Бийликтин Баш мыйзамды өзгөртүү аракетине байланыштуу президент Алмазбек Атамбаев менен анын мурдагы санаалаштарынын ортосунда ажырым күчөп баратат. Коомчулукта Өмүрбек Текебаев өңдүү үлкөн саясатчынын катуу билдирүүлөрүнө укуктук баа берилиши керектиги айтыла баштады. “Саресеп” гезити ушул темада мурдагы маданият министри, “Ата-Журт” партиясынын лидерлеринин бири Нурлан Шакиевди сөзгө тартты
Соңку саясий окуялар боюнча “Ата-Журт” партиясы кандай көз карашта?
Акыркы убакта саясий абалды “Ата Мекен” фракциясынын лидери Өмүрбек Текебаев абдан курчутуп жиберди десек болчудай. Коомчулук аны чоң саясатчы катары кабыл алат. Ал катардагы эле бирөө эмес, тажрыйбасы мол, саясатта үлкөн орду бар адам. Ошондой эле парламенттеги фракция жетекчиси, көпчүлүк коалиция мүчөсү. Андыктан анын айткандары олуттуу мааниге ээ. Текебаевдин өзгөчө “мыйзамдагы ууру” Азиз Батукаев боюнча президентти айыптаганы катуу талкууга түштү. Ошол себептүү Текебаевдин маалыматтары терең иликтениши шарт. Бул жааттан алып караганда “Ата-Журт” партиясы болуп аткан окуяларды четте карап турбайт. Биз Текебаевдин айткандары боюнча көз карандысыз коомдук комиссия түзүүнү сунуштап жатабыз. Комиссия мунун баарын иликтеп чыксын. Анткени эл кимдин чын, кимдин жалган айтып жатканын билиши керек. Кайым айтышуу улана бере турган болсо коомдо чыңалуу жаралат. Мунун аягы кейиштүү кесепеттерге алып келиши ыктымал. Дагы айтып кетүүчү жагдай, коомдук комиссиянын курамына мурдагыдай “дүжүргө” айланган саясатчылар эмес, ой-чабыты кенен жаш саясатчылар тартылса акыйкат бүтүм чыкмак.
Ушул кайым айтышуулардын башаты Баш мыйзамга барып такалууда. Ага өзгөртүү киргизилиши керекпи?
Конституцияны өзгөртүү керек. Анткени, ал ошол кездеги кырдаалга жараша шашылыш кабыл алынып калган. Аны келечектин Конституциясы деп айтууга болбойт. Андыктан сөзсүз өзгөртүү киргизип, кабыл алуу зарылдыгы турат. Кайсы бийлик болбосун өзүнө ылайыктап Баш мыйзамды өзгөртүп жазып алганы биздеги эң чоң катачылык болууда. Бул бийлик кеткенден кийин деле кийинкиси келип өзүнө ылайыктуу болгон Баш мыйзам жазууга киришет. Себеби, Кыргызстанда бул өнөкөт адатка айланды. Эми мындайга жол бербөө үчүн болочок үчүн иштей турган Конституция жазышыбыз керек. Ошондо гана өнөкөт токтойт деген ойдомун. Бирок азыркыдай шашылыш, чукул өзгөртүү кажет эмес. Укук коргоо тармагындагы адистер, тажрыйбалуу юристтер, эксперттердин катышуусунда конституциялык кеңешме түзүп, кенен-чонон, керек болсо жарым жыл убакыт ичинде шашпай, ийне-жибине чейин терең талкуулап, келечектин Баш мыйзамын жазганга эмнеге болбосун?
Баш мыйзамга сунушталып жаткан азыркы өзгөртүүлөрдүн эмнеси менен макул эмессиз?
А дегенде эле премьер-министр жана анын орун басарлары депутаттык кызматтан барган болсо, мандаты сакталат деген жобого караманча каршымын. Мындай болгон учурда өкмөт башчы эч кандай жоопкерчиликти сезбейт, эч качан коркпойт. Себеби, премьерликтен же орун басарлыктан кетсе кайра депутат болуп отурат да. Бул биринчи жагы. Экинчиден, аткаруу бийлиги менен мыйзам чыгаруу бийлиги аралашып калып атпайбы. Булардын экөө тең өз алдынча институт болгондуктан, бул эреже алынышы керек. Ушул сыяктуу оркойгон кемчиликтер бар.
Жогорку Кеңештеги “Республика – Ата-Журт” фракциясынын лидери Өмүрбек Бабанов Конституцияга киргизилген өзгөртүүлөрдү колдоп жатат. Бул “Ата-Журттун” позициясын билдирбейби?
Шайлоо алдында биздин партия өз долбоорун элге сунуш кылган. Анда Конституция кандай болушу керектиги камтылган. Ага ылайык, эң оболу башкаруу формасы президенттик болушу керекпи же парламенттикпи деген суроону кабыргасынан коюп, тандап алалы дегенбиз. Ошондон кийин гана Баш мыйзам жазылышы керек деген пикирде болчубуз. Мындан тышкары, шайлоо алдында биздин долбоордо бир топ эрежелер бар болчу. Маселен, прокуратураны жоюп, анын милдетин Адилет министрлигине жүктөө сунушталган. Азыркы кезде Өмүрбек Бабанов колдоп жаткан өзгөртүүлөрдөн ушул позициялардын бирин да көргөн жокмун. Ошол эле маалда баса белгилеп кетчү нерсе, парламенттик шайлоо алдында биз эки палаталуу парламент болушу керек деген ураан менен чыкканбыз. Биздин демилге боюнча, Жогорку Кеңеш Эл өкүлдөр жана Мыйзам чыгаруу палатасына бөлүнүшү керек эле. Ушул айтылгандардын баары жок экенине карабай Бабановдун өзгөртүүлөрдү эмне себептен кубаттап жатканы түшүнүксүз. Анын шайлоо алдында башка нерсени айтып, жеңишке жеткенден кийин ою өзгөрүлүп калганына таң калуудамын.
Ошондо Бабанов-Ташиев тандеми бузулдубу?
Кагаз жүзүндө, юридикалык жактан тандем бар. Бирок иш жүзүндө жок. Азыр келишимде аткарылбай жаткан жагдайларды арай көз чарай талкуулап, аныктап чечип алуу жагы гана калды. Укуктук жактан бул нерсеге чекит коюу керек. Учурда фракцияда 28 депутат болсо, “Ата-Журттун” квотасы менен 10 депутат иштеп жатат. Бирок алардын канчоосу биздин партиянын көз карашын, саясатын колдой турганы так эмес.
Тандемди ким бузду? Эмне себеп болду?
Башында бир топ келишимдер түзүлгөн. Бирок анын көбү аткарылган жок. Ошол себептүү тандем ыдырады. Анын баарын биригүү жокко чыгарылганын расмий жарыялагандан кийин айтабыз.
Парламенттин ишине берген бааңыз кандай?
Менимче, парламент үчүн 120 депутат өтө көптүк кылат. Алардын санын 105ке түшүрүү керек. Анын 60ы мыйзам чыгаруу, 45и эл өкүлдөр палатасына мүчө болуп же 60 депутат партиялык, 45 депутат бир мандаттуу тизме менен аймактардан шайланууга тийиш. Антпесе аймактагы көйгөйлөр көтөрүлбөй калууда. Партияга ар кандай адам кирип кетет экен. Мисалы, бир аймактан онго чукул адам депутат болуп шайланып, бир жерден таптакыр эч ким жок болуп калган учурлар бар.
Эми кепти акыркы маалда саясаттан кийин эле орчундуу маселе болуп турган чек арага бурсак. Аксы районунда кыргыз-өзбек чек арасына байланышкан талаш-тартыштар тынымсыз эле орун алып келүүдө. Буга чекит коюлбай жаткандыгынын себеби эмнеде?
Биринчиси, жогорку бийлик жетиштүү иш-аракеттерди көргөн жок. Ошондой эле жергиликтүү бийликтин шалаакалыгы себеп. Анткени жогору жакты эле карап отура бербей райондук жана облустук бийлик, Чек ара кызматы катуу иштеш керек болчу. Маселен, мурда мындай маселелерди кадыр-барктуу аким, губернаторлор эле чечип койчу. Бүгүнкү күндө начар аким, губернаторлор бийликте отурат. Алар эч кандай сүйлөшүү жүргүзбөй жогору жактын оозун тиктеп отура беришет. Мындай учурлар буга чейин деле көп болгон. Мисалы, Бекмамат Осмонов, Шермамат Осмоновдордун убагында кездешкен. Алар жогору жакка жеткирбей эле чечип коюшчу да. Райондук, облустук бийлик башында күчтүү, кадыр-барктуу адамдар турганда мындайга жол берилмек эмес.
Кыргыз-өзбек чек ара көйгөйүн президенттердин сүйлөшүүлөрү гана чече алат деген пикирлер көп айтылып жүрөт. Жогорку деңгээлдеги аракеттерди баштоого эмне жолтоо болууда?
Негизинен Кыргызстан менен Өзбекстандын ортосундагы чек аралардагы талаштуу аймактардын баарын президенттердин деңгээлинде чечүү зарыл. Бирок ага чейин убакыт бар. Чек ара кызматы, өкмөттүн алдындагы делимитациялоо жана демаркациялоо боюнча иш алып баргандар дыкат иштөөсү зарыл. Алар баарын даярдап бүткөндөн кийин мамлекет башчылар сүйлөшүүгө чогулат.
Дарыя Мурат кызы
Булак: Саресеп
КОММЕНТАРИЙ КАЛТЫРУУ