Кылымдарды карыткан кыргыз элинин, мамлекетинин тарыхынын ар кандай доорлорунда, өзгөчө роль ойноп, омоктуу ойлору, натыйжалуу иштери, келечектүү аракеттери, Ата Журтунун биримдигин, көз карандысыздыгын бекем сактоо менен кыргыз элинин аброюн жогорулатып, улуттук мамлекетибиздин өсүп-өнүгүүсүнө өзгөчө салымын кошуп, анын келечегине бүт өмүрүн жумшаган чыгаан инсандары көп эле болгон. Алар кадимки Барс-бег, Мухаммед Кыргыз, Кубат бий, Атаке бий, Алымбек датка, Ормон хан, Курманжан датка, Полот хан, Шабдан, А.Сыдыков, Ж.Абдрахманов, И.Айдарбеков, А.Орозбеков, И.Раззаков, Т.Усубалиев, А.Масалиев ж.б. бар. Ошолордун катарына, бүгүн мааракеси белгиленип жааткан Н.Исановду кошсо болот.
Алар өз мезгилинин, ар түрдүү кырдаалына жараша элине, мамлекетине эмгеги сиңгени талашсыз. Мындай тарыхый инсандар өздөрүнүн жеке сапаттары: курч акыл-эси, бекем эрки, туруктуу максаты, көрөгөчтүгү, көпчүлүктү өзүнө тарта билүүсү, коомду башкарууга өзгөчө шыгы жана касиети, мамлекеттик деңгээлде саясий, социалдык-экономикалык, маданий маселелерди чечүүдөгү компетенттүүлүгү, ошол маселелерди чечүү жоопкерчилигин өз мойнуна алуу жөндөмү, жол башчылык касиеттери менен өз мамлекетинин баардык социал-дык катмарларын бириктирүү аракети, мамлекеттин кызыкчылыгын ички жана тышкы саясатта коргоп, чоң саясий аренада өздөрүнүн жеке тажрый-басы, артыкча аракети, келечекти көрө билүүсү менен айырмаланышкан.
Албетте, ошондой элдин, мамлекеттин жоопкерчилигин алууга даяр инсандары-быздын бири Насирдин Исанов. Ал кыргыз элинин эки доорунун тарыхында да-сыккан саясатчы, олуттуу мамлекеттик ишмер, компетентүү экономист, өндүрүш маселелерин ичинен билген, жетекчилик кызматты курулуш масте-ринен курулуш министрине чейин, эгемендүү, көз карандысыз кыргыз мамле-кетинин тарыхындагы – биринчи Вице-президент, Премьер-министри сыяктуу кызматтарды аркалаган, СССР Жогорку Кеңешинин элдик депутаты болгон.
Насирдин Исанов өзүнүн өрнөктүү, байсалдуу эмгек жолунда: ак эмгекти барк-таган, акыйкатты жактаган, калыстыктан кайтпаган, журт ишенимин актаган, адамгерчиликти даңктаган, ата наркын, салтын сактаган, улуттун таалим-тарбиясын урматтаган, дүйнө таанымы кенен, акыл чабыты терең, бир топ өгөчө касиеттерге бай, омоктуу ойлору, олуттуу кадамдары, натый-жалуу иштери, көпчүлүктүн оюна келбеген максаттары, көрөгөчтүгү менен элге кадыры сиңип, кызматы өтүп, нускалуу өмүр сүрдү.
Кезинде Нельсон Манделла “Башкалардын колунан келгенди жасаган адам – жөнөкөй адам. Башкалар жасай албаган ишти жасаган адам – көрүнүктүү, чыгаан инсан. Ал эми башкалар такыр жасай албаганды жасаган адам – улуттун сыймыгы, баа жеткис байлыгы, генийи, Жараткандын белеги” – деп айткан жайы бар. Кыргыз тарыхында ошондой инсандардын бири Н.Исанов болду
Тарых жана саясат таанууда чыгаан инсандардын төмөнкүдөй түрлөрү бар:
- Салттуу тарыхый инсандар – булар уруу башчылары, падышалар, монархтар, императорлор, алардын абалы, конкреттүү элдердин, мамлекеттин калыптанган салттарына жана адаттарына негизделет. Кыргызда мындай инсандар Барс-бег, Мухаммед Кыргыз, Кубат бий, Атаке бий, Алымбек датка, Ормон хан ж.б.
