ИНТЕРВЬЮ

2023-жылдын 8-июлунда  SPAINBJJTOUR уюму өткөргөн Бразилия Жиу-Житсу боюнча Европа Кубогунун дүйнөлүк рейтинг аныктоо мелдеши Испания өлкөсүнүн Барселона шаарында болуп өттү. Мелдеште Кыргызстандын намысын  66 кг. салмакта  “Алай” Жиу-Житсу Академиясынын мүчөсү, грепплинг боюнча жаштар арасында дүйнө чемпиону, жаштар арасында Жиу-Житсу боюнча Азия чемпиону  Нурсултан Куштарбек уулу коргоду. Анын дүйнөлүк рейтинг аныктоочу “супер таймаш” мелдешидеги атаандашы испаниялык  Перес Креспо Гарсия болду. Айыгышкан атаандашууда Нурсултан 7:1 эсебинде жеңишке жетип, «Dry Factor» мелдешинин бел курун утуп жана ошого кошумча жиу-житсунун кимоносун татыктуу болду.

Нурсултандын Испаниядагы “Супер Таймаштагы” атаандагы Кевин Перез Креспо Гарсия 2023-жылы AJP Рейтинг аныктоочу Европа чемпионатында күрөң кур чеберлер арасында чемпион болгон. Мындан сырткары AJP версиясы боюнча Испаниянын Эл Аралык Джиу-Джитсу мелдештеринде байгелүү орундарды ээлеген.

Нурсултан мелдештин аягында телефон аркылуу мындай деди:

-Катышуучулар абдан көп экен жана мелдештин аягында атайын тандалып алынган балбандарга уюм тарабынан “супер схватка” деп орусча аталат, бел кур үчүн бир бирден күрөш уюштуруп беришти. Ошол балбандардын арасында мен дагы күч сынашкам. Мен өзүмдүн испаниялык атаандашым менен күрөң кур чеберлери арасындагы Чемпиондук кур үчүн 66 кг чейинки чен салмакта күрөшкөм. Күрөш аябай кызык болду, атаандашым да күчтүү, убакыттык аягына чейин кармашты,  эрте бүтүрүүгө мүмкүнчүлүк берген жок, бирок ошентсе да 7:1 эсеби менен жеңишке жетип, «Dry Factor» мелдешинин Чемпиондук бел курун жана ошого кошумча джиу-джитсунун кимоносун утуп алдым,-деди Нурсултан.

Аны менен  Испанияга аттанаар алдында учкай маектешкен элек.

– Нурсултан мырза, дүйнө чемпиондугунда сиз эки алтын медалды кайсы версияда жеңип алгансыз?

– Грэпплинг боюнча Дүйнө чемпиондугунда эки алтын медаль тууралуу айта кетсем, 2021-жылы Орусиянын Уфа шаарында өткөн жаштар арасында Дүйнө Чемпионатынын биринчи күнү NO-GI жана экинчи күнү GI версиясында алгам. Эки түрдүн айырмасы: GI бул кимоно менен, NO-GI кимоносу жок машыгуу.

– Мелдештерде ийгилик жаратып катышканыңызга ким түрткү берген?

– Мындай ийгиликтерди  жаратып,  мелдештерге катышканыма Кыргызстандын Жиу Житсу федерациясынын президенти Сабыржан уулу Самарбек агайым түрткү берип, андан кийин мени бир туугандарым колдоо көрсөтүп келатышат. Алардын колдоосу болбосо мен мындай ийгиликтерге жаратып, алтын медаль, байгелүү орундарды ута алмак эмесмин.

– Жиу-Житсу жана Грэпплингти Кыргызстанда өнүктүрүүгө мүмкүнчүлүктөр барбы?

– Азыр спортчуларда каражат жагынан көйгөйлөрү бар. Канчалык жакшы даярдык көрсө, чет мамлекеттердеги мелдештерге катышуусуна демөөрчүлөр болуп турса, ошончолук жыйынтык берет. Бул спорт түрлөрүнө кызыккан жаштар арбын. Ошондуктан келечеги бар спорт түрлөрү десек болот.

– Сиз бош убактыңызда эмне менен алектенесиз?

– Негизи мен динге жакынмын. Күн сайын беш убак намаз окуйм, спорттон тышкары жаратылышта сейилдегенди жакшы көрөм. Буга чейин футбол ойноп келгем, ал спорт түрү да көңүлүмө жагат.

– Сиз алган наамда кайсы спортчунун мүмкүнчүлүктөрү жогору?

– Мен машыккан спорт түрү  боюнча Эрназар байкенин мүмкүнчүлүктөрү жогору, себеби ал эл аралык  аренага көп чыгып, тажрыйбалуу, чеберчилиги жогору болуп саналат.

– Испаниядагы мелдешке “Супер Таймаш” мелдешине чейин сиз кайсы залда машыккансыз?

– Алгач Сокулукта залыбыз бар болчу. Машыгуу учурунда бирөө мага жок дегенде бир жаңы нерсе үйрөтүп турбаса өсүү аябай кыйын болот. Ал эми акыркы убакта Бишкек шаарындагы “Алай Жиу-Житсу Академиясынын” залында өзүмдү өзүм машыктырдым. Анткени жарым жылдан бери агайым Самарбек Сабыржан уулу Америкада болуп калды. Агайымдын чакыруусу менен Америка Кошмо Штаттарына барып, Лос-Анжелес шаарындагы дүйнөлүк Жиу-Житсу борборунда  эки айдан ашуун машыгып келдим.  Испанияга  Кыргызстандан  жалгыз бардым. Устатым жанымда болсо мындан дагы жакшы күрөшөт элем. Бирок ошентсе дагы агайым телефон аркылуу чалып көзөмөлдөп, кеп кеңешин айтып турду. Агайыма ыраазычылыгымды билдирем.

– Бул Испаниядагы беттешүүгө келе жатканда сиз алдыга кандай максат койгонсуз?

– Бул Испаниядагы беттешүүдө жеңип, “чемпиондук кур тагынам” деген максат койгом. Канчалык көп мээнет кылсаң ошончолук жеңишке жакын болосуң. Тынбай аракет кылып, өзүмө ишенип, жараткандан да суранып келгем. Тилегим орундалганына шүгүр.

– Сизге дем күчтү көбүнчө ким берет?

– Мага көбүнчө Самарбек агайым дем-күч берет. Ал “сен алгач ыймандуу, анан акылдуу жигит болушуң керек. Андан кийин гана чемпион болобуз” деп көп айтат.

– Грэпплинг жана Жиу-Житсуга келишиңизге ким себепчи?

– Бул спорт түрлөрүнө келишиме Самарбек агайым себепкер болгон. Ал айылга күрөш боюнча мелдештерди уюштуруп барып турчу. Аны көрүп күрөшкө болгон кызыгуум арта баштаган. Агайдын артынан ээрчип жүрүп аралашып калдым. Башка спорттун түрүнө салыштырмалуу бул жакта ар кандай ыкмалар менен күрөшсөң болот, мага ошонусу жаккан. Агайымдын колдоосу менен Америка Кошмо Штаттарына бир нече ирет барып, Лос-Анджелес шаарындагы Дүйнөлүк Жиу-Житсу борборунда машыгып келгем.

– Сиз Кыргызстандын кайсы жергесинде төрөлүп өскөнсүз?

– Мен 2004-жылы 29-майында Ош облусунун Алай районуна караштуу Корул айылынан болом. Балалыгым ошол жакта өттү. Улуу байкелерим күрөшчү, аларды көрүп чоңойдум. Ошондо эле күрөшкө аябай кызыгып калгам. Кесипкөй болбосо да күрөшүп турчумун. Андан тышкары, футбол ойноп, ыр ырдай койчу талантым да бар. Мектепте ар кандай кечелерде ырдап жүргөм.

