшы жакка бурулду, көчөлөргө машина батпай кетти деп оозунан көк түтүндү буркуратып мактанса, булардан кыйын иштеген адам жоктой сезилет. Кыргызстанда айлык менен үй салган, машина минген жумушчу табылаар бекен? Табылышына да көз жетпейт. 7-8 миң  сом айлык акы менен бүгүнкүдөй кымбатчылыкта үй салып, машина минмек турсун ич кийим сатып ала албайсың. Көчөгө батпай калган машиналар кара жанын карч уруп, бөлөк жерде тыйын үчүн иштеп жаткан мигрант мекендештердин маңдай тери экенин бул бийлик жокко чыгарып, өздөрү гүл заманды элге тартуу кылгандай айтып жатканына не дейсиң, бурадар? Мурунку бийликтин буларга караганда бир аз напсиси бар экен. Бааларды мындай тездик менен көтөргөн эмес. Кыргыз элине 2,5 сом аздык кылат, мындан да жогорулатыш керек деген таризде электр энергиясынын баасы дагы көтөрүлө турганын азыртадан баштап акырындык менен айтып жатышпайбы. Бул деген азыркы баалар акыркы чекит эмес дегенди түшүндүргөн ишаарат. Акаевдин учурунда баласы Айдардын, Бакиевдин тушунда Максимдин аттары баанын көтөрүлүшү тууралуу кеңири айтыла турган болсо, азыр Атамбаевдин баласы Сеид Атамбаев жетектеген “Автомаш-Энерго” компаниясы электр энергиясынын үстүндө олтургандыгы эл арасында көп айтылып, кыжырданууну жаратып жатканын кайда катабыз? Ажо өзү болсо балдары эч кандай ишке аралашпай турганын , эгер кандайдыр бир мыйзам бузууга аралашкан болсо мыйзам чегинде жоопко тартылаарын, өзү бут басып барбай турганын шардана кылып айтып келет. Президент минтип айтканы менен эл арасында “Максимдин ордуна Сеид менен Сейтек келди” деген сөз пайда болду. Бул “Айран жокто Айдар бар, Максым жокто Максим бар” деген ылакаптын эле уландысы болуп жатат. Алмазбек Шаршенович балдарын сүттөн ак деп мактанса, “kabarlar.org” интернет сайтына 2014-жылдын 10-ноябрында “Ажонун балдары бизнестерин бөлүштүрүп киришти” деген макала мындан үч жыл мурун жарык көргөн. Ошол макаланы төкпөй-чачпай, бөлүп-жарбай мисал келтирейин.

Ажонун балдары бизнестерин бөлүштүрүп киришти

Эсиңиздерде болсо, 28-октябрда “Башат” Маалымат агенттиги “Атамбаевдердин “Автомаш-Энергосу” өзгөртүлүп кайра түзүлдү” деп жазган.

Маалыматтар боюнча “Автомаш-Энергонун” жаңы кожоюндары “Автомаш-Радиатор” ЖЧКсы, Сеид Атамбаев жана Иван Васильев экендиги айтылат. Ал эми ажонун кийинки уулу Сейтек Атамбаев болсо түзүүчүлөрдүн катарынан чыгып калганы маалым болгон.

Маалым болгондой, ошол эле дата менен, тагыраагы 24-октябрда, Атамбаевдерге тиешелүү дагы бир фирма “Автомаш-Экол” ЖЧКсы да кайра каттоодон өтүп, эми анын жаңы кожоюну болуп Сейтек Атамбаев жеке ээлик кылып калган. Буга чейин Сеид жана Сейтек Атамбаевдер орток ээлик кылып келишкен болчу. Ишмердигинин багыты – электротехника жабдууларын (аккумулятор, батареи) чыгаруу. Негизинен Россиянын рыногунда иштейт. Жетекчиси – Норсеев Виктор Сергеевич. “Автомаш-Экол” да башка “автомаштардай” эле “Корпорация “Кыргызавтомаш” ассоциациясынын кожоюндарынын бири. Бул компания деле адаттагыдай болуп Бишкек шаарынын Матросов, 1а дарегиндеги Атамбаевдерге тиешелүү имаратта жайгашкан. Алгачкы жолу 1997-жылы негизделип, “Форум” кыргыз-түрк биргелешкен өндүрүштүк ишканасынын курамында болгон.

Буга чейин Алмазбек Атамбаевдин жогорку бийлик тактысын кармаганына карабай бардык “автомаштардын” жетекчиси катары көрсөтүлүп келгени боюнча ызы-чуу чыкканда, ажо “мен 2007-жылы эле “Кыргызавтомаштагы” жана ага кирген бардык фирмалардагы үлүштөрүмдү сатып жибергем, андыктан “автомаштардын” мага эч кандай тиешеси жок” деп актанып чыккан. Бирок, сатпай-этпей эле балдары аркылуу иштетип келатканы минтип дайын болуп келет. Өзү мамлекеттин башында турганына карабай балдары калчаган “автомаштар” мыйзамдарды одоно бузуу менен мамлекеттик сатып алуулар боюнча тендерлерде “ийгиликтүү” катышып, утуп келатканы айрым “ушакчылар” тарабынан айтылып кетип, бир канча кылмыш иштери козголгону да маалым. Алардын акырындап барып суутулуп кеткени да жашыруун эмес.

Ошентип, Сеид Атамбаев “Автомаш-Эколун” Сейтекке берип, ордуна “Автомаш-Энергону” алды. Орун алмаштыруунун максаты эмне экендиги азырынча белгисиз. Жөн эле ханзадалардын мүлк бөлүштүрүүсүбү же кандайдыр бир быкы-чыкынын айынан келип чыккан талашыбы?

Эсибизде болсо, мурунку президент К.Бакиевдин учурунда да ханзада Максим менен ажонун иниси Жаныш Бакиевдер бизнестеги таасир талашуунун айынан айыгышкан күрөш жүргүзүп келген жана алардын кармашы Бакиев бийлигинин алсызданышына алып келген жана саясий оппоненттерине болуп көрбөгөндөй ыңгайлуу шарт түзүп берген.

Базарчыбы, соттолосуңбу баарысына макул, болгону бийликке жаксаң болду

Кыргызстандагы кадр саясаты ушул абалга жетти. Колго суу куйганды жакшы билсең эле сенин эч нерсеңе карабай кызмат бере беришет. Кызматка барганыңдан кийин жогор жактан кандай үн чыгат экен деп күтүп олтурасың. Өзүң каалагандай иштеп баштасаң бир саат да сени кармап турушпайт. Заматта кызматың менен кош айтышып кете бересиң. Союз учурундагы райком менен азыркы акимдерди салыштыруу мүмкүн эмес. Бүгүн аким болуп соттолгон адамдар деле олтурат. Кечээ эле Кочкор районунун акими мурун соттолгону билинип калып жумуштан кетпедиби. Анан биздеги кайдагы кадр саясаты. Ош облусунда Өкмөттүн өкүлү же элдин тили менен айтканда губернатор болуп дайындалган адам соодада жүргөн азамат экен. Анын да аки-чүкүсүн иликтесең толтура нерсе чыкчудай. Ысык-Көл облусуна дайындалган губернатору “Аврора” санаториясын гана башкарып келиптир. Бир күн да мамлекеттик кызматта иштебеген адам экен. Ошол адам азыр бир облусту башкарып калды. Буларды сындайын десең президентибиз деле аким же губернатор болуп эл башкарган эмес. Премье-министр, президент болгондо да эки ирет элдик толкундоо, кандуу төңкөрүш жолу менен келди. Мейли, жаңы дайындалгандарды Өкмөттүн облустагы өкүлү дейли. Бир күн прокурор болуп иштебеген Аида Салянова менен Индира Жолдубаева  өлкөнүн башкы прокурору болуп дайындалбадыбы. Бул кадрдык башаламан эмей эмине урматтуу президент? Ушундай кадрдык саясат менен Кыргызстанды өнүктүрүүгө көзүңүз жетеби? Айланаңызда кимдер чөөгө окшоп тегеренип жүргөнүн жакшылап аңдасаңыз өзүңүзгө эле жакшы болмок. Бир эмес эки президентти жардан алыс түрткөн шылуундар өлкөдө кайрадан революциялык жол менен бийлик алмашууга шарт түзүп берип жатканын ажо өзү  байкабай жатса, карапайым калк эбак эле анализдеп койгон.

Конституциядан эки барак арыз күчтүү болгон өлкө

Эки революциянын тутанышына биздеги шайлоолор себеп катары каралып келет. Өткөн жылы болгон парламенттик шайлоо дагы кийинки революцияга себеп болуп берчү жагдайга чейин келип жетти. Рыскелди Момбеков болгондо дагы президенттин партиясынан келген депутат “Добуштардын баарын сатып алдык” деп парламенттен айтып жатпайбы. Анан кантип шайлоо таза өттү дегенге ишенебиз? БШК менен партия лидерлери өздөрүнө жакпаган депутаттардын мандатынан мыйзамды уруп-ойнобой эле ажыратып жатпайбы. Мыйзамды сыйлаган өлкө боло турган болсок, БШК башчысы менен депутаттын арызын оңдой койгон фракция өкүлү эбак кылмыш жоопкерчилигине тартылмак. Бул алты жылда Кыргызстан мыйзамдын үстөмдүгү эмес, акчанын үстөмдүгү бийлеген өлкөгө айландык. Бул бийликтин өзгөрүүгө алып барган бирден-бир жетишкендиги ушул болду. Депутаттын БШКга жазган “Менин катышуумсуз мандатымдан ажыратууну карабагыла” жана фракция лидерине жазган “Мени фракцияга мүчө кылып алышыңызды өтүнөм” деген эки барак арызы Конституциядан жогору туруп калды. Өлкөнү башаламан башкаруунун кесепети ушундай шартка алып келип такады. Бул үчүн кимди күнөөлөйбүз? Жооп бирөө гана. Ал өлкө башчысы Атамбаев Алмазбек Шаршенович.

2010-жылды элестеткен митингдер

Данияр Үсөнов Өкмөт башчы эмес беле мурунку бийлик кулаган мезгилде. Нарында митингдер башталган учурда ал жакка барып “Баары тынч, бир ууч адамдар эле ызы-чуу салышыптыр” деп айтып келген. Өткөн жумада дагы Нарында бийик тоолуу коэфицентти алып салабыз деген Өкмөттүн чечимине каршы митинг болгондо эл менен жолугушууга барган депутаттар “баары жайында” деп келишти. Миңден ашык эл чогулган митингди уялбастан 150-200 киши чыкты деп айтышты. Нарын гана эмес башка райондор дагы азыр бийликке талаптарын коюп жатышат. Эгер ошол талаптар аткарылбаса мөөнөтсүз митингдер башталаарын коңгуроо кылып кагышты. Бул бийлик үчүн жакшы жышаан эмес.  Мурун кызматтан четтетилип калгандар оппозиция болсо, бул жолу эл  бул бийликке оппозиция болуп кыр көрсөтүп жатат. Көтөрүлгөнгө  бийлик өзү шарт түзүп берип жатпайбы, кыйналган кыргыздын жонунан кайыш тилип. Казынаны толтура албай элдин эсебинен толтурууну эңсешип, камсыздандыруу дегенди ойлоп таап, социалдык төлөмдөрдү көтөрүп. Шордуу элдин да чыдамы түгөнөт да.

Сат, сат деген саясат

Атамбаев оппозицияда жүргөндө “Бийлик баарын сатып бүтмөй болду” деп сат, сат деген саясатка каршы чыккан. Бирок, өзү бийликке келгенден кийин баягы позиция жокко чыгып, сат деген саясатка өтүп кетпедиби. “Бизге “КыргызГаз” эмес, газ керек” деп “КыргызГазды” орустардын “Газпромуна” бир долларга сатып жиберди. Азыр бир эле компания бүтүндөй мамлекеттин газ тармагын калчап жатат. Бизге окшоп өлкөнүн негизги рычагы болгон тармакты бир компанияга бир долларга сатып жиберген өлкө болбосо керек. Эми газды кайра өзүбүзгө алабыз деп орустарга кыр көрсөтүп көрсүн эр болсо, орустар Үч-Коргондон таанытып коёт. Бүгүн Өкмөт болсо алтын жумуртка тууп жаткан “Мегакомду” сатыкка коюп жатат. Өздөрү убада кылган завод-фабрикаларды куруу, жыргал жашоо колго урунгандын баарын сатуу менен келип калбайт. Сат деген саясат айласы кеткендин гана иши.

