Кыргыз Республикасы мөңгүлөргө жана суу ресурсуна бай мамлекет экени баарыбызга маалым. Бирок, бул алмаштыргыс ресурста-рыбызды колдонуп жаткан Борбор Азия өлкөлөрү Кыргызстандын суусун баалабай келүүдө. Кыргызстан үчүн суу саясаты өтө маанилүү болуп саналганы менен суу пайдалануу практикасы Борбор Азия чол-көмүндө толугу менен ез кызыкчыл ыктарына жооп бербей келет. Бул макаланын негизги мааниси ай-тылган байлыгыбыз суу, мөңгүлөрдун тегерегиндеги көйгөйлөр жана Борбор Азиядагы мамлекеттердин суу, отун энергетика тегерегиндеги болгон көз ка-раштар жана талаш-тартыштар жөнүндө болмокчу.
Климатгын өзгөрүшү, энергетикалык кризис, аймак-тарда калктын санынын өсүшү сыяктуу глобалдык оз-гөрүү шартында Борбор Азия регионунда суу бакубат-чылыктын ажырагыс элементи, жашоо-турмуш үчүн эң негизги, маанилүү табигый ресурс болуп саналат.
Ошондуктан, биздин принципиалдуу көз карашыбыз-да суу ресурсу менен башка энергетикалык ресурс-тарды бөлүп кароого мүмкүн эмес. Советтер союзун-да суу-энергетикалык тең салмакгы сактоо сисгемасы ото жонокой жолдо болчу дагы, бул сисгеманы башка-руу бир жерден, Москвадан буйруктардын негизинде жонго салынчу.
Маселен, Казакстан, Өзбекстан жана Түрмөнстан нефть жана газ кен байлыкгарына бай мамлекетгер бол-со, Кыргызстан менен Тажикстан мөңгүлөр менен суу сактагычтардагы сакталган суу ресурстарына бай жана бул суулардьш дээрлик көбү курулган ГЭСтер аркы-луу өтүп турчу. Ошондуктан союз мезгилинде Токтогул ГЭСи электр энергиясын өндүрүүнү токтотуп, жаз жана жай мезгилдерине карата суу топтоп, Казакстан, Өзбекс-тан, Тажикстан өлкөлөрүн сугат суулары менен камсыз-дап, жалпы суу ресурсун колдонуу механизмдери так иштеп турган. Ал эми биздин өлкө жылына Өзбекстан
менен Казакстандан 11,155 тонна көмүр, 3598 миң тонна күйүүчү май жана 976,5 миң куб метр жаратылыш газын алып, олколор ортосунда оз ара адилеттүү жана пайдалуу соода-экономикалык кызматташтык болгон. Мамлекетгер аралык инженерлик-техникалык курулуш-тардын эксплуатациясына керектүү материалдар жана акча каражаттар баардык суу колдонуучу Советтер сою-зунун бюджетинен бөлүнүп берилип турган.
СССР таркаган соң Кыргызстан мурдагыдай эле суу топтоп, кошуна мамлекеттердин сугат сууга муктаж-дыктарын камсыздап келе жатат. Бирок, төмөнкү агым-дагы кошуна мамлекетгер отун-энергетикалык ресурс-тарын сатууда эч кандай жеңилдиктерди көрсөтпөстөн жалпы дүйнөлүк баада гана төлөшүбүздү талап кылы-шууда. Ошондой эле эл аралык деңгээлдеги гидротех-никалык түзүлмөлөрдү тейлоо жеке Кыргыз Республи-касынын бюджетине гана түйшүк болуп кала берди.
(Уландысы 4-бет)
КОММЕНТАРИЙ КАЛТЫРУУ