– Күрөшкөнүңүздү ата-энеңиз көргөнбү? Алар кандай кабыл алышат?

– Күрөшкөнүмдү түз эфирден көрүп колдоп, ыйлап да отурушуптур. Менин жеңишим ата-энемдин да жеңиши. Алар карапайым эле адамдар. Атам уста, апам болсо үй кожойкеси. Беш баланы чоңойтуп өстүрүштү. Мен алардын ортончусумун. Бир туугандарымдын арасынан мен эле спортко аралашкам. 2007-жылы Алайдан Кара-Балтага көчүп келгенбиз. Мектепти ал жактан окуп, кийин машыгуума байланыштуу мектебимди Сокулукка котордум. Келечекте билим алып, архитектор адистигине тапшырып, мыкты үй куруучу болгум келет. Мен үчүн биринчи орунда окуу жана кесипке ээ болуу, андан кийин спорт. Бирок спортту эч качан таштабайм. Бул тармакта чоң максаттарым бар. 2023-жылы күзүндө Кытайда өтө турган Азия оюндарын жеңип, анан, буюрса жакында 18-июлда Монголияда  жиу-житсу боюнча дүйнө чемпионаты болот. Ушул дүйнөлүк таймшууда алтын мелаль утуп, Кыргызстанды дүйнөгө таанытып, чемпион болсом деген тилегим бар.

-Тилегиңиз орундалсын!

Нурсултан Куштарбек уулунун жараткан ийгиликтери:

2019-жылы Москва шаарында өткөн жаштар арасындагы Бразилия Жиу-Житсу боюнча дүйнө чемпионатында финалга чейин жетип, күмүш медаль тагынган.

2019-жылы Кыргызстанда өткөн Жиу-Житсунун Комбат күрөш түрүнөн Азия чемпиону аталып, алтын байгенин уткан.

2022-жылы Испаниянын Понтадевра шаарында өткөн Грепплинг боюнча дүйнө чемпионатында жаштар арасында коло байгенин ээси болгон.

2022-жылы АКШда өткөн (SJJIF) уюмунун дүйнө чемпионатынан кызгылт көк кур чеберлер арасында күмүш байге уткан.

2022-жылдын аягында ACBJJ уюмунун Москва шаарында өткөн дүйнө биринчилигинде күрөң кур чеберлер арасында күмүш байге утуп алган.

Кутман Кабыл уулу, спорттук баяндамачы

Тасма – бул жан дүйнө! Тасманын сценаристи, режиссёпу, оператору жана каарманын жылдын төрт мезгилиндей бир-биринен ажыратып кароого такыр болбойт. Эгер көрүүчү тасма менен кошо жашай алса, анда ошол таланттын актёрдук зор чеберчилиги деп билели. Ал эми мыкты режиссёрго камера Николла Паганнини, Витторио Монти, Эннио Морреконе сыяктуу улуу композиторлордун кыягындай, баа жеткис курал. Канткен менен ийгилик – мүмкүнчүлүктү ишке ашыруудан көз каранды. Бу каарманымдын почеркине күбө болуңуздар. 

-“Жылкычы чымчык” жан дүйнөңүздө канча убакыт жашады?

-1986-87-жылдары “Кыргызфильм” киностудиясында белгилүү актриса жана режиссер Клара Жусупжанованын “Өрөөн жана адамдар” аттуу даректүү фильмине деректир болуп иштеп калдым. Ал киши менин чыгармачылыгыма кызыгып, “жазган аңгемелериң болсо алып келчи, мен окуп көрөйүн” деп калды. Мен онго жакын аңгемемди алып келип бердим. Клара Жусупжанованын күйөөсү белгилүү авангард жазуучу Кубатбек Жусубалиев болчу. Ал киши Москвадан сценаристтердин 2 жылдык жогорку курсун бүтүрүп келип, жазгандары көп адамдарды тамшантып турган учуру. Мен да ал кишинин чыгармачылыгын аябай сыйлачумун. Бир күнү үчөөбүз жолукканда Клара эже “Кубат, бул жигиттин аңгемелерин окуп көрчү, мага аябай жакты, өзүнчө эле кыргыздын Шукшини экен” деп мактап, менин аңгемелеримди мага эмес, Кубат акеге берди. Ал киши  бир жумага жетпей эле окуп чыгып “Бегалы, сен эмнеге бизди колдоп, бирге иштешип жүргөнүңдү эми түшүндүм. Аңгемелериң жакты. Ошолордун ичинен бирөөсү – алиги мыкты күйөө издеп, жигиттен жигит тандап, акырында төрөп койгон кыз тууралу аңгемең аябай жакты. Ошол аңгемеңди кыска метраждуу көркөм фильмдин сценарийи кылып кайра жазбайлыбы, мен жардам берем. Анан өзүң тартасың” деп калды. Мен албетте дароо макул болдум. Ошол күндөн баштап мен күн сайын жумуштан кийин Кубат акенин үйүнө келип, түн бир окуумга чейин сценарийди талкуулайбыз. Кубат аке менден студенттик күндөрдөгү кызыктуу окуяларды айтып берүүмдү сурайт. Мен студенттик жатаканадагы кыздардын балдарды шейшеп менен тартып алган окуяларын же кыздардын ашканада бышып жаткан тамагын уурдап кетишкен жигиттер кастрюлдун капкагын ачса анда тамак эмес эле башка нерсе чыкканы сыяктуу күлкүлүү окуяларды айтып берем. Анан Кубат аке аны кантип сценарийге айлантууну көрсөтүп берет. Ошентип эки жумадай убакытта баягы менин орточо аңгемемден кыска метраждуу көркөм фильмдин жакшы сценарийи жазылып бүттү. Албетте таланттуу жана тажрыйбалуу жазуучу, кесипкөй сценарчы Кубат аке менин чыгармамды өз таланты менен бийик деңгээлге көтөрүп салды. Сценарийдин атын “Чоң жолду бойлоп бир өттүм” (“Вдоль дороги большой я прошла”) деп атадык. Мен аны тартам деп оолугуп киностудияга чуркадым. Ал жакта “сен тургай ВГИКтин режиссердук факультетин бүтүргөндөргө каражат жетишпей жатат” деп кыялымды суу сепкендей муздатып салышты. ВГИКтин оператордук факультетин бүтүргөн ыраматылык Бекжан Айткулуев ушул сценарийибиз тууралу угуп калып, “мага бер, мен тартайын” деп көпкө суранып жүрдү. “Өзүм тартам” деп кызганып бербей койдум. ВГИКтин дагы бир бүтүрүүчүсү Бекболот Айдаралиевге “Кыргызфильм” киностудиясынын редакциялык куржунунда жаткан менин “Кызыл уйдан чыккан өрт” аттуу аңгемем жагып калып, ал да аны тартам деп бир топко аракеттенип, бирок каражат таба алган жок.

Мен болсо “Чоң жолду бойлоп бир өттүм” сценарийибизди толук метраждуу фильмге ылайыктап кайра жазууну чечтим да Кубат акеге кайрылдым. Ал киши макул болду. Бирок такыр колу бошобой койду. Колу бошобосо илхому келбей жатты. Ошондуктан мен өзүм жазып кирдим. 2008-жылы Актан Арым Кубатты жардамга чакырдым, 2021-жылы кайрадан Актан Арым Кубатты, Марат Сарулуну, Жамбы Жусубалиеваны чакырып,  акыры бүтүрдүк.  Албетте Кубат аке менен жазгандарыбыздан көп сценалар кийин кыскарып кетти. Ошентсе да мени бул кадамга Кубат аке сүрөп чыгарды.

-Эмнеге атын мындай атадыңыз?