Тумандуу Кыргызстан

Англияны “Тумандуу Альбион” деп коюшат. Мындай аталыш Лондондогу коюу тумандан келип чыккан. Лондонду туман басканда көчөлөрдөгү кыймылдардын баары токтоп, адамдар бара жаткан багытынан жаңылып калбашы үчүн жыла албай калышат экен. Биздин мамлекетибиздин да алган багыты түшүнүксүз, келечеги жок сыяктуу Тумандуу Кыргызстан болуп турат. Тышкы саясатта ким менен экенибизди так чече албай, ар кимдин колун кармап жүрөбүз. Россия менен биздин келечек деп ага боор тарттык эле, акыркы күндөрү талак алган аялдай болуп андан алыстай баштадык. Атамбаев Путин менен жолукканда протоколду уруп ойнобой, көчөдөгү балдар жолуккан ыкмага салып, орус президентин  кучактап, өпкүлөп жүрдү эле, кийинки мезгилде башкача нукка бурулгандай. Нарын дарыясына курула турган ГЭСтердин келишимине кол коюп жатып мактанганын азыр ал киши унуткан болуш керек. Ошол келишимди жокко чыгарып жатып башкача сүйлөдү. “Путин менен жолукканда дагы мен алар “Капа болбогула, биз башка инвестор издейбиз деп ачык эле айттым” деди эле, жарым саат өтпөй жатып Кремлдин башкы маалымат катчысы Песков “Андай сүйлөшүү болгон эмес” деп ажобуздун абийирин төгүп койду. Президентибиздин маалымат кызматы үн ката алган жок. Бизде ал кызматтын бар экени деле билинбейт. Болсо дагы үн чыгарууга дарамети да жетпейт болчу. Жылдын аягында ажобуз маалымат жыйынын өткөргөндө, президенттин аркасына бадырайтып “Кыргыз Республикасынын президенти Алмазбек Атамбаевдин басма сөз жыйыны” деп жазган, басма сөз жыйыны менен маалымат жыйыны деген эмне экенин ажырата албаган  маалымат кызматынын тышкы саясат жөнүндө сүйлөгөнгө кудурети жетмек беле.  Түркияда орустардын учагы түрктөр тарабынан атылып түшүрүлгөндө дагы Атамбаев дипломат эмес экенин көрсөттү.  Журналисттерге маалымат жыйынын өткөрүп жатып кеч болсо да “Түркия атып түшүрүлгөн учак боюнча Россиядан кечирим сураш керек” деп айтты эле, түрк басылмалары Атамбаевдин Түркияга барып  эмне деп айткандарын президентибиздин эсине салып, “аркадан бычак сайган” адамга теңеп салбадыбы. Кечээ жакында эле кайрадан бул бийлик Түркияны стратегиялык өнөктөшүбүз деп атады. Курманбек Бакиев да Москвага барып “Манас” аэропортундагы АКШнын аскер базасын чыгарам деп айтып алып, бул жакка келгенде башкача ойной коём деп орустардын каарына калган. Атамбаев да ошол көрүнүштү кайталап жатат. Араб дүйнөсүнө барып, колдоо издегендей болду.  Тышкы саясатты мыкты билгендер президенттин бул сапарын кызматтан кетээрде эки жакка чыгып алайын деген аракети катары сыпатташты. Кээ бир маалыматтарга караганда биздин бийлик башындагылар Кыргызстанды НАТОго мүчө кылууга аракет көрүп жатыптыр. Бул ОДКБга кирген мамлекеттерге эгерим жакпайт. Орустар үчүн кечирбей турган иш. “Орус менен дос болсоң айбалтаңды ала жүр” деп бекер айтпаган кыргыз. Атамбаев да айбалтасы жок эле орус менен ойноп жаткандай элес калтырууда. Чакан мамлекет дөө-шаалар менен алака түзгөндө эки жакты карап, жети өлчөш керек. Болбосо кара чымынды ушалаган сыяктуу эле ушалап коёт эмеспи. Кыргыз эли түшкөн кемени башкарып бараткан капитаныбыз коюу туманга туш болуп, багытын билбей турган көрүнүшкө туш келдик. Капитандын тандап алган багыты туура болбой, тоого урунуп, кемебиз чөкпөсө эле болду. Атамбаев президент болгондон бери Ак үйдөгү президентке таандык кабинетте эмес, резиденцияда жатып алып Кыргызстанды башкарып жатканы абдан өкүнүчтүү. Ала-Тоо аянтындагы каза болгон кырчындай болгон жаш жигиттер Атамбаев жоопкерчиликсиз өлкөнү башкарсын деп окко учту беле!

Наралы Асанбаев

“Жаңы Ордо” гезити

Гезиттин өткөн жума тагыраагы 5-февраль күнү чыккан санында “Резиденцияда жатып өлкөнү башкарган президент” деген аталыш менен президент Алмазбек Атамбаевди баш кылып, бүгүнкү башкаруу системасын сындаган макалам жарык көргөн. Ал макалам Ак үйдүн жетинчи кабатындагылар менен “үч тамганын” шефинин талуу жерине тийген экен, ушул жума “ПолитКлиника” деген гезитке “Бакиевдер “маршы” же реванш алууга жасалган аракеттер…” деп аталган макала менен менин жазган макаламдын артында Бакиевдер турат деген “саламын” жарыялашыптыр. Макаланын автору Акбата Чырпыков деп жазылыптыр. Ушундай журналист жигит бар экенин укпаптырмын. Журналисттик чөйрөдө жүргөн агаларым да мындай атты биринчи жолу угушу экен. Эгер ошол Акбата деген жигит бар болсоң, атыңды атаң жакшы ниет менен “Элдин керегине жараган жигит болсун” деп азан чакырып, аксакалдардын берген ак батасынан кийин Акбата деп койгон болсо керек. Эгер бул жашоодо Акбата деген чын эле болсо… Бирөөнү мактап, ага жагалданам деп жүрүп азан чакырылып койгон Акбата атың эл арасында өчүп, Карабата болуп тескери бата деген атка конуп калгандан этият бол. Мен ал макаланы сага окшоп жылуу кабинетте олтуруп алып, оюмдан чыгарып жаза берген эмесмин. Бир ай бою түштүктү түрө кыдырып, бул жагы Нарынга чейин барып, эл менен жолугуп, карапайым калктын жашоосун өз көзүм менен көрүп, далилдүү фактылар менен жазганмын. Мага караганда президент эл менен аз жолугат эмеспи. Ал жерде ачуу чындык болбосо сенин “шефтериң” сага жооп да жаздырмак эмес. Чындык деген ушундай кытайдын ачуу келемпириндей өтө эле ачуу болот.

Менин макаламды “Апрель окуясынан бери карай эч нерсе өзгөргөн жок” дегендей пикир камтылат” деп сындапсың. Бакиев кызматтан кеткенден бери 6 жыл өттү. Өлкөдө жарытылуу, мактана турган кайсыл өзгөрүү болду? Атамбаевдин заманы жыргал жашоону алып келди деп кайсыл жетишкендикти көрсөтө аласыңар сен мактаган шефиң экөөң? Өлкөнүн келечеги үчүн деп окко учкан азаматтардын тилеги 6 жыл өтсө да аткарылбай жатпайбы. Же алар Атамбаевди Шералы хандай чокоюн унуткан президент болсун деген кыял менен курман болушту беле! Ошол жигиттердин жок дегенде арбагы ыраазы болсун деп апрель окуясынын чыныгы күнөөкөрлөрү кимдер экенин далилдеп, Чубактын кунундай чубалган соттук териштирүүнү аягына чыгарып койгонго Атамбаевдин эрки жетпей жатпайбы. Эгер калп сүйлөсөм анда айт! Анан кайдагы өзгөрүү тууралуу сөздү козгойсуң? Мурун президенттик-авторитардык, үй-бүлөөлүк башкаруу режими орногон болсо, азыр андан ашып түшкөн жарым криминалдык партиялык-кландык башкаруу орноп, анын башында ажо өзү турбайбы. Парламенттик-президенттик башкаруу системасына өттүк деп айтыптырсың. Жогорку Кеңештин төрагасынан барып “Парламенттик башкаруу системасына өтө алдыкпы?” деп бир ооз сурап койсоң жакшы болмок экен. Мен уккандан Асылбек Жээнбеков да бир нече ирет парламенттик башкарууга өтө элекпиз деп айтып келет. Президент өзү да эми “Парламенттик башкарууга өтүшүбүз керек” деп сөз кылууда. Анан сен кайдагы парламенттик башкарууну айтып жатасың? Сен деги кандай башкаруу формасы өкүм сүрүп жаткан өлкөдө жашап жатканыңды терең далилдесеңчи.

Өткөн жылы октябрь айында болуп өткөн шайлоону кеп кылып, “бийликке жакын деп саналган партия маарага биринчи болуп келгени менен калган партиялардан пайыздык жактан анчалык айырма албаганын тана албайбыз” деген экенсиң. КСДП бийликке жакын деп саналган партия эмей эле, өлкөнү башкарып жаткан партия экенин неге так айта алган эмес? Шайлоодо ал партия үчүн президент өзү баш болуп үгүт иштерин жүргүзүп жүрбөдүбү. Ал тургай шайлоодо жеңишке жетишкен партиялардын арасындагы партияларга “Бул тизмеге кирет, муну киргизбейсиң” деген тескеме жогор жактан түшкөнү азыр эл арасында айтылып жүрөт. Бул сөз куру болбосун үчүн Жогорку Кеңештин мурунку депутаты Улукбек Кочкоровдун маегинен үзүндү берейин:

“ошол маалда кээ бир партиялар талапкерлердин тизмесин бийлик менен макулдашып, керек болсо болочокто депутаттыкка өз талапкерлигин койгондордун тизмелерине президент өзү “добро” берип жатканы боюнча маалыматтарым бар эле” “Жаңы Ордо” гезити № 37 (500) 20-ноябрь 2015-жыл.

Мунун өзү эле парламентке президент каалаган партиялар келди дегенди түшүндүрөт да. Партиялардын тизмесине чейин президент өзү “добро” берип жатса, кайдагы ачык шайлоо тууралуу кеп койгойсуң? Бакиев учурунда “Ак Жол” партиясы парламенттен көпчүлүк добушка ээ болсо, азыр деле бийликтин шинелинен чыккан партия Жогорку Кеңеште олтурушат. “Кыргызстан” партиясын эл арасында бийликтин “бакма баласы” деп атап алышканын угуп эле жүрөбүз. Ал тургай бул партия үч депутатын Конституцияны уруп ойнобой мандатынан ажыратты эле, сот алардын пайдасына өкүм чыгарып берди. Ошондой эле жагдай менен “Республика-Ата Журт” партиясы депутатын мандатынан ажыратты эле, Ак үйдүн көзүн караган сот башкача чечим чыгарып бербедиби. Ушул мисалдын өзү эле КСДП менен “Кыргызстан” киндиктеш, ажонун эгиздин түгөйүндөй партиялары экенинен кабар берет да. Бакиевдин түбүнө сен айтып жаткан “Ак Жол” партиясы, аны тегеректеп жүргөндөр жеткен. Бүгүн да Атамбаевдин түбүнө КСДП жана анын шинелинен чыккандар жеткени турат. “Ак Жолдун” арыгын чаап жүргөндөр бүгүн КСДПда депутат болуп жүрүшөт. 7-апрель күнү аянтта балдар өлүп жатканда Ак үйдүн ичинде Бакиев менен чогуу олтургандар азыр деле Атамбаевдин жанында ар кандай кызматтарда чогуу олтурушат. Керек болсо Атамбаев аларды кызматтан-кызматка көтөрүп, мурункудан дагы эрке-талтаң кылып койду. Кыргызстандагы 6 жылдан берки кадрдык өзгөрүү ушул гана.

“Өткөн бийликтин учурунда журналисттер бычакталып, журналист Геннадий Павлюк өмүрү менен кош айтышкан” деп азыр сөз эркиндиги абактан чыккандай болду дептирсиң. Журналист чөйрөсү кайсыл бийлик болбосун сөз эркиндиги үчүн күрөшүп келет. Мактоосун да угат, ошол эле учурда муштумун да жейт. Атамбаевдин тушунда сөз эркиндиги азаттыкка чыкпастан, кайра ар кандай кысымдарга туш болуп жатканын Чырпыков сен, сенин ушул макалаңды жарыялаган “ПолитКлиника” гезити эле көрбөй жаткан болсо, калгандарыбыз көрүп-билип эле жүрөбүз. “Вечерний Бишкек”, “Жаңы Агым” гезиттери кандай жол менен тартып алынды? Андагы журналисттерге эмне деген сөздөр айтылды? Муну сөз эркиндиги деп баалайсыңарбы? Дайырбек Орунбековду президент өзү сотко берип 2 млн сом доолаганынчы? “Керек болсо тепкилеп урмакмын” таризде журналисттер менен жолукканда сөз айткан президенттин сөзү да сөз эркиндигинин азаттыкка чыкканыбы? Уран Ботобековдун үстүнөн президенттин азыркы кеңешчиси Илмиянов сотко кайрылып, биздин “адилеттүү” соттор 1 млн 800 миң сомду Илмияновдун пайдасына чечип берип, Ботобеков ал акчаны төлөй албай, аргасыздан өлкөдөн сыртка чыгып кеткени да балким силер үчүн сөз эркиндигидир? Мен Бакиевге да, Атамбаевге да жагалданган эмесмин, мындан кийин да жагалданбайм. Атамбаев кайра эле мурунку абалды алып келип жатканын айтып сындагам. Ошол сын көз карашыма сенин жообуң чыкканына сүйүнүп, бийликтин сөөгүн сыздаткан экен деп олтурам. Билген кишиге ал макала – президентти, тегерегиңизди жакшылап караңыз, элдин жашоосу кыйын, өлкөдө абал күндөн-күнгө оорлоп баратат, бул жакшы жакка алып барбайт, кеч боло электе ойлонуңуз деген коңгуроо. Президент Илмиянов, Ниязов жана башкалардын жомогун угуп Бакиев салдырып койгон жылуу үйдө олтура бербей, элдин азыркы жашоосун өзү көзү менен көрүп, Чайчи айылында жабыр тарткандардан кабар алып келсин деген ойдомун. Ушундай да жатып ичер президент болобу?- деп эл бекер сөз кылбай жатат.

