ММК ДАЙДЖЕСТ

 

— Адахан Кимсанбаевич, казак президенти Нурсултан Назарбаевдин биздин президенттин Европада сүйлөгөн сөзүнө жооп бергенин көрсөңүз керек. Суроо берген журналист Алмазбек Атамбаев “Евроньюс” телеканалы аркылуу “2010-жылы казактар чек арасын жаап, бизге блокада кылганда адам өмүрү кыйылган күндөр болгон” деп айткан сөзүнө токтолду. Мен дагы биринчи суроону президентибиздин ошол сөзү тууралуу бергим келип жатат. Президенттин коңшу мамлекетке доомат койгону туура эле болдубу?

— Мен көп жолу ушул теманы мисал келтирип айтып келдим. Эгер кошунаң тынч болбосо, ал жакты сөзсүз бекемдейсиң. Жаман иш чаралар болуп жаткан болсо бала-чака ошону көрбөсүн, андан таасир албасын дейсиң. Ошол сыяктуу ар бир мамлекеттин башчысы, журт атасы деген сезими бар киши чек араны бекемдейт. Ошондуктан “Сен чек араны жаап алдың” деп доомат айтышка эч кимдин эч кандай укугу жок. Жаңы жыл тоскондо Кытай дагы эки жумалап чек араны жаап коёт. Эгемендик майрамы келе жатканда Өзбекстан дайым чек арасын жаап келет. Кыргызстан баардык жагын жалжайтып ачып койгон болсо эле силер дагы биздей болгула деш керекпи? Өзүн-өзү сыйлаган, өзүнүн коопсуздугун көзөмөлгө алган мамлекет сөзсүз түрдө ар кандай окуяларга каршы ар кандай чараларды көрүүгө укуктуу. Ал үчүн доомат коюуга акыбыз да жок. Доомат коюу эл аралык аренадагы маданиятсыздыктын белгиси, дипломатиядагы туура эмес иш. Жакшы киши, жакшы кошуна үйүнүн ичиндеги же кошунасы менен болгон чырды бүтүндөй ааламга жар салбайт. Аны шашпай акылы, сабырдуулук, туугандык сезим менен чечип алыш керек. Ал сөздү Европага барып айтканда Европа жардам берип жибермек беле? Ал сөз эмне максатта айтылды? Эмне максатта айтылганы айткан кишиге маалым. Бизге маалым эмес.

— Президентибиз “Казактар чек араны жаап коюп адам өлүмү болуп кетти” деп баса белгилеп айтты. Бул деген чоң доомат да, туурабы?

— Бул жоопкерсиздиктүү билдирүү. Эч кандай сынга туруштук бере албай турган жеңил ооздук. Жакшы эмес көрүнүш. Казактын жетекчиси Нурсултан Назарбаев өтө акылман аксакал киши да, ага көңүл бурбай, тек гана күлүп койду. Ошол күлкүнүн ичинде тонналаган ойлор бар. “Буга жооп берүүнүн кажети деле жок, мен ал деңгээлге түшкүм келбейт, ал кишиден эмнелерди гана укпай жүрөбүз, айтып эле келатпайбы”- дегендей түр калтырды.

— Нурсултан Назарбаев “Кандай адам гана болбосун ойлонуп сүйлөш керек” деген сөздү айтты. Ушул сөздү кандай чечмеледиңиз?

— Бул сөздү эчен кылымдардан бери эле кыргыз айтып келет. “Ойлонбой сүйлөгөн онтобой өлөт”, “Ойноп сүйлөсөң да ойлоп сүйлө”, “Жаактан жаңылган турбайт, туяктан мүдүрүлгөн турат” дейт. Назарбаев туура айтты. Ар бир жерде ойлонуп сүйлөш керек. Ар бир сөздүн аркасында жоопкерчилик бар. Ал үчүн сөзсүз президент болуштун кажети жок. Жөнөкөй инсан катары да ойлонуп сүйлөшүң кажет. Айткан сөзүңө өзүң ээ болуп, жооп беришиң керек. Бул кыргыздын каада-салты. Мусулманчылыкта “гыйбат” деп коёт. “Гыйбат”- бул оор күнөө. Акыретке барганыңда өзүңдүн бир тууганыңдын этин жеген менен бирдей болгон күнөө. Бирөөгө күнөө артканда дагы канча жолу ойлонуп артасың, бүтүндөй мамлекетке күнөө артышка чоң жоопкерчиликти сезүү керек. Назарбаев саясатта боло берет дегендей кылып күлүп койду, бул ал кишинин улуулугу.

— Казак президенти “Саясатчы, эл башкаруучу болуу үчүн пилдин терисиндей калың тери керек” деген жакшы сөздү айтты. Бизде бийлик башындагы башчыларды, саясатчы болуп оппозицияда жүргөндөрдө деле пилдин терисиндей калың тери болбой жатпайбы?

— Бүгүнкү заманда саясатчы гана эмес, адам болуш үчүн да пилдин терисиндей калың тери зарыл. Себеп дегенде жалаң ушак-айыңдын, жалгандын, арамдыктын айланасында калып калганда, ошолордун баарын көрүп сабырдуулук менен гана жашаш керек. Сабырдуулук-бул момун мусулмандын абдан чоң бир касиети. Сабырдуулукту аябай бийик деңгээлге көтөргөн кыргыз философиясында “Сабырдын түбү сары алтын” деген керемет айтылган сөз бар. Тилекке каршы, бүгүн көпчүлүгү сабырдуулукту алсыздык, коркоктук катарында кабыл алышат. Азыр дүйнө оодарылып калбадыбы. Кедей болсоң күлкү, чындыкты айтсаң келесоо, болгонду болгондой айтып койсоң тынчтык бербеген киши катары кабыл алат. Бай, ууру болсоң кыйын, эки жүздүү болуп кетсең азамат катары көрүнүп калбадыңбы. Мейли, сен соодагерсиңби, калемгерсиңби, саясатчысыңбы сабырдуу болгон жакшы. Мамлекеттин жетекчиси болуу үчүн сөзсүз пилдин терисиндей калың тери керек. Башка мамлекеттин жетекчилеринин дарегине айтылып жаткан сөздөрдү карап көргүлөчү. Алар баарын көтөрөт. Кошуна мамлекеттин президентин эмне деп айтты эле, ал киши жооп бердиби? Жооп берип, төмөн түшкөн жок. Себеп, “Акылы тайкы, жоопкерсиз кишилер менен айтышпа” деген акылмандык сөз бар. Биринчиден, анын деңгээлине түшөсүң, экинчиден, өзүнүн маданиятсыздыгы менен баары бир сени жеңет дейт. Ошондуктан улуу кишилер дөдөбай кишилердин сөзүнө көңүл бурбайт. Муну пил менен чиркей дегендей салыштыруу катарында кабыл алсак боло берет. Чиркейдин чакканын пил байкабайт да.

— Сиз мындан бир аз мурун Москвага барып, ал жактагы мекендештерибиз менен жолугуп келдиңиз эле. Кечээ жакында Алма-Ата шаарына ошондой эле жолугушууга барып келдиңиз. Сыртта жүргөн мекендештерден “Кыргызстан ЕАЭБге киргени туура чечим болду, биздин абалыбыз өзгөрүп кетти” деген сөздү уга алдыңызбы?

— Андай баса белгилеп айтып аткан жери жок. Алар ушул кезге чейин деле эптеп күн көрүп келген. Бир гана жери каттоого туруу жагынан же болбосо жумуш издеп табуу жагынан сөзсүз түрдө жеңилдиктер болот. Андан маселе жок. Ал жактагылардын жагдайы бираз-бираз өзгөрбөсө, биздин жагдайыбыз кыйындабаса андан жакшырып кеткен жери жок. Кыйындабаса деп айтканымдын себеби, бизге ошол уюмга кирбеген өлкөлөрдөн ташылып келүүчү буюмдардын саны кескин түрдө азайды. Алардын баасы көтөрүлдү. Турмуштук салыштырууну алып карасаңыз, мындан эки жыл башта эмне деген тойлор өтүп жатты эле, азыр андай тойлор жок. Бул чөнтөгүңө жараша ышкыр дегенди билдирип калды. Биз үнөмдөгөнгө бираз мажбур болуп калдык. Башта жаңы жабылган навайчынын нанындай тарап жаткан жаңы курулган батирлер бүтпөй туруп сатылып кетчү. Азыр 30 ай пайызсыз үстөгү жок алгыла десе дагы киши чыкпай жатпайбы. Аны салыштырыш үчүн Илимдер Академиясында экономика институтунун директору болуштун кереги жок. 200 миң тоннадай жер жемиштер Кыргызстандан чыкпай калды. Бул кыргыз айыл чарбасына болгон чоң сокку. Себеп, биздин дыйкандар өндүргөн жер жемиштер алар койгон талапка жооп бербейт деген шылтоо. Ал шылтоонун ичинде саясат бар. Мындай шылтоо болбошу үчүн Өкмөт иштеши керек эле. Тышкы саясат ордунда болушу керек. Анын күңгөйү менен тескейи бирдей. Жыргап кеттик деген деле киши жок. Туура эмес болду деген да көп адам болбоду. Ырас, биримдикке кирдиңби, пайдасын көбүрөөк көрүүгө аракет кылыш керек болчу. Нурсултан Назарбаев “Мен Кыргыз Өкмөтү үчүн да иштегенге убакытым да, каалоом да жок” деп айтпадыбы. Туура айтты. Эмне бизге бирөө иштеп бериши керекпи? Же бүтүндөй аалам Кыргызстанды багам деп ант ичкенби? Эмне үчүн бөлөктөр иштеши керек? Өзүбүздүкүлөр кайда карап жүрүшөт? Азыр дагы жолдун курулушуна 70 млн доллар акча бөлүндү деген маалыматты окуп жатам. Айланайын, анын бермейи бар. Кантип берет? Же акыркы күндөрүм калганга чейин алып калайын деген саясат жүрүп жатабы? Биз байкабай өзүбүздүн мойнубузга сыйыртмакты илип жатабыз. Мына, азыркы азаматтардын жүргүзүп жаткан тышкы жана каржы саясаты.

— Башка саясатчыларга караганда журналистика чөйрөсүн жакшы түшүнөсүз. Путин бизге жасаган ырасмий иш сапарынан соң, биздин президент элчилерден ишеним кат алып жатып сүйлөгөн сөзүнөн кийин орустардын “Коммерсант”, “Лента РУ”, “Фергана РУ” сыяктуу маалымат сайттары кыргыз президентин мыскылдап, шылдыңдагандай түр калтырган макалаларын жарыялады. Ушул да тышкы саясат катуу чыңалууга барып кептелгенинен кабар береби?

