Бажы союзу

Бирикменин 3-октябрда тараткан маалыматына караганда, 1-сентябрдан бери “Казакстан Темир жолу” улуттук компаниясы эч кандай расмий түшүндүрмө бербей туруп жүк алып өтүүлөрдүн айлык планы тууралуу макулдашууну кабыл албай жатканы айтылат.

“Мунай ташуучу жергиликтүү компаниялар “Кыргыз Темир жолу” ишканасы менен бирге бул көйгөйдү чечүүгө аракет кылып жатат. Бирок бүгүнкү күндө октябрь айы үчүн коюлган пландар “Казакстан Темир жолу” тарабынан четке кагылып жатат. Күйүүчү майды Казакстандын аймагы аркылуу алып өтүүдөгү бул көйгөй 20 күндөн кийин Кыргызстанда май таңкыстыгын жаратышы мүмкүн”, – деп жазылат билдирүүдө.

Бул тууралуу мамлекеттик мекемелер комментарий бере элек.

Кыргызстан жылына орто эсеп менен 1 млн 300 миң тоннадан 1 млн 500 миң тоннага чейин күйүүчү май керектейт.

Соңку эки жылда Орусия менен түзүлгөн келишимдин негизинде күйүүчү майдын индикативдик планы 1 млн 200 миң тонна мунайды түзгөн. Бул аталган көлөмдөгү күйүүчү майды бажы төлөмүсүз ташып келүүгө болот дегенди билдирет. Ал эми 2023-жылы индикативдик план боюнча 945 миң тонна гана күйүүчү майга келишим түзүлгөн.

Өзүн Хаким деп тааныштырган айдоочу 7-8-июль күндөрү жолдогу жүк ташуучулардын тыгыны 4-5 чакырымга чейин созулганын айтып берди.

“Бүгүн азайып калды. Кечээ 4-5 чакырым кезек болчу. Казакстандан, Кыргызстандан бара жаткандар бар. Мөмө-жемиштерди кое берип жатат. Турмуш-тиричиликке керектүү буюмдарды жүктөп бара жаткандар кармалып турат. Себеби белгисиз”, – деди ал.

Буга чейин жергиликтүү маалымат каражаттары Орусиянын Бажы кызматы текшерүүлөрдү күчөтүп, узун кезек пайда болгонун жазган.

Азырынча Кыргызстандын расмий органдарынан маалымат алууга мүмкүнчүлүк боло элек.

Кыргызстандык ишкерлер негизинен Кытайдан Орусияга товар ташышат. Ушундай эле тыгындар кыргыз-казак чек арасында маал-маалы менен болуп турат.

Евразия экономикалык биримдиги (ЕАЭБ) 2010-жылы Беларус, Казакстан жана Орусиянын Бажы биримдиги катары түзүлгөн. 2015-жылы ага Кыргызстан менен Армения кошулган. Анда башкы артыкчылык бул өлкөлөр арасында бажы жана чек арада тоскоолдуктар болбой турганы айтылган.

Анын айтымында, Беларус бажысы автоунаалар жүктөлгөн вагондорду, автотрейлерлерди да өткөрбөй жатат.

“Эмне үчүн кармап жатышкан себебин айтышкан жок, текшерүүнүн убактысы тууралуу да бизге маалымат берилген эмес. Бажычылар оозеки түрдө гана документтер текшерилет деп айтууда. Бизге машинелер кармалып турган токтоочу жайлар тууралуу гана квитанция беришти. Алгач 15-мартта өткөрөт дешкен, эми апрелдин аягына чейин деп жатышат. Автоунаа токтоочу жайдын акысы же айып пул деп, колубузга чоң суммадагы акчаны төлө деп койсо кандай болот деп чочулап жатабыз”, – деди ал.
Салякаевдин айтымында, бул көйгөйгө АКШдан, Европадан Кыргызстанга унаа ташып келе жаткан бардык ишкерлер дуушар болууда.
Ишкерлердин суранычы менен бул маселе боюнча Кыргызстандын Минскидеги элчиси Эрмек Ибраимов Беларустун Бажы комитетинин төрагасы Владимир Орловский менен жолугуп, сүйлөшкөн. Анда беларус тарап 2022-жылдын сентябрынан тартып, кыргызстандык автоунаа ташуучулар ЕАЭБге алып кирип жаткан машинелерге анализ жүргүзө баштаганын билдирген. Мунун себеби катары автоунаалардын баасы документтерде төмөндөтүлүп көрсөтүлүп келгенин белгилешкен.
Кыргызстандык ишкерлер бул маселеге көңүл буруп, маселени ЕАЭБ алкагында, уюмдун экономикалык комиссиясынын кароосуна алып чыгууну кыргыз өкмөтүнөн суранууда.
АКШ, Европа өлкөлөрүнөн автоунаалар Кыргызстанга алгач Литва, андан Беларус аркылуу алып келинет. Мындан тышкары, Абхазиядан Орусияга, андан кийин Кыргызстанга алып келинген автоунаалар бар.