Интернеттеги “Атамбаев Түркиянын чалгындоо кызматынын агенти” деген тасмага сен эмес, президент өзү жооп бериш керек. Ал жоопту бүтүндөй кыргыз эли күтүүдө. Эгемен өлкөнүн президенти болгондон кийин бул жерде ким кожоюн экенин көрсөтүү зарыл. Ал тасмада айтылган Атамбаевдин Түркиядагы бизнестери тууралуу да сен жооп берүүгө далалаттаныптырсың. Же сен президенттин кайсыл жерде бизнеси бар экенин тизмектеп жүрөсүңбү? Алмазбек Шаршеновичте саясий эрк болсо, өзүбүздүн, чет элдин маалымат каражаттарын Ак үйгө, ал жакка келе албаса резиденцияга чакырып билдирүү жасашы керек болчу. Дүйнө эли эмес, кыргыздар өзүбүз президентибиз чын эле агентпи деген ойдо турабыз. Президенттин маалымат бөлүмү да андай билдирүүнү жасаганга дарамети жетпегенсип олтурат. Баса, мени Бакиевчил деп күнөөлөгөндөй болупсуң, Атамбаевдин маалымат бөлүмүнүн башчысы Алмаз мурун Бакиевдин маалымат бөлүмүндө чуркап иштеп, ак кызмат кылган жигит. Азыр бакиевчилер кимдин жанында жүргөнүн жакшылап билип ал.

Президентибиз Алмазбек Атамбаевдин Түркиядагы бизнестери боюнча Жогорку Кеңештин мурунку депутаты, азыр саясий качкын болуп Түркияда жүргөн Садыр Жапаров “Кыргызстан бүгүн” сайтына маек куруп, жакшынакай болуп иштеп атканын айтат. Сен “Эгерде дүйнөнүн кайсы бир чалгындоосу Түркияда мага катталган мүлктөрдү таба алса, анда өзүнө алып алса болот” деген президенттин жообун жазыптырсың. Биз дагы кимде-ким президенттин Түркиядагы бизнестеринин сүрөтүн, далилдеген фактылары менен алып келсе чоң байге берерибизди жарыялаганбыз. Эгер далилденип калса, ошол далилди биринчилерден болуп сага жөнөтөм. Президентке кирип ошол адамга мүлктөрүн каттатып бересиң.

Түркия менен Россиянын ортосундагы талашка биздин президент качан конкреттүү пикирин билдирди? Президенттин саясатына көз салып жүрсөң аны жакшы билмексиң. Башка өлкөлөрдүн президенттери өз пикирин билдирип жатса, биздин ажобуз эмес, тышкы саясат боюнча бөлүмдүн башчысы Сапар Исаков билдирүү жасабады беле. Өз учурунда өлкө башчысы катары билдирүү жасай албаган президентибизде саясий эрк жок экенин ошол учурда анык көрбөдүкпү. Россияга барып келгенден кийин “Түркия Россиядан кечирим сураш керек” дегенге жарабадыбы. Андан кийин түрктөр биздин президентти эмне деп жазганын журналист болсоң ММКдан окуган чыгаарсың. Окубасаң азыр да бир көз чаптырып кой, менин жообумду окугандан кийин жазасың.

Электр энергиясын “Электр энергиясынын баасы кымбаттап кетти, Бакиевдин убагында мындан арзан эле” дегендей ойду кыйытат” деп жазыпсың. Мен сен айткандай кыйытпай эле арзан болчу деп так эле айткам. Нарынга барып элдин арманын, электр энергиясына канча төлөп жатканын угуп келсең абал кандай экенин жакшы билмексиң. “Жарыкка болгон баа көтөрүлбөш керек, көтөрүү күнөө” деп мен айтпагам. Сен мактап жаткан Алмазбек Атамбаев өзү оппозицияда жүргөндө электр энергиясы арзан болушун эсептеп “Учур” деген гезитке кенен интервью берген. 7-апрель окуясынын эртеси, элдин көзүнчө далай нерсени жобураган. Ошол сөзүн дагы бир жолу аргумент катары келтирейин, балким сен президентке ушинтип айткан экенсиз деп гезитти көтөрүп кирип, эсине салаарсың.

“Эч качан бааларды көтөрбөш керек. Бул деген күнөө. Сен базардан 8 рублге бир нерсе сатып алып, аны 70 рублга кайра сатсаң аздык кылабы? Туура, ТЭЦтин электр энергиясы кымбат. Аны биз Казакстан менен Россияга сатабыз. Элге жалаң гана арзан электр энергиясын беребиз.”

Бул азыркы президенттин электр энергиясынын баасы боюнча айткан сөзү. Кана ошол сөздүн ишке ашканы? Бакиев да тарифти көтөрүп жатып, тарифти көтөрүү менен биз өзүбүздүн эртеңки келечегибизди, жарыкты камсыз кылабыз деген. Азыр Атамбаев да ошол сөздү айтып жатат. Бакиев менен Атамбаевдин айырмасы кана? Кочкордо мындан бир аз убакыт мурун эле 1000 сомго жетпеген электр энергиясынын карызын төлөй албай калган адам, жүрөгү кармап бул жарыктык менен коштошту. Бул дагы электр энергиясынын кымбатташына байланыштуу. Кана Атамбаевдин арзан электр энергиясы? 70 тыйындан 2 сом 16 тыйынга кымбаттады го…

Макалаңдын аягында биздин баш редактор Бекен Назаралиевди Бакиевдин жакын адамы катары көрсөтүп, Бакиевдер менен майлуу-сүттүү күндөрдү чогуу өткөрүп калган деп жазып, анын Минскиге барып интервью алып келгенин сындаптырсың. Бекен Назаралиев эгер азыркы президент Атамбаев да өлкөдөн качып кетсе, ага да барып интервью алып келерине шегим жок. Үч ирет гезиттерин жаптырган Аскар Акаевден да кенен маек алып келип, бир сөзүн өзгөртпөй гезитке жарыялады. Убагында Акаевдин белекке берген үйлөрүн, алтын калемин алган журналисттер көп болгон. Акаевдин башына иш түшкөндө бирөө колдоп койгонго жарабады. Кокус, Атамбаев да Түркия же эс алып келген Индияга кача турган болсо, ага да сен барбайсың, Назаралиев барат. Буга бөркүңдөй эле ишене бер. Бул анын чыныгы профессионал журналист экенин билдирет. Ал сага окшоп борборго жатып, “Чырпыктын” арасына жашынып алып ар нерсени жаза бербестен, согуш оту күйүп жаткан Чеченстанга, Тажикстанга барып, журналисттик иликтөөлөрдү жүргүзүп келген өлкөдөгү бирден-бир журналист. Баткенге террорчулар кирип келгенде дагы журналисттерден Зардалыга боевиктер менен жолукканы жалгыз гана биздин редактор барган. Бакиевге “Балаңыз Максимди токтотуңуз. Болбосо Акаевдей болуп өлкөдөн качып кетесиз” деп ачуу чындыкты гезит бетинен айта алган журналист да биздин редактор. Анын жазган макаласын чаң жугузбай мактап жаткан Атамбаевиң окуп алып, азыркы Кадр кызматынын башчысы болуп дайындалган Сооронбой Жээнбековго телефон чалып “Бекендин макаласын окудуңбу? Бакиевге оппозицияда жүргөн биз айта албаган сөздөрдү айтыптыр” дегенин Жээнбеков да жокко чыгарбайт. “Данакер” ордени менен сыйланып жатып “Көрсө, Бакиев алтын киши экен. Мен Өкмөт башында иштери турганда бардык убакта президент бардык маселелер боюнча мага жардам гана берди, колдоо гана көрсөттү. Мен бул үчүн Курманбек Салиевичке терең ыраазымын” деп айткан Атамбаев болбоду беле. Ачуу чындыкты айткандарды элге жек көрсөтүүгө аракет кылган “Полит–Клиника” гезити, бийликке жагынам деп жүрүп “БалитКлиникага” айланып калбагыла…

Наралы Асанбаев

“Жаңы Ордо” гезити

Кыргыздын “Ишенген кожом сен болсоң” деген жакшы кеби бар. Бүгүн көртирилигин араң өткөрүп жаткан карапайым калк “Кыргызстанды өнүктүрөбүз, элдик бийликти орнотобуз, электр энергиясынын баасын арзандатабыз, сатылып кеткен жерлерди, ишканаларды мамлекеттин эсебине алабыз” дешип жыргал жошоону куруп берүүгө ант бергендерге ошол сөздү айтып, тфү-тфү деп түкүрүп, тишин кычыратып турган кези. Ант бергендер да “Ата-Бейитте” кыргыздын жыргал жашоосу деп жан бергендердин сөөгүн жерге берип жатканда көздөрүнө жаш алып ант беришкендери элдин эсинде. Көрсө, алардын көздөрүнөн жаш агыза ант бергени саясат театрындагы аткарган ролу, артисттик бийик чеберчилиги экени бүгүн даана билинбедиби…

Андан бери 6 жыл өттү. Бул мезгилде төштү кагып, ооз көптүрө мактана турган алгылыктуу алты иш жасалбады. Мурунку бийлик эл аралык финансы уюмдары менен бирге түптөп, фундаментин куюп кеткен иштердин ишке киришүү учуру гана азыркы бийликтин маңдайына туш келип калды. Ошол ишканалардын гана лентасын кыркып алты жыл абийирин жабып келет.  Ушул кезге чейин азыркы кыргыз бийлигинин мамлекетти өнүктүрүү боюнча иштеп чыккан программасы бар экени да күмөндүү. Болбосо, саясат айдыңы менен экономика тармагына көз салып жүргөн кыйындар жөн жерден “Максимдин программасы азыр да иштеп жатат” деген жыйынтыкка келе бербесе керек. Максим салган чыйыр жол кыргыз элинин жыргалчылыгы үчүн иштебей турганын, бийлик демократиялык башкаруудан чыгып, монархиялык башкарууга өтүп, баары бир адамдын көзүн карап, тур десе туруп, жат десе жата турган абал түзүлөөрүн, камчы менен башкарууга жол бербеген, эркиндикти сүйгөн кыргыз эли андай бийликти бир күндө кулатып, тыптыйпылын чыгарып коёрун көрбөдүкпү. Бул кургурлар андан да сабак алышпады. Тарых кайталанат деп коёт. Алты жылдын ичинде эле мурунку абал кайра кайталанып, андан да күч алып турганы өкүнүчтүү. Биздеги тал түбүнөн чыга калып, саясий серепчимин деп адамды коркуткан серепчилердин эмес, кыргыз саясатына көз салып турган орустун, батыштын аналитиктери, белгилүү институттар биздеги абал кайрадан бийлик алмашууга алып келиши мүмкүн экенин айтып жатканы бул бийликти ойго салбаганы менен Кыргыз Мамлекетинин келечеги үчүн күйгөн кыраандарды бир топ түйшөлтүп жатат. Ошондон улам эл арасында жаз келгенде революция болот экен деген сөз жайылууда. Бул да бекер жеринен эместир.

Параша жыттаган президент менен келечегибиз кенен болмок беле?

Кыргыз эли ажону тандаганда үчүнчү ирет жаңылышканын кеч билип олтурат. Ал эми Роза Отунбаеваны кыргыз эли шайлаган президент деп айтууга ооз барбайт. Аны эл президент кылып шайламак турсун, Конституцияда көрсөтүлгөн “Президенттикке талапкер болуп кеминде 50 миң шайлоочунун колтамгасын топтогон адам каттала алат” деген норма аткарылган эмес, 50 миң киши турмак 500 киши Отунбаева президенттикке талапкер болсун деген колтамгасын чогултушкан эмес. Анан кантип ал адамды президент деп санайсың?. Бирок, уялбастан экс-президент макамы менен айлык алып, жыргал жашоону кечирип жатат.

2013-жылы 12-июнь күнү Алмазбек Атамбаев орус тарап менен Жогорку-Нарын каскадынын фундаментин куюп жатканда  СИЗОдо олтурган ошол кездеги депутаттар Садыр Жапаров, Камчыбек Ташиев, Талант Мамытовдорду “Алар түрмө эмне экенин билишпейт. Параша жыттаган да эмес” деп элдин көзүнчө балп эттирбеди беле. Демек, парашаны азыркы ажобуз өзү жыттаганбы? Парашаны түрмөдө жаткандар гана жыттайт эмеспи. Бул сөздү Атамбаев эмес, Феликс Кулов айтса башка кеп болмок. Президентибиз Алмазбек Шаршенович качан параша жыттап жүрөт? Кайсыл жылы түрмөдө олтуруп чыкты эле?  УКМКнын тергөөчүлөрүнүн кабинетинде гана олтуруп чыкканын уккан жайыбыз бар. Эгер президент параша жыттаган болсо канча бир жылга кесилмек да. Атамбаев соттон акталды деген маалыматты уккан жан жок. Элдин көзүнчө балп эттирерде эмне жөнүндө сөз айтаарын ойлонуу кажет да. Түштүк Африка Республикасынын сегизинчи президенти болгон Мандела Нельсон 27 жыл түрмөдө олтуруп чыккан болсо да эч качан параша деген сөздү эл арасында айткан эмес экен. Ал адам укугу үчүн ошончо жыл түрмөнүн муздак дубалында олтурса да күрөшүп улуттун лидери болууга жетишти. Биздин президентчи? Акыйкаттык издеп аргасыздан жол тосууга чейин барышкан Баатыр-Энелерди ОБОН аялдарга теңегени улуттун лидери болом деген адамдын айта турган сөзүбү? Атамбаев да Мандела негрлердин укугун кандай талашса, кыргыз жаранынын укугун ошондой коргогонго жан үрөгөндө кыргыздан чыккан же болбосо Орто Азиядан чыккан Манделага айланмак.