— Кабар бермек түгүл ушуну токтотосуңар, же болбосо адам болгулачы деген ишарат. Мыскылдап жазып жаткандарын мен да окуп жатам. “Фергана РУ” деген сайтында эмнелерге гана салыштырбай жатат. Байыркы Римде өзүнө-өзү жооп бербеген Калигула деген император болгон. Ал дагы ушунчалыкка жетип, өзүнүн минип жүргөн атын сенатор кылып дайындаган. Ошону менен салыштырып жазып жатат. Мен кыргыз жараны, атуулу катарында сөзсүз түрдө намыстанам. Чоң жыйындарда дагы Кыргызстандагы боло берчү окуялар дешип коюушууда. Көңүлгө албагыла дегендей болуп атпайбы. Эсепке кошулбай калган мамлекет болуп жатпайбызбы. Ар бир жерде мисал катары колдонулган мамлекет болуп баратпайбызбы, болгондо дагы терс жагынан. Бул тышкы саясатыбыздын ордунда эместиги. Тышкы саясатты жүргүзүп жатабыз деп канчалык кыйкырышпасын, дени соо киши антип мактана албайт. Себеби, мактанаарлык эч нерсебиз жок.

— Тышкы саясат туруктуу болуп жатат деп азыркы президенттин аппарат башчысы болгон Сапар Исаковду “Манас” ордени менен сыйлабадыбы?

— Тышкы жана ички саясатыбыз да оор маселе бойдон турат. Жеңил-желпи саясат жүргүзүүнүн натыйжасында бир дагы мамлекет менен терең ишеним артылган мамилебиз жок. Түркия менен болгон мамиле аябай эле бузулду. Казакстан менен мүмкүн болушунча бузганга аракет болуп жатат. Дагы бир жолу рахмат айтам, пилдин терисиндей калың териси, керемет акылы бар казак президенти тентек инисине кечиримдүү болуп, көп нерселерди жасап жатат. Сыртка чыгып калса же сизге окшогон калемгерлер менен жолукса кошуна мамлекеттер менен салыштырып, көптөгөн туура эмес сөздөр чыгып кетүүдө. Сен өзүң кимсиң? Кайсыл жетишкендик менен жогор жактан карай аласың? Айланайын, тийбе, сындабай эле койчу! Пайдаң тийбесе да зыяныңды тийгизбечи! Ар бир айткан сөздүн зыяны сөзсүз тийет да. Ошондуктан аябай абайлаш керек.

— Ислам Каримовдун дарегине ойлонулбай сүйлөп койгондун азабынан 6 жылдан бери Өзбекстан менен болгон мамиле кескин начарлап кеткенин эч ким жокко чыгара албайт. Каримов чек араны чычкан өткүз кылып тосуп салды эле, биз коргондун ичинде калгандай абалда калганбыз. Өзбектердин азыркы президенти бизге туугандык, кошуналык мамилени көрсөтүп жаткандай болуп жатат. Эки өлкөнүн ортосундагы көшөгөнүн ачылышы убактылуу эле болуп калбайбы? Сизде кандай ынаным бар?

— Шавкат Мирамановичтин президент болуп келгени кандайдыр бир үмүт отун жандырат. Башта андай үмүт жок эле деген сөздөн алысмын. Ислам Абдуганиевич дагы өз мамлекетинин, өз элинин залкар, керемет инсаны. Өзбекстанды эч кимге көз каранды кылбастан бутуна тургузуп, агрардык-индустриялдык мамлекеттердин катарына кошуп койду. Мамлекеттин алтын корун, байлыгын, куралдуу күчтөрүнүн күчүн карап көргүлө. Бул жагынан Каримов Өзбек мамлекети үчүн эбегейсиз чоң иш кылып кетти.

Ал киши бирөөгө жагабы-жакпайбы анын маселеси. Шавкат Мираманович жаңы муундагы жетекчи. Бул эми алтымыштын кырынан өткөн киши. Сөзсүз түрдө көз караш башка. Анын ыргагы, темпи бөлөк. Ал тездик. Улам-улам облус шаарларды кыдырып, тез-тез жыйындарды өткөзүп, ар бир маселе боюнча чыгып сүйлөп жатканына баракелде дейсиң. Кошуна мамлекеттерге жасаган мамилелери, сүйлөгөн сөздөрү да абдан жакшы. Биригүүгө, кызматташууга, чек араны ачууга жасалып жаткан аракеттерди кош колдоп колдоо керек. Бул кишинен сүйлөгөн бир канча сөздөрүн атайын карадым. Убактылуу дегенден алысмын. Себеп, ишеним ошондой. Ал киши бүгүнкү замандын агымын туура түшүнүп жатат дагы, өзүн-өзү коргондоп, өзгөчөлөнүп алып өсүп-өнүгүү мүмкүн эместигин сезип жатат. Озбек президентинин кадамын убактылуу эмес, концептуалдуу деп айтсак болот. Өкмөттүк жыйынында сүйлөгөн сөзүн уктум, аны программасы катарында кабыл алдым. Эң туура маселелерди коюп жатат. Түркмөнстанга жасаган иш сапары. Москвага баратат. Казакстан менен болгон мамилесин караңыз. Ар тараптуу караганда концептуалдуу маселелер менен кетип бара жатат.

— Биздин президент тышкы саясатта бир эле ойлонулбай айтылган сөз менен мамилени бузуп койсо болорун далилдегендей болду да. Мындан кийин да дагы бир ойлонулбай айткан сөзү менен мамиле бузулуп калсачы?

— Мунун айткан сөзү менен мамиле бузулбай деле калды. Мен мисал кылып айткандай пил менен чиркей сыяктуу болуп, көңүл бурбай калбадыбы. Ар кандай макалалардын чыгып башташы көңүл бурбай калгандын бир себеби. Мага Шавкат Мирамановичтин бир сөзү жакты. “Бизге тирешүүчүлүк керек эмес, бизге кызматташтык керек. Бизге эрегишүүчүлүк керек эмес, бизге биригишүү керек” деген сөз айтты. Бул мааниси терең сөз. Эрегишүү, тирешүү шайтандын иши. Ал сөздү тышкы саясатта дагы негизги ураан катары колдонсо болот. Биз эч ким менен эрегишпейбиз, бирөөнүн алдында биз кыйынбыз деп айтпайбыз, тек гана аны иш үстүндө ганы көрсөтүшүбүз керек деген сөздү айтты. Борбордук Азиядагы ар бир мамлекетте байкалбаган, башкалардын алдында канчалык доспуз деп айтканы менен тымызын көкүрөк тирешүүчүлүк болуп келген. Бул киши ачыктан-ачык ошол тирешүүчүлүк биз тараптан болбойт деп айткандыгы чоң маселе.

— Өзбекстан менен Казакстанды суу менен камсыздап келген Нарын дарыясы бизден башталат эмеспи. Нарын дарыясына ГЭСтерди курууга Өзбекстан каршы болуп келген. Бул маселе да оң жагына чечилет деп үмүт артсак болобу?

— ГЭСтер курулабы-курулбайбы ал бир гана өзүбүздөн көз каранды. Биз канчалык даражада тил табышып сүйлөшө алабыз? Мен 1995-жылы депутат болуп келсем, ошондон бери айтып келе жатам. Өзбекстан менен тил табышып сүйлөшө ала турган инсан керек. Биз сөзүбүзгө турушубуз зарыл. Чымчыктын саясатын жүргүзбөшүбүз кажет. Алар менен кызматташуу жөнүндө сүйлөшүп алып, сыртка чыкканда кошуна мамлекеттердин системасы мындай деп сындай башташат. Алардын системасы менен сенин кандай жумушуң бар? Сен ар бир мамлекет менен жекеме-жеке мамиле түзүшүң керек. Мисалы, менде кандай гана кишилер бар. Алардын баары менен мамиле кылам. Бирин-бири көрсө кол бербей тургандары жок эмес. Бул ошолордун жеке проблемасы. Мен ар бир кишиден жакшы жагын көрүшүм керек. Кандай кишилерди кечирбесең болот? Ууруну, жетим-жесирлердин акысын жегенди, сөзүндө турбаган кишилерди. Ушундай кечирбей турган касиеттери барлар менен байланышпай койсоң болот. Ошол сыяктуу эле ар бир мамлекеттин оң жана терс жактары болот. Кандай болгон күндө дагы башка мамлекетти окутууга, сындаганга биздин укугубуз жок. Муну билишибиз керек. “5 жыл ичинде жок дегенде бир ГЭСти куруп, ачып берип кетсем деген оюм бар”- деп айтпады беле.

Ал эмес биринчи агрегаты бүтүп калган Камбар-Ата‑2 ГЭСинин экинчи агрегатын бүтпөй койду го. Ошону эле бүтүп койгон болсо чоң иш болбойт беле. Тескерисинче ошол кездеги жасалган иштерди сындап, тепкилеп, жамандап келбедиби. Мамлекет өз күчү менен ГЭС курса боло турганын далилдеген. Мындан сырткары студенттик курулуш отряддарын жандандырганбыз. Биринчи жылында студенттер 90 млн иштеп тапса, экинчи жылында 130 млн иштеп табышкан. Ошол студенттерди Сочиге олимпиадалык курулуш иштерине жибергенбиз. Анын баары токтободубу. Кана ошол студенттик отряддар? Кана Камбар-Ата‑2 ГЭСинин экинчи агрегаты бүткөнү. Жок дегенде бир мектепти жылыта турган чакан ГЭС куруп койгону кана? Баары курулай жалган сөз. Кичинекей чакан ГЭС куруп койгондун ордуна кыргыздын мойнуна 37 млн доллар карызды илип коюп кетип баратат. РусГидронун ГЭСтин курулушуна деп 37 млн доллар берген акчасынын дайыны жок. Кайда кетти, ал акчаны ким табат?

— Тышкы саясат, бөлөк өлкөдөн карыз алуу боюнча дагы президенттин “Мен турганда карызга акча алып алгыла. Менден кийинки президентке береби-бербейби” деп айткан сөзү бар. Сырттан келген инвестиция же жардам деп коёлу, бир гана президенттен көз каранды болуп, кийинкилерине ишенич жаралбай калабы?

— Мамлекетти талкалоо жолуна түшкөндөгү негизги идеология ушул болуп калат. Россия чачырап ыдырап атат, ар бир республика өзүнчө эгемендүү болобуз деген кыймылдар башталып калды деген учурда Ельцинди сактап, коргоп калабыз дегендер “Сырттан келген инвестиция Ельцин үчүн берилип жатат. Ельцин кетсе инвестиция токтойт” деп коркуткан. Мен кетсем бербей коёт дегени дагы ошондой. Инвестицияны кишиге бербейт, ошол мамлекеттин экономикалык программасына, жер алдындагы байлыктарын эске алуу менен берет. Союз ыдыраганга чейин Горбачевге берилип жатат деп келсе, андан кийин Ельцинге гана берет деп чыгышкан. Путин келип ошолордун баарын токтотподубу, сырттан келген инвестициянын кереги жок дебедиби. Россияны орус өкмөтү башкарбай ЭВФ, Дүйнөлүк банк башкарып, пенсияны качан, канчага көтөрөсүң дегенди ошолор чечип калган. Алар келгенде аэропорттон көздөрүн карап жалдырап тосуп алат эле. Аларсыз жашай албай калган. Кыргызстан азыр ошондой. Ошол жолду басып өтүп баратабыз. Сырттан келген карыз алмайды токтотушубуз керек. Биз ички ресурсубузду топтоп, ички күч менен кетишибиз керек.