-Атын аябай көп жолу өзгөрттүк. Кубат аке менен жазганда сценарийдин атын “Чоң жолду бойлоп бир өттүм” (“Вдоль дороги большой я прошла”) деп атаганбыз. Менин аңгемемдин каарманынын аты Сейдеке болчу. Кубат акенин сунушу боюнча Алтын деп өзгөрткөнбүз. Анан Актан Арым Кубат менен иштеп жатканда ал сценарийди да, башкы каармандын атын да Жанай деп өзгөртүүнү сунуштады. Ал эми Марат Сарулу “Мөнгү-Ата” же “Тоонун жылкычы чымчыгы” деп атоого үндөдү. Быйыл фильмдин монтажы аяктап баратканда Актан Арым Кубат биздин тасманы “Эне мээрими” деп атоо ылайыктуу деп ишендирди. Бирок мен жөн эле “Жылкычы чымчык” атоону чечтим. Анткени бул ат менин оюмча фильмдин ички мазмунуна төп келет. Жылкычы чымчык фильмдин визуалдык жана моралдык символу катары негизги сюжетти жана башкы каармандын балалык кезден тартып, шаардагы алгачкы сүйүүсүн, турмуштук сыноолор менен чыккынчылыктарды, акырында ак кар көк муз баскан Мөңгү-Атага кайтып келгенге чейин коштоп жүрүп олтурат. Жылкычы чымчык – бул башкы каарман Алтындын духу.

-Тасма кайсы чөлкөмдө тартылды, канча убакытта толук бүттү?

-Алгач, 2021-жылы августта кино тартуучу топ Алайдын Сары-Могол айылынын жайлоолорундагы топозчуларга барып, ошол жерде тартабыз деп чечип келгенбиз. Бирок ноябрда, биз жолго чыгарда, бизге саай турган, мине турган топоздорун берип, жардамдашам деп убада кылган Замир деген топозчу жигит биздин телефон чалууларыбызды такыр албай, байланышпай туруп алды. Анан башкы ролдордун бириндеги актриса эжебиз да “Алай алыс, мен ооруп калсам эмне болот, жакыныраак жерге барбайлыбы” деп туруп алганынан Ысык-Көлдүн Сырт аймагына чыгып кетип, Кумтөр тараптагы Арабелде, Ак-Шыйрак тараптагы Караколкада, кийин Нарындын Кара-Кужур өрөөнүнө, Ысык-Атага барып, шаардагы сценаларды албетте Бишкектен эле тарттык. Жалпысынан фильм тартууга жана монтаждоого бир жарым жылдай убакыт кетти. Анткени биздин сюжетте төрт сезон: жаз, жай, күз жана кыштагы сценалар бар болчу. Сезондорду күтүп, консервацияга да чыгып жаттык. Бирок биз монтажер экөөбүз тынбай бир жарым жыл иштедик десем болот.

-Өзүңүзгө жактыбы?

-Эми ага эл баа берсин, адистер баа берсин.

-Турмуштагы, Кыргызстандагы көп көйгөйлөрдү көзгө сайып көрсөтүптүрсүз…

-Киноискусствонун негизги милдеттеринин бири ошол да – кинонун тили менен, көркөм каражаттар аркылуу коомдогу көйгөйлөрдү көтөрүү…

-Кышында карда ат менен жүрүү, аны тартуу канчалык оор болду? Актёрлор ооруп калган жокпу тартып бүткүчө?

-Бийик тоолуу Сыртта жүргөнүбүздө алгачкы күндөрү аба жетишпей көбү кыйналышты, алтургай бир сүрөтчү-декораторубуз эси ооп жыгылып, тырышып жатып калды. Аны тезинен Бишкекке кетирдик. Эртеси экинчи режиссерубуз ооруп калып, аны да тез шаарга жөнөттүк. 2021-жылдын 23-ноябрынан 4-декабрына чейин Арабелде кечинде катуу суук түшүп, аябай эле жүдөтүп жатты. Бирок кино тартуучу топ да, актерлорубуз да тырышып жүрүп, чыдап беришти.

-Семичке саткан эже баарынын көңүлүн бурду окшойт…

-Ооба, ал персонаждын аты биздин картинада – Зарылкан. Ал каарман айылдагы бекер ВайФай орнотулган аялдаманын алдында майда соода кылып, айылдагы аялдарга “жарымы жалган, жарымы чын” маалыматтарды ыкчам жеткирип, ушак таратып турган “маалыматтык борбордун” ролун аткарат. Адистердин айтымында актриса Айнура Эсеналиеванын аткаруусундагы Зарылкан фильмдин олуттуу интонациясына ирониялык сүртүмдөрдү берип, картинанын фактурасын контрастуу нюанстар менен байытып, тасманын өзөгүнө кошумча эмоционалдык таасир берет.

Дегеле фильмдин актердук ансамблине адистер жакшы баа берип жатышат. Айрыкча Шекер тайэненин ролундагы КР Эл артисти Жамила Сыдыкбаеванын, Баялы таятанын ролундагы Асан Амановдун, Алманбеттин ролундагы Руслан Орозакуновдун, Сайранын ролундагы Таазим Үмөталиеванын Гүлнаранын ролундагы Албина Имашеванын, Эркиндин ролундагы Курманбек Мамыровдун жана экинчи пландагы персонаждарды аткарган Марат Ибраевдин, Айсанат Эдигееванын, Алтынай Муканбетованын, Жамила Дыйканбаеванын актердук чеберчиликтерине жогорку бааларды беришүүдө.

-Тасма тартууда кандай оорчулуктарга тушуктуңуз?

-Оорчулук көп деле болгон жок. Болгону мен өзүм режиссер-коюучу катары дебютант болгондуктан фильм кандай чыгып калат деп аябай коркуп, этияттык менен аракеттенип жаттым. Өзүмө-өзүм ишенбей, шектенип, айрым актерлор менен оператор-коюучу Хасан Кыдыралиевге таянып жаттым. Хасан мага мизансценаларды койгонго аябай жардам берди. Ал өмүр бою оператор катары кино тартып, бай тажрыйба топтогон КР Эл артисти эмеспи. Ошондой эле актерлор менен иштөөдө, кино тартуу процессин уюштурууда КР Эл артисти Бусурман Одуракаев досум да жакшы жардамын берди.

-Кино тартууну улантасызбы?

-Албетте, Кудай буюруса. Азыр мурун жазылган экинчи сценарийимди оңдоп-түздөп, тартууга даярдай баштадым. Ал бала менен эненин ортосундагы мамиле тууралу болот. Андан сырткары тарыхый окуялар, тарыхый каармандар боюнча пландарым бар. Жаңы кыргыз тарыхындагы 2005-жыл, 2010-жыл жана 2020-жылдагы мамлекеттик төңкөрүштөр темасы, Кутумчулар темасы кызыктырат. Кубат аке уруксат берсе анын эки-үч чыгармасын экрандаштырууга кызыкдармын. Бусурман Одуракаев досум бир кызыктуу теманы сунуштап жатат. Кыскасы пландар көп, калганын турмуш көрсөтөт.

Төлөбүбү Касымалиева, журналист

“Жетиген журналынын 12-саны.

Президент Садыр Жапаров Бишкектин борбордук бөлүгүндөгү баасы $321 млн түзгөн көп тармактуу заманбап комплекстин жана Орто-Сай айылында 20 миң кишилик заманбап «Ыйман борбору» мечитинин курулушу, ошондой эле бизнесмен Хабибулла Абдукадыр тууралуу суроолорго жооп берди.

— Саламатсызбы Садыр Нургожоевич!

— Саламатчылык.

— Хабибулла Абдукадыр аттуу бизнесмен буга чейинки президенттер менен байланышы болгон, эми азыркы президентке да жол тааптыр дегендер чыгууда. Ал сиз капсуласын салган объекттерде инвестор деп да айтылууда. Ушуга комментарий берсеңиз?