 Мурунку президенттин баласы кыргыздарды кой десе, азыркы президент өз элин койго теңеген замана…

Өткөн жума Нарында иш сапар менен болуп кайттым. Бир киши арактан бир аз серпип алган экен, колумдагы фотоаппаратты көрдүбү, жаныма келип “Журналистсиңби? Кайсыл жактан келдиң?” деп сурап калды. Бишкектен келгенимди, гезитте иштеген журналист экенимди айттым. Баягы киши “Биз Нарындыктар койбузбу? Мал болуп калдыкпы? Биз шайлаган президент бизди койго теңебедиби!” деп ыйлап кирсе болобу. Атамдай болгон киши жаныңда күйгөнүнөн ыйлап атса эч нерсе деп айта албайт экенсиң. Мурун президенттин баласы Максим Бакиев “5 млн коюм бар” деп 5 млн кыргыз элин койго теңеди деп күйчү элек. Азыр нарындыктар президент өзү койго теңеди деп ыйлап олтурушат.

70 тыйындын ордуна 2,5 сом төлөп калдык

2010-жылдагы кандуу төңкөрүштүн негизги себептеринин бири электр энергиясына тарифтин көтөрүлүшү болгон. Бааны көтөрө коём деп Бакиев балээге кабылбады беле. Атамбаевдин бийлиги келген күндөн баштап бааны арзандатуунун үстүндө иш алып барган жок. Баалар көтөрүлгөндөн көтөрүлүп жатат. Азыр айыл жеринде жашаган бир үй-бүлөө электр энергиясы үчүн жок эле дегенде ай сайын 3000-5000 сомдон жогору төлөйт. Бирине тапса экинчисине жетпей жаткан жашоону баштан кечирген калк үчүн бир гана электр энергиясына 3000 сомдон ашык акчаны ай сайын төлөө жеңил эмес да. 2010-жылы апрель айында Алмазбек Атамбаев азыркы Өкмөт үйүнүн алдында “Эч качан бааларды көтөрбөш керек. Бул деген күнөө. Сен базардан 8 рублге бир нерсе сатып алып, 70 рубльге сатсаң аздык кылабы? Туура ТЭЦтин электр энергиясы кымбат. Аны биз Казакстан менен Россияга сатабыз. Элге жалаң гана арзан электр энергиясын беребиз” деп кыйкырып, элге кол чаптырбады беле. Бүгүн өзү айткандай бааларды көтөрүп күнөө кылып жатат. Базардан 8 рублга бир нерсе алып, аны 70 рублга кайра сатпастан, 250 рублга сатып жатпайбы. Кана ошондогу Россия менен Казакстанга сатабыз деп айткан сөзү? Тескерисинче, өзү казактардан кымбат баада электр энергиясын сатып албадыбы. Элге арзан электр энергиясын беребиз деп айтканы аткарылдыбы? Албетте жок.

Алты жыл аралыгында бул бийлик айлык акыны, пенсия менен жөлөк пулду көтөрүү боюнча жарытылуу жаңылык айта алдыбы? Пенсияны көбөйттүк дегенде араң эле 100-200 сом кошулган болот. Элдин жашоосу жакшы жакка бурулду, көчөлөргө машина батпай кетти деп оозунан көк түтүндү буркуратып мактанса, булардан кыйын иштеген адам жоктой сезилет. Кыргызстанда айлык менен үй салган, машина минген жумушчу табылаар бекен? Табылышына да көз жетпейт. 7-8 миң  сом айлык акы менен бүгүнкүдөй кымбатчылыкта үй салып, машина минмек турсун ич кийим сатып ала албайсың. Көчөгө батпай калган машиналар кара жанын карч уруп, бөлөк жерде тыйын үчүн иштеп жаткан мигрант мекендештердин маңдай тери экенин бул бийлик жокко чыгарып, өздөрү гүл заманды элге тартуу кылгандай айтып жатканына не дейсиң, бурадар? Мурунку бийликтин буларга караганда бир аз напсиси бар экен. Бааларды мындай тездик менен көтөргөн эмес. Кыргыз элине 2,5 сом аздык кылат, мындан да жогорулатыш керек деген таризде электр энергиясынын баасы дагы көтөрүлө турганын азыртадан баштап акырындык менен айтып жатышпайбы. Бул деген азыркы баалар акыркы чекит эмес дегенди түшүндүргөн ишаарат. Акаевдин учурунда баласы Айдардын, Бакиевдин тушунда Максимдин аттары баанын көтөрүлүшү тууралуу кеңири айтыла турган болсо, азыр Атамбаевдин баласы Сеид Атамбаев жетектеген “Автомаш-Энерго” компаниясы электр энергиясынын үстүндө олтургандыгы эл арасында көп айтылып, кыжырданууну жаратып жатканын кайда катабыз? Ажо өзү болсо балдары эч кандай ишке аралашпай турганын , эгер кандайдыр бир мыйзам бузууга аралашкан болсо мыйзам чегинде жоопко тартылаарын, өзү бут басып барбай турганын шардана кылып айтып келет. Президент минтип айтканы менен эл арасында “Максимдин ордуна Сеид менен Сейтек келди” деген сөз пайда болду. Бул “Айран жокто Айдар бар, Максым жокто Максим бар” деген ылакаптын эле уландысы болуп жатат. Алмазбек Шаршенович балдарын сүттөн ак деп мактанса, “kabarlar.org” интернет сайтына 2014-жылдын 10-ноябрында “Ажонун балдары бизнестерин бөлүштүрүп киришти” деген макала мындан үч жыл мурун жарык көргөн. Ошол макаланы төкпөй-чачпай, бөлүп-жарбай мисал келтирейин.

Ажонун балдары бизнестерин бөлүштүрүп киришти

Эсиңиздерде болсо, 28-октябрда “Башат” Маалымат агенттиги “Атамбаевдердин “Автомаш-Энергосу” өзгөртүлүп кайра түзүлдү” деп жазган.

Маалыматтар боюнча “Автомаш-Энергонун” жаңы кожоюндары “Автомаш-Радиатор” ЖЧКсы, Сеид Атамбаев жана Иван Васильев экендиги айтылат. Ал эми ажонун кийинки уулу Сейтек Атамбаев болсо түзүүчүлөрдүн катарынан чыгып калганы маалым болгон.

Маалым болгондой, ошол эле дата менен, тагыраагы 24-октябрда, Атамбаевдерге тиешелүү дагы бир фирма “Автомаш-Экол” ЖЧКсы да кайра каттоодон өтүп, эми анын жаңы кожоюну болуп Сейтек Атамбаев жеке ээлик кылып калган. Буга чейин Сеид жана Сейтек Атамбаевдер орток ээлик кылып келишкен болчу. Ишмердигинин багыты – электротехника жабдууларын (аккумулятор, батареи) чыгаруу. Негизинен Россиянын рыногунда иштейт. Жетекчиси – Норсеев Виктор Сергеевич. “Автомаш-Экол” да башка “автомаштардай” эле “Корпорация “Кыргызавтомаш” ассоциациясынын кожоюндарынын бири. Бул компания деле адаттагыдай болуп Бишкек шаарынын Матросов, 1а дарегиндеги Атамбаевдерге тиешелүү имаратта жайгашкан. Алгачкы жолу 1997-жылы негизделип, “Форум” кыргыз-түрк биргелешкен өндүрүштүк ишканасынын курамында болгон.

Буга чейин Алмазбек Атамбаевдин жогорку бийлик тактысын кармаганына карабай бардык “автомаштардын” жетекчиси катары көрсөтүлүп келгени боюнча ызы-чуу чыкканда, ажо “мен 2007-жылы эле “Кыргызавтомаштагы” жана ага кирген бардык фирмалардагы үлүштөрүмдү сатып жибергем, андыктан “автомаштардын” мага эч кандай тиешеси жок” деп актанып чыккан. Бирок, сатпай-этпей эле балдары аркылуу иштетип келатканы минтип дайын болуп келет. Өзү мамлекеттин башында турганына карабай балдары калчаган “автомаштар” мыйзамдарды одоно бузуу менен мамлекеттик сатып алуулар боюнча тендерлерде “ийгиликтүү” катышып, утуп келатканы айрым “ушакчылар” тарабынан айтылып кетип, бир канча кылмыш иштери козголгону да маалым. Алардын акырындап барып суутулуп кеткени да жашыруун эмес.

Ошентип, Сеид Атамбаев “Автомаш-Эколун” Сейтекке берип, ордуна “Автомаш-Энергону” алды. Орун алмаштыруунун максаты эмне экендиги азырынча белгисиз. Жөн эле ханзадалардын мүлк бөлүштүрүүсүбү же кандайдыр бир быкы-чыкынын айынан келип чыккан талашыбы?

Эсибизде болсо, мурунку президент К.Бакиевдин учурунда да ханзада Максим менен ажонун иниси Жаныш Бакиевдер бизнестеги таасир талашуунун айынан айыгышкан күрөш жүргүзүп келген жана алардын кармашы Бакиев бийлигинин алсызданышына алып келген жана саясий оппоненттерине болуп көрбөгөндөй ыңгайлуу шарт түзүп берген.

Базарчыбы, соттолосуңбу баарысына макул, болгону бийликке жаксаң болду

Кыргызстандагы кадр саясаты ушул абалга жетти. Колго суу куйганды жакшы билсең эле сенин эч нерсеңе карабай кызмат бере беришет. Кызматка барганыңдан кийин жогор жактан кандай үн чыгат экен деп күтүп олтурасың. Өзүң каалагандай иштеп баштасаң бир саат да сени кармап турушпайт. Заматта кызматың менен кош айтышып кете бересиң. Союз учурундагы райком менен азыркы акимдерди салыштыруу мүмкүн эмес. Бүгүн аким болуп соттолгон адамдар деле олтурат. Кечээ эле Кочкор районунун акими мурун соттолгону билинип калып жумуштан кетпедиби. Анан биздеги кайдагы кадр саясаты. Ош облусунда Өкмөттүн өкүлү же элдин тили менен айтканда губернатор болуп дайындалган адам соодада жүргөн азамат экен. Анын да аки-чүкүсүн иликтесең толтура нерсе чыкчудай. Ысык-Көл облусуна дайындалган губернатору “Аврора” санаториясын гана башкарып келиптир. Бир күн да мамлекеттик кызматта иштебеген адам экен. Ошол адам азыр бир облусту башкарып калды. Буларды сындайын десең президентибиз деле аким же губернатор болуп эл башкарган эмес. Премье-министр, президент болгондо да эки ирет элдик толкундоо, кандуу төңкөрүш жолу менен келди. Мейли, жаңы дайындалгандарды Өкмөттүн облустагы өкүлү дейли. Бир күн прокурор болуп иштебеген Аида Салянова менен Индира Жолдубаева  өлкөнүн башкы прокурору болуп дайындалбадыбы. Бул кадрдык башаламан эмей эмине урматтуу президент? Ушундай кадрдык саясат менен Кыргызстанды өнүктүрүүгө көзүңүз жетеби? Айланаңызда кимдер чөөгө окшоп тегеренип жүргөнүн жакшылап аңдасаңыз өзүңүзгө эле жакшы болмок. Бир эмес эки президентти жардан алыс түрткөн шылуундар өлкөдө кайрадан революциялык жол менен бийлик алмашууга шарт түзүп берип жатканын ажо өзү  байкабай жатса, карапайым калк эбак эле анализдеп койгон.

Конституциядан эки барак арыз күчтүү болгон өлкө

Эки революциянын тутанышына биздеги шайлоолор себеп катары каралып келет. Өткөн жылы болгон парламенттик шайлоо дагы кийинки революцияга себеп болуп берчү жагдайга чейин келип жетти. Рыскелди Момбеков болгондо дагы президенттин партиясынан келген депутат “Добуштардын баарын сатып алдык” деп парламенттен айтып жатпайбы. Анан кантип шайлоо таза өттү дегенге ишенебиз? БШК менен партия лидерлери өздөрүнө жакпаган депутаттардын мандатынан мыйзамды уруп-ойнобой эле ажыратып жатпайбы. Мыйзамды сыйлаган өлкө боло турган болсок, БШК башчысы менен депутаттын арызын оңдой койгон фракция өкүлү эбак кылмыш жоопкерчилигине тартылмак. Бул алты жылда Кыргызстан мыйзамдын үстөмдүгү эмес, акчанын үстөмдүгү бийлеген өлкөгө айландык. Бул бийликтин өзгөрүүгө алып барган бирден-бир жетишкендиги ушул болду. Депутаттын БШКга жазган “Менин катышуумсуз мандатымдан ажыратууну карабагыла” жана фракция лидерине жазган “Мени фракцияга мүчө кылып алышыңызды өтүнөм” деген эки барак арызы Конституциядан жогору туруп калды. Өлкөнү башаламан башкаруунун кесепети ушундай шартка алып келип такады. Бул үчүн кимди күнөөлөйбүз? Жооп бирөө гана. Ал өлкө башчысы Атамбаев Алмазбек Шаршенович.