— Путин президент болуп келген жылдары эле кирешелүү ишканаларды мамлекеттин карамагына алуу менен ишин баштаган. Бизде тескерисинче болуп, кирешелүү болгон ишканалар сатылып, болгондо дагы жең ичинен жарыбаган тыйынга кетип жатпайбы. Маселен, азыр “Мегакомду” сатыкка чыгарып сата албай убара тартууда. Путиндин саясаты менен биздеги саясатты салыштырып болбойт го?

— Сатыкка алып чыкканда дагы инвестиция жумшай турган кишилерге эмес, өзүнүн жан-жөөкөрлөрүнө кетип жатпайбы. “Бишкек арак заводу” эмне болду? Азыр “Мегаком” боюнча маселе чыгууда. Буга окшогон тармактар көп. “Кумтөр”, “Жерүй”, “Талды-Булак”, “Макмал”. Санай берсең мындай нерселер толуп жатпайбы. Ошолордун кадырына-баркына жетпей, тескерисинче аларды банкротко алып барып, андан кийин жеке колго өткөрүп берүү аракеттер болуп жатканы жалган эмес. Бул иш шайтан куугандай тездик менен жүрүп жатат. Мен бул система жарабайт деп башынан баштап какшап айтып келем. Өкмөттүн кереги жок, президент жоопкерчиликти жеке керт башына алсын деп айтам. Башка мамлекеттер ошол жол менен өнүгүп жатышат. Швейцария менен бизди салыштырып карап көргүлө. 8 млн калкынын саны бар өлкөдө депутаттардын саны болгону 46. Жеринин аянты болгону 41, 29 миң кв км. Бюджети биздики 1 млрд доллардан араң ашса, ал жерде 246 млрд доллар, бизде 30га жакын министрлик болсо, аларда 7 гана министри бар.

— Бизде кереги жок министрликтер, бирин-бири кайталаган кызматтар толтура экенин баары эле билет да. Мисалы, бирөөнүн короосундагы койду, кампасындагы данды санап олтургандан башка дыйкандарга жарытылуу кеңеш айта албаган айыл чарба министрликтерине окшогон министрликтердин кереги барбы?

— Аларды атайын кызматка айлантыш керек. Бизге биринчи кезекте суу министрлиги зарыл. Ошол суу министрлигинин алдындагы азык-түлүк департамент кылып койсо болот. Бизде экологиялык жактан мыкты деген азыктарды өндүрүп, башка мамлекеттер менен келишимдерди түзүп, аларга түз жеткирип берүү менен байыганга көзүм жетет. Аябагандай чоң кызмат пайда болот. Жолдун боюнда туруп алып дарбыз-коон, помидор, капуста саткандардын баардыгын мамлекет сатып алып, сыртка чыгарышы керек. 2007-жылы Белоруссиянын Коргоо министрлиги “Бизге 50 миң тонна жашылча жемиш керек” деп буйрутма берген. Биз ошонун 15 пайызын да таба алган эмеспиз. Бир мамлекеттин Коргоо министрлигинин керектөөсүн камсыздай албаган эле айыл чарбабыз бар. Ушундан кайда сатабыз деп канча көйгөй жаратып жатат. Иштин көзүн тапса эле баары кетет.

— Мурун Энергетика министрлиги болуп турганда электр тармагындагы майда бөлүмдөр аз болгон. Азыр бөлүмчөлөр көп болуп, уурдоого шарт түзүлүп калбадыбы?

— Депутат Абыт Ибраимов “Аскар Акаевич, эмне дегенди түзүп жатасыз? Холдинг эмне деген түшүнүк? Хо-ол үй деген. Тар чөйрөнүн кызыкчылыгы үчүн энергетика тармагын түзүп жатасызбы?” деп сессияда сүйлөгөн. Анда түшүнгөн эмес. Ураа-ураа, кабыл алышыбыз керек дегендер бүгүн да акыл үйрөтүп жүрөт. Ошондо каршы чыккан бизге бүгүн да сын айтып келе жатышат. Бийлик өзгөрүп кеткен жок, ошонун калдыктары, уландылары келет. Биз ар дайым Казакстан менен Өзбекстанга биздин электр энергияны сатып алгыла деп келгенбиз. Биринчи жолу акыр замандын белгиси катарында Кыргызстан Казакстандан бизге электр энергиясын бергилечи деп суранды. Мына, кыргыздын энергетика тармагынын жердин түбүнө кирип кеткендиги.

— Мүмкүн бул дагы үлкөн адамдардын балдарынын жашоосуна шарт түзүп берүүнүн жакшы жолу болсо керек да?

— Аны менден жакшы билип турасыңар. Баардык нерсени Мадумаровдун оозу менен айттыра бербестен, мактап жазып жүргөн кыйындардан ушул суроолорду берип сурагыла, мага караганда ошолор ичине кирип жакшы билишет.

— Сиз Акаев менен Бакиевди алып келишибиз керек деп айттыңыз эле. Кечээ эле Аскар Акаев интервью берип, өзүмдүн жериме эле сөөгүм коюлса дегендей сөздү айтыптыр. Дагы деле ал кишини алып келиш керек деген пикирдесизби?

— Мен позициямды саясий конъюнктурага жараша өзгөртпөйм. Мен ким болгон күндө дагы кыргыз баласы кыргыз болуп жаралгандан кийин кыргыздын жеринде жүргөн жакшы деп айткам. Сөөгү да кыргыздын жеринде калганы жакшы. Кандай гана жамандык кылбасын Жараткандан жазасын алышат. Жараткандан катуу жазаны пенде бере албайт. Пенденин күнөөсүн канчалык жашырып койгон болсоң, Алла-Таала акыретте сенин да күнөөңдү ошончолук жашырат дейт. Ханы качкан элдин куну качат деп коёт. Кунубуздун качып жатканынын себеби да бирибиздин артыбыздан бирибиз кууп жүргөндө болушу керек деп ойлойм. Алар келгенден кийин кечиримди элден сурашы керек. Кечиримди калдайган кыргыз эли берет, бийлик бербейт. Кечирим сурап алгандан кийин кетирген катачылыгына жараша жазасын тартышсын. Бирок, ыйласа да, күлсө да, ач болсо да, ток болсо да өзүбүздүн касиеттүү жерибизде басып жүрсүн, касиеттүү жерибизге сөөгү берилсин. Эч кимге бөтөн элде, бөтөн жерде күн кечиргенди каалабайм. Биз Исхак Раззаковдон кийин чоң сабак алышыбыз керек. Алар дагы көгөрүп олтуруп албай, элден кечирим суроого тийиш.

— Бул Аскар Акаевди чучугуна жеткизе сындаган депутат Адахан Мадумаровдун пикириби?

— Мен сындасам, киши бийликте турган кезинде сындайм. Киши бийликтен кетээр замат токтотом. Ошол кезде эле “Жарадар болуп калган арстандын үстүнө чөөлөр чыгып ойносо да болот” деп айттым эле. Кезинде Акаевдин көзүн тике карай албагандар баатыр болуп эмне деп кыйкырып чыгышты. Бакиевге эки ооз сөз айта албагандар кыйкырып чыгышпадыбы. Кезинде Бакиевдин үйлөрүн, сыйлыктарын алып алган кээ бир артисттер не деген кошок кошуп ырдап чыгышты. Бул абийирсиздик, уятсыздык. Анда алган сыйлыгыңдан баш тарт, ошол киргизген батириңди тапшыр, жийиркенич менен таштап кой. Ошондо “Баракелде, азамат экен” дейсиң. Эки жүздүүлүктү токтот айланайын. Мен инсан катары экөөсүнө тең жаман сөз айта албайм. Акаев кыргыздын бактысына жаралган керемет окумуштуу. Өзүнүн окумуштуулук багыты менен кете берсе, бул киши баа жеткис окумуштуу болмок. Мүмкүн үй-бүлөдө жакшы атадыр, бирок мамлекет жетекчиси катарында жарабайт деп айтчумун. Жеке инсандык касиетине тийчү эмесмин. Курманбек Бакиевди дагы балпылдаган кыргыздын накта жигити, көкүрөгүндө кири жок, мүмкүн кайгысы ишенчээктик. Ким жакшы сөз айтса, ошого ишенип жүрдү. Ачуу сөз айтып койсо, аны душман катары карап калып жаткан учуру болуп жатты. Кемчилиги жок эч ким жок. Менин кемчилигим жок дегендин өзү чоң күнөө. Пенде болгондон кийин баарыбызда кемчилик бар. Бакиевге “элин аткан” деген сөз жармашты. Ага да макул. Бирок, мен Шамиль Атахановдун сүйлөгөнүн “Ютубдан” көрдүм. Ал “Баарыбыз коркуп турганда, аял киши болсо да Роза Отунбаева “аткыла” деген буйрукту берди” деп сүйлөп жатат. Мен кезинде Отунбаеваны өзүн-өзү шайлап алган президент деп айткам, 6 жыл өткөндө Атамбаев ошол сөздү айтты. Мен калп айтыптырмынбы? Жок. Референдум болбоду, Ош менен Жалал-Абаддагы түтөп жаткан үйлөрдүн түтүнү токтой элек, бул абдан жаман көрүнүш деп кыйкырсам эч ким укпай койгон. Атамбаев референдум өтпөдү, эч ким келген жок деп айтты. Азыркылар Отунбаева бийликтен кеткенден кийин эми айтып жатышат. Мен ал сөздү азыр айтпайм. Бүгүн Атамбаевге акты ак, караны кара деп катуу сындап жатамбы, эртең Атамбаев бийликтен кеткенден кийин азыркы жанындагылар “Мындай болчу, мени чакырып алып минтип айткан” деп эзип чыгат. Ошол мезгилде мен аны коргойм, тийбегиле дейм. Эр болсоң учурунда айт. Кызматтан кеттиби тийбе, сөз айтпа, сындаба, кемчилигине тийишпе.

— 2010-жылы ок борбордук бийлик олтурган ордого келген адамдарга каршы ок атылганы чындык. Аны эч ким тана албайт. 2002-жылы Аксыда ээн талаада бара жаткан элге ок атылбады беле?

— Туура, 2010-жылы Ак үйгө асылганда ок атылды. Ал эми Аксыда Боспиек деген ээн талаада кетип бара жаткан элди атпадыбы. Ошол окуянын 15 жылдыгы белгиленип, анда мамлекеттик ишмер болуп сүйлөп жаткандарды көрүп уят дегенден башка сөз айта албайсың да. Ал жерге эстелик тургузуш керек деген маселе бүгүнкү күндөй менин эсимде турат. Абсамат Масалиевдин, Бейшебек Акуновдун, Николай Байлонун, Алевтина Проненконун, Ишенбай Кадырбековдун, Исмаил Исаковдун, Азимбек Бекназаровдун, Адахан Мадумаровдун айлыгынан тургузулган. Бир айлык маянабызды ошол үчүн берип, көмөк көрсөткөнүбүздө, Өкмөт ал жерди бербей, эстелик тургузганга караманча-каршы чыгышып, араңдан-араң эстеликти тургузганбыз. Эми ошол жерге кайсыл беттери менен басып барып сүйлөп жатат?! Эстелик үчүн салымды карапайым калк кошкон. Мамлекет бир тыйын да берген эмес. Тескерисинче, жерди дагы бербейбиз деп чыгышкан. Анын ачылыш аземинде дагы биз эмне деген кордуктарды көрдүк. Мен түшүнбөйм, андан илгери эле мультимиллионер болгон адамдар ошол эстеликке салым кошуп койсо болот эле да. Кезинде ошол жерге баргандан чоочуп, үркүп жүргөндөрдүн баары кечээ ошол жерге жыйналып алыптыр. Мен аларды көрүп туруп уялдым. Алар Боспиек деген жерди атап коюштан качышкан. Ошол жердеги кайгыны көрүп бергилечи деп Жогорку Кеңештин залына видеону коём деп жатканда, “Кокуй, Кудай сактасын” деп качып чыккандар ошол жерде турат. Заманыңа баракелде. Мына тарых кандай болуп өзгөрүп жатат. Бүгүн тыйыны барлар Дача-СУдагыларга барып кабар алдыбы? 17 үй экен. Бирден үй салып беребиз деп чыга турган кыргызда 17 ишкер жокпу? Эгерде парламенттик шайлоо жылы болгондо анда чыгышмак. 10–15 видео камераны алып алышып жүрмөк. Азыр да кээ бир азаматтар тоонун арасына барып, аркасынан камераны ээрчитип алып жүрбөйбү. Алар камерасыз баса албайт. Булар адам үчүн бараткан жок, камера үчүн баратат.

