Чыгыш өлкөлөрүндө, айрыкча мусулман мамлекеттеринде бийлик атадан балага калат деген түшүнүк калыптанып калган. Бирок, бул бардык эле учурда мындай боло бербесин тарыхтагы айрым фактылар жокко чыгарып тургансыйт. Кээде ата-теги өтө жупуну, жана да эч кандай бийликке жакындыгы, тиешеси жоктор деле бүтүндөй мамлекетти башкарып калган учурлар арбын. Демек, биз Иракта деле америкалыктар төңкөрүш жасаганга чейин бул өлкөнү жери жок дыйкандын уулу Саддам Хусейн башкарып келгенин эстен чыгарбашыбыз керек. Анын атасы ал төрөлөрдөн мурда эле үй-бүлөсүн таштап, белгисиз жакка качып кеткен.
Ливиялык диктатор Муаммар Каддафи карапайым көчмөндүн үй-бүлөсүндө туулган, мечитте жашап жүрүп, мектептен башталгыч билимди алган.
Сириянын президенти Башар Асад жарандык согушта туруктуулук менен жеңишке жетип гана тим болбой, өз кесибинин — көз доктуру — врач-офтальмолог катары да белгилүү болгон.
Анын тукумунда эч кандай юристтер, эмирлер, ири ишкерлер жана да партия же кландардын лидерлери болгон эмес — баары тең карапайым жумушчулар, дыйкандар болушкан. Туура, атасы Асад гана «такка» олтуруп калган. Бирок, ал өзү деле, уулу деле карьераларын абдан жупуну тепкичтерден башташкан.
Исламдык дүйнөнүн эң эле чет жакасы катары каралган, жарым жапайы өлкө катары да саналган Афганистанда деле тарых адамдарды таң калтырган учурлар орун алган. 1929-жылы Хабибулла Калакани деген бирөө абдан ийгиликтүү жасалган төңкөрүштүн натыйжасында мурунку монархты бийликтен кулатып, өзүн королмун деп жарыялап, такта 10 айдан ашуун убакытка чейин олтурган.
Баарынан кызыгы, бул жаш жигиттин кличкасы «Бачаи-и сакао» – же “Суу ташыгычтын баласы” бойдон калган.
Бул профессия чыгышта абдан эле чоң талаптарга ээ болгондуктан, элдер андан көп пайдаланышкан, бирок анын ээси көп деле урматтоого ээ болчу эмес. Афганистанда азырга чейин борборлоштурулган суу түтүктөрү орнотула элек. Ал эми бул окуя али Араб халифаты доорунда болгондугун эске алсак эле, баары түшүнүктүү болуп калат. Анын үстүнө, ал кезде бул кесипти кара күчкө ээ, олбурлуу кишилер гана аткара алыша турган. Алар сууну да бардык эле каалоочуларга сата беришчү эмес.
Албетте, ушундай адамдын уулунун афган коомчулугунда эң жогорку бийликке жетиши чектен тыш окуядай кабылданган. Жаш жигит Хабибулла эч кандай билими жок болуп, багбандык менен күн өткөрүп, ошондон түшкөн каражаттарына жашай турган. Кийин ал армия катарына чакырылган. Ал жактан дезертирлик кылып, жөн гана кетпей, колуна өзүнө тийген карамылтыгын да кошо ала кеткен болчу.
Ал карапайым адамдын жашоосу өзүнө ылайык келбесин түшүнүп, бандиттерге кошулат. Бириккен шайкасы менен куралсыз кыштактарды карактай башташат. Афган бийликтеринен корккондуктан улам, дагы бир аз убакыттан кийин Пешаварга качат. Бул аймак ал кезде британиялыктрдын кол астында болчу.
Пешаварда Хабибулла чай сатып, майда ууру-кескилик менен шугулданып жүрөт. Акыры түрмөгө камалган соң, эми кайра үйгө кайтуу керек деп чечет.
Афганистанда бул кезде король Амануллахан өлкөнү эптеп модернизациялоо үчүн аракет кылып, жандалбастап айласын таппай турган. Анын душмандары көбөйүп, афгандыктарды европалыктарча кийингиле деп, жаман көрүнүп жүргөн чагы эле. Көтөрүлүш башталат, бирок козголоңчулар менен тил табыша алат. Иши эми гана оңоло баштаганда улуту тажик Хабибулла өзүнүн тажик жердештери менен жана да айрым аны колдошкон афган уруулары менен бирге Кабулга карай аттанат.
Шаарды басып алышат. Бачаи-и сакао башына таажы кийет. Туура, дагы туура 10 айдан кийин аны бийликтен кулатышып, атып салышат.
Ал тууралуу айрым тажиктер жана да диний ишмерлер урмат менен эскеришет. Аны Кудай жолунда жүргөн адам болчу дешет. Ал модернизацияга жана Амануллаханга каршы күрөшкөн болчу деп актоого аракет кылып келишет. Арийне, анын мурунку криминалдык тарыхын эске ала турган болсок, ал кийинки иштерин деле жөн эле жасабаса керек. Кандайдыр бир жеке кызыкчылыктары болсо керек.
Хабибулла Калакани ар кандай шарттарга, кырдаалдарга тез ыңгайлаша алган жана да ошондон өзүнө пайда табууга ыктуу, шылуун адам болгон. Дал ошон үчүн ал көптөгөн жаман иштерге баруудан да эч кайра тартпай турган. Дал ошонун бийлиги тушунда батышчылдардын жана эскиче жашоону улантууну каалагандардын ортосундагы эч бүтпөс согуш башталган.
Булак: “Жаңы Ордо”
КОММЕНТАРИЙ КАЛТЫРУУ