— “Дүйнөлүк бренддеги беш жылдыздуу мейманканаларды Кыргызстанга чакырып жатам. Беш жылдыздуу мейманкана курам дегендерге жер беребиз, 5 жылга чейин салыктын кээ бир түрлөрүнөн бошотобуз” деп жарыя кылдым. Анын негизинде инвесторлор келди. Арасында Хабибулла Абдукадыр дагы бар экен. Биз бул инвесторлорго жер берген жокпуз. Алардын мурда сатып алып койгон жери бар экен, илгерки “Нарын” ресторанынын орду. Ошол жерге беш жылдыздуу мейманкана салып башташты. Баасы 321 млн долларлык 37 кабаттуу мейманкана башталды. Эң бийик биринчи имарат болот. Эки жылда бүтөбүз дешти. Бүткөндөн кийин стабилдүү түрдө 2100 жумушчу орун болот. Такси кызматы, тейлөө кызматтары иштейт. Кыскасы баш айгы болуп 5 миң жумушчу орун пайда болот. Туристтер келет.

Ошондой эле 20 миң адам бата турган, баасы 51 млн доллар турган мечит- медресе салып башташты. Бул мечитти “Аллахтан сооп табабыз” деп Кыргызстан мусулмандары үчүн бекер салып беришмей болду. Курулуш бүтөөрү менен муфтияттын балансына өтөт. Бул мечит-медресе салынып бүткөндөн кийин дин жолуна түшкөн балдар-кыздарыбызды чет өлкөлөргө чыгарбастан өзүбүздөн, өзүбүздүн саясат менен, өзүбүздүн каада-салтыбыз менен окутабыз. Ошого шарт түзүлүп жатат. Буга чейинки ар кайсы өлкөлөрдөн окуп келишип ар кайсы динди, ар кайсы кийимдерди жайылтып жүргөндөрдү бара-бара бир нукка салабыз деген планыбыз бар.

Мындан сырткары, Бишкектин ичинен жер сатып алышып “Бишкек-сити” деп кичи шаарча салмай болушту. Мурда эле пландап жүрүшкөн экен. Бизде тынчтык орнобой бийлик башындагылар бири-бирибиз менен чабыша берип, булар Ташкентке кетип, “Ташкент-ситини” куруп бүтүп калышыптыр. Эми бизде стабилдүүлүк орногондон кийин кайра инвесторлордун баарын чакырдым. Кайра бизге келишти. Кыскасы, Бишкекке баш-аягы бир жарым млрд доллар инвестиция салышат. Мунун эмнеси жаман?

Ал эми мурдагы президенттер менен кандай мамиледе болгону мени кызыктырбайт. Эң негизгиси кылмыш иши жок болсо, издөөдө жок болсо болду. Мага Кыргызстандан акча чыгарып кетпей, тескерисинче, акча киргизгендер болсо, “келгиле, ар кайсы тармакка акча салгыла” деп баарын чакырам.

Кол чаап тосуп алам. Интригадан башы чыкпаган журналисттердин же саналуу адамдардын сын-пикирлеринен коркпойм. Эң негизгиси жаман иш жасап, коррупцияга аралашып кетпесем болдубу? Жалпы эл, Кудай көрүп турат баарын.

Дагы бир элдин эсине салып койчу нерсе. Мурда бажы тармагынан саналуу адамдардын чөнтөгүнө миллиарддаган акчалар агып кирип турган. Ал система азыр жок. Мындан ары да – мен бийлик башында турганда болбойт. Ошол системаны 2021-жылдын аягы барып араң сындырдык. Ошондон кийин мурда бюджетке 38 миллиард сом чогултуп жүргөн бажы тармагы 2022-жылы 78 миллиард сом акча чогултту. Бул деген сөз мурдакы сол чөнтөккө түшүп жүргөн 40 миллард сом акча бюджетке түштү деген сөз. Бул жылы 90 миллиарддан ашырасыңар деп план коюп бердим.

Албетте, коррупцияны жүз пайыз жок кылып салдык дегенден алысмын. Азыр да майда-чүйдө коррупциялары бар. Пенде болгондон кийин пендечилик кылышат экен. Кармалып жатышат. Уурдаганын эки-үч эселеп кайтарып берип бошоп атышат. Бара-бара майда-чүйдө коррупцияларын дагы жок кылабыз. Убакыт керек.

— Сурообузга жооп бергениңиз үчүн ыраазычылык билдиребиз.

— Рахмат. Ишиңерге ийгилик каалайм!

Маектешкен Медербек Шерметалиев

-Табылды мырза, жакында эле соцтармактарда түндүк Калифорниялык америкалык эсселен уруусунун индеецтери тээ илгери испаниялык келгиндерге тарттырып жиберген жерлерин “Western Rivers Conservancy” экоологиялык тобунун жардамы менен 250 жылдын кийин 4,5 млн. долларга сатып алганы кабарланды. Бизде Кемпир-Абад суу сактагычы Өзбекстанга өткөрүлүп берилгени жатат. Балким, биз өз жерибизди баалабай жаткан чыгаарбыз?

-Жер маселеси дайыма оңой чечүүлүүчүлөрдөн болгон эмес. Жер өтө кымбат маселелердин бири. Жер үчүн адамдар канын, жанын берген. Илгери хуннулардын жетекчиси Модэ шаньюйга моңгол тилиндеги коншу уруусу дунхулардын башчысы элчи жиберип адеп күлүгүн суратат. Модэ аксакалдар кеңешинен кеңеш сураса, бир бөлүгү бербеш керек, себеби ал уруу башчыбыздын күлүгү дейт. Бир бөлүгү коңшулар менен ынтымакта бололу, бериш керек дейт. Модэ коңшулар үчүн бир күлүк эмне болуптур, бергиле деп, “бербеш керек” деген аксакалдардын башын алдырат. Экинчи жолу анын эң сулуу аялын суратат. Анда да Модэ кеңеш сурап, коңшулар менен ынтымак жашаш үчүн бир аял эмне экен деген чечим чыгарат да, “бербеш керек” деген аксакалдардын башын алып, аялын берип коёт. Үчүнчү ирет хуннулар менен дунхулардын ортосунда эч кимге тиешелүү эмес жерди бизге өткөрүп бергиле деп талап кылат. Аксакалдар кеңешинин теңи “ал жерге эч нерсе өспөйт, мал оттобойт, иштетилбейт, андан көрө бере берели” дейт. Айрымдары жерди берсе болбойт дешет. Ошондо ачуусу келген Модэ жер мамлекеттин негизи деп, жерди берели деген аксакалдардын башын алдырып, жигиттерине аттангыла, кеттик деп буйрук берип, дунхуларга каптап барып, аларды орду түбү менен жок кылат. Ошондон кийин дунхулар тарыхый булактарда эскерилбей калат.

-Хуннуларды кыргыз болгон деп айтышат. Мунун канчалык чындыгы бар?

-Тан династиясынын мезгилиндеги булактарда пугэ-бугу уруусу хуннулардын курамына киргендиги айтылат. Бугэ уруусу шаньюйлар чыккан аристократиялык урууларынын бири болгон. VIII-X кылымдардагы булактарда Ысык-Көлду жердеген чигилдер менен байыркы бугэлерди бир эле аристократиялык сабак уругу башкарган. Б.а. булар азыркы бугу уруусунун ата бабалары болгон десек туура болот.

-Кечээки тарыхка келсек, 1920-30-жылдарда Кыргыз мамлекеттүүлүгү кантип куралган, кимдер башында турду эле. Кыргыз мамлекети эмнеге РСФСРдин курамына кирип калган? СССР мезгилинде жер талаш меселелери курч болгондугун айтып келишет? Эмнелерди айта аласыз?