— Сиз Аксы окуясын айтып жатып Абсамат Масалиевдин, Бейшебек Акуновдун кордук көргөнүн айтып жатасыз. Азыркы президент өзүнүн атаандаштарын же каршылаштарын “сасык саясатчылар, эл бузарлар” деп сындап келет. Азыркы оппозициядан кайсыл тарабы болбосун салмактуу болгон каршылаштарын, беттегенин бербей, каршылык көрсөткөнүнө карабай эстелик тургузгандарды Акаев деле “сасык саясатчылар, эл бузарлар” деп атаса болот беле?

— Орус тарыхында “Просвещённый авторитаризм” деген түшүнүк бар. Бул илимдүүлөрдүн башкаруусу. Акаевдин доору ошондой болчу. Илим бар жерде маданият бар. ал киши өтө жогорку маданияттуу болчу. Эч кимдин фамилиясын атап эч качан жеке кишиге асылчу эмес. Каймана түрдө гана айтчу. Кыргыз өзү сөздүн баркын каймана түрдө берет. Көчөдөгүдөй болуп ажылдашып айтышкан өзүнүн гана деңгээли. Ар бир киши өзүнүн деңгээлине жараша сөз айтат. Мен Акаевге 14 жыл каршы болсом, 14 жылда бир да жолу жаман сөз уккан жокмун. Жеке өзүңө асылган деңгээлге түшкөн эмес. Себеби, Акаев жогорку элита менен аралашып, жеке мамиледе болуп келген, интеллекти жогору инсан. Ал көчө баласы же соодагер эмес.

Булак: “Жаңы ордо”

 

— Руслан мырза, көпчүлүккө сиздин бул федерацияга кандайча президент болуп калгандыгыңыз кызык болсо керек. Спорт менен алектенчү белеңиз?

— Таэквондо спорту менен 12 жыл машыгып, 1-Дан даражасына жетип, Азиянын, Кыргызстандын чемпиону болгонмун. Мындан тышкары кулатуунун өзү менен да машыккам. 20 жашка чыккандан кийин окууну бүттүм, үй-бүлөлүү болдум, ишкерликке кеттим, анан спортту таштоого туура келди. Ортодо ишкердик менен алектенип көп жыл спорттон четте болуп калдым. Бул федерацияга президент боло электе эле спортчуларына колдон келген жардамымды берип эле жүрчүмүн. Бир күнү Эмил Токтогулов эрежесиз эр урушка вице-президент болосуңбу деген сунушту айтып калды. Сунуш түшкөндө көпкө ойлонуп анан макулдук бердим. Биринчи эле гремплинг спорту боюнча мелдеш өткөрүп бардым. Барсам 500 спортчу, залдын аурасын байкагандан кийин ушул спортту көтөрүшүм керек деген ойго келдим. Баш отум менен кирип кеттим. Бир жылдай Кыргызстандын кайсы бурчу болбосун белектерди көтөрүп жардам берейин деп барып жүрдүм. Бир жыл өтө электе эле Кулатуунун түзүүчүсү Темир Муканов, Эмил Токтогоновдор менен бирге “Кулатуунун дүйнөлүк клубун ачып, президенттигине Кыдырмышев Русланды коёлу”-деп сунуш кылышты. Башында баш тартып кереги жок, ансыз деле жардам берем дечүмүн. Алар болбой бул спортту көтөрүү үчүн чын жүрөгү менен сүйгөн адам келиши керек деп эле болосуң деп коюп салышты. Андан бери эки жарым жыл өттү. Кыргызстан боюнча өзүнүн даражасын көтөрдү.

— Сиз келгенден кийин дүйнөгө чыгуу аракеттери башталды десек болобу?

— Ооба, атайын Америкадагы порталдарга спортчуларыбызды, өтө турган мелдештерибизди каттагандан кийин дүйнө жүзү биле түштү. Ар бир спортчунун өзүнүн баракчасы бар. Күнү-түнү спортчуларыбыз машыгып, аракет кылышат. Дүйнө жүзү биздин мелдештерди көргөндө “Аа Кыргызстан деген ушундай экен, жогорку даражадагы мелдештерди өткөрөт турбайбы”-деп билишет. Ошондуктан мелдештерибизди дүйнө жүзүнө окшоштуралы деп түстүү музыкаларды, чоң экрандарды жайгаштырып, көрүүчүлөр өздөрүн Америкада мушташ көрүп олтургандай сезишсин деп аракет кылдык.

— Жакын арада Грузия менен беттеш болот экен. Даярдык кандай?

— Ооба, 25-мартта Грузия менен беттеш өтөт. Буга чейин грузиндер 4 жолу келип үчөөндө утуп кетишкен. Кичине грузиндерден коркуп жүрчүбүз. Анткени аларда чоң акчалар коюлуп катуу машыгышат. Азыр коркунуч жок, анткени биздин балдардын дагы деңгээли өстү. Буйруса 10 грузин мушкери биздин 10 мушкерибизге чыгып беттеш өткөрөт. Ушул мелдеште утаарыбызга көзүм жетип турат. Чечняда өтүп жаткан мелдеште дүйнөлүк спорт каналдарынан баяндамачылар биздин спортчуларды мактап менин фамилямды да атап өтүшкөндө бул спортто жөн эле жүрбөптүрмүн деп ойлоп калдым. Ортодо Рамзан Кадыровдор “Азияны чаңдатып аткан бала ким көрөлүчү?”-деп конокко чакырып калышты.

— Рамзан Кадыров оңой менен дүйнөлүк спортчуларды конокко чакырбайт дешет?

— Биз барып учактан түшөөрүбүз менен атайын дайындалган машиналар менен тосуп алды. Алдыбызда араптар өтүп бара жатканынан ошолорго го десек жок бул машинага силер олтурасыңар деп калышты. Рамзандын өзүнүн “Колизей” деген чоң спорт клубу бар. Барып алдыңкы катардагы орундарга олтуруп ардактуу коноктордун катарына олтурдук. Мындан сырткары ардактуу орунда Рамзан Кадыров жана Россиянын белгилүү адамдары олтураарын айтышты. Руслан келчи бери деп өзүнүн жанына олтургузуп түз эфирден айтышса бул жакта олтургандар чалкасынан түшүп калышты. Рамзан Кадыров мамлекеттин президенти болсо дагы спортко жан дили менен берилгенине суктандым, таң калтырды. Уткан спортчусуна келчи деп кучактап белек берип, президент дух берип койсо күчү ого бетер көбөйөт. Ал мага “Руслан, азамат, спортту көтөрүп жатасың. Менден эмне жардам керек болсо айт. Спортту көтөрүшүбүз керек”-деп айтты. Бир айдан кийин Кыргызстандагы Рамзан Кадыровдун атасы Ахмат Кадыровдун жаркын элесине арналган мелдешти өткөрүүгө кириштик. Чечнянын спортчуларына кошулуп Рамзан Кадыров Кыргызстанга келем деп калганда “Рамзан Кадыровду тособузбу же мелдеш өткөрөбүзбү?”- деп коркуп жатсак келбей калды. Бизден чемпиондук курду утуп кеткен жигит барып Рамзанга кийгизди. Бул абдан чоң ийгилик болуп эсептелинет.

— Президенттер спортко өтө көп акча жумшайт. Капчыгы жука адамдар президент болуп дайындалбайт дагы. Бир жылда канча сом жумшап жатасыз?

— Мисалы башка федерацияларга келгенде өкмөттөн атайын жардамдар берилип, акчалар которулат. Ошондуктан башка федерациялардын президенти болуш жеңилирээк го деп ойлойм. Анткени мамлекет көмөктөшүп турат. Бизде болсо чындап келгенде коммерциялык спорттун түрү деп коюшат. Бирок биздин спорт спорттун профессионалдык түрүнө кирет. 2016-жылы 21 мелдеш өткөрүптүрбүз. Кулаттуу таймашын Ирандан, Москвадан, Казакстандан, Өзбекстанда өткөрүп келдик. Чындап келгенде мен эле каржылайм. Ашыкча акча бизде деле жок. Анча-мынча кредит алабызбы иши кылса акча табабыз. Бирок буйруса жыйынтык дагы жок эмес, бар. Бул мени абдан кубандырат.

— Дагы деле бул бойдон дүйнө кыдырууңуздар токтоп калбаса керек?

— Жок, буйруса жакын арада апрель айында Душанбеде мелдеш өткөрөлү деп жатабыз. Бир жолу мелдеште тажик жигит утуп алса олимпиада чемпионун тосуп алгандай тосуп алышты. 500дөй күйөрмандар, теле каналдар менен күтүп алышса таң калдым. Биздин чемпиондор утуп келишсе деле такси кармап үйүнө кетип калышат. 20-майда абдан чоң мелдешти Астанадан өткөрөлү деп сүйлөшүп жатабыз.

Булак: “Жаңы ордо”

 

Мультимиллионер саясатчылардын саясий аренадагы ордуларына акыры чекит коюлмай болду. Тагырагы, депутат же президент болуш учун алгач “күрөө” деген балээң болушу керек змес беле. Ии ошол системаны, алгачкы жолу чет жерлерде жан багып жургөн мигранттарыбыз буза турган болушту.

