ИНТЕРВЬЮ

– Азимбек агай, президенттик шайлоо менен референдумдун бир күндө болгонун сындагандар “азыркы парламенттин референдум өткөргөнгө укугу жок” дешүүдө. Буга не дейсиз?

– Айрым кыргыз саясатчылары иш кылганды да, иш кылбаганды да көп сындайт, сын жакшы, ашкере болбосо. Алар сындай берсин, шайлоо, референдум экөө тең болгону турат. Болгону туура тандайлы…

– Өмүрбек Текебаевдин “парламенттик системаны сактап калалы” дегенинен майнап чыгабы?

– Бизде парламенттик система болгондо мен дагы айтат элем “сактап калалы” деп. Президенттик мыйзамсыз башкарууга ыңгайлашкан партиялык-мафиялык системадан элибиз 10 жыл тажабадыбы? Партиялык жабык тизмени шайлатуу парламенттик система эмес да. Конституцияны 2012-2015-жылдары бузбаш керек болчу. Ошондо элибиз парламенттик системаны көрүп, билип калат эле!

– Уюштуруучулардын мыктылыгынан Садыр Жапаровдун эл менен жолугушуусуна эл селдей агылып келип жатабы же анын сыры башкадабы?

– Садыр Жапаров азыркы бийликтин талапкери, 2017-жылы Сооронбай Жээнбековго да эл ушундай топтолушкан… Экинчиден, ал эл үчүн күтүлбөгөн жерден талапкер болуп чыга келди. Ошон үчүн да аны менен жолуккан элге кызык болуп жатат.

– Президенттик шайлоодо эл кимди тандаса жаңылбайт деп ойлойсуз?

– Эл тандоону 2020-жылдын 8-13-октябрларында эле жасап койгон. Азыр формалдуу жагы гана калды.

– Неге “Мадумаровду Көлгө киргизбейт экен” деген ушак чыгарып, элди удургутушту?

– Бул дагы шайлоонун шойкомдуу саясатына кирет. Эптеп добуш алуу керек. Бирок элди бөлүп-жаруудан, жиктелүүдөн кимиси болбосун этият бололу.

– Жапаров менен Мадумаров биригиши мүмкүнбү?

– Садыр бирикчүлөр менен «биригип» бүттү окшойт. Жок дегенде Адахан ага оппонент болуп калышы керек. Күчтүү оппонент турбаса, Садыр баягы 2005- жылкы Бакиевдин кейпине келип, тез эле анын жолуна түшүп кетиши мүмкүн.

– Садыр Жапаров талапкерлердин көпчүлүгүн кызматка тартабы?

– Аны бир Кудай же Садыр иним өзү билет. Бирок, кызмат баарына жетпейт, талапкерлигин койбой соодалашып убада алгандар, же талапкерлигин алып коюшкан азаматтар, Садырга чоң кызмат кылып жаткандар о-уу канчоо дейсиң?! Анын баарына кызмат жетеби?..

– Бу сапар “Кытайдын карызынан кутултам” деген талапкерлер элдин колдоосуна ээ болобу же бул ишке ашпаган убадабы?

– Менин жеке пикирим боюнча, Кытайдын карызын ким алса, ким иштетсе ошолор төлөшсүн? “Кутултам” дегендердин акылы менен