2010-жылды элестеткен митингдер

Данияр Үсөнов Өкмөт башчы эмес беле мурунку бийлик кулаган мезгилде. Нарында митингдер башталган учурда ал жакка барып “Баары тынч, бир ууч адамдар эле ызы-чуу салышыптыр” деп айтып келген. Өткөн жумада дагы Нарында бийик тоолуу коэфицентти алып салабыз деген Өкмөттүн чечимине каршы митинг болгондо эл менен жолугушууга барган депутаттар “баары жайында” деп келишти. Миңден ашык эл чогулган митингди уялбастан 150-200 киши чыкты деп айтышты. Нарын гана эмес башка райондор дагы азыр бийликке талаптарын коюп жатышат. Эгер ошол талаптар аткарылбаса мөөнөтсүз митингдер башталаарын коңгуроо кылып кагышты. Бул бийлик үчүн жакшы жышаан эмес.  Мурун кызматтан четтетилип калгандар оппозиция болсо, бул жолу эл  бул бийликке оппозиция болуп кыр көрсөтүп жатат. Көтөрүлгөнгө  бийлик өзү шарт түзүп берип жатпайбы, кыйналган кыргыздын жонунан кайыш тилип. Казынаны толтура албай элдин эсебинен толтурууну эңсешип, камсыздандыруу дегенди ойлоп таап, социалдык төлөмдөрдү көтөрүп. Шордуу элдин да чыдамы түгөнөт да.

Сат, сат деген саясат

Атамбаев оппозицияда жүргөндө “Бийлик баарын сатып бүтмөй болду” деп сат, сат деген саясатка каршы чыккан. Бирок, өзү бийликке келгенден кийин баягы позиция жокко чыгып, сат деген саясатка өтүп кетпедиби. “Бизге “КыргызГаз” эмес, газ керек” деп “КыргызГазды” орустардын “Газпромуна” бир долларга сатып жиберди. Азыр бир эле компания бүтүндөй мамлекеттин газ тармагын калчап жатат. Бизге окшоп өлкөнүн негизги рычагы болгон тармакты бир компанияга бир долларга сатып жиберген өлкө болбосо керек. Эми газды кайра өзүбүзгө алабыз деп орустарга кыр көрсөтүп көрсүн эр болсо, орустар Үч-Коргондон таанытып коёт. Бүгүн Өкмөт болсо алтын жумуртка тууп жаткан “Мегакомду” сатыкка коюп жатат. Өздөрү убада кылган завод-фабрикаларды куруу, жыргал жашоо колго урунгандын баарын сатуу менен келип калбайт. Сат деген саясат айласы кеткендин гана иши.

Тумандуу Кыргызстан

Англияны “Тумандуу Альбион” деп коюшат. Мындай аталыш Лондондогу коюу тумандан келип чыккан. Лондонду туман басканда көчөлөрдөгү кыймылдардын баары токтоп, адамдар бара жаткан багытынан жаңылып калбашы үчүн жыла албай калышат экен. Биздин мамлекетибиздин да алган багыты түшүнүксүз, келечеги жок сыяктуу Тумандуу Кыргызстан болуп турат. Тышкы саясатта ким менен экенибизди так чече албай, ар кимдин колун кармап жүрөбүз. Россия менен биздин келечек деп ага боор тарттык эле, акыркы күндөрү талак алган аялдай болуп андан алыстай баштадык. Атамбаев Путин менен жолукканда протоколду уруп ойнобой, көчөдөгү балдар жолуккан ыкмага салып, орус президентин  кучактап, өпкүлөп жүрдү эле, кийинки мезгилде башкача нукка бурулгандай. Нарын дарыясына курула турган ГЭСтердин келишимине кол коюп жатып мактанганын азыр ал киши унуткан болуш керек. Ошол келишимди жокко чыгарып жатып башкача сүйлөдү. “Путин менен жолукканда дагы мен алар “Капа болбогула, биз башка инвестор издейбиз деп ачык эле айттым” деди эле, жарым саат өтпөй жатып Кремлдин башкы маалымат катчысы Песков “Андай сүйлөшүү болгон эмес” деп ажобуздун абийирин төгүп койду. Президентибиздин маалымат кызматы үн ката алган жок. Бизде ал кызматтын бар экени деле билинбейт. Болсо дагы үн чыгарууга дарамети да жетпейт болчу. Жылдын аягында ажобуз маалымат жыйынын өткөргөндө, президенттин аркасына бадырайтып “Кыргыз Республикасынын президенти Алмазбек Атамбаевдин басма сөз жыйыны” деп жазган, басма сөз жыйыны менен маалымат жыйыны деген эмне экенин ажырата албаган  маалымат кызматынын тышкы саясат жөнүндө сүйлөгөнгө кудурети жетмек беле.  Түркияда орустардын учагы түрктөр тарабынан атылып түшүрүлгөндө дагы Атамбаев дипломат эмес экенин көрсөттү.  Журналисттерге маалымат жыйынын өткөрүп жатып кеч болсо да “Түркия атып түшүрүлгөн учак боюнча Россиядан кечирим сураш керек” деп айтты эле, түрк басылмалары Атамбаевдин Түркияга барып  эмне деп айткандарын президентибиздин эсине салып, “аркадан бычак сайган” адамга теңеп салбадыбы. Кечээ жакында эле кайрадан бул бийлик Түркияны стратегиялык өнөктөшүбүз деп атады. Курманбек Бакиев да Москвага барып “Манас” аэропортундагы АКШнын аскер базасын чыгарам деп айтып алып, бул жакка келгенде башкача ойной коём деп орустардын каарына калган. Атамбаев да ошол көрүнүштү кайталап жатат. Араб дүйнөсүнө барып, колдоо издегендей болду.  Тышкы саясатты мыкты билгендер президенттин бул сапарын кызматтан кетээрде эки жакка чыгып алайын деген аракети катары сыпатташты. Кээ бир маалыматтарга караганда биздин бийлик башындагылар Кыргызстанды НАТОго мүчө кылууга аракет көрүп жатыптыр. Бул ОДКБга кирген мамлекеттерге эгерим жакпайт. Орустар үчүн кечирбей турган иш. “Орус менен дос болсоң айбалтаңды ала жүр” деп бекер айтпаган кыргыз. Атамбаев да айбалтасы жок эле орус менен ойноп жаткандай элес калтырууда. Чакан мамлекет дөө-шаалар менен алака түзгөндө эки жакты карап, жети өлчөш керек. Болбосо кара чымынды ушалаган сыяктуу эле ушалап коёт эмеспи. Кыргыз эли түшкөн кемени башкарып бараткан капитаныбыз коюу туманга туш болуп, багытын билбей турган көрүнүшкө туш келдик. Капитандын тандап алган багыты туура болбой, тоого урунуп, кемебиз чөкпөсө эле болду. Атамбаев президент болгондон бери Ак үйдөгү президентке таандык кабинетте эмес, резиденцияда жатып алып Кыргызстанды башкарып жатканы абдан өкүнүчтүү. Ала-Тоо аянтындагы каза болгон кырчындай болгон жаш жигиттер Атамбаев жоопкерчиликсиз өлкөнү башкарсын деп окко учту беле!

Наралы Асанбаев

“Жаңы Ордо” гезити

Маектешимдин чоң саясаттагы орду өзгөчө. Жөнөкөй тил менен айтканда – үчтүн бири. Баса, Канат мырза 41 жашка жаңы толду! Куттуктайбыз! Эмесе, элдин колдоосуна ээ болгон, келечеги кең саясатчынын баарлашуусу кайдыгер калтырбаса керек…

–Канатбек Кедейканович, “Кыргызстан” фракциясынан чыгарылган Эльмира Жумалиева, Чолпон Эсенаманова, Урмат Ишенбековдун айынан сиздин атыңызга көлөкө түшүп атат да. Бул чыр-чатак боюнча коомчулук ар кандай болжошууда. Сиз конкреттүү түрдө өзүңүздүн аргументтериңизди айтып берсеңиз?

–Буга чейин биз тараптан расмий билдирүүлөр болбогондон улам, ар кандай сөздөр жаралууда. “Булар көп добуш алган, мыйзамсыз кетирип атышат, арыз жазган эмес” деген сыяктуу. Биринчиден, үчөө тең өтө төмөн добуш алышкан. Жумалиева эки миңге жетпеген добуш алса, Ишенбековдуку үч миңге жеткен эмес, ал эми Эсенаманова атасы экөө биригип, төрт миңге чукул добуш камсыздашкан. Мандатка ээ болуу үчүн мындай “ийгиликтер” жетишсиз экенин эскертип коеюн. Негизи беш миңден өйдө добуш алгандар гана депутат боло алышмак. Булардын айынан эл колдоосуна ээ болгондор да мандатка жетпей келишет… Эң башкысы, Кыргызстанда карапайым калктын ишенимине ээ болгон, тиешелүү добуш алган адамдар гана депутат болушу шарт. Ал эми колдоочусу жок туруп эле парламентте отуруп алып, эмне үчүн элдин атынан сүйлөшү керек? Өздөрүнүн региондорунда кадыр-барктары жок болуп, эмгек кылбаган адамдарды кантип жогорку трибунадан бакылдатабыз? Экинчиден, булар өз ыктыярлары менен фракциянын курамынан чыгышкан. Конституциянын 73-беренесине ылайык, өз ыктыяры менен фракциянын курамынан чыкса, автоматтык түрдө мандатынан ажырайт. Ал эми арыздарды үчөө тең өз колдору менен жазганын экспертиза дагы тастыктады. Бул боюнча башкы прокуратура иликтеп, мыйзамдуу түрдө корутундусун чыгарган.

–Негизи ызы-чуу кылбай эле түшүнүшүү жагынан иш кылсаңыздар болот беле?

–Туура, биз деле чыр-чатаксыз келишип алууга аракет кылганбыз. Мисалы, Жумалиевага вице-премьер-министрлик кызматты сунуштаганбыз. Ал эжекебиз болсо, бир гезитте “вице-премьерликти сунуш кылганда барбай койдум” десе, экинчи интервюсунда “кызмат берген эмес” деп айтып атат. А чындыгында, Жумалиевага вице-премьер-министрлик орунду сунуштаганыбызды көпчүлүк коалициянын лидерлери, мүчөлөрү жакшы билишет. Мисалы, Чыныбай Турсунбеков, Өмүрбек Текебаев күбө. Ошондой эле Эсенамановага, Ишенбековго да кызмат жагынан сунуштар болгон, тилекке каршы, алар дагы баш тартышкан.

–Айрымдар “Республика – Ата Журттун” мандат талашуусун сиздердикине салыштырганы кандай?

–“Республика – Ата Журттун” депутаттары фракциядан чыгышып, сот аркылуу мандаттарын сактап калышканын бизге салыштыруу, бир мааниде кароо болбойт. Түп тамырынан маселе эки башка. Анткени, ал партиядан чыккан депутаттардын шайлоого чейинки жазган арызында “мөөнөтүнөн мурда мандаттан баш тартам” деп БШКга жазган каттары бар. Ал жагдай каралганга чейин арыздарын чакыртып алса болот. Бизде болсо маселе такыр башкача, аталган үчөө өз каалоолору менен фракциядан чыгып атышпайбы. Жогоруда айткандай, мындай шартта Конституциянын 73-беренесине ылайык, автоматтык түрдө мандаттарынан ажырашканы мыйзамдуу негиздер менен бекемделип турат.

–Ошол мандаттан ажыраган кечээги коллегаларыңыз моюн беришпей, жетиштүү добуш алышканын айтышууда. Негиздүүбү?

–Жок! Фракциядан чыккан депутаттар каралап, жалган маалымат тарата башташты. Маселен, Ишенбеков Кочкордон да добуш алганын айтып атат. Андай эмес да, ал жактан төрт талапкер чыккан: Макеев, Алжанбаев, Ибраев, Шаршенбаев. Андыктан, Кочкор районуна Ишенбеков Урматтын эч кандай тиешеси болгон эмес. А Эсенаманова атасы экөө: “Жайыл менен Панфиловдун добушун биз алганбыз” дейт. Панфилов районунан Алыбаев Орозбек, Осмонбаев Асан чыкса, Жайылдан Карымшаков Бактияр негизги талапкер болгон. Эсенамановдор болгону Панфиловдогу эки айыл өкмөтү менен иштешкен. Ал эми Жумалиева “Таластагы добуштун баарын мен алдым” деп атат. Жок! Таластан Жумабеков Дастан, Бекмурзаев Доскул, Асейин, Кенжебаев Байгазы деген жигиттер шайлоого аттанышкан. Баарынын добуштары биригип, он миңге жетпей калган. Жумалиева болсо, эки миңге жетпеген добуш алганын баса белгилеп коеюн.