Анткени “күрөө” деген саясаттын артында, колунда жок, бирок мекенчил намысы бар, иштей тургандардын түшүнө кирбегендей суммалар жашырылган. Жашырганда эмне, бул дүйнөнү башкарган Еврейлердин, “башы иштебесе дагы байдын уулу бай болушу керек” деген бузуку саясаты. Албетте, андай аңкоолор өлкө башкаруу системасына келишсе, еврейлерге пайдалуу да. Мага ишенбесеңер азыркы Жогорку Кеңештен сурап көргүлө. Мына парламентке жалаң көпөстөр толуп алып, өздөрүнө ыңгайлуу мыйзамдарды кабыл алып жатканына нааразы болуп жатпадык беле. Эми жакында президенттик жарыш башталат. Канча талапкер болсо ошончолук бюджетке кө-өп акча түшөт деңизчи. Бирок, таңгөрүнүкү ал каражаттар пайдалуу иштерге, дареги менен тыйыны коробой коротулгандыгы тууралу ачык маалымат жеткиришпейт. Ошондуктан көпчүлүктүн ал каражат менен иши деле жок. Болгону ошол жарыштарда акчасын чачып жеңишке жеткен көпөстөр, Эл жер үчүн ак иштеп, берилген ишенимди актоого аракет кылбай калышат тура. Көрсө алар бирге экини кошкон бизнесмендер да, эми саясатты бизнес аренасына айлантышып, короткондорунан 2-3 эсе ашык табуу үчүн бийликке келишерин баарыбыз жакшы эле түшүнүп калдык. Мындан улам Садыр Жапаровду колдогон, чет өлкөлөрдөгү ар бир мигрант кыргыз жарандары 20 доллардан чогултуп беришмей болуптур. Мунун себеби, Садыке президенттик жарышка ат салышуу үчүн дал ушул “күрөөдө” маселе жаралган экен. Эми ага эле жан тарткыдай мигранттарга анчалык эмне кылып коюптур дээр чыгарсыңар. Анда түшүнүктүү болушу үчүн айта кетели. Кече жакында Садыр Жапа­ров, “Кумтөр” кенин иштеткен Канадалык “Центтера Голд” ишканасы өлкөгө экологиялык зыян алып келип жаткан учурун тастыктап, эл аралык сотко бергенин жакшы эле билесиңер да. Учурда аны жүзөгө ашыруу үчүн Кыргызстандын жарандарынан кол (петица) топтолуп жатат. Анткен менен бул ишти кыргыз бийлигинде тургандар аткарса таасири күчтүү болмок. Бирок, андай кайдан болсун.

Канадалык шылуундар ким бийликке келсе жашылбайлар менен азгырып, өз алтыныбыздан түшкөн пайда менен өз адамыбыздын көзүн тумандатып азгырып жатышса. Анан аткаруу, башкаруу бийликтери биригип алышып, мекен деген бирөөнү каралоого өтүштү. Тузак уюштуруп коюшкандыгы тууралу имиштерди чыгарып, Кыргызстанга 25-мартта келем деген Садыр мырзаны коркутуп ,келтирбөө аракетинде. Мындан улам түтөгөн кыргызым акыры чыдабады көрүнөт. Ошол Центераны сотко берүү боюнча, КМШ өлкөлөрүндө эмгектенип жатышкан Кыргызстандын жарандары менен жолугушуп жүргөн Са­дыр Жапаровду мигранттар минтип ажолукка түртмөлөй башташты. Эми “көп түкүрсө көл болот” дегендей, балким Садыр аванын президент болуу бактысы деле келип калгандыр. Андай болсо, анын буга чейинки президенттердей эсирип, эки сүйлөй албасы тур­ган иш. Антүүгө чама-чаркы дагы чектелет. Демек, мындан соң Жапаровдо намыс, ар болсо эл үчүн башы менен жер казып кул болуп бериши керек. Ант­кени башкалар өз акчаларын чачып, анысын элден сыгып алышат. Ал эми Садыр Жапаровдуку мында тескерисинче болушу керек. Элдин акчасын чачып бийликке келсе, кайра анысын элге бир нече эсселеп өз мээнети менен кайтарып бериши керек!

Булак: “Ачык саясат”

Үсөн Касыбеков, журналист:

-Бир гана К.Бакиев мамлекеттик төңкөрүш деп жатат. Калгандарынан элдик революция дегенден башка бааны жолуктура элекмин. Бир гана айта турган кырдаал, революциянын элге пайда-батасы тийдиби? Кеп ошондо болуп жатпайбы. Революциянын түпкү максаты элдин турмушун жакшыртуу болуп саналат да, туурабы.

Токтогул Какчекеев, саясат талдоочу:

-Революция деген бул партия же саясий кыймылдын негизинде уюштурулат, алардын программаларында революциялык төңкөрүшкө барганга жолду аныктайт, ошол аныктаманын негизинде элдин кызыкчылыгын чагылдырат, революциядан кийин кандай коом түзүлөт, кимдер бийликке келип, кандай социалдык шарттар болот ж.б. иш-чаралар каралат. Биздин эки революциябыз тең биз жактан революция деп аталганы менен, эл аралык илимий жана саясий коомчулукта төңкөрүш катары таанылат.

Жолдошек Бузурманкулов, милициянын полковниги

-Эми революция менен төңкөрүш экөөнүн бири орус, экинчиси кыргыз тилиндеги бир эле түшүнүк. Илгери улуу октябрь революциясын деле октябрь төңкөрүшү деп айтып да, жазып да жүргөнбүз. 24-март окуясынын кадырын түшүргүсү келгендер “төңкөрүш деп, көтөргүсү келгендер “револю­ция” деп жүрүшпөйбү “грамотный” болушуп. “Революцияны акылмандар ойлоп табышат, эр жүрөктөр жасайт, шылуундар пайдасын көрөт” – деп бечара еврей Карл Маркс айткандай, март төңкөрүшүнүн убайын “манты жеп отурган” көрбөдүбү.

Өмүрбек Абдрахманов, саясатчы:

-Бийликти шайлоосу жок тартып алуунун баары төңкөрүш. А эгер төңкөрүштөн кийин револю­циялык өзгөрүүлөр болсо, ал төңкөрүш революция деп аталып калат, биздеги эки төңкөрүш тең өзгөрүү алып келе алган жок. Ошон үчүн экөө тең төңкөрүш болгон…

Каныбек Иманалиев, Жогорку Кеңештин депутаты:

-24-март чет өлкөнүн жардамы менен ишке ашкан төңкөрүш болгон. Бийлик өзү да терс кадамдарга барып, окуяны оң жолго салуунун ордуна кайра тездеткен жана татаалданткан.

Кыяс Молдокасымов, тарыхчы:

– Албетте элдик революция болгон. Акаевдин үй-бүлөлүк, коррупциялык башкаруусуна каршы жалпы эл көтөрүлүп, бийликти тазалаган. Акаевдин кылмыштуу аракети азыркыга чейин өз баасын албай келет. Элден жашырып, жең ичинен жерлерди өткөрүп бергени, кен байлыктарды өлкөгө эмес, өзү менен өзгөгө иштеткени, өлкөнү бүлүндүрүп, талатып-тоноткону, талоончулардын, уурулардын жаңы муунун жаратканы, кыскасы кыргыз элине кыянаттык аракеттерине жалпы эл көтөрүлүп, Акаевди өлкөдөн куушту. Бирок “Алма сабагынан алыс түшпөйт” дегендей, Акаев менен табакташ, кызматташ болгондор революциянын жемишин уурдап алышты. Системалуу реформа жүргүзүп, таза коом, адилеттик башкаруу орнотконго эрки жеткен жок. Натыйжада элдин мүдөөсү толук аткарылбай, кайрадан көтөрүлдү.

-Курманбек Мамбетов, “Объектив” гезитинин башкы редактору:

-Революция, төңкөрүш маселелери боюнча адистердин ою кандай билбейм, мен бул маселени Улуу Октябрь революциясы деп аталып жүргөн 1917-жылдагы окуяларга салыштырып түшүндүрөөр элем. 100 жыл мурун өткөн революциядан кийин мамлекеттин башкаруу системасы өзгөрдү, монархия, жеке менчик деген жоюлду, бийликтен айрым адамдар эмес, бүтүндөй катмарлар (таптар деп койчу элек го) четтетилди, 2005-жылы бизде эмне болду? Болгону бир прези­дент кетти, экинчиси келди. Биринчи президенттин командасы дээрлик толугу менен саясаттагы, экономикадагы өз позицияларын сактап калды. Башкаруу система­сы өзгөртүлгөн жок, президенттин бийлиги ого бетер күчөдү. Бийликтин сот, парламент сыяктуу бутактарынын, өкмөттүн ыйгарым укуктары күчөтүлгөн жок, территориялык-административдик реформа жасалган жок. Ре­волюция деген сөз албетге, кооз угулат, мындай жыйынтык төңкөрүш дегенге караганда, айрым саясатчылардын кызыкчылыгына да туура келет, бирок кандай негиздерге таянып 24-марттагы президент алмашууну революция деп айтабыз?

Жалил Сапаров, журналист:

-2005-жылы 24-мартта чындап эле элдик революция болгон, себеби элдик нааразылыктар ар кайсы аймактардан башталып, ошол жактарда а дегенде эл­дик бийликтер орноп, анан га­на Бишкекке келген. Төңкөрүш болсо, дароо эле Ак үйдү ээлеп, бийликти бөлүштүрүп алуу бо­луп калат. Ошол март күндөрү бардык аймактарда эл көтөрүлүп, чыныгы өзгөрүүнү күткөн, бирок эл максатына жетпегени анык.

Токтайым Үмөталиева, укук коргоочу:

– Мамлекетгик төңкөрүш болгон, ал БУУнун 2005-жылдагы отчётунда бекитилген.

Президент Алмазбек Атамбаев да өзүнүн Евразиялык бирикмесинин президенттери Бишкекте чогулганда тастыктаган. Аскар Акаев 2003-жылы Өмүрбек Текебаевди ишенген саясатчысы катары Конституцияны өзгөртүү үчүн оппозиция тараптын өкүлү катары кошуп, Конституцияга өзгөртүү киргизет. Ошондон соң Текебаевге “Эмгек сицирген юрист” деген наам берет. Оппозициянын талаптарын аткарат. Куловду бошотууга да жол ачып берет. 2005- жылы оппозиция крим дүйнөнүн өкүлдөрүн өздөрүнө тартып, батыштан келген каражаттардын негизинде төңкөрүш жасашкан. Революция эмес, накта төңкөрүш болгон.

Булак: “Фабула”

 

— Курманкул Токторалыевич, кечээ Конституциялык мыйзамдар боюнча комитетте Кыргыз Республикасынын жазык-процесстик кодексине өзгөртүүлөрдү киргизүү боюнча мыйзам долбоорун талкулоодо Жогорку cоттун өкүлдөрү менен талашып кеттиңиздер, негизи сунушталып жаткан мыйзамдын эмнеси туура эмес?