-1917-жылы февраль буржуазиялык революциясынын жыйынтыгы менен ак падышанын бийлиги кулайт. Керенский башында турган өкмөт кашаң болуп, өлкөдөгү бардык социалдык маселелерди так жана туура чече албай, кылчактап жатканда, эл Ленин башында турган социал-демократиялык партияны колдоп, бийлик большевиктердин колуна өтөт. Буга Ленин жана большевиктер жарыя кылган «Жер» жана «Тынчтык» жөнүндөгү декреттер жана «Орусияда жашап жаткан элдердин укуктарынын декларациясы» документери чоң жардам берген. Бийликке келген большевиктер жерди дыйкандарга таратып берсе, өлкөгө тынчтык алып келүү үчүн Орусияны дүйнөлүк биринчи согуштан чыгарып, Германия менен тынчтык келишимин түзүүгө жетишкен. Орусия империясынын курамындагы элдерге өз тагдырларын өздөрү тандап алуу сунушталган. Эгерде алар Орусия менен бирге болгусу келсе, анын курамында кала берген. Жок, бөлүнүп кетебиз дегендер, бөлүнүп алып, өзүнчө түтүн булатууга мүмкүнчүлүк алган. Ушул жобону пайдаланып, Орусиянын курамынан Финляндия, ж.б. өлкөлөр чыгып кеткен.

1918-жылы бул документке таянып Орто Азияда да Кокон автономиясы пайда болгон. Бирок, бул мамлекеттин бийлик структураларына большевиктер чакырылбагандыктан Кокон автономиясы М.В.Фрунзе башында турган кызыл армиянын күчү менен бир күндө тыптыйпыл кылынып жок кылынган. Борбордук Азияда казактар биринчилерден болуп өз мамлекеттүүлүгүн орнотууга жетишишкен. 1918-жылы казактар өздөрүнүн мамлекетин Кыргыз Республикасы деп жарыялап, азыркы Казакстан 1925-жылга чейин Кыргыз Республикасы деп аталып келген. Ордосу Оренбург шаары болгон. Бирок, кыргыздар ак падыша кулаары менен өз мамлекеттүүлүгүн жарыялай алган эмес. Себеби, Орус империясы Орто Азияны басып алгандан кийин, бул чөлкөмдү Самарканд, Сырдарья, Фергана, Жети-Суу деп төрт облуска бөлүп, Жети-Суу губернаторлугуна баш ийдирип койгон. Бул төрт облуста тең кыргыздар этникалык азчылыкты түзүшкөн. Өз идеяларын, сунуштарын реализациялоо мүмкүнчүлүгү аз эле.

Ошентсе да 1918-1920-жылдары кыргыздардын арасында да өз мамлекетин куруу идеясы пайда болуп, изденүүлөр жүрүп келген. Биринчилерден болуп А.Сыдыков Тоолу областты куруу идеясын көтөрүп чыккан. Ал кыргыздар компактуу жашаган уезддерди Жети-Суу, Фергана ж.б. областтардан бөлүп, Тоолуу областты куруу идеясын айтып чыккан. Аны И.Арабаев жана Ю.Абдырахманов колдогон. Алар Алматы да, Ташкентте да бул проблеманы көтөрө беришкен. Ошентип, 1922-жылы 25-мартта Түркстан Борбордук комитенин компартиясы Тоолуу Кыргыз областын түзүү боюнча чечим кабыл алат. Турк ЦИКтин токтомунун негизинде ал Пишпек, Каракол, Нарын жана Олуя-Ата уездиинин тоолуу райондорунан куралган. Бирок, Жети-Суу обком партиясынын 1922-жылдын 4-июнуна областты уюуштуруу сьездине Пишпекке чакырылган 425 делегат Сталиндин буйругу менен, башталбай жатып таратылган. Ал эми Кыргыз областын түзгөн мурдагы чечимдерди баары мыйзамсыз деп таанылган. Себеби, Сталинге 400 бай-манаптын тукумдары Кыргыз мамлекетин түптөп жатышат деп жалган маалымат берип коюшкан. Анткен менен Кыргыз мамлекетин түзүү аракети улана берген. Бирок, ошол кезде Пишпекте Ташкентке жан тарткан кадрлар бул жакта эмне болуп жатканын акырын жеткирип турган. Ал эми улуту казак Худайкулов башында турган кадрлар Пишпекте эмне болуп жатканын Алматыга жеткирип турган. Ошондой эле маалымат Ташкентке да жеткирилип турган. Себеби, Түркстан менен Казакстан жаңы түзүлүп жаткан областты өз курамына киргизип алууга кызыкдар болушкан.

-1924-жылга токтолуп, 30 кыргыз көтөргөн демилге боюнча айтсаңыз?

-1924-жылы Кыргыз обалстын түзүү идеясы кайрадан жанданган. А.Сыдыковдун демилгеси менен 30 кыргыз интеллигенциясынын өкүлдөрү чогулуп, Сталинге кат жазышат. Катта алар кыргыз мамлекеттүүлүгү жөнүндө сөз кылышпаганы менен кыйыр түрдө Сталинге бул проблеманын бар экендигин жеткиликтүү түшүндүрө алышкан. Отузчулар катына биз кыргыдар Орто Азиянын элдиринен болгон өзбек, түркмөн, казак, тажиктердей эле өз тарыхыбыз, маданиятыбыз, тилибиз бар элдерденбиз. Ошого компартиянын жетекчилиги кыргыздардын балдарына мектепте өз тилинде билим алууга, соттордо өз кызыкчылыктарны эне тилинде коргоого мүмкүнчүлүк алуусун камсыздап берүүсүн жана мамлекетти башкарууга кыргыз кадарларын тартуу маселелерин чечип берүүнү өтүнүшөт. Отузчулар  Кыргыз мамлекетин куруу маселесин ачык суроодон коркушкан. Себеби, Кокон автономиясы жана Тоолу Кыргыз облусун куруу аракеттери эмне менен бүткөнүн алар жакшы билишкен. Бирок, ошондон кийин Сталин жана компартиянын жетекчилиги бул маселени биротоло чечип берүү туура деп тапкан. 1924-жылдын 1-октябрында Москвада Кара-Кыргыз автономиялуу областын куруу максатында 17 кишиден турган Революциялык комитет түзүлөт. Анын башына И.Айдарбеков бекиген. 1925-жылдын 27-мартында өткөн Учредителдик сьезди Кара-Кыргыз автоном областынын түзүлгөндүгү расмий бекиткен. Сьездде  А.Сыдыков, Худайкулов ж.б. лидерлердин группаларынын ортосунда чоң карама-каршылыктар жаралган. Кыргыз областы РСФРдин курамына кирген. Бирок, жаңы түзүлгөн областтын жетекчилигин бекитүүдө негизги ролду партиянын обкомунун катчысы М.Каменский негизги ролду ойногон. Ал А.Сыдыков жана Худайкуловдун группаларынын каршылашынан пайдаланып, билим дарамети күчтүү, А.Сыдыковдун санаалашы И.Айдарбековдун кандидатурасын аткаруу комитететинин төрагалыгына өткөрбөй коюуга жетишкен. М.Каменский бул кызматка нейтралдуу кандидатты карап көрүүнү туура деп эсептеген. Ошентип, саясий оюндардын негизинде А.Орозбеков аткаруу комитеттин төрагасы болуп бекиген. И.Айдарбеков жана А.Сыдыковдун башка саанаалаштары бийликте таасирин жоготушкан. Кийинчирээк, алардын баары социал-туранчылар, эл душманы деп репрессияга кабылып, атылып кетишкен.