–Негизи шайлоого карата партиянын тизмесин түзгөндө шашылып, катачылыктар кеткен окшойт…

–Ооба, шашылыш болуп калганын моюнга алабыз. Биз кыска аралыкта партияны жандандырып, шайлоого аттанганда “добуш ала албай калсам, тизмеден чыгып кетем” деген жигитче сөз берүүлөр болгон. Тилекке каршы, ошол сөздөрүнө айрымдар турбай, шайлоодон кийин мандаттарына тырмышып отуруп алышты. Баса, кээ бир партиялар шайлоо алдында “Кудай урсун, баламдын жакшылыгын көрбөй калайын” деген анттарды айтышып, аны бузганга барышты. Мындайларды көргөндөн кийин мыйзамдын, Конституциянын астында ант берүүнүн зарылчылыгы барбы? Антты тебелеген адамдарда ыйыктык, баалуулуктар болобу? Элге кантип кызмат кылышат? Эң оболу, ар бир адамдын максаты мандат болбош керек. Бизде шайлоо астында алдыңкы тизмеге туруу үчүн жанталашышат. А партиянын идеологиясын, курамын, тутунган багытын караган киши жок. “Кийин келечекте партиялаштар менен иштешип кете аламбы, көз караштарыбыз туура болобу?” деп да ойлонушпайт. Эптеп эле мандатка илинишсе болду.

“Көч бара-бара түзөлөт” дейт. Азыр биз келечеги кең команда катары түптөлүп, партиябызды бекемдөө иш-аракеттерин жүргүзүп атабыз. Негизи бири-бирибизди көп жылдан бери тааныган, туруктуу адамдар партияны түзгөнбүз. Кыска мөөнөт болсо дагы, ийгиликке жетише алдык. Анткени, көпчүлүгүбүз буга чейин өз округдарыбызда элге жакшылыктарды жаратканбыз. Ишенимге ээ болдук. Ошон үчүн бизди элибиз колдоду. Эске салсак, бизде парламентке экинчи ирет партиялык тизме менен шайлоо болду. Ошондуктан, “Кыргызстан” фракциясында эле эмес, баардык партияларда мүчүлүштөр, ички кемчиликтер бар. Партиялык тартипти бекемдеш үчүн, ички ызы-чуулар болбош үчүн референдум аркылуу Конституцияга өзгөртүү, толуктоолорду киргизүү зарыл. Маселен, кечээ эле Феликс Куловдун партиясына кирип, “Ар-Намыстын” акчасы, добушу менен депутат болгондор эки айга жетпей эле лидерин партиядан кетирүү талаптарын чыгарып атышпайбы. Ошол эле депутаттар бүгүн башка фракцияларга кирип алышып, кайрадан эски оорулары менен ичтен иритишип, бузукулук иштерин жасап жүрүшөт. Ошол себептен, партиянын кызыкчылыгы үчүн мандаттарды ажыратууну съездин чечими мененби, айтор, бир жолун табуу керек. Айрымдар айтышы мүмкүн: “Съездин чечими менен мандатты жок кыла береби?” дешип. Андай боло турган болсо, шайлоо астында ким менен идеялаш болуу, пикир келишүү жагын ойлошсун да, негизи партиялаштарына карата ишеними болушу шарт. Партияга кирип атканда мамлекетке, элге кызмат кылуу үчүн бекем позиция керек. А бизде убактылуу кызыкчылык үчүн саясый күчтөрдүн атын жамынып жүргөндөр арбын. Андыктан, биз партиялык тартипти референдум аркылуу мыйзамдаштырып, бекемдөө жагын карайбыз.

–Канатбек мырза, фракцияңызда мандат чуусу чыкканда, сиз чет өлкөдө болуп калдыңыз, ошондо Өмүрбек Бабановго караштуу маалымат булактары сизди каралоого өткөнү кандай? Же Бабанов сизди таасирдүү оппонент катары көрүп, чоочулап, мүдүрүлтүү аракетине өткөнүбү?

–Кыргыз элинде көп жакшы сапаттар бар, ошого катар начар сапаттар дагы арбын, бирок, ошонун ичинен көралбастык жагын айтпай коюу болбойт. Бирөөнүн кичинекей кемчилиги байкалса, ошого сүйүнүп, табаламай жагынан да куру калбагандар арабызда жүрөт. Ичкүйдүлүк менен жашагандарга таңгаласың. “Республика – Ата Журт” фракциясы айрым депутаттарынын мандаттарынан ажыратуу маселесинде сотко уттуруп коюшкан. А биздин партия мыйзамдуу жеңишке жетүүдө. Саясатта Бабанов экөөбүз тең жашпыз. Эми анын ичинде кандай бузукулук бар экенин жоруп отургум келбейт…

–Шайлоо астында “Кыргызстан” партиясы негизинен эки чоң убаданы бергени эсимде. Ушул жагын чечмелей кетсеңиз?

–Биздин партия жаңыдан телчигип келатат. Курамы да негизинен жаштардан турат. “Кыргызстан” менен биринчи шайлоого катыштык, Кудай буюрса,  ийгиликтер алдыда. Бизде саясый амбиция бар, келечекте дагы шайлоолорго катышабыз. Өткөн парламенттик шайлоодо биз аткарыла турган эки убада бергенбиз. Башкалардай болуп, “жол салабыз, мектеп курабыз, пенсия, айлыкты көбөйтөбүз” деп алдаган эмеспиз. Эң негизги ишибиз, буга чейинки партиялаштар түптөгөн элүү ири ишкана бар экен. Мына ушул жагын жүзгө жеткизүү үчүн убада кылганбыз. Парламентке келгенибизге аз гана убакыт болду, буюрса, быйыл жети-сегиз чоң ишканаларды ачып, элди жумуш орундары менен камсыздаганы турабыз. Келечекте, беш жылды күтүп отурбай деле жогоруда айткан элүү ишканабызды ачып берүүгө көзүбүз жетет. Мунун өзү миңдеген жумуш орундары, миллиондогон салыктар да. Экономиканын эң башкы локомотиви өндүрүш эмеспи. Партиянын негизги максаты да Кыргызстандын экономикасын өнүктүрүү, элди жумуш орундары менен камсыздоо. Эми экинчи убадабызга келели. Кыргыз элинин санын көбөйтүү планы менен башталат. Биринчи байлыгыбыз алтын, көмүр же күйүүчү май эмес, байлыгыбыз – эл! Качан элибиздин саны арбып, инсандык ресурстар көбөйсө, мамлекетибизде жашоо жакшырат. Бул жагынан көп балалуу үй-бүлөлөрдү, энелерди колдоо иретинде сүйүнчү пул берүүнү партиянын программасына киргизгенбиз. Ар бир жаңы төрөлгөн балага 50 миң сомдон берүүнү ойлогонбуз.

–Бул боюнча мыйзам жазасыздарбы?

–Мыйзамдын долбоору азыр даяр. Коалициялык өкмөт куралып атканда, Темир Сариев суранды, “быйыл бюджетте 20 миллиард сом дефицит болуп атат, кийинки жылы алыскы тоолуу райондордон, оор шартта жашаган үй-бүлөлөрдөн баштасак” деп. Биз өкмөттүн аянычтуу абалын көрүп, макул болдук. Бул идеябыз менен ички миграцияны токтотконго да жакшы жөрөлгө түзүлөт. Ошентип, кийинки жылы жаңы төрөлгөн наристелерге 30 же 40 миң сомдон сүйүнчү пулду бере баштасак болот. Анан акырындап, айткан убадабызды толук кандуу аткарууга жетишебиз.

–Депутаттык 5 жылдык мөөнөт бүткүчө жетишесиздерби ошондо?

–Буюрса. Анүчүн мен жогоруда айткандай, өндүрүштү өнүктүрсөк, салыктар көбөйөт, ошону менен катар биздин көтөргөн идеяны мамлекет ишке ашырууга мүмкүнчүлүк алат.

–Коомчулук ичинде өкмөткө нааразычылык күчөп баратат. Баардык тармактар кризиске кептелип атканын сиз деле көрүп атсаңыз керек?..

–Темир Сариев өкмөт башчы болгондон бери биз пайдалуу демилгелерди көтөрүүдөбүз, тилекке каршы, аткарылбай келатат. Эң негизгиси, биздин партиянын максатын ишке ашыруу үчүн өндүрүшкө өзгөчө көңүл буруш керек. Качан гана өндүрүш өнүгүү жолуна түшкөндө, мамлекет айыл-чарбасын да колдоого мүмкүнчүлүк алат. Соода жана тейлөө тармагы жакшырат. Мисалы, Россияда канча деген миллиард доллары фонддо туруп, анан мунайдын баасы түшүп кеткенде, ошол резервдеги акчасын пайдаланып атышат. Казакстанда да ошондой, мунайдын баасы түшкөндөн кийин, улуттук валютасынын наркы түшүүдө. Буларда экономикасы түздөн-түз күйүүчү майга байланыштуу болгондуктан, өндүрүш жагын алсак, жетиштүү деңгээлде эмес эле. Андыктан, Кыргызстанда да өндүрүштү бутка тургузмайын, эч кандай экономикабыз көтөрүлбөйт. А өкмөт биздин айтканыбызды аткара албай келатат. Эң башкысы, ички дүң продукциянын көлөмүн көбөйтүп, элди жумуш менен камсыз кыла турган ишканаларды жандандырып, салык саясатын ырааттуу кылсак, экономикабыз алдыга жылмак. Мына, бүгүнкү күндө көрүп атабыз, айыл-чарба продукциясы сыртка чыкпай калды. Учурда бирден-бир программабызды ишке ашыруу – атамекендик ишканаларды колдоо иретинде, унга, буудайга НДСти алып салуу үчүн өкмөткө тапшырма берип, мыйзамдуу түрдө өткөрдүк. Ушундан улам өзүбүздөгү ун чыгара турган ишканалар Казакстандыкы менен атаандаштык шартта иштегенге мүмкүнчүлүк пайда болду. Мындай шартты баардык тармактарга түзүп беришибиз керек. Бизнес кылгандарга жеңилдетилген кредиттерди берип, ошол эле кезде сырттан келе турган инвесторлорго шарт түзүп беришибиз зарыл. Мына, эгемендүүлүк алганыбызга 25 жыл болгону турат. Америкадан, Япониядан, Германия, Франциядан инвесторлор келдиби? Көрүп атабыз, инвесторлор негизинен Кытайдан келүүдө. А өнүккөн, заманбап технологияларга ээ болгон батыш өлкөлөрүнөн бир да ири инвестор келген жок. Мамлекеттин өндүрүшүнө керектүү акча салууга өзүбүздүн ички мүмкүнчүлүгүбүз жетишсиз. Ошон үчүн биз сырттан келе турган инвесторлорго жакшы шарт түзүп берүүгө милдеттүүбүз. Дал ушул бүгүнкү күндөгү оор абалда өкмөт кризистик программа катары сунуштарды да кылган жок.

–Буга чейин көрбөдүкпү, Бажы биримдигине даярдыксыз кирип алып, эт жана айыл-чарба продукциясы сыртка чыкпай калды. Лабораториялар алигүнчө курула элек экени эмнеден кабар берет?

–Туура, Бажы биримдигине киргенге чейин баардык шарттарды даярдап коюш керек болчу. Учурда эт, сүт жана башка айыл-чарба продукциялары кошуна мамлекеттерге же алыскы Араб өлкөлөрүнө чыга албай атат. Ошол лаборатория, идентификация болбогону айыл-чарба тармагына бөгөт коюлду. Өкмөттүн чабал, ыраатсыз саясатынан ушундай болууда. Мындай көйгөйлөр эчак эле жолго салынышы керек эле.

–Буга чейин өкмөттүн антикризистик программасы жок экени боюнча сындалып келген. Мындай темп менен кете берсе, жакын арада айлык, пенсияны бере албай калбайбы? 

–Бүгүнкү күндө деле айлыктары убагында берилбеген тармактар бар экен. Бюджетти кабыл алууда мен өкмөттү катуу сынга алдым. Анткени, быйылкы жылга 22 миллиард сом дефицит болуп атса, 2017-жылга да божомол менен 20 миллиард сомдон кем эмес дефицит экен. Эки жылда 42 миллиард сом менен дефицит болууда. Бул жарым миллиард доллардан ашык акча да. Туура, карыз алса болот, бирок, аны реалдуу түрдөгү өндүрүшкө жумшасак, анан салыгын төлөп, жумуш орундары менен камсыздап, ички дүң продукцияга кошкон салымы менен экономикабызга пайда апкелсек гана ийгиликтүү иш болот да. Эгерде өкмөт карыз акча менен жол, мектеп, спорт зал куруп, айлык акыларды жаба берсе, аягы эмне болот? Кайра андай курулуштарды тейлеп, оңдоп, эмгек жамаатка маяна төлөш керек да. Ошол эле учурда сырткы карызыбызды тейлөө жагы эле кыйынчылык жаратат, алган карыздын проценти жыл сайын өсө берет. Учурда сырткы карызыбыз ички дүң продукциябыздын көлөмүнө салыштырганда 60 пайызга келип калды. Бул өтө чоң сумма. Эгерде алган карызды өндүрүшкө сала турган болсок, анда бул жагынан өсүү болмок. А азыркыдай эле популизм менен карыз акчага жол, көпүрө, же башка курулуш иштерине жумшай берсек, келечегибиз татаалдаша берет.