- Рационалдуу–легалдуу тарыхый инсандар – алар саясий аренага, элдин эрки, колдоосу менен жетишкендер. Буларга Курманжан-датка, Полот хан, Шабдан, А.Сыдыков, А.Орозбеков, Ж.Абдрахманов, Т.Усубалиев, А.Масалиев, Н.Исанов ж.б.
- Харизматикалык инсандар – өзгөчө касиеттерге, сапаттарга, жол башчылык жөндөмгө ээ инсандар. Кыргызда мындай инсан Исхак Раззаков болгон.
Демек, Н.Исанов рационалдык-легалдык чыгаан инсандардын катарына кирет.
Кеңеш доорунун соңунда, эгемендүүлүктүн, көз карандысыздыктын башатында, өзүнүн өзгөчөлүгү – креативдүүлүгү, табиятынан башкачалыгы – оригиналдуулугу менен айырмаланган инсан дал ушул Насирдин Исанов болгон.
Н.Исановдун өзгөчөлүгү – креативдүүлүгү эмнеде? Анын коммунисттик пар-тиянын катуу, туруктуу саясий, идеологиялык системасынын шартында калыптан-ганына карабай, башкалардан айырмаланып, жеке эркин ой жүгүртүүсүндө, идеоло-гияга сугарылган буйруктар, бекитилген туруктуу система, догмалар, бюрократия-лык чечимдер менен дайыма эле макул боло бербей, көп учурда өз көз карашын сунуштап, көпчүлүктү ынандырып, пландарды, аткарыла турган иш аракеттерди өз позициясында, көз карашында чечип, көп маселелерди чечүүдө өзгөчө, башкалардан айырмаланган аракеттери менен ишке ашыргандыгында. Мындай кадамдарга анын күчтүү эрки, руху, чечкиндүүлүгү, башкаларды ынандыра билүүсү, башкара билүү жөндөмү, компеиенттүүлүгү, натыйжалуу аракеттери күбө. Мисалы, Кеңеш доору-нун 70 жылында болбогон, ири архитектуралык комплекстер борбор калаабызда, Ысык-Көл, Нарын областы бириккенде, Н.Исанов демилгечи, куруучу болуп, Ысык-Көлгө кире бериште тургузган Экологиялык пост азыркыга чейин мамлекетке, элибизге кызмат кылып келе жатат. Көл жээгиндеги көптөгөн пляждарды курдуруп, туризмди, эмгекчилердин эс алуусун жакшыртуу максатында реконструкциялаган, тазалап, жакшы шарттарды түздүргөн. Эки башка доор, саясий, социалдык-эконо-микалык система алмашып жатканда, өлкөнүн келечегин таасын баамдап, базар-рынок экономикасына өтүүнү, келечектеги экономиканын өнүгүүсүнүн туура багыттарын аныктай алган, стандарттуу эмес чечимдери күбө. Дагы бири, ошол эле Кум-Төр алтын кенин улуттубуздун, кыргыз мамлекетинин кызматына, келечегине пайдаланууга, өмүрүнүн акырына чейин жасаган аракеттери.
Н.Исановдун дагы бир өзгөчөлүгү – креативдүүлүгү, жетекчи катары дайыма эле жогору жактан келген, калыптанып, катып калган күнүмдүк, стандарттык идея-ларга туруштук берип, өзгөчө пикирге ээ, расмий тартип, эреже менен иштебеген, стереотиптерге, стандарттуу эрежелерге каршы турган касиеттери болгондунда. Ал маселенин түп-тамырын көрө билгендиги, көптөгөн саясий, экономикалык маселелерди чечүүдө күтүүсүз чечим чыгарып, салттуу эмес ыкмаларды колдоно билгендиги менен айырмалангандыгында.
Насирдин Исанов эки системанын, башка замандын чыгаан-оригиналдуу адамы болгон. Чыгаандыгы, оригиналдуулугу – биротоло «башкаларга окшоп калбоо» жөндөмү, артыкча интуициясы менен өзгөчө акыл-эси, табигый таланты жана инсан болуп калыптануу жараянындагы жеке сапаттарында болгон. Өзү жашаган коомдо, туруктуу системада болуп, бирок дайыма эле алардын эрежелери менен жашоого батынбаган, өзгөрүүгө аракет кылган, өзүнүн жеке принциптери, көз карашы бар, оригиналдуу ой жүгүртүүсү, жүрүм-туруму, аракети менен айырмаланган инсан.
Ошентип ал өзүнүн жеке жөндөмү, кесиптик потенциалы менен табиятынан өз элинин, мамлекетинин лидерлеринин бири экендигин далилдей алды. Талашсыз нерсе, ал кеңеш доорунун партиялык, мамлекеттик адистерди даярдоо мектебинин баардык тепкичтерин басып өтүп, ал мектептин бийик, катаал талаптарна дал келгенин тастыктады. Эмгек жолунда адамгерчилик сапатты бекем тутуу менен иш учурунда өзүнө жана кол алдындагыларга катуу тартипти, кынтыксыз аткаруучулук милдетти коё билген инсан болду. Н.Исановду башка замандаштарынан темирдей бекем эрки, түгөнбөс кубаты, ар түрдүү кырдаалдарда өзүн-өзү кармоосу, феноме-налдык эс тутуму, тынымсыз ишке жөндөмдүүлүгү, аны уникалдуу, өзгөчө – креа-тивдүү, чыгаан – оригиналдуу инсан, көрүнүктүү мамлекеттик ишмер катары эл, мамлекет тарыхында ташка тамга баскандай из калтырууга жеткизди. Ал кыска мөөнөттө тарыхый окуяларга, саясий, социалдык-экономикалык өзгөрүүлөргө бай, оор сыноолорду алып келген система, заман өзгөрүүсүн, өткөөл мезгилди баштан кечирген, өз элинин, улуттук мамлекетинин келечеги үчүн баш-оту менен кириш-кен, үлгүлүү өмүр сүргөнү талашсыз.
Дал ушундай мыкты касиеттери менен Н.Исанов өзгөчө из калтырып кетти десек жаңылышпайбыз. Мындай касиеттер анын баскан эмгек жолунда баамдалып турат.
Эми бир эки тактоо иретиндаги маалыматтарды айта кетейин:
- Кээ бир ММК, эл арасында, 1988-жылы анын министрдик кызматтан Ыссык-Көл областык аткаруу комитетинин төрагасы катары дайындалышын, анын кайсыдыр бир олдоксон иши, сөзү үчүн кызматтан төмөндөткөн, “жумшак саясий сүргүн” болгон деген кыяздагы кээ бир маалыматтар бар. Бул туура эмес пикир. Ошол кездеги партиялык-мамлекеттик жетекчи адистерди даярдоо практикасында, келечектүү жетекчилерди бир тармактуу министрликктен, көп тармактуу, сыноосу, кыйынчылыгы, жопкерчилиги көп, облусттук жетекчиликке такшалтуу максатында жиберишчү. Кыргыз тарыхында областтык жетекчиликтен республикалык жетекчиликке көтөрүлгөн А.Дуйшеев, С.Ибраимов, А.Масалиев, Н.Исанов сыяктуу инсандарыбызды эл билет. Мындай практика болгонун бул жерде катышып олтурган, элибиздин кадырлуу аксакалдары да тастыктаары бышык.
- Кээ бир ММК Н.Исанов республиканын Жогорку Кеңешинин 12-чакырылышынын депутаты болгон деп жазып жүрүшөт. Мен атайын изилдеп көрдүм, тийиштүү расмий документтерде ал кишинини аты жок. Негедир, ошол шайлоого элибиздин көптөгөн партиялык, мамлекеттик атка минерлери аттанса да, Н.Исанов ал шайлоого катышкан эмес экен.
Эске алчу жагдай, 1991-жылы 29-сентябрда Премьер-министр Насирдин Исанов Республика Кыргызстандын №325 Алай округу боюнча – 98,5% добуш менен СССР Жогорку Кеңешинин “элдик депутаты” болуп шайланганы кашкайган чындык. Бирок, депутаттык ишмердүүлүккө жетишпей калган, аткени СССР БШК анын депутаттык мандатын беките электе, 29 ноябрында автокырсыктан каза болгон.
- Кээ бирлер аны экономика илимдеринин доктору болгон деп жиберишти, бул да туура эмес маалымат. Н.Исанов 1990-жылы экономика боюнча кандидаттык диссертацисын жактап, 1991-жылы СССР Инженердик академиясынын академиги болгону чын.
Калган акыркы учурлардагы Н.Исановдун дарегине, бейнесине айтылган эпитеттер, штихтер кашкайган чындык экени талашсыз.
Абытов Байболот Капарович
тарых илимдеринин доктору, профессор, Россия табигый илимдер академиясынын мүчө-корреспонденти, ОшМУ
КОММЕНТАРИЙ КАЛТЫРУУ