Сагынбек Момбеков кыргызга аттын кашкасындай белгилүү инсан. Сагынбекти орусташып кеткен маӊкурт киргиздер эле тааныбай калбаса, кыргыздардын бардыгы тааныйт. Сагынбек элге башка обончулардан ѳзгѳчѳлѳнүп турган жалындуу патриоттук ырлары менен белгилүү. Мен бир жерден Сагынбекти бирѳѳ, «Саке ырларыӊ жалын го, жалын» деген сѳзүн угуп абдан таӊгалгам. Сагынбек убагында азыркы кыргызга белгилүү, чоӊ саясатчылардын бардыгы менен коюн колтук алышып жүргѳн. Алар Сагынбектин патриоттук ырлары аркылуу ѳздѳрүнүн айланасына элди топтоп, бийликке карай умтулушуп, жеӊиштерге жетишишкен. Маселен 2005-жылдын 24-мартындагы белгилүү окуянын алдында, Сагынбек К. Бакиев менен Жалалабадда 15 күн бир бѳлмѳдѳ жашаптыр. Анда Сагынбек К. Бакиевдин кийин тигинтип кетээрин кайдан билиптир. Ал кезде Сагынбек эле эмес, эл да билген эмес. Азыркы президентибиз А. Атамбаев менен да учурунда коюн колтук алышып жүргѳн. Президенттин кеӊешчиси болуп иштеп жаткан Икромжан Илмиянов Сагынбекти атайын Баткенден издеп келип жолугат. Ал Сагынбекке А. Атамбаев менен тааныштыр деп суранат. Сагынбек аны А. Атамбаев менен тааныштырат. А. Атамбаев Илмияновду Сагынбекке шопур кылып коёт. Кийин А. Атамбаев Илмиянов менен жакындан таанышып сүйлѳшүп олтуруп, экѳөсү тууган болуп чыгат. Азыр Илмиянов президенттин кеӊешчиси. Ал эми Сагынбек ким? Сагынбектин ырларынан бийлик бардык убакта коркушкан жана азыр да коркушат. Саясатчылар бийликке жетишип алышкандан кийин, Сагынбектин ырлары тоскоолдук кыла тургандыгын билишкен. Ошондуктан Сагынбекти куугунтукка алышкан. Кокус базарга чыгып ырдап жибербесин дешип, артынан аӊдуучуларды коюп коюшкан. Кыргызстан демократиялык сѳз эркиндиги бар ѳлкѳ. Бирок азыр да кѳзгѳ кѳрүнбѳгѳн “цензура” бар. Сагынбектин ырларын азыр да телерадиолордон берүүгѳ тыюуу салышат. Биз (Сагынбек экѳѳбүз) декабрь айында ЭЛТР телеканалына барып тартылып калдык. Сагынбек ЭЛТР телеканалынын жетекчилери менен эки саатча сүйлѳшүүлѳрдү жүргүзүп жатып, анан тартылдык. Телеканалдын «Чак түш» деген программасы бар. Ал кѳрсѳтүү түз эфир менен кѳрсѳтүлѳт. Бизди алдын-ала жаздырып тартып алышты. Сагынбек лирикалык ырларын ырдап жатты. Мен жай турмуштук ырларымды окуп олтурдум. Бийликти кичине чымчып коёюн деп, ѳзүмдүн саясий темадагы, «Ооруп турат жүрѳгүм» деген ырымды арасына кошуп жибердим. Ал кѳрсѳтүү 15 күндѳй монтаждалып жатып анан эфирге чыгарылды. Менин «Ооруп турат жүрѳгүм» деген ырымды кесип салышыптыр. Москва шаарында ѳрт кырсыгынан кыргыздын 14 кыз-келиндери кайтыш болушту. Бул окуя «Супер инфо» газетасына кеӊири репортаж менен чагылдырылыптыр. Мен газетадан материал менен таанышкан соӊ, «Кечиргиле» деген ыр жаздым. Сагынбек обон чыгарып ырдап чыкты. «Азаттык» радиосу бул ырдын жаздыруусун радиодон угузушту. Мен «Азаттык» радиосу Европадан каржыланат, ал жерде жүрѳктүү патриот журналисттер иштейт деп ойлочу элем. Кѳрсѳ алар деле пенде экен. «Кечиргиле» деген ырдын акыркы куплетин кыркып салышыптыр. Сагынбек менен 5-6 жылдан бери иштешип жүрүп, «Колдо бар алтындын баркы жок» дегендей, Сагынбекти Таластыктар, айылдаштары баалабай турганын байкадым. Сагынбекти түштүктүн, Нарындын, кѳлдүн эли абдан кадырлашат. Адамдар түштүктѳн, Нарындан, кѳлдѳн Сагынбекти атайын Таласка издеп келишип, ырларын кѳчүрүп алып, жаздырып кетип жүрүшкѳндѳрүнѳ күбѳ болуп жүрѳм. Бул чындыкты издеп, акыйкатты эӊсеген адамдардын ѳздѳрүнүн жетпеген армандарына, Сагынбектин ырлары аркылуу канааттануу сезимдерин алышат окшобойбу. Бүгүнкү күндѳ Сагынбектин 200дѳн ашык обондуу ырлары бар. Албетте алардын кѳбү саясий темадагы патриоттук ырлар. Бул ырлардын ичинен Ш. Дүйшеевдин 15тен, Т. Бекболотовдун 25тен, К. Керимбаевдин (Саяковский) 10дон, менин (Кабыланбек Балкыбеков) 30дан ашык ырларыма обон чыгарган. Сагынбек ыр болсо эле обон чыгара бербейт. Ал ырларды абдан кылдат баамдай билет. Ыр Сагынбектин купулуна толуш үчүн сѳзсүз Ш. Дүйшеевдин же Т. Бекболотовдун деӊгээлинде жазыш керек. Ш. Дүйшеевди эч ким тааный элек кезинде, анын «Кайдыгерлик» деген ырын ырдап чыгып, элге тааныштырган. Ошондон кийин, Шайлообек Дүйшеев деген акын бар турбайбы деп, эл тааный баштаган. Р. Отунбаева президент болуп турганда Ш. Дүйшеевдин 60 жылдык маарекеси белгиленди. Аны республикалык телеканалдан кеӊири кѳрсѳтүштү. Мен үйдѳ олтуруп кѳрдүм. Ш. Дүйшеев Сагынбекти (Момбеков) маараке тоюна чакырбай коюптур. Бирок мааракеде Сагынбектин Ш. Дүйшеевдин сѳзүнѳ жазылган, «Аппак кар» деген ырын балдар ырдашып, Шайлообекти залдан сахнага жетелешип чыгышып, ак кебезден жасалган ак карды тегереништи. Ушул ыр Момбековдуку эле деп эч ким айткан жок. Мен ошондо Шайлообекке тийишип тамашалуу ыр жаздым. Анткен себебим, мен жаш кезде Шайлообек менен КМУнун журналистика бѳлүмүндѳ бирге окуган элем.
Шайлообек Дүйшеевге
«Арабадан ыр» жаздыӊ.
Турмуш менен сырдаштыӊ.
«Эсиӊе келди» окуп,
Далай жанды ыйлаттыӊ.
Анан Дүйшеев болгончо,
Эчен кыйын кырды аштыӊ.
Жетимдин тартып азабын,
Жетишпей жүрүп жашадыӊ.
Унуттуӊ эски чокойду,
Чыкканда элге атагыӊ.
Ѳчү жок сенде атамын.
Чындыкты Шаке айтамын.
Кыргызга тарап казалыӊ,
Ыр менен бирге жашадыӊ.
Дүӊ кылып бүтүн кыргызды,
Маараке тойду жасадыӊ.
Бир кезде чогу бир жүргѳн,
Сакеӊди эске албадыӊ.
Же бийликтен корктуӊбу,
Салат деп Саке чатагын.
«Аппак карды» жаӊыртып,
Ырдап чыкты балдарыӊ.
Момбеков автор эле деп.
Бир ооз да эстеп айтпадыӊ.
Чоӊ акырдан жемди жеп,
Чоӊдордон белек алганыӊ,
Чуркабай, баспай калганыӊ.
Гүлдѳй бер Шаке жашагын.
Угула берсин атагыӊ.
Байдылда, Токтогул сыйлык,
Манас орденин алганыӊ,
Кубантат бизди ар дайым.
Бирок Шаке абайла,
Кѳтѳралбай дѳѳлѳттү,
Астында калып калбагын.
Сагынбек мени Т. Бекболотов менен тааныштырам деп жүрүп жетишпей калды. Кыргыздын таланттуу патриот акыны Т. Бекболотов 67 жаш курагында, февраль айында кайтыш болду. Биз(Сагынбек экѳбүз) Тургунбектин тажиясына жер тайгалак болгондуктан кечигип бардык. Тургунбекти жайына алып кетишиптир. Сагынбек экѳбүз ѳкүрүп кирдик. Тургунбектин балдызы биздин каршылыгыбызга болбой, бизди үйгѳ киргизди. Дасторкондо олтуруп Тургунбектин балдызы, Сагынбектен «жездемдин ырын ырдап берсеӊиз» деп ѳтүндү. Мен ѳмүрүмдѳ майытка бата кылып барып, ырдаганды кѳргѳн эмесмин. Сагынбек Тургунбектин «Чарчадым» деген ырын ырдап жиберди. Ошол жерде олтургандардын баары ыйлашты. Мен да ыйлап жибердим. Ошондо жолдо келе жатып , мен Т. Бекболотовго арнап, ыр жаздым.
Тургунбек Бекболотовго
Айылда жашап бир акын.
Ыр жазган козгоп эл дартын.
Жабылып сага тең эмес,
Калаада жүргѳн миң акын.
Ыр жаздың кѳркѳм ай жаркын.
Дебедиң бирѳѳ таңгалсын.
Чындык үчүн чеп болгон,
Элимде сендей барбы акын.
Карыткан заман эл салтын.
Бузулуп турган эл наркын.
Калыгул болуп сен айттың,
«Зоолудан» сактан деп калкым.
«Шам алдында толгондуң».
«Бурганак» сындуу ойлордун.
Селт эттик «Муздак тамчыга»,
«Кечиккен ырлар» том болдуң.
Аралап ырдын кѳч башын.
Талантың менен сѳз бактың.
Калкалап калкан тосо алгыс,
Шамшардай ѳткүр ыр жаздың.
Кѳйгѳйүн элдин ырдапсың.
Булбулдун үнүн тыңдапсың.
Ойлосо ойдон кетпеген,
Кай жактан жүрүп ыр таптың.
Бийигин тоонун бастыңбы.
Кѳркѳмүн гүлдүн жаздыңбы.
Алыкул, Хафиз, Хаёмдон,
Алтынын сѳздүн каздыңбы.
Бийикке учуп барыпсың.
Шумкардай аба жарыпсың.
Билгизбей жүрүп байкатпай,
Жүрѳккѳ отту жагыпсың.
Жылдыздай күйүп жаныпсың.
Эртерээк учуп алыпсың.
Чыкканда жаңы чокуга,
Сапарды неге карыттың.
Ѳссѳ деп мекен ѳзгѳрүп.
Мезгилдин каарын сен кѳрүп.
Артынып жүрүп эл жүгүн,
“Икардай” ѳчтүң ѳрттѳнүп.
Жарыгы элең жылдыздын.
Дулдулу элең чындыктын.
Чыркырап чындан кайтпаган,
Туйгуну элең кыргыздын.
Дебеди кесел жашасын.
Тарттырды тагдыр азасын.
Ѳтсѳ да ѳмүр ѳкүттѳ,
Ырыңда жашап жатасың.
Сагынбектин чыгармачылык даремети азыр да ѳчѳ элек. Сагынбек азыр да ѳз күчүндѳ. Сагынбектен азыр да бийлик коркот. Сагынбекке арнап убагында Т. Бекболотов ыр жазган. Мен да Сагынбекке арнап ыр жазып жүрѳм.
Жан дүйнѳм мокоп, кирдеди дебе
Элим деп Саке эзилип жүрдүӊ.
Ѳз элиӊ үчүн отко да күйдүӊ.
Элиӊдин арман, кайгысын ырдап,
Башыӊа далай азапты үйдүӊ.
Кыргызга келди эркиндик дедик.
Бийликти баалап кимдерге бердик.
Бийлигиӊ кѳрсѳ нысапсыз экен,
Сатышты баарын калтырбай тердик.
Куурулуп заман, пейилдер тарып.
Жукарып жону, кыргызыӊ карып.
Кудайым деген кур калган эмес,
Бир күнү тийээр элиме жарык.
Акыйкат учту кѳздѳрдѳн кайып.
Жулунган жандар алышты байып.
Бийлиги колдо, байлыгы коомдо,
Адамдар калды ыймандан тайып.
Турмушуӊ кургур капталдан уруп.
Түгѳнбѳс түйшүк, жокчулук жулуп.
Эӊсеген элим акыйкат кайда?,
Жанымдан безгим келтирет туруп.
Кыргыздын уучу кур эмес дешет.
Сабалап кыял, дүйнѳнү кезет.
Элим деп күйгѳн азамат бардыр,
Кыргыздын күткѳн келкели келет.
Ѳкүнүп Саке жүрѳктү эзбе.
Акыйкат барын унутпа элде.
Кыргызыӊ кыйын күндѳрдү кечкен,
Бардыгы турат али да эсте.
Жан дүйнѳм мокоп, кирдеди дебе.
Баркымды баалап, билбеди дебе.
Эл үчүн талбай күрѳшкѳн жандар,
Акыры жеӊген илгери деле.
Бул дүйнѳ бизге кимдерден калган.
Бийлиги, мансап бардыгы жалган.
Акыйкат жеӊип, акыры сѳзсүз,
Бир күнү болот бизде да майрам.
Эмесе Саке чыгармачылык жолуӊдагы ары түйшүктүү, ары оор сапарыӊ байсалдуу болсун. Кыргыз элиӊ үчүн талыкпай эмгектене бер. Сага узун ѳмүр жана кажыбас кайрат калайм. Кеч болсо да ѳтүп кеткен 60 жылдык маарекеӊди куттуктап досуӊ Кабыланбек.
( Балкыбеков Кабыланбек )
1-ноябрь 2016-жыл Талас облусу Бакай-Ата айылы.
КОММЕНТАРИЙ КАЛТЫРУУ