–Ошентип, образдуу айтканда, өкмөт сазга батып эле кете береби? 

–Ушундай кризис убагында страхования маселесин, казино, тоолуу райондордогу жеңилдетилген шарттарды алып салуу сунуштарын кылышты. Менимче, Темир Сариев карапайым калктын кыйналып жашап атканын билбегенин көрсөттү. Мындай тескери кадамга Жогорку Кеңеш жол берген жок. Барган сайын күнүмдүк көйгөйлөр көбөйүп баратат. Эгерде өкмөт отчетун бергени келгенде кризистен чыгып кетүү жагын көрсөтө албаса, анда коалициялык көпчүлүк, парламент чечкиндүү кадамдарга баруу менен отставкага кетирүү жагын көтөрөт. Анткени, бизден дагы эл сурап атат. Доллардын курсу көтөрүлүп атса, курулуш иштери солгундап, айыл-чарба продукциясынын жана малдын баасы төмөндөсө, эл кыйналып отура береби? Биз оор учурда эл менен иштеп, түшүндүрүү иштерин жүргүзүп атабыз. Ошол эле учурда өкмөт чечкиндүү кадамдарын көрсөтө албаса, парламент өзүнүн баасын бериш керек да.

–Өкмөттүн ишмердүүлүгү жаныңызга баткан окшойт?

–Албетте. Тартип жагынан дагы өкмөттүн иштөө багыты жок, ыраатсыз. Маселен, Темир Сариевге фракция жетекчилери, депутаттар кат жазса, убагында жооп болбойт. Фракция лидерлерине, депутаттарга мындай кайдыгер мамиле кылып атса, а карапайым элди ойлойбу? Жер-жерлерде акимдердин, мэрлердин мыйзам бузган фактылары көп, эгерде өкмөт, жергиликтүү бийликтин башчылары үлгү боло тургандын ордуна, тескери кетип атышса, а эл эмне дейт? Биринчиден мамлекеттик кызматкерлер үлгү көрсөтпөйбү? Дагы бир көйгөй, сырткы инвесторлор келсе, бизде электр энергиясы жетишсиз. “Электр кубаттуулугун бере албайбыз, жетишсиз” дейт. Анда кантип инвестор чакырабыз? Мындай кырдаалдан чыгуу үчүн ички инвесторлорду таптык, алар чакан ГЭС курууга даяр турушат, бул жагдайда өкмөткө кат жазгам. Эки айдан бери жооп жок. Мамлекеттин жерин сатып алып, 1-1,5 жылда электр энергиясын чыгарууга бел байлап атышса, ошону чечип бербейт. Мындай көрүнүштөн соң, анан кантип чоң долбоорлор жүзөгө ашмак эле?

Баса, билесиңер, мен Аккула, Каракол ат майдандары мыйзамсыз сатылып кеткени боюнча маселе көтөргөм. Каракол ат майданын мамлекетке кайтардык. Ал эми Аккуланы мамлекетке алуу үчүн сот процесси уланууда. Бир жылдан бери өкмөт токтом чыгарып бериш керек болчу, тилекке каршы, кайдыгерлигин көрсөттү. Ушул маселенин эмне болуп атканын сурап, кызыгып да койбойт. Биз чуркап жүрөбүз. Дал ушундай элдин чоң мүлкүнө кайдыгер болсо, улутташтырылган ишканалардын ахвалы аянычтуу болсо, мамлекет өзүнүн менчигине көңүл кош караса, анан кантип экономикабыз өссүн? Темир Сариев бюджеттин акчасын кризисти жеңе турган өндүрүштүк багыттарга жумшабай, утурумдук пиар үчүн ар кандай курулуш иштерине пайдаланганын кандайча түшүнөбүз?..

Асланбек САРТБАЕВ    

Маектешимдин чоң саясаттагы орду өзгөчө. Жөнөкөй тил менен айтканда – үчтүн бири. Баса, Канат мырза 41 жашка жаңы толду! Куттуктайбыз! Эмесе, элдин колдоосуна ээ болгон, келечеги кең саясатчынын баарлашуусу кайдыгер калтырбаса керек…

–Канатбек Кедейканович, “Кыргызстан” фракциясынан чыгарылган Эльмира Жумалиева, Чолпон Эсенаманова, Урмат Ишенбековдун айынан сиздин атыңызга көлөкө түшүп атат да. Бул чыр-чатак боюнча коомчулук ар кандай болжошууда. Сиз конкреттүү түрдө өзүңүздүн аргументтериңизди айтып берсеңиз?

–Буга чейин биз тараптан расмий билдирүүлөр болбогондон улам, ар кандай сөздөр жаралууда. “Булар көп добуш алган, мыйзамсыз кетирип атышат, арыз жазган эмес” деген сыяктуу. Биринчиден, үчөө тең өтө төмөн добуш алышкан. Жумалиева эки миңге жетпеген добуш алса, Ишенбековдуку үч миңге жеткен эмес, ал эми Эсенаманова атасы экөө биригип, төрт миңге чукул добуш камсыздашкан. Мандатка ээ болуу үчүн мындай “ийгиликтер” жетишсиз экенин эскертип коеюн. Негизи беш миңден өйдө добуш алгандар гана депутат боло алышмак. Булардын айынан эл колдоосуна ээ болгондор да мандатка жетпей келишет… Эң башкысы, Кыргызстанда карапайым калктын ишенимине ээ болгон, тиешелүү добуш алган адамдар гана депутат болушу шарт. Ал эми колдоочусу жок туруп эле парламентте отуруп алып, эмне үчүн элдин атынан сүйлөшү керек? Өздөрүнүн региондорунда кадыр-барктары жок болуп, эмгек кылбаган адамдарды кантип жогорку трибунадан бакылдатабыз? Экинчиден, булар өз ыктыярлары менен фракциянын курамынан чыгышкан. Конституциянын 73-беренесине ылайык, өз ыктыяры менен фракциянын курамынан чыкса, автоматтык түрдө мандатынан ажырайт. Ал эми арыздарды үчөө тең өз колдору менен жазганын экспертиза дагы тастыктады. Бул боюнча башкы прокуратура иликтеп, мыйзамдуу түрдө корутундусун чыгарган.

–Негизи ызы-чуу кылбай эле түшүнүшүү жагынан иш кылсаңыздар болот беле?

–Туура, биз деле чыр-чатаксыз келишип алууга аракет кылганбыз. Мисалы, Жумалиевага вице-премьер-министрлик кызматты сунуштаганбыз. Ал эжекебиз болсо, бир гезитте “вице-премьерликти сунуш кылганда барбай койдум” десе, экинчи интервюсунда “кызмат берген эмес” деп айтып атат. А чындыгында, Жумалиевага вице-премьер-министрлик орунду сунуштаганыбызды көпчүлүк коалициянын лидерлери, мүчөлөрү жакшы билишет. Мисалы, Чыныбай Турсунбеков, Өмүрбек Текебаев күбө. Ошондой эле Эсенамановага, Ишенбековго да кызмат жагынан сунуштар болгон, тилекке каршы, алар дагы баш тартышкан.

–Айрымдар “Республика – Ата Журттун” мандат талашуусун сиздердикине салыштырганы кандай?

–“Республика – Ата Журттун” депутаттары фракциядан чыгышып, сот аркылуу мандаттарын сактап калышканын бизге салыштыруу, бир мааниде кароо болбойт. Түп тамырынан маселе эки башка. Анткени, ал партиядан чыккан депутаттардын шайлоого чейинки жазган арызында “мөөнөтүнөн мурда мандаттан баш тартам” деп БШКга жазган каттары бар. Ал жагдай каралганга чейин арыздарын чакыртып алса болот. Бизде болсо маселе такыр башкача, аталган үчөө өз каалоолору менен фракциядан чыгып атышпайбы. Жогоруда айткандай, мындай шартта Конституциянын 73-беренесине ылайык, автоматтык түрдө мандаттарынан ажырашканы мыйзамдуу негиздер менен бекемделип турат.

–Ошол мандаттан ажыраган кечээги коллегаларыңыз моюн беришпей, жетиштүү добуш алышканын айтышууда. Негиздүүбү?

–Жок! Фракциядан чыккан депутаттар каралап, жалган маалымат тарата башташты. Маселен, Ишенбеков Кочкордон да добуш алганын айтып атат. Андай эмес да, ал жактан төрт талапкер чыккан: Макеев, Алжанбаев, Ибраев, Шаршенбаев. Андыктан, Кочкор районуна Ишенбеков Урматтын эч кандай тиешеси болгон эмес. А Эсенаманова атасы экөө: “Жайыл менен Панфиловдун добушун биз алганбыз” дейт. Панфилов районунан Алыбаев Орозбек, Осмонбаев Асан чыкса, Жайылдан Карымшаков Бактияр негизги талапкер болгон. Эсенамановдор болгону Панфиловдогу эки айыл өкмөтү менен иштешкен. Ал эми Жумалиева “Таластагы добуштун баарын мен алдым” деп атат. Жок! Таластан Жумабеков Дастан, Бекмурзаев Доскул, Асейин, Кенжебаев Байгазы деген жигиттер шайлоого аттанышкан. Баарынын добуштары биригип, он миңге жетпей калган. Жумалиева болсо, эки миңге жетпеген добуш алганын баса белгилеп коеюн.

–Негизи шайлоого карата партиянын тизмесин түзгөндө шашылып, катачылыктар кеткен окшойт…

–Ооба, шашылыш болуп калганын моюнга алабыз. Биз кыска аралыкта партияны жандандырып, шайлоого аттанганда “добуш ала албай калсам, тизмеден чыгып кетем” деген жигитче сөз берүүлөр болгон. Тилекке каршы, ошол сөздөрүнө айрымдар турбай, шайлоодон кийин мандаттарына тырмышып отуруп алышты. Баса, кээ бир партиялар шайлоо алдында “Кудай урсун, баламдын жакшылыгын көрбөй калайын” деген анттарды айтышып, аны бузганга барышты. Мындайларды көргөндөн кийин мыйзамдын, Конституциянын астында ант берүүнүн зарылчылыгы барбы? Антты тебелеген адамдарда ыйыктык, баалуулуктар болобу? Элге кантип кызмат кылышат? Эң оболу, ар бир адамдын максаты мандат болбош керек. Бизде шайлоо астында алдыңкы тизмеге туруу үчүн жанталашышат. А партиянын идеологиясын, курамын, тутунган багытын караган киши жок. “Кийин келечекте партиялаштар менен иштешип кете аламбы, көз караштарыбыз туура болобу?” деп да ойлонушпайт. Эптеп эле мандатка илинишсе болду.

“Көч бара-бара түзөлөт” дейт. Азыр биз келечеги кең команда катары түптөлүп, партиябызды бекемдөө иш-аракеттерин жүргүзүп атабыз. Негизи бири-бирибизди көп жылдан бери тааныган, туруктуу адамдар партияны түзгөнбүз. Кыска мөөнөт болсо дагы, ийгиликке жетише алдык. Анткени, көпчүлүгүбүз буга чейин өз округдарыбызда элге жакшылыктарды жаратканбыз. Ишенимге ээ болдук. Ошон үчүн бизди элибиз колдоду. Эске салсак, бизде парламентке экинчи ирет партиялык тизме менен шайлоо болду. Ошондуктан, “Кыргызстан” фракциясында эле эмес, баардык партияларда мүчүлүштөр, ички кемчиликтер бар. Партиялык тартипти бекемдеш үчүн, ички ызы-чуулар болбош үчүн референдум аркылуу Конституцияга өзгөртүү, толуктоолорду киргизүү зарыл. Маселен, кечээ эле Феликс Куловдун партиясына кирип, “Ар-Намыстын” акчасы, добушу менен депутат болгондор эки айга жетпей эле лидерин партиядан кетирүү талаптарын чыгарып атышпайбы. Ошол эле депутаттар бүгүн башка фракцияларга кирип алышып, кайрадан эски оорулары менен ичтен иритишип, бузукулук иштерин жасап жүрүшөт. Ошол себептен, партиянын кызыкчылыгы үчүн мандаттарды ажыратууну съездин чечими мененби, айтор, бир жолун табуу керек. Айрымдар айтышы мүмкүн: “Съездин чечими менен мандатты жок кыла береби?” дешип. Андай боло турган болсо, шайлоо астында ким менен идеялаш болуу, пикир келишүү жагын ойлошсун да, негизи партиялаштарына карата ишеними болушу шарт. Партияга кирип атканда мамлекетке, элге кызмат кылуу үчүн бекем позиция керек. А бизде убактылуу кызыкчылык үчүн саясый күчтөрдүн атын жамынып жүргөндөр арбын. Андыктан, биз партиялык тартипти референдум аркылуу мыйзамдаштырып, бекемдөө жагын карайбыз.

–Канатбек мырза, фракцияңызда мандат чуусу чыкканда, сиз чет өлкөдө болуп калдыңыз, ошондо Өмүрбек Бабановго караштуу маалымат булактары сизди каралоого өткөнү кандай? Же Бабанов сизди таасирдүү оппонент катары көрүп, чоочулап, мүдүрүлтүү аракетине өткөнүбү?