— Өзүңөр күбө болдуңуздар, биздин комитетте кызматтык макулдашуу түшүнүгүндө жазык-процессуалдык кодекске жаңы бөлүм киргизип жатышат. Ал жерде кылмышка шектелүүчү тергөө менен кызматташканда анын жоопкерчилиги кандай болот? Муну демилгечилер кылмыштын бетин ачуу жеңилдейт, кылмышты тереңдеп изилдөөгө жана толук ачууга шарт түзөт деп айтып жатышат. Бул айтылышы түшүндүрмө боюнча негизи туура. Бирок бүгүнкү күндө колдонулуп жаткан жазык-процесстик кодекстин көптөгөн нормаларына дал келбейт. Мисалы, демилгечилер “жалгыз шектелүүчү болсо бул мыйзам долбоору жайылтылбайт”- деп айтып жатышат. Эгерде кылмышкерлердин саны бир нече болсо, ошолордун ичинен бирөөсү кызматташам деп прокурорго арыз менен кайрылып, ал токтом чыгарып, сотко алып барып каратып, кылмыштын материалдарына кошуп, ошол кызматташууга барган соттолуучуга карата кылмыш ишти өзүнчө бөлүп алып барса, сот ошол токтомду өкүм менен бекитип коёт экен. Кызматташуу жөнүндө макулдашууда көрсөтүлгөн жагдайлар аткарылганда шектүүгө же айыпкерге карата сот тарабынан колдонулуучу жазанын түрү жана өлчөмү көрсөтүлөт экен. Бул негизинен адилеттүү сот принцибинен тайгандык болуп калат. Өзгөчө оор кылмыштарда соттук териштирүү өтпөй, тергөөдө иликтенген материалдарды далилдебей туруп кантип сот өкүм чыгарат? Соттук териштирүүдө кылмыш иштин ичиндеги материалдар менен салыштырып, соттук териштирүүдөгү изилденген фактылардын негизинде ички туюмуна таянып чечим чыгарат. Соттук териштирүү жүргүзбөй соттогу тең укуктуулук, ачык айкындуулук принциптерин бузуп өкүм чыгарып жатпайбы. Кылмыш жаза кодексинде жаза чектөөнүн жалпы негиздери деген принцип бар. Жазаны чектеп жатканда судья оордотуучу жана жеңилдетүүчү жагдайларын карайт. Оордотуучу жагдайларга анын мурда өнөкөт кылмыштарды жасагандыгын, эгер уюшкан кылмыштуу топтор менен кармалса, оор кесепеттерге алып келсе, анда жеңилдетүүчү жагдай колдонулбайт. Демек бир эле кодекстеги эки башка норманын кайсы бирин сот колдоно алат. Менин суроомо Жогорку Соттун төрайымынын орун басары “карама-каршылык болсо мурунку нормага караганда кийинки норма күчтүүлүк кылып, жаңы норма колдонулат”- деп жооп берди. Андай талаптар мыйзамда көрсөтүлгөн эмес. Бир эле мыйзамда эки башка норма болсо, бул мыйзамдын ичиндеги карама-каршылыктарды, коллизияны, башаламандыкты пайда кылат. Сот эки норма турса кайсынысын колдонот? Мен берген суроолорума туура, так, мыйзамга дал келген жооп ала албай койдум.

— Бүгүнкү күндө сотторго нааразычылык айтылып жатат. Өзүңүз деле сот тармагында көп жыл иштегенсиз. Азыр бир дагы адам сотторго ишенбейт. Соттор мынчалык төмөн даражага кандай негизде, кайсыл катасы үчүн түшүп калды деп ойлойсуз?

— Мен баардык убакта ак, караны туура айтууга аракет кылам. Соттордун деңгээли өтө эле төмөн түшүп кетти дегенге дагы кошулбаймын. Беш кол тең эмес. Жалпы сот системасынын азыркы учурда кадыр-баркы түшүп жатат. Аны түшүрүп жаткан да өзүбүз. Мисалы, райондун бир судьясы жылына 800дөн ашык иш карайт. Анын ичинен беш же он өкүм, токтомдор бузулуп калса эле сот жаман. Калган 750 иши мыйзамдуу болуп эсептелинет да. Сот реформасын жасайбыз деп алты жылдан бери аракет жасап келе жатабыз. Соттордун курамы толук алмаштырылды, жаңы мыйзамдар, кодекстер кабыл алынды, аракеттер болуп жатат. Бирок өз деңгээлинде жыйынтык чыкпай жатпайбы. Себеби биз аракеттерди туура жасабай жатабыз. Сотторду реформалайбыз деп айтканыбыз менен сотторду алмаштыруудан уттукпу? Биз алардын материалдык техникалык базасын түзүп, социалдык абалдарын кепилдикке алып, эмгек маяналарын көтөрүп, коопсуздугун сактап, мыйзамдарды кодификациялоо менен гана реформа болду деп айта алабыз жана жыйынтык чыгат десек болот. Эгерде бүгүнкү судьянын айлыгы үй-бүлөсүн багууга эмес өзүнө да жетпей жатса кантип ал мыйзамдуу, адилеттүү чечим чыгарат. Биз адамдык факторду унутпашыбыз керек. Ошондуктан азыркы учурда сот системасында көйгөйлөр толтура. Бирок баардык эле сот мыйзам бузуу менен иштеп жатат дегенге мен кошула албаймын.

— Бүгүнкү күндө сөз эркиндиги боюнча талаш-тартыштар көбөйүп жатат. Сөз эркиндигине келгенде депутаттар журналисттерди, журналисттер депутаттарды күнөөлөйт. Деги эле Кыргызстандагы сөз эркиндигине кандай баа бересиз?

— Кыргызстанда сөз эркиндиги бар деп эсептейм. Бирок ошол эркиндикти ким кандай колдонуп жатат кеп ошондо. Ошол сөз эркиндиги деп алып жөнөкөй жарандар, саясатчылар жана журналисттер да аша чаап кетип жатышат. Адамдын аброю жана анын ишмердиги жөнүндө сөз болот. Адамдын аброюна эч ким шек келтиргенге акысы жок. Ал эми адамдын ишмердиги боюнча журналист албетте өзүнүн пикирин жазганга укуктуу. Кайсы бир адамдын кебете-кешпирин, кылык-жоругун, баскан-турганын жазган бул адамдык абройго шек келтирүү болуп саналат. Журналисттерге карата мыйзам бар, ошол талаптарды так сактасаңыздар эле сиздерге чоң аброй болмок.

— Жогорку Кеңеш мыйзамдарды пачкалап чыгарып жатасыздар. Бирок аны көзөмөлдөгөн адам жок болуп жатпайбы? Бул маселе деле бүгүн актуалдуу болсо керек. Чыгарып койгон мыйзам иштебесе анын кимге кереги бар?

— Негизи мыйзам кабыл алууга бир-эки жылга мароторий киргизип, мамлекеттеги болгон мыйзамдардын үстүнөн өкмөт менен бирдикте ревизиялап, карама-каршылыктарды жоё турган убакыт келди. Мисалы, Айыл чарба багытын эле алганда үч жүзгө жакын мыйзам бар. Аны ким толук билет? Ошондуктан мыйзам кабыл алууну токтотуп мыйзамдарды ирээтке келтирмейинче башаламандык, укуктук колизиялар, карама-каршылыктар боло берет. Экинчиден мыйзамды депутат эмес, өкмөт жазышы зарыл. Жогорку Кеңеш келген мыйзамды окуп, аны изилдеп, мамлекетке пайдалуу, таасири тийе тургандай кылып кабыл алышы керек. Ошондо гана биздин кабыл алып жаткан мыйзамдар жеткиликтүү иштейт. Мыйзам окуганда кыска, түшүнүктүү, туура жана так жазылышы шарт.

— Учурда биздин кээ бир саясатчыларыбызга мурдагы өзү иштеп чыккан мыйзамдар каршы иштеп койгон учурлар абдан көп кездешип жатат. Байкап жаткан чыгаарсыз?

— Бир адамдын же партиянын кызыкчылыгы үчүн эмес, мамлекеттин кызыкчылыгы үчүн иштей турган мыйзамдарды карашыбыз керек.

— Бирок ошол эле учурда кайсы бир адамдын же топтун кызыкчылыгы үчүн иштелип чыккан мыйзамдар жок деп айта албайсыз да?

— Жок, айта албайм. Жогорку Кеңеш бир адамдын, же партиянын кызыкчылыгы үчүн эмес, мамлекеттин кызыкылчыгы үчүн жана Конституциянын принциптерине дал келген мыйзамдарды кабыл алышы керек.

Булак: “Жаңы ордо”

 

Өлкөбүздө мамлекеттик ишканалардын эмгек жамааттарында моралдык-психологиялык климатты бузган, элдин нааразычылыгын пайда кылган жана кадрлар арасындагы тирешүүлөрдү жараткандар бузукулар менен ушакчылар. Бүгүнкү күнү «Кыргызаэронавигация» мамлекеттик ишканасынын жамааты транспорт жана жол министрлигинен ишкананы ар түрдүү кийлигишүүлөрдөн сактоонун чарасын көрүүсүнө муктаж.

«Кыргызаэронавигация» мамлекеттик ишканасында бүгүнкү күнү мурдагы жетекчилик тарабынан кетирилген кемчилдиктерден арылып, соңку төрт жылдан бери өндүрүштүк иш бир кылка жүрүүдө. Азыркы учурда өлкөбүздө стабилдүү иштеп жана динамикалуу өнүгүп келе жаткан мекемелердин бири да “Кыргызаэронавигация”. Акыркы төрт жылда эле ишкананын таза кирешеси төрт эсеге жакын көбөйгөндүгү буга далил. Бирок, ишкананын эмгек жамааты жана профсоюз уюму мекеменин ичинде ушак сөздөрдү таратып, айрым кишилердин интрига жүргүзгөн аракеттерине тынчсызданып жаткан учуру. Анткени, ишкана жамааты ички-тышкы жагымсыз кийлигишүүлөрдү каалабайт.

2016-жылдын жай айынан тартып эле С. Жоробаевдин «ишкананын жетекчилигине мен келем, маселе чечилген», — ​деген сөзү авиация тармагында таркап келген. 2016-жылдын аягында «Кыргызаэронавигация» мамлекеттик ишканасынын генералдык директорунун мурда жок, атайын ал үчүн түзүлгөн орун басарлык кызматына келгенде, мурдагы ушак-айыңдардын ишке аша баштаганы билинген. Анын жок орунду түздүрүп келиши эле эмгек жамаатына моралдык-психилогиялык жактан терс таасирин тийгизип, тынчсыздануусун жараткан. Жок орунду жаратып, асмандан түшүп келгендей эле бир киши заматта олчойгон орунга олтуруп калса баары эле таң калат да.

Ушак-айың Сатыгул Жоробаевдин ишканага келиши менен андан бетер күчөгөн. Жоробаев Сатыгул деген ким? Ал милициянын мурдагы кызматкери. 2007–2013-жылдары «Кыргызстан» авиакомпаниясы ачык акционердик коомунун Үрүмчүдөгү (КЭР) өкүлү болуп иштеп турганда, анын ишиндеги айрым бир себептери менен кайра чакыртып алышып, «Эйр Кыргызстан» ОАОсынын ички режими жана коопсуздугу бөлүмүнүн начальнигине коюшкан. Бүгүнкү күнү бул компания банкрот абалында, Мамлекеттик мүлктөрдү башкаруу фонду тарабынан сатыкка коюлуп жатканы белгилүү.

Штаттык расписаниеде жок орунду түздүрүп, артык баш чыгымды жаратып, анын келишинин себеби кокусунан эместир. Көрсө, Жоробаевдин Транспорт жана жолдор министри Ж. К. Калиловко жердешчилик гана эмес, жакын тууганчылык жайы да бар деген сөздүн чындыгы бар окшойт. С. Жоробаев Генералдык директордун зарылчылыгы жок орун басары кызматына келгенинин жоопкерчилигин бир аз дагы сезип койгон жок. Тескерисинче анын келиши менен эмгек жамаатында интригалык оюндар күч ала баштады.

