БОРБОРДУК АЗИЯДА

«Учурда казак тарап бардык ички процедураларды бүтүрдү. Азыр биз кытай тараптан ички жол-жоболор аяктагандыгы тууралуу тиешелүү билдирүүнү күтүп жатабыз», – деди Казакстандын Тышкы иштер министрлигинин басма сөз катчысы Айбек Смадияров.

17-майда Казакстандын президенти Касым-Жомарт Токаевдин Кытайга болгон мамлекеттик сапарынын алкагында 30 күнгө өз ара визасыз каттамдарга жол ачкан келишимге кол коюлган.

Казак бийлиги бул келишим эки өлкө ортосундагы кызматташтыкты чыңдоого түрткү берерин билдирген. Келишимге каршы чыккандар, тактап айтканда, Кытайдагы этникалык казактар бул артыкчылыкты колдонууга мүмкүнчүлүктөрү жок экенин, анткени алардын эркин жүрүү укугу чектелгенин белгилешкен.

Былтыр июль айында Казакстан бир тараптуу түрдө Кытай, Индия жана Ирандан келген туристтер үчүн 14 күндүк визасыз режим киргизген.

6-августта кечки саат 19:30дар чамасында Тажикстандын Куляб шаарында жүк ташыган машина жол четиндеги эки үйдү, бир канча жеңил унааны сүзүп кеткен. Дүйшөмбү-Куляб-Хорог жолундагы “Сомони” базарынын тушунда болгон кырсыкта 14 адам мерт болгон.

Кулябдын саламаттык сактоо бөлүмү мерт болгондордун саны дагы көбөйүшү мүмкүн экенин, жарадарларды, набыт болгондорду машиналардан алып чыгуу уланып жатканын билдирди.

Тажикстандын Ички иштер министрлиги “Дулан” үлгүсүндөгү машинанын тормозу кармабай калып кырсыкка кабылганын кабарлады. Адатта базардын тушунуна жүк ташуучу машиналар саатына 20 чакырым ылдамдыкта жүрөт.

Бул окуяга байланыштуу Башкы прокуратура териштирүү ишин баштады.

Сүйлөшүүлөрдүн негизги максаты чек ара аймактарында тынчтыкты, коопсуздукту камсыз кылуу, ынтымакты бекемдеп, облустар аралык кызматташууну жакшыртуу болгон.

Өзбекстандын Статистика агенттиги жарыялаган маалыматка ылайык, өлкө калкынын 18 миллион 66 миңин аялдар жана 18 миллион 306 миң 300үн эркектер түзөт. Булардын ичинен 18 миллион 557 миң 500 киши шаарларда, 17 миллион 815 миң 800ү айылдарда жашайт.

Өзбекстан Борбор Азиядагы калкы эң көп өлкө. Калкынын саны боюнча ал дүйнөдө 41-орунда турат.

Мекеменин маалыматына караганда, “жүргүзүлгөн иш-чаралардын натыйжасында эки тараптан тең чыр-чатакка тиешеси бар жарандар аныкталып, териштирүү иштери башталды”.

“24-июлда кечке маал кыргыз-тажик чек арасында катталган чатак боюнча жеринде Кыргызстандын Баткен районунун жана Тажикстандын Исфара районунун акимдери жана күч түзүмдөрүнүн жетекчилери жолугушуп, коомдук коопсуздукту камсыздоо макулдашылган”, – деп жазылган маалыматта.

Буга чейин Кыргызстандын Улуттук коопсуздук комитетинин Чек ара кызматы дүйшөмбү күнү чектеш аймактардын тургундарынын ортосунда чыр-чатак чыкканын ырастаган.

Машинеде Ак-Сай – Көк-Таш жолунда бараткан Баткендин Ак-Сай айылынын тургундарынын жолун сегиз автоунаадан турган колонна менен Ворух анклавынан Кожалы (Хожа-Алъо) айылына багыт алган тажик жарандары кесип, натыйжада Дача тилкесинде тараптардын ортосунда мушташ чыкканын билдирген.

“Чыр-чатак күчөп кетпеши үчүн окуя болгон жерге Кыргызстандын Ички иштер министрлигинин аймактык бөлүмүнүн кызматкери барган. Бирок ага Хожа-Алъо (Кожалы ред.:) айылынын тургундары кол салган. Ал кызматкер окуя болгон жерден качып чыгууга жетишкен. Тажикстандын жарандары аны сабаганга аракет кылып, автоунаасынын арткы терезесин сындырышкан”, – деп кабарлаган.

Тажикстан тараптан бул окуяга байланыштуу комментарий боло элек.

Анын айтымында, 2022-жылдын алгачкы алты айында “Достукта” чек арадан өтүү тартиптерин бузган 49 киши кармалса, быйыл алардын саны 60ка жетти.

“Акыркы алты айдын ичинде “Достук-Автожол” бекетинин чек арачылары жалпы баасы 51 652 000 сомду түзгөн аткез товарларды кармады. Алардын арасында алтын жана чет өлкөлүк валюталар да бар”, – деди Аттокуров.

Ал бүгүнкү күндө аталган бекет аркылуу суткасына эң аз дегенде 15 миң, көп дегенде 22,5 миң киши жана 300дөн ашык автоунаа өтүп жатканын кошумчалады.

“Туристтик мезгил башталгандан кийин Өзбекстандан Кыргызстанга өткөндөр көбөйдү. Мындан тышкары чек арадан транзит менен өтүп, Ош аэропортунан учкан кишилер көп болууда”, – деди чек ара бекетинин башчысы.

Расмий маалыматтарга ылайык, акыркы жарым жылдын ичинде “Достук” бекети аркылуу чек арадан 2 800 000 киши жана 68 миңден ашык автоунаа өткөн.

Бүгүнкү күндө Кыргызстан менен Өзбекстандын ортосунда тогуз чек ара бекети иштейт. Май айында Кыргызстадын Чек ара кызматы Жалал-Абад облусундагы “Бекабад”, Ош облусундагы “Карабагыш” жана “Кара-Суу” бекеттерин ачууга даярдык көрүлүп жатканын билдирген.

Өкүм чыкканга чейинки тергөө абагында отурган мөөнөттү эске алуу менен жалпы 10 жыл, үч айга кесилди.

Кеген райондук сотундагы акыркы сөзүндө Күдебаев качканы үчүн күнөөлүү экенин толук мойнуна алып, бул үчүн айып пул чегерүүнү өтүндү.

Апрель айында сот жүрүп жактан маалда 58 жаштагы Күдебаев өлкөдөн чыгып кеткени маалым болгон. Чек ара кызматы ал тоолор аркылуу Кыргызстанга өтүп кетиши мүмкүн экенин билдирген.

Казакстандын башкы прокурорунун орунбасары Жандос Умиралиев Күдебаевдин качып кетишине байланыштуу Кыргызстанда кылмыш иши ачылганы кабарлаган.

Бир нече аптадан кийин казак бийлиги Күдебаев Түркияда кармалып, Алматыга кайтарылганын маалымдаган.

28-апрелде сот Күдебаевди Январь окуялары маалында “кызматынан кыянат пайдаланган” деген айып менен он жылга кескен. Тергөөнүн маалыматына ылайык, Серик Күдебаев январь айындагы башаламандыктар убагында “полиция департаментин таштап кетип, кыйноолорду уюштурган”.

Күдебаев өзү тагылган айыптардын баарын четке кагып келет.