СССРде саясий жана экономикалык маселелердин баары Москвадан чечилген. СССР бир чоң мамлекет катары эсептелген. Ошого Москва Советтик республикалардын жетекчилигинен сурап да койгон эмес. Н.Хрушев өз убагында чөлкөмдү каалагандай калчай берген. 1962-жылы Ш.Рашидов анын колтугуна кирип алып, Казакстандын пахта эккен үч областын Өзбекстандын курамына киргизип алган. Бул тууралуу казак лидери Д.Кунаев  жана Казакстандын Жогору Кеңеши билген да эмес. Бул маселени Москва Түштүк Казакстандын край компартиясынын жетекчиси И.Юсупов менен чечип койгон. Д.Кунаев муну териштире баштаганда аны кызматтан алып ташташкан.

-Эми Кемпир-Абадка кайрылсак…

-Кемпир Абад суу сактагычынын тарыхы да дал ошол 1962-жылы башталган. 1962-жылы Ш.Рашидов Моксквага таянып, Кыргызстандын жетекчилигине кайрылып, Кемпир-Абад суу сактагычын куруу маселесин көтөрөт. Суу сактагычты куруу үчүн суу топтолуучу жайдагы кыргыз айылдар көчүрүлүш керек болгон. Бул үчүн компенсация катары Өзбекстан Кыргызстанга 5 миң гектардай жер берүүнү жана кыргыз дыйкандары үчүн канал, Сох суу сактагычын ж.б. обьектилерди куруп берүүнү моюнга алган. 1965-жылы Өзбекстан суу сактагычка бериле турган 5 миң гектарды берген дешет. Википедияда бул тууралуу төмөндөгүдөй маалымат жазылган. «Өкмөттүн чек ара маселелери боюнча атайын өкүлү Назирбек Бөрүбаевдин (2021-жыл, март) айтымында, кыргыз өкмөтү 1973-жылдары суу сактагычтын курулушу үчүн 5 731 гектар жерди бөлүп берген. Анын ордуна Өзбекстан тарап компенсация катары 4 127 гектар жер берген. Алар Ала-Бука, Аксы, Ноокат, Кадамжай районунда жайгашкан. Ошол келишимде убадаланган 1600 гектар жер 2021-жылкы сүйлөшүүдө алынганы айтылган». Кемпир-Абад суу сактагычы 1983-жылы курулуп бүткөн жана Кыргызстандын 5 миң гектар дыйканчылыкка жарамдуу, Өзгөн күрүчүн өстүрүүгө ыңгайлуу жери суу астында калган. Бирок, өзбек тарап Кыргызстандын алдындагы канал жана Сох суу сактагычын куруп беребиз деген милдеттемелерин аткарбай койгон. Ш.Рашидов муну атайылап эле, карасанатайлык менен курбай койгон десек болот. Себеби, канал менен суу сактагыч курулса, ал жерге пахта эгилип, Кыргызстандын пахта аянттары көбөйүп, өлкөнүн конкуренттик мүмкүнчүлүгү кеңейет деп корккон. Экс-элчи М.Абыловдун билдириши боюнча 1975-жылы Кыргыз өкмөт башчысы А.Сүйүмбаев Өзбекстан тарап өз милдеттерин аткарбаганы үчүн Кыргызстандын чектери Ош областынын чектери менен аныкталат деген токтомун токуп койгон. «Би-Би-Си» радиосу да Т. Усубалиевдин эски маегин тартуулап, анын өз оозу менен Кемпир-Абад кыргыз элинин менчиги деген сөзүн соцтармактарда берди.   Бирок, менимче документалдуу түрдө да Кемпир-Абаддын кыргыздын менчиги экенин көрсөткөн документтерди  коомчулукка көрсөтүшсө жакшы болмок.

-Кемпир-Абад Өзбекстанга өтүп кетти дейли. Кудай анын бетин ары кылсын, бирок, эки өлкө ортосунда пикир келишпестик, тирешүү болуп кетсе, абал кандай болот?

-Чек ара маселелери өтө дыкат чечилиш керек. Алдыда эмне болоорун айтып болбойт. Ошого келишимдерди дагы бир жолу карап чыгып, так чечишип алуу зарыл деп ойлом. Бул маселе комитетте каралып, ЖКда ратификациядан өтөт. Аябай тыкыр каралыш керек. Өзбекстандын чеги суу сактагыч аркылуу Өзгөнгө чейин кирип келет деп жатышат. Ошого биз көп нерселерден уттуруп коюшубуз мүмкүн деген кабатырлануу бар. Келишим боюнча суу сактагычта аскерлер болбой тургандыгы макулдашылган дешет. Бул жакшы жана өтө маанилүү маселе. Бирок, баары бир коркунуч туулуп калышы мүмкүн. Биринчиден, суу турганда аскерлер суунун үстү менен катерлер аркылуу Өзгөнгө жана Ош шаарына кирип келүү мүмкүнчүлүгүнө эгедер болуп калып жатат. Суу жок болсо ал жерге аскер жана техника, танктарды жайгаштырып деле коюшу мүмкүн. Бирок, ошол эле маалда  эгер Кемпир-Абад бизде болсо, анда ал жакты эс алуучу зона деп жарыялап, жаштар учун миндеген иш орундарын түзүүгө мүмкүнчүлүгүбүз болмокпу деп ойлойм. Балким, бул да каралган чыгаар.

-Коопсуздукту бекемдеш үчүн эмне кылуу керек эле? Соцтармактарда бул Өзгон, Ошко да коркунуч туудурат деп жазып жатышат?

–Мен ал жакты жакшы билбейм. Бирок, менимче, Өзбекстан берип жаткан жерлердин кайсы бир бөлүгүн, мисалы, 10 гектарын, Кемпир-Абад суу сактагычынын дамбасынын Өзбекстан жак бетинен алсак туура болмок деп ойлойм. Ошондо, Кемпир-Абаддын суу баскан жери анклав болуп калып, ал жакка аскерлерди киргизүүгө мүмкүнчүлүк болбой калмак. Өзгөн жана Ош шаарларынын коопсуздугу камсыз болмок.

-Жакында камалган саясатчылар жана активисттер алар үчүн атайын операция жүргөндүгүн айтып жатышат. Булар президент менен 2 жолу жолугушуп, анан  Кемпир-Абадды коргоо комитети түзүлгөндөн кийин дароо камалды. Бир күндө күч органдары материалдарды анализдегенге жетише алабы?

-Кыргызстанда мурдадан бери атайы операциялар жүрүп келген. Мисалы, Бакиевдер оппозициядан биротоло кутулабыз деп анын 14 мүчөсун бир күндө камай коюп, бийликтен жылбышпады беле. Атамбаевдин тушунда «Юпигейт» операциясы жүргөн. Ошол күнгө жакын бизди эксперттерди резиденцияга чакырышкан. Коопсуздук катчысы, УКМКнын башчысы өтө кызыктуу окуялар болгону жатыптыр деген сөздөрдү тарап жатты. Мен бир нерсе болгону жаткан окшойт, үн катпагыла деп милдеттендирип коюшпасын деп барбай койгом. Эртеси эле оппозиция А.Жекшенкулов, С.Жапаров, Т.Мамытов ж.б. Нарын суусундагы балыктарды уулап, өлкөгө тополоң уюштурганы жатыптыр деп, камоолор башталып кетти. Мен биринчилерден болуп бул атайы операция деп айтып чыктым. Оппозицияны каралатабыз деп болжогон жигитке убактылуу 3-4 жылга өлкөдөн чыгып туруу сунушу айтылган.

С.Жээнбековдун учурунда «Кой-Таш» операциясы жүрүп, А.Атамбаев жана анын санаалаштары камалды. Бирок, А.Атамбаев ошол кезде коомдун тынчтыгына, өлкөнүн стабилдүүлүгүнө чын эле коркунуч туудуруп жаткан. Бирок, бүгүн абал таптаза өзгөрдү. Ал эч кимге кокунуч туудура албайт. Ошого аны чыгарып койсо болот. Жаңы эле түзүлгөн Кемпир-Абадды сактоо комитети коомго коркунуч туудургудай өтө деле чоң күч катары кабылдана элек болчу. Аларды элдин колдоп кетээри деле, али белгилүү эмес болчу. Бийлик шашылып кетти көрүнөт.

-Чек ара маселесинин чечилиши безге эмне берет?

-Чек араны мыкты чечип алуу менен биз өлкөнүн көз карандысыздыгын мындан да  бекемдей алмакпыз. Экинчиден, геосаясий аракеттерибиз алда канча жакшырмак. Мисалы, Туран союзуна кирүү жана ж.б.у.с. маселелерди чечүүдө чечкиндүүрөөк болмокпуз. Менимче, Туран союзу Туркия, Азербайжан, Өзбекстан, Кыргызстандын негизинде түзүлүп калышы мүмкүн.

Булак: “Жаңы ордо”

Gрезидент Садыр Жапаров “Кабар” маалымат агенттигине Кумтөр жана Кемпир-Абаддын айланасындагы акыркы окуяларга байланыштуу маек курду.

– Азимбек Бекназаров: “Теңгиз Бөлтүрүктү жөн эле саясат үчүн камап койду. Алтынды чогуу жешкен. Мына Бөлтүрүк күнөөлүү экен демиш болуп, кайра эле жакында чыгарып коет”,- деп айткан эле. Буга кандай жооп бересиз?

– Бул Азимбек Бекназаровдун деңгээлиндеги ой жүгүртүү. Алтын жеген болсок, камап койбой тескерисинче, чет өлкөгө качырып жиберип, анан “мына, качып кетти, алтын жептир” деп койбойт белек. Анын тескерисинче, “качып кетпесин, сатып алуулар боюнча эмне үчүн базар баасынан жогорку бааларды коюп дизель отунун сатып алышты, баарына жооп берсин” деп камап койдук да. Башкы прокуратура, УКМК, ИИМ тарабынан жалпысы 15тей тергөөчүдөн турган топ түзүлгөн. Азыр тергөө амалдары жүрүп, бардык маселелер боюнча текшерип жатышат. Тергөө иштери бүтсүн. Канча чыгым алып келишкени аныкталсын. Чыгымды ордуна койсун. Бизде принцип ушундай. Себеби, ал – элдин байлыгы да. Андан кийин анан көрөбүз.

Булак: Kabar

Президент Садыр Жапаров “Кабар” маалымат агенттигине берген кезектеги чакан маегинде акыркы окуяларга байланыштуу комментарий берди.

— Саламатсызбы урматтуу Садыр Нургожоевич!

— Жыйырмадан ашык активисттер, саясатчылар камакка алынды. Арасында өкмөттүк эмес уюмдардын өкүлдөрү, Жогорку Кеңештин депутаты Адахан Мадумаровдун тарапкерлери бар экен. Алар акыркы убакта “Кемпир Абад” суу сактагычына байланыштуу маселени көтөрүп жүрүшкөнү белгилүү. Кармалгандардын массалык митингдерди уюштуруу, ар кандай акцияларга чыгуу пландары тууралуу аудио-жазуулары интернетке тарады. Бирок күч түзүмдөрүнүн акыркы аракеттерине, башкача айтканда, тинтүүгө, камакка алууга жеткирбей эле үй камагына чыгарып коюп, диалогго барып, “ийри отуруп, түз кеңешүүгө” болбойт беле?

— Эки жылдан бери баары менен “ийри олтуруп, түз кеңешип” келе жатам. Быйыл жазда иш бөлмөмө ондон ашуун бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрүн кабыл алып, үч саат бою пикир алыштым. Суроолоруна толук жооп бердим. “Жакшы иштер жасалып жаткан экен” деп ынангандай эле болуп кетишкен.

Кемпир-Абад маселеси азыркыдай коомчулукка кеңири чыга электе эле бир катар депутаттарды, анын ичинде Адахан Мадумаровду да Өкмөт үйүнө чакырып, аталган маселени ийне-жибине чейин түшүндүрүп бергем.

Жарым жыл мурда өзүн үйүмө конокко да чакырып: “Адахан мырза, Кыргызстан бирөө эле, ынтымакташалы, мага колуңардан келсе жардам бергиле. Жеңилимди жерден, оорумду колдон алып бергиле”, – дегем. Айтылган ойлорго муюп, ынангандай болуп, эки саат олтуруп, “достошуп” кетти эле. Бир апта өтүп-өтпөй кайра эле кыйкырып чыкты.

Кыскасы менден кеткен жок. Баары менен диалогго барып атам.

Өзгөнгө барып эл менен жолугуп келдим. Баткенден баштап Чаткал, Ала-Букага чейин жергиликтүү тургундардан үч жүздөй кишини Бишкекке алдырып, Өкмөт үйүндө баарлаштым. Кемпир-Абадда “курултай” уюштургандардын бардыгын бөлүп-жарбай чакырдым. Жети саат тынбай сүйлөштүк, диалог кылдык. Түшүнүп эле кеткендей болушат, анан мындай чыгып эле түз кетип жаткан иштерди бурмалаганга өтүп жатышпайбы.

Ток этер жерин айтсам, буларды “Кемпир-Абад” маселеси деле кызыктырбайт, ал жөн эле шылтоо экен. “Эптеп бир нерсе болуп кетсе, кайра бийликтин бир жерине илинип калсам” дегендер. Камалгандардын көпчүлүгү менен да жекеме-жеке диалог кылгам. Баары эле кызмат сурашат. Мамлекеттик кызмат чоё бергидей резина эмес да. Баарына жетпейт экен.

Ар кандай кызмат орундарын ачып, баарына кызмат жеткирсең деле болот. Бирок мамлекеттин ар бир тыйыны менин мойнумда да. Кантип ысырап кылам. 7 миллион элдин алдында ар бир тыйын үчүн жооп беришим керек. Коркок болсом, балким мурдагылардай – 2010-жылдагыдай кылып, пайда-батасы жок министрликтерди ача коюп, “мына сага, министр бол!” деп тынчытып койсом деле болмок. Бирок мен андайга барбайм! Анткени мен корккудай ууру кылган жокмун. Бийликте олтурганда ар бир жасаган ишимди 10 жылдан кийин болобу, же 100 жылдан кийин болобу, эл алкыш айткандай кылып жасап кетем.

Кемпир-Абад жана чек ара маселелери боюнча да ошондой болот, буюрса. Убакыт керек. Көпчүлүк элдин ишеними болсо болду. Калганын мага койгула.

Ал эми камалгандар боюнча мен кийлигише албайм. Укук коргоо органдары бар. Мамлекеттин, элдин коопсуздугун камсыз кылуу – алардын түздөн-түз милдети. Алар өз ишин так аткарып атышат. Акыркы чекитти сот коет. Ошондон кийин гана мага кайрылышса, ырайым берип камактан чыгарууга укугум болот. Мыйзамдуу жолу ушундай.

— Чоң рахмат Садыр Нургожоевич. Иштериңизге ийгилик!

— Чоң рахмат, сиздерге да ийгилик каалайм.

Булак: Kabar

Президент Садыр Жапаров кезектеги маегинде акыркы мезгилдеги кадрдык алмашуулар тууралу да суроолорго жооп берди.

— Ысык-Көл облусундагы ыйгарым укуктуу өкүлүңүз, бир эмес, төрт министр өз каалоосу менен кызматын тапшырып кетти. Айрымдар муну чөгүп бараткан кемеден качуу катары баалашууда. Бул кадрдык жүрүштөр эмнени түшүндүрөт?

— Төрт министрди мен өзүм алмаштырдым. Өзүңөр дайыма айтып жүрөсүңөр го, айлана- тегерегиңди тазала деп. Ишти тарта албай жаткан министрлерди алмаштырам. Пара алгандарды, мамлекеттин акчасын уурдагандарды каматам. Кыскасы эч кимди аямай жок. Министр болуп келдиңби, мамлекет үчүн, эл үчүн иште! Уурдаба! Напсиңди тыя албайсыңбы, министр болбой эле кой!

Ал эми Алтынбек Сулайманов реформага шылтабай жөн эле кетип калса болмок. Бир дагы жолу мамлекеттик кызматта иштебеген киши дароо бир облустун башчысы болуп барып калып кыйналды окшойт. Жергиликтүү бийликти реформа кылыш үчүн долбоорлор даярдалыш керек да. Жөн эле ой келди жасап салгыдай мамлекет мал сарай эмес да. Долбоорлор даярдалып жатат. Айтып коюш оңой. Практика жүзүндө ишке ашырыш кыйын.

Айрым саясатчылар бар. Акыл үйрөтсө тим эле укмуш. Сүйлөсө асмандан сүйлөшөт. Бирок ишке келгенде ноль болушат. Мисалы былтыр Өмүрбек Суваналиевди Баткенге жибердим. “Сиз генералсыз, тажрыйбаңыз бар. Тажиктер менен жакшы мамиле түзүп, чек арада атышуулар болбогудай аракеттерди жасаңыз” деп. Анан эле 29-апрелде тажик тарап биринчи агрессия кылганда тажиктерге барып сүйлөшкөндү биякка коелу, облустук администрациянын алдына чогулган элге чыкпай кабинетинде жашынып олтуруп албадыбы. Анан дароо алмаштырдым.

Кыскасы, иштей албай жаткан кадрлар мага дапдаана көрүнүп турат. Иштей албагандарын көпкө күтпөй алмаштырып атам. Мындан трагедия кылыштын кереги жок. Өкмөттүк иш ушундай болот. Түбөлүк эч ким министр болбойт. Кан алмашуу сыяктуу тез-тез алмашып турат дегендей.

Булак: Kabar.kg

Президент Садыр Жапаров кезектеги маегинде досу Камчыбек Ташиев тууралу да суроолорго жооп берди.

— “Жогорку Кеңешке УКМК төрагасы Камчыбек Ташиев эки ящик курал алып барган” деген сөздөр коомчулукта кызуу талкуу жаратты. Бул кандай максатта жасалды? Анан ушул окуядан улам, “Камчыбек Ташиев менен Талант Мамытов урушуп кетиптир” деген кептер бар. Маалыматыңыз барбы?

— Депутаттар “Баткен бүтө электе маалымат бергиле” деп чакырышкан экен. “Аскерлердин октору жок экен. Автоматтары жетпейт экен” деген сөздөр болуп, “Ташиев эмне кылып атат, разведкасы иштебей жатат” деген сындар болуптур. Анан “мына силерге автомат” деп алып барса керек. Албетте, парламентте эмес, барам деген депутаттарды алып барып, Баткенден берсе болмок. Бул жагынан кичине ката кетирди. Бирок ошол мезгилде анын акыбалын деле туура түшүнүш керек. Кан кечип жүргөн жеринен түз учуп келди. Анан эмоцияга алдырып койду.

— Негизги эле Камчыбек Ташиев экөөңүздөрдү кеп кылгандар көп болуп жатат. “Экөө бийлик талашып жатат” деген сөздөр соцтармакта көп эле жазылууда. Буга кандай комментарий бере аласыз…

— Биринчиден, экөөбүз эч качан урушпайбыз. Урушканга мен жол бербейм.

Экинчиден, “бийлик талашып атат” деген калп сөз. Мен кандай буйрук берсем, дал ошондой кыйшаюусуз аткарат. Анткени мен жеке кызыкчылыгым үчүн кандайдыр бир иш жөнүндө буйрук бербейм. Бир гана мамлекеттин кызыкчылыгы үчүн болот.

Үчүнчүдөн, экөөбүздү уруштура албай эки жылдан бери түн уйкусу жок иштеп жаткан топтор бар. Баарын билебиз. Алар “Ташиев кадр чечип атат. Ташиев президент болгусу келип атат” дей беришсе эле мен аларга ишенип, кызганып Ташиевди кызматтан ала коймок белем. Мен бийликте канча олтурсам, Ташиев дагы ошончо олтурат. Эң негизгиси мамлекеттин, элдин кызыкчылыгына каршы келген иштерди жасабасак болду.

Булак: Kabar.kg

Президент Садыр Жапаров кезектеги маегинде кыргыз-өзбек чек арасы боюнча жооп берди.

— Саламатсызбы урматтуу Садыр Нургожоевич!

— Чек ара боюнча сүйлөшүүлөр аяктады дедиңиз. Бирок анын шарттары тууралуу ачык айтылбай жатат. Бир катар саясатчылар – Равшан Жээнбеков, Исмаил Исаков, Адахан Мадумаров жана башкалар чек ара боюнча сүйлөшүүлөрдү ачыктоону талап кылууда. Эмне үчүн бул маселе деталдуу айтылбай жатат? Же кандайдыр бир сыр барбы?

— Мен эми ачык эле айтайын. Чек араны тактоодо буга чейин талаш болуп келген жерлердин баары бизге өттү. Айылдарда болобу, тоолордо болобу же түз жерлерде болобу талаш жерлердин дээрлик 99 пайызы биздин пайдабызга чечилди. Буга жетиш үчүн эмне деген гана сүйлөшүүлөр, эмне деген гана эмгектер жумшалбады. Сыр кылып турганыбыздын себеби, кол коюшуп мыйзамдаштырып алганга чейин айнып кетип бузулуп кетпесин деген элек. Эми бүгүн мен: “Эртең Жогорку Кеңештин комитетинде жабык эмес, ачык карагыла жалпы эл көрсүн, билсин” деп буйрук бердим. Көргөндөн кийин жалпы эл бизге алкыш айтып, бата гана берерине толук ишенем.

Бир Өзгөн менен эле мамлекеттин жана көпчүлүк элдин тагдырын байлап койбошубуз керек. Райондун деңгээлинен жогору бололу. Эгер өлкө ичинде эки район жер бөлүштүрүп жатсак мейли эле. Биз Ош, Жалал-Абад, Баткен облустары менен чектешкен 1400 км чек араны толук чечип, Өзбекстан менен чек ара маселесине түбөлүк чекит коюп жатабыз.

Эгер эми мыйзамдашып бүткөнгө чейин бир тарап айнып кетип кайра мурдагы абалга келип калса, кечээки тегерек стол уюштуруп, элдин башын айландырып жаткандар көпчүлүк элдин каргышына калышыт. Катуу жооп беришет. Жоопко тартабыз.

Эки өлкөнүн ортосундагы чек ара маселеси тарыхий-архивдик документтер менен каралат. Көчөдө чогулуп алып эле “Алмакан апам айтпадыбы дегендей” маселе эмес. Эки өлкөнүн СССРден бери келе жаткан карталары, келишимдери, алдым-бердим деген актылары турат. Анан жөн эле “ал жер биздики болчу, бул жер биздики болчу” деп жалган маалымат берип элдин башын айлантпаш керек.

Ачыгын айтайын, буларды Кемпир-Абад кызыктырбайт. Саясат кылып атышат. Эптеп эле бизди элге жаман көрсөтүп, ызы-чуу салып бийликке келиш – алардын максаты. Арам ойлору ишке ашпайт. Анткени ар бир жасаган ишибиз үчүн жер карабайбыз жана бизди колдоп жаткан көпчүлүк элди дагы жер каратпайбыз. Баарын бүтүрүп, мыйзам менен бекемдеп алгандан кийин, анан ат чаптырып сүйүнчүлөтөлү дедик эле. Тилекке каршы, иш толук аягына чыга электе эле ачыктап жатабыз. Буга бузукулардын элди адаштырып жатканы себеп болуп калды. Кудай буюрса, келишим бузулбай мыйзамдашып аларбыз деп туралы

Булак: Кabar