Кызматкерлер арасында «жогорку кызмат адамдарынан байланышым бар»-, деп жогорку жетекчилердин айланасындагылардын атын атоо менен ал жакында «Кыргызаэронавигация» мамлекеттик ишканасынын генералдык директору болорун ачык эле айтып, мактанып келгенин ишкананын кызматкерлери тартынбастан айтып берет. Ал тургай бул маселени «Гавайи» кафесинде сый көрсөтүп, өзүнө тааныш болгон суйкайган сулуу адамды ортомчу кылуу жолу менен чечип койгондой сөз жүргүзчү тура. Муну дагы ишканадагы кызматкерлер айтып жүрүшпөйбү. Мунун чын-жалганын өзү эле билбесе, биздин билгенибиз ал ушундай түр көрсөтүү ыкмасын жакшы өздөштүргөндөй.

Ушундай эле жол менен 2011-жылы «Кыргызстан» авиакомпаниясынын Кытай эл республикасынын Үрүмчүдөгү өкүлү болгонун, Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин мурдагы төрагасы менен кол телефонго чогуу түшкөн сүрөтүн көрсөтүп, жакын байланышта экенин кеп кылып жүргөн деп айтышат. Тааныш-билиш менен кызмат орунду, башка маселени чечкенди өтө жогору баалап, өндүрүштү жана жамааттын моралдык-психологиялык абалын эске албаган немени кантип министрлик колдоого алды экен?! Абада учууда адам өмүрүнүн коопсуздугун камсыз кылган өтө маанилүү иш тууралуу бир дагы түшүнүгү жок, аэронавигациялык-өндүрүштүк маселелерди козгоодо компетентсиз, авантюризмге, интригалык оюндарды уюштурууга ык койгон адам ушундай жооптуу кызматты аркалоого татыктуубу?!

Ишкананын эмгек жамааты мамлекетибиздеги коррупцияга каршы күрөшүү саясатын чын дилден колдойт. Тилекке каршы, өкүнүчтүүсү С. Жоробаев сыяктуу кокусунан келип калган кадрлар тармакты талкалаары бышык.

Ошондуктан, аэронавигациянын эмгек жамааты Жоробаев Сатыгулдун катышуусу менен ишканадагы интриганы токтотууну талкуулаган жыйын өткөрүшкөн.

Талкуу учурунда сөз сүйлөгөн кызматкерлердин айрымдарынын пикирин берели.

Бутабаев К. Ш. «Кыргызаэронавигация» мамлекеттик ишканасынын генералдык директорунун 1-орун басары:

— Биздин жамаатта 700 адам эмгектенет. Өндүрүш абдан татаал жана олуттуу. Жоробаев Сатыгул мен сени жакшы билем. Сен тармак боюнча адис эмессиң. Үчүнчү орун басарды атайын сен үчүн ачышканда эле бизде «эмне үчүн ачылды?» деген суроо пайда болгон.

Жакыпбаев М. А. Генералдык директордун орун басары:

— Авиация чөйрөсүндө өткөн жылдан тартып эле «Генералдык директорлукка бирөө келет имиш» деген ушак сөз таркалган. Сатыгул Базарбаевич, сиздин мекемеге кызматка келишиңиз менен ушак сөз жөн жерден айтылбаганы ачыкталды. Эмгек жамаатта силердин келишиңер менен интригалар жана жагымсыз моралдык-психологиялык кырдаал күчөдү. Генералдык директордун кызмат орду мамлекеттик мыйзамдардын, ишкананын Уставынын негизинде, жамааттын пикирин эске алуу менен жогорку мамлекеттик органдар тарабынан чечилет.

Илипаев К. Б, Учууну радиотехникалык камсыздоо борборунун начальниги:

— Жамаатын нервине тийген жагдайдын түзүлүшү өкүнүчтүү. Анткени, бул иштин сапатына терс таасирин тийгизет. Мен жана жамааттын көпчүлүгү сиз тууралуу начар билебиз. Ошондуктан, эл менен таанышып, кайсы бир мезгилге чейин иштесеңер болмок.

Бобков А. Д, башкы инженер:

— Туруктуу иштеп жаткан жетекчиликти алмаштыруунун кандай кызыкчылыгы бар? Турмуштук тажрыйбаман билем, жетекчини негизсиз алмаштыра берүү өндүрүшкө терс таасир берерин айткым келет.

Ишкананын келечекте өнүгүүсү боюнча программалары, пландары түзүлгөн. Ошонун негизинде иштеп жатабыз. Бизге жетекчибиздин алмашуусунун кереги жок.

Мамбеталиев Б. Д, Профсоюз комитетинин төрагасы:

— Сизди жок кызмат орунду түзүп дайындаганда эле жогорку кызмат адамдары менен байланышыңыз бардыгы сезилген. Ошол күндөн эмгек жамаатында моралдык-психологиялык кырдаал бузулган. Ырас, бул кызматка келген соң жулкунбайлык, өндүрүштүн өзгөчөлүктөрүн өздөштүрүү үчүн жок дегенде 1–2 жыл иштөөңөр керек эле.

Атакуев Т. М, Бишкектеги аба кыймылын тейлөө борборунун начальниги:

— Мен 40 жыл иштеген ишкананын тагдырына кайдыгер карай албаймын. Кандай гана эмгек жамааты болбосун, андагы моралдык-психологиялык абал чоң мааниге ээ. Кайсы бир адамдын келиши менен эмгек коллективди кара булут каптап, интиригалык оюндар, ушак-айыңдар жүрсө, ал адамдын ким экендигин айгинелейт. Ушунун бардыгы Жоробаев Сатыгул менен байланышып турат.

Исмаилова К. К, кадрлар бөлүмүнүн начальниги:

— Жоробаев Сатыгулдун бул кызматка дайындалышы Транспорт жана жолдор министрлигинин аброюн төмөндөттү. Анткени, дайындоодон башта анын кесипкөйлүгүн, компетенттүүлүгүн жана башка сапаттарын карап көрүш керек эле. Биздин ишканада кызмат орундарына татыктуу адамдар иштеп келүүдө. Азыркы иштеп жаткан жетекчилик бизге өз ишин билгендиги менен жагат.

Акматов К. И, Нөөмөттүн начальниги:

— Мен үчүн Жоробаев Сатыгулдун бул кызматка келиши түшүнүксүз болгон. Билишимче, мамлекеттик ишканаларды башкарууну жакшыртуу боюнча өкмөттүн токтомуна ылайык ишкананын штаттык бирдиктери кыскартылыш керек эле. Тескерисинче, аэронавигация боюнча түшүнүгү жок, кесипкөй эмес кишинин 3-орун басар болуп дайындалышы көп суроолорду жараткан. Жогорку жетекчи органдардагы жетекчилердин келиши менен ишкана-мекемелердеги жетекчилеринин кадрдык алмашуусу баш-аламандыкка алып келүүдө. Учуулардын жана адамдардын коопсуздугу үчүн жооп берген биздин мекеме үчүн мындай башаламандыкка жол берүү кечиримсиз.

Жогорудагы талкууда сүйлөгөн 20дан ашык кызматкер ушундай эле ойлорун айтышкан. Негизинен, алардын пикирлерине караганда, азыркы иштеп жаткан жетекчи ишканада моралдык-психологиялык абал туруктакташтырып жана өндүрүштүк-финансылык көрсөткүчтөрдүн өсүшүн жаратып келген. Ошондуктан, «Кыргызаэронавигация» мамлекеттик ишканасынын азыркы жетекчисин алмаштыруунун зарылдыгы жоктугун жогорку органдардын жетекчилери эске алат деп ишеним артышат.

Булак: “Жаңы ордо”

 

Ырынан чыры көп болуп, саясий теманын негизин түзүп калган “Мегаком” тууралуу ар түрдүү сөздөр көп. Уюлдук компаниядан бир нерсе өнөп калсак деген адамдардын да уюгу ушул жерде экени барган сайын ачыкка чыгып жатат. Өкмөт “Мегакомду” ачык аукционго алып чыгып, сатып алчу кардар таппай убара. Багы ачылбаган “Мегаком” үчүнчү ирет сатыкка коюла турган болуп, баштапкы баасы 1 млрд сомго төмөндөдү. Азыр чет элде жүргөн Садыр Жапаров 2010-жылдан кийин депутат болуп турганда ушул уюлдук компаниянын тегерегинде иликтөө жүргүзүп, ошондо эле көп фактыларды айтып чыккан экен. Анда анын сөзүнө эч ким кулак салган эмес. Бүгүн анын айтканы чындыкка дал келип туру.

— Садыр мырза, сиз “Мегаком” боюнча кенен иликтөө жүргүздүңүз эле. Эл билбеген кандай махинацияларга күбө болгонсуз?

— Ооба, 2010-жылкы ыңкылаптан кийин убактылуу өкмөттөгүлөр “Мегакомду” экиге бөлүшүп, 49 пайызын дароо улутташтырышып, 51 пайызын чөнтөк кызыкчылыктары үчүн жең ичинен сатып жибергенге аракет башташкан. Алар үч топ болушкан. Биринчи топ ошол мезгилдеги президенттин тобу, экинчи топ премьер-министрдин тобу, үчүнчү топ парламенттин тобу. Үчөө үч башка тарапка сатабыз деп аракет кылышкан. Ар бир топтун сатып алуучу кардарлары ар башка тараптар эле. Бир күнү эле кандайдыр бир жолдор менен “Мегакомдун” бир топ кагаздары менин колума тийип калды. Терең изилдеп чыгып, сессияда көтөрүп, баардык кагаздарды 120га көбөйтүп, депутаттарга таратып салдым. Президентке да, премьер-министрге да, спикерге да “Мегакомду” толук мамлекетке алгыла, сатпагыла” деп айттым. Ошону менен бир топ убакытка чейин сатылбай токтоп турду. Кийин байкасам сот аркылуу сатканга аракет кылып башташыптыр. Дароо эле сотторду чакырып алып дагы айттым. Кимде ким “Мегакомдун” 51 пайызын башка бир мамлекеттин олигархына берилсин деген чечим чыгарып берген болсоңор, 20 жылдан кийин да жооп бересинер, өзүңөр камаласыңар деп аларга да бирден копия бердим. Ошону менен 2014-жылга чейин бир дагы сот карабай келди. 2014-жылы айлалары жок 51 пайызы дагы мамлекетке өтсүн деген чечим чыгарышты. Бүгүн “Мегаком” 100 пайыз мамлекеттики болуп турат.

— Эмил Каптагаев 100 пайыз улутташтырууга каршы болгон деген элеңиз. Ошол киши жалгыз эле ошондой чечимге келет беле?

— Жок. Ал киши жалгыз андай чечимге келе албайт эле. Ал киши президенттик топко көз каранды гана чиновник болгон.

— 15 млн доллар алып алышкан деп айткансыз. Кимдер кимден акча алышкан?

— Ар бир топ ар кандай суммада соодалашуу жүргүзүп жүрүшкөн. Бул сумма үчүнчү топтун кызыкчылыгы болчу. Калган эки топтун кызыкчылыгы канча сумма экенин айта албайм. Эгер комиссия түзүп, баарын иликтеп чыксам, анда эки топтун да канча суммада сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп жатканын билип коюш оңой эле болмок. Тилекке каршы комиссияга башка депутатты төрага кылып шайлап коюшкан.

— Орустардын кандай кызыкчылыгы болгон?

— Алардын кызыкчылыгы “Мегакомду” толук сатып алыш болгон. 51 пайызын мына ушундай жолдор менен алса, калган 49 пайызын биздин өкмөт жүз миллион долларга сатмак. Ортолорунда ушундай жашыруун келишим болгон.

— Бүгүн “Мегакомду” 13 млрд сомго баалап аукционго коюп жатат. Бул компания дагы сатылышы керекпи?

— «Мегакомду» сатуу бул чыккынчылык! Эл душманы гана сатат. “Мегаком” “Кумтөрдөн” кийинки эле салыкты ири суммада төгүп, өнүгүп жаткан мекеме. Жылдык салыгы 4,5 миллиард сомго чейин жеткен. Азыр эми аны атайылап банкрот кылып атышат. Аукционго койсок клиент чыкпай жатат деген шылтоо менен баасын дагы 1 миллиард сомго ылдыйлатышты. Кыскасы илгерки алып койгон акчаларын актап, карыздарынан кутулуш үчүн эптеп инвестор аттууга сатып жибериш болуп атат.

— Текебаев дагы ушул компаниянын тегерегиндеги чуудан кийин камакка алынды. Сиз иликтегенде ал кишинин орус ишкеринен акча алып, компанияны алып берүүгө жардам берери аныкталганбы?

— Мен толук иликтей алган эмесмин. Себеби, комиссиянын төрагасы башка болгон. Бирок Текебаев орус ишкери менен соодалашып акча алган дегенге ишенбейм. Текебаевди камаш үчүн эле тапкан шылтоосу ушул болду окшойт. Эгер чындап эле күнөөлүүлөрдү камай турган болсо анда баарын камаш керек. Бул иш боюнча жыйырмага жакын чиновниктер камалыш керек.

— «Ата-Мекендин” 3 депутатын “Southfild Management” компаниясына 51 пайызын алып берүүгө аракет кылган деп айыптап жатышат. Ошол компания тууралуу сизде толук маалымат барбы?

— Бул компания жанагы үч топтун бирөөсү менен соодалашып жүргөн компания болчу.

— Үч топтогу адамдардын аттарын так эле атап койбойсузбу?

— Ал үчүн комиссия түзүлүшү зарыл. Мен комиссиянын башчысы болуп барып, “Кумтөрдөй” кылып толук текшеришим, далилдерди жыйнашым керек. Андан кийин анан атасам туура болот. Азыр атап койсом четинен сотко берип жатып калышат да. Кана далилдериң дешип. Мен далилдерди жыйнаганча төөнүн куйругу жерге тийет. Себеби, мен азыр эч ким эмесмин. Мага эч ким өз убагында жооп берип, кагаздарды беришпейт.

Булак: “Жаңы ордо”

 

 

Президент Алмазбек Атамбаев 15-март күнү Афганистан Ислам Республикасынын, Индиянын, Кот-д’Ивуар Республикасынын, Латвиянын, Эфиопиянын атайын жана ыйгарым укуктуу элчилеринен ишеним баракчаларын кабыл алып жатып бир топ саясатчылардын дарегине сын айтып, чымчылап өттү. Равшан Жээнбековдун дарегине президент тараптан “Жаңыдан эгемендүү болуп, алсырап жаткан өлкөбүздү Акаич менен кошо тоногон Равшан Жээнбеков коргойт экен да кыргыздарды? Ушул сасык саясатчыларга кантип ишенесиңер, урматтуу журналисттер?”- деген сөз айтылды. Президент өзү “жалган-жалаа жапканды, ушак таратканды токтотуш керек” деп айтып жатпайбы. Биз дагы президенттин айтканы чындыкка дал келиши керек деп эсептеп, өзү сындаган Равшан Жээнбековдун дарегине айтылган сөздөрдү түз суроо кылып узаттык. Баары чындыкты билүүгө тийиш эмеспи.

— Равшан мырза, президент элчилерден ишеним баракчаларын кабыл алып жатып сиз тууралуу “Жаңыдан эгемендүү болуп, алсырап жаткан өлкөбүздү Акаич менен кошо тоногон Равшан Жээнбеков коргойт экен да кыргыздарды? Ушул сасык саясатчыларга кантип ишенесиңер, урматтуу журналисттер?” деп айтты. Президент айткандай Акаич менен кошо мамлекетти тоноп, канча байлыкка жеткенсиз? Так жооп берсеңиз.

— Президент Атамбаевдин өзү айткандай “сасыктыгына” эл дагы, оппозициялык саясатчылар дагы көнүп деле бүттүк да. КТР, ЭлТР жана 5-каналын пайдаланып ушак, калп, жалаа жана туура эмес маалымат таратып атканы президенттин кадыр-баркына, статусуна туура келбеген кадам. Ал киши минтип айтыптыр деп жооп кылыштын деле кереги жок.

— Кыргызды коргогонго сиздин укугуңуздан кимдир бирөө ажыратканбы?

— Ар бир кыргыз жараны сөз эркиндигин, журналисттердин укугун жана эгемендүү массалык маалымат каражаттарды колдоосу жана коргоосу зарыл. Анын ичинде мен дагы. Биз бул баалуулуктарды жыргаганыбыздан коргобойбуз. Бул баалуулуктар биздин күнүмдүк турмушубуздун, социалдык-экономикалык абалыбыздын жакшырышына, бийликтин эффективдүү иштешине түздөн-түз тиешеси бар.

— Саясатчылар сасык жана жыттуу болуп бөлүнөбү? Сасыгына ишенбей жыттуусуна ишениш керекпи?

— Элден алыстап калганда мурдагы президенттер дагы оппозициялык саясатчыларды жамандап, камап баштачу. Атамбаев дагы алардын кейпин кийди. Убакыт, тарых кимдин кандай экенин эртели-кеч көргөзөт.

Булак: “Жаңы ордо”

“Ата Мекен” фракциясынын депутаты, мурунку башкы прокурор  Аида Салянова менен акыркы мезгилдеги саясый кырдаалдар тууралуу баарлашып, кызыккан суроолорубузга жооп алдык.

–Аида Женишбековна, Текебаев камакка алынгандан кийин “Ата Мекен” партиясындагы кылмыш иши козголгон депутаттарды да Текебаевдин тагдыры күтүшү мүмкүн деген божомолдор айтылып жатат…

-Толук мүмкүн. Анткени, бүгүнкү бийлик күчүн, убактысын каралаганга, жалаа жаап камаганга короткондон көрө өлкөдөгү чечилбей жаткан социалдык, экономикалык көйгөйлөргө коротсо болмок. Ага кудурети жетпейт. Ошон үчүн козголгон кылмыш иштер бул элди алаксытуу бир жагынан, экинчи жагынан саясий атаандаштыкты жок кылуу, аны менен бирге мыйзамсыз иш аракеттер үчүн жоопкерчиликтен качуу.

–Текебаевге тагылган алдамчылык, коррупционер деген айыптоолору бүгүнкү элдин ага болгон ишеничин солгундата алабы? Эмне бийликте Текебаевге андан башка каршы коё турган аргументтери жок беле?

-Мыйзамдуу жол менен Өмүрбек Текебаевге эч бир айып угуза алышмак эмес. Анткени, ал киши мыйзамды туу туткан киши. Ошол себептен кылмыш ишин жалаң фальсифика­ция менен негиздешти. Биринчиден, 1 миллион доллар доо боюнча, Россиялык бизнесмен кантип мүлк маселелерине тиешеси жок адамга ушунча акчаны берип койсун? Экинчиден, 2010-жылдын 12-июлунан баштап Өмүрбек Текебаев Убактылуу Өкмөттөн чыгып жумушсуз кал­ган экен. Тергөөчү кантип айыпты кызматтык абалы менен колдонгон деп угузду? Кайсы мыйзамдын негизинде? Анан эң негизгиси Маевский “июлдун башында Текебаев Москвага келип менден акча сураган” дейт. Текебаев болсо июлда Москвага барган эмес экен. Июлдан мурунку дагы, кийинки дагы (июнь, август) айларында барбаптыр. Мына ушундай кылмыштуу жол менен бийлик Өмүрбек Текебаевди күнөөлөөдө.

–Бүгүн сиз парламентке “Ата Мекен” партиясы аркылуу келгениңизге өкүнбөйсүзбү, балким башка партия менен келсеңиз буга окшогон жагдайга кептелмек эместирсиз…

-“Ата-Мекен” партиясы аркылуу келгениме өкүнбөйм. Партиянын мага пайдасынан башка эч бир зыяны тийген жок. Тескерисинче, “Ата Мекен” партиясы менен сыймыктанам. Анын үстүнө жеке Атамбаев менен менин мамилем “Ата Мекен” менен шайлоого барганга чейин эле бузулган. Бул мамиле жакындарынын ага жеткизип жаткан маалыматын талдай албаганынын, жеке ичи таардык, көралбастык жана көз карандысыз прокурордун кереги жок болгондун айынан болгон.

-“Мага козголгон кылмыш ишинен коркпойм, өзүмдү өзүм мыйзам чегинде коргой алам”- деген позицияңыздан тая элексизби?

-Туура. Дагы деле ушул позицияны карманам. Кенедейимен бир Кудайга таянып келгем. Туугандарымдын, тааныштарымдын арасында бийлиги же байлыгы бар адам болгон эмес. Жалан ак эмгегимдин артынан оозго алынып, мээнетим бааланып, чоң кызматтарга жеттим. Татаал жолдо тапкан кадырыма кол салып, атымды булгайбыз десе жаңылышат. Эртеби -кечби мен актыгымды далилдейм. Анткени чындык бирөө эле болот.

Башкы прокурор болуп турганда да мыйзам бузууга жол бербегенге аракет кылчумун. Мисалы, ошол кездеги мэр Кулматовдун митингдерди өткөрүүгө каршы бир токтомун жокко чыгаргам.

–Сөз эркиндиги үчүн болгон жөө жүрүштөн жаш активисттерди кармап кетүүгө эмне себеп болду деп ойлойсуз?

-Жөө жүрүштүн катышуучулары тараптан мыйзам бузуу болгон эмес. Бул да жарандык коомго, сөз эркиндигине болгон бийлик тарабынан кысым, коркутуу. Бирок алар мындай провакация менен абалды эле курчутуп атат. Уюштуруучулар та­рабынан мэрия, милиция менен жөө жүрүш макулдашылган экен. Бирок, ага карабастан бийлик тосколдуктарды жаратты. Ошондой болсо дагы жөө жүрүш максатына жетти деп эсептейм.

–Президент өзүнүн дарегине айтылган сынга теригип оор айыптарды салууда, ошол эле учурда “Ата Мекен” партиясын “сасык” деп атады, бул үчүн мыйзам алдында жооп береби?

-Мыйзам боюнча жооп бериши керек. Бирок, бүгүн мыйзамдар иштеп жатабы? Албетте, жок. Кылмыш иштери бир далили жок козголуп жатса, тынч жөө жүрүш аркылуу оюбузду билдиребиз деген жарандар камалып жатышса, соттун чечими жок саясый оппоненттерди мародер, коррупционер, алдамчы деп өлкө башчыбыз өзү атап атса, кантип мыйзам иштейт деп айтабыз?!

Булак: “Майдан.kg”