–Кыргыз элинде көп жакшы сапаттар бар, ошого катар начар сапаттар дагы арбын, бирок, ошонун ичинен көралбастык жагын айтпай коюу болбойт. Бирөөнүн кичинекей кемчилиги байкалса, ошого сүйүнүп, табаламай жагынан да куру калбагандар арабызда жүрөт. Ичкүйдүлүк менен жашагандарга таңгаласың. “Республика – Ата Журт” фракциясы айрым депутаттарынын мандаттарынан ажыратуу маселесинде сотко уттуруп коюшкан. А биздин партия мыйзамдуу жеңишке жетүүдө. Саясатта Бабанов экөөбүз тең жашпыз. Эми анын ичинде кандай бузукулук бар экенин жоруп отургум келбейт…

–Шайлоо астында “Кыргызстан” партиясы негизинен эки чоң убаданы бергени эсимде. Ушул жагын чечмелей кетсеңиз?

–Биздин партия жаңыдан телчигип келатат. Курамы да негизинен жаштардан турат. “Кыргызстан” менен биринчи шайлоого катыштык, Кудай буюрса,  ийгиликтер алдыда. Бизде саясый амбиция бар, келечекте дагы шайлоолорго катышабыз. Өткөн парламенттик шайлоодо биз аткарыла турган эки убада бергенбиз. Башкалардай болуп, “жол салабыз, мектеп курабыз, пенсия, айлыкты көбөйтөбүз” деп алдаган эмеспиз. Эң негизги ишибиз, буга чейинки партиялаштар түптөгөн элүү ири ишкана бар экен. Мына ушул жагын жүзгө жеткизүү үчүн убада кылганбыз. Парламентке келгенибизге аз гана убакыт болду, буюрса, быйыл жети-сегиз чоң ишканаларды ачып, элди жумуш орундары менен камсыздаганы турабыз. Келечекте, беш жылды күтүп отурбай деле жогоруда айткан элүү ишканабызды ачып берүүгө көзүбүз жетет. Мунун өзү миңдеген жумуш орундары, миллиондогон салыктар да. Экономиканын эң башкы локомотиви өндүрүш эмеспи. Партиянын негизги максаты да Кыргызстандын экономикасын өнүктүрүү, элди жумуш орундары менен камсыздоо. Эми экинчи убадабызга келели. Кыргыз элинин санын көбөйтүү планы менен башталат. Биринчи байлыгыбыз алтын, көмүр же күйүүчү май эмес, байлыгыбыз – эл! Качан элибиздин саны арбып, инсандык ресурстар көбөйсө, мамлекетибизде жашоо жакшырат. Бул жагынан көп балалуу үй-бүлөлөрдү, энелерди колдоо иретинде сүйүнчү пул берүүнү партиянын программасына киргизгенбиз. Ар бир жаңы төрөлгөн балага 50 миң сомдон берүүнү ойлогонбуз.

–Бул боюнча мыйзам жазасыздарбы?

–Мыйзамдын долбоору азыр даяр. Коалициялык өкмөт куралып атканда, Темир Сариев суранды, “быйыл бюджетте 20 миллиард сом дефицит болуп атат, кийинки жылы алыскы тоолуу райондордон, оор шартта жашаган үй-бүлөлөрдөн баштасак” деп. Биз өкмөттүн аянычтуу абалын көрүп, макул болдук. Бул идеябыз менен ички миграцияны токтотконго да жакшы жөрөлгө түзүлөт. Ошентип, кийинки жылы жаңы төрөлгөн наристелерге 30 же 40 миң сомдон сүйүнчү пулду бере баштасак болот. Анан акырындап, айткан убадабызды толук кандуу аткарууга жетишебиз.

–Депутаттык 5 жылдык мөөнөт бүткүчө жетишесиздерби ошондо?

–Буюрса. Анүчүн мен жогоруда айткандай, өндүрүштү өнүктүрсөк, салыктар көбөйөт, ошону менен катар биздин көтөргөн идеяны мамлекет ишке ашырууга мүмкүнчүлүк алат.

–Коомчулук ичинде өкмөткө нааразычылык күчөп баратат. Баардык тармактар кризиске кептелип атканын сиз деле көрүп атсаңыз керек?..

–Темир Сариев өкмөт башчы болгондон бери биз пайдалуу демилгелерди көтөрүүдөбүз, тилекке каршы, аткарылбай келатат. Эң негизгиси, биздин партиянын максатын ишке ашыруу үчүн өндүрүшкө өзгөчө көңүл буруш керек. Качан гана өндүрүш өнүгүү жолуна түшкөндө, мамлекет айыл-чарбасын да колдоого мүмкүнчүлүк алат. Соода жана тейлөө тармагы жакшырат. Мисалы, Россияда канча деген миллиард доллары фонддо туруп, анан мунайдын баасы түшүп кеткенде, ошол резервдеги акчасын пайдаланып атышат. Казакстанда да ошондой, мунайдын баасы түшкөндөн кийин, улуттук валютасынын наркы түшүүдө. Буларда экономикасы түздөн-түз күйүүчү майга байланыштуу болгондуктан, өндүрүш жагын алсак, жетиштүү деңгээлде эмес эле. Андыктан, Кыргызстанда да өндүрүштү бутка тургузмайын, эч кандай экономикабыз көтөрүлбөйт. А өкмөт биздин айтканыбызды аткара албай келатат. Эң башкысы, ички дүң продукциянын көлөмүн көбөйтүп, элди жумуш менен камсыз кыла турган ишканаларды жандандырып, салык саясатын ырааттуу кылсак, экономикабыз алдыга жылмак. Мына, бүгүнкү күндө көрүп атабыз, айыл-чарба продукциясы сыртка чыкпай калды. Учурда бирден-бир программабызды ишке ашыруу – атамекендик ишканаларды колдоо иретинде, унга, буудайга НДСти алып салуу үчүн өкмөткө тапшырма берип, мыйзамдуу түрдө өткөрдүк. Ушундан улам өзүбүздөгү ун чыгара турган ишканалар Казакстандыкы менен атаандаштык шартта иштегенге мүмкүнчүлүк пайда болду. Мындай шартты баардык тармактарга түзүп беришибиз керек. Бизнес кылгандарга жеңилдетилген кредиттерди берип, ошол эле кезде сырттан келе турган инвесторлорго шарт түзүп беришибиз зарыл. Мына, эгемендүүлүк алганыбызга 25 жыл болгону турат. Америкадан, Япониядан, Германия, Франциядан инвесторлор келдиби? Көрүп атабыз, инвесторлор негизинен Кытайдан келүүдө. А өнүккөн, заманбап технологияларга ээ болгон батыш өлкөлөрүнөн бир да ири инвестор келген жок. Мамлекеттин өндүрүшүнө керектүү акча салууга өзүбүздүн ички мүмкүнчүлүгүбүз жетишсиз. Ошон үчүн биз сырттан келе турган инвесторлорго жакшы шарт түзүп берүүгө милдеттүүбүз. Дал ушул бүгүнкү күндөгү оор абалда өкмөт кризистик программа катары сунуштарды да кылган жок.

–Буга чейин көрбөдүкпү, Бажы биримдигине даярдыксыз кирип алып, эт жана айыл-чарба продукциясы сыртка чыкпай калды. Лабораториялар алигүнчө курула элек экени эмнеден кабар берет?

–Туура, Бажы биримдигине киргенге чейин баардык шарттарды даярдап коюш керек болчу. Учурда эт, сүт жана башка айыл-чарба продукциялары кошуна мамлекеттерге же алыскы Араб өлкөлөрүнө чыга албай атат. Ошол лаборатория, идентификация болбогону айыл-чарба тармагына бөгөт коюлду. Өкмөттүн чабал, ыраатсыз саясатынан ушундай болууда. Мындай көйгөйлөр эчак эле жолго салынышы керек эле.

–Буга чейин өкмөттүн антикризистик программасы жок экени боюнча сындалып келген. Мындай темп менен кете берсе, жакын арада айлык, пенсияны бере албай калбайбы? 

–Бүгүнкү күндө деле айлыктары убагында берилбеген тармактар бар экен. Бюджетти кабыл алууда мен өкмөттү катуу сынга алдым. Анткени, быйылкы жылга 22 миллиард сом дефицит болуп атса, 2017-жылга да божомол менен 20 миллиард сомдон кем эмес дефицит экен. Эки жылда 42 миллиард сом менен дефицит болууда. Бул жарым миллиард доллардан ашык акча да. Туура, карыз алса болот, бирок, аны реалдуу түрдөгү өндүрүшкө жумшасак, анан салыгын төлөп, жумуш орундары менен камсыздап, ички дүң продукцияга кошкон салымы менен экономикабызга пайда апкелсек гана ийгиликтүү иш болот да. Эгерде өкмөт карыз акча менен жол, мектеп, спорт зал куруп, айлык акыларды жаба берсе, аягы эмне болот? Кайра андай курулуштарды тейлеп, оңдоп, эмгек жамаатка маяна төлөш керек да. Ошол эле учурда сырткы карызыбызды тейлөө жагы эле кыйынчылык жаратат, алган карыздын проценти жыл сайын өсө берет. Учурда сырткы карызыбыз ички дүң продукциябыздын көлөмүнө салыштырганда 60 пайызга келип калды. Бул өтө чоң сумма. Эгерде алган карызды өндүрүшкө сала турган болсок, анда бул жагынан өсүү болмок. А азыркыдай эле популизм менен карыз акчага жол, көпүрө, же башка курулуш иштерине жумшай берсек, келечегибиз татаалдаша берет.

–Ошентип, образдуу айтканда, өкмөт сазга батып эле кете береби? 

–Ушундай кризис убагында страхования маселесин, казино, тоолуу райондордогу жеңилдетилген шарттарды алып салуу сунуштарын кылышты. Менимче, Темир Сариев карапайым калктын кыйналып жашап атканын билбегенин көрсөттү. Мындай тескери кадамга Жогорку Кеңеш жол берген жок. Барган сайын күнүмдүк көйгөйлөр көбөйүп баратат. Эгерде өкмөт отчетун бергени келгенде кризистен чыгып кетүү жагын көрсөтө албаса, анда коалициялык көпчүлүк, парламент чечкиндүү кадамдарга баруу менен отставкага кетирүү жагын көтөрөт. Анткени, бизден дагы эл сурап атат. Доллардын курсу көтөрүлүп атса, курулуш иштери солгундап, айыл-чарба продукциясынын жана малдын баасы төмөндөсө, эл кыйналып отура береби? Биз оор учурда эл менен иштеп, түшүндүрүү иштерин жүргүзүп атабыз. Ошол эле учурда өкмөт чечкиндүү кадамдарын көрсөтө албаса, парламент өзүнүн баасын бериш керек да.

–Өкмөттүн ишмердүүлүгү жаныңызга баткан окшойт?

–Албетте. Тартип жагынан дагы өкмөттүн иштөө багыты жок, ыраатсыз. Маселен, Темир Сариевге фракция жетекчилери, депутаттар кат жазса, убагында жооп болбойт. Фракция лидерлерине, депутаттарга мындай кайдыгер мамиле кылып атса, а карапайым элди ойлойбу? Жер-жерлерде акимдердин, мэрлердин мыйзам бузган фактылары көп, эгерде өкмөт, жергиликтүү бийликтин башчылары үлгү боло тургандын ордуна, тескери кетип атышса, а эл эмне дейт? Биринчиден мамлекеттик кызматкерлер үлгү көрсөтпөйбү? Дагы бир көйгөй, сырткы инвесторлор келсе, бизде электр энергиясы жетишсиз. “Электр кубаттуулугун бере албайбыз, жетишсиз” дейт. Анда кантип инвестор чакырабыз? Мындай кырдаалдан чыгуу үчүн ички инвесторлорду таптык, алар чакан ГЭС курууга даяр турушат, бул жагдайда өкмөткө кат жазгам. Эки айдан бери жооп жок. Мамлекеттин жерин сатып алып, 1-1,5 жылда электр энергиясын чыгарууга бел байлап атышса, ошону чечип бербейт. Мындай көрүнүштөн соң, анан кантип чоң долбоорлор жүзөгө ашмак эле?

Баса, билесиңер, мен Аккула, Каракол ат майдандары мыйзамсыз сатылып кеткени боюнча маселе көтөргөм. Каракол ат майданын мамлекетке кайтардык. Ал эми Аккуланы мамлекетке алуу үчүн сот процесси уланууда. Бир жылдан бери өкмөт токтом чыгарып бериш керек болчу, тилекке каршы, кайдыгерлигин көрсөттү. Ушул маселенин эмне болуп атканын сурап, кызыгып да койбойт. Биз чуркап жүрөбүз. Дал ушундай элдин чоң мүлкүнө кайдыгер болсо, улутташтырылган ишканалардын ахвалы аянычтуу болсо, мамлекет өзүнүн менчигине көңүл кош караса, анан кантип экономикабыз өссүн? Темир Сариев бюджеттин акчасын кризисти жеңе турган өндүрүштүк багыттарга жумшабай, утурумдук пиар үчүн ар кандай курулуш иштерине пайдаланганын кандайча түшүнөбүз?..

Асланбек САРТБАЕВ