Кыргызстан менен Беларус Евразиялык экономикалык биримдиктин мүчөсү. Бул уюмга мүчө мамлекеттердин ортосунда товарлар эркин жүгүртүлүшүнө шарт түзүлүшү керек. Бирок ЕАЭБ шарттарына ылайык, Кыргызстанга биримдиктен башка өлкөлөрдөн автоунаа алып кирүүнүн салыгы кымбаттап, ал эми оң рулдуу машинелерге таптакыр тыюу салынган. Сырттан ташылып кирген автоунааларга чыккан жылына жана кыймылдаткыч күчүнө карата бажы төлөмү алынат.

Айдоочулар алты чакырымга созулган кезекти өздөрү көзөмөлдөп жатышат. Алардын айтымында, чек арадагы абалдын себебин эч ким түшүндүргөн эмес.

Айдоочу Николай Дмитриченконун машинеси “Ак-Тилек” өткөрмө бекети тараптагы алты чакырымга созулган узун кезектин аягында турат. Ысык-Көлдөн Орусияга алма ташып бара жаткан айдоочу таң атканча 200 метр гана жылганын айтууда.

“Таңкы алтыдан бери түшкө чейин ордуман жылган жокмун. Жүктөп бара жаткан 22 тонна алма чирип кетпеш үчүн муздаткыч иштеп турушу керек. Ага суткасына 70 литр солярка сарпталат. Анын ар бир литрин 63 сомдон эсептеңиз. Суткасына беш миң сом короп жатат. Мындан тышкары тамак ашым бар. Аны ким төлөп берет? Бул жерде турбаганда үч суткада Орусияга кирип бармакмын”.

Тажикстандын экономикалык өнүгүү жана соода министри Завки Завкизода 2-августта өткөн маалымат жыйынында ЕАЭБге кирүү боюнча алдын ала эч кандай макулдашуу жок экенин айтты.

“ЕАЭБ –жаш бирикме. Кандай гана өлкө болбосун, кайсы бир уюмга кирерден мурун “плюс” жана “минустарын” анализдеп чыгат. Ушул тапта биз коңшулардын тажырыйбаларын эске алуу менен талдоо гана жүргүзүп жатабыз. ЕАЭБге кирүү боюнча азырынча чечим кабыл алынган жок”, – деди министр.

Буга чейин Орусия Тажикстандын ЕАЭБге кирүүсүнө кызыктар экенин бир нече жолу билдирген.

ЕАЭБ 2010-жылы Беларустун, Казакстандын жана Орусиянын Бажы биримдиги катары түзүлгөн. Кийин 2015-жылы бул уюмга Армения менен Кыргызстан кошулган. Кыргыз өкмөтү ЕАЭБге мүчө болгондо төрт эркиндик берилерин, алар – жарандардын, товардын, тейлөө кызматтарынын жана капиталдын беш өлкө аймагында тоскоолдуксуз жүрүшү экенин жарыялаган.

Уюмдун ичинде фитосанитардык нормалар жана талаптар бар.

Соңку жылдары ЕАЭБге мүчөлүк Кыргызстанга пайда алып келбегени тууралуу пикирлер парламентте айтылып, уюм ичиндеги пикир келишпестиктер тууралуу өкмөт да билдирген.

Эсиңиздерге сала кетсек, Кыргызстан ЕАЭБге 2015-жылы Алмаз Атамбаев президент жана Темир Сариев премьер-министр болуп турган учурда чоң убадалар менен киргизилген. Бирок ал убадалар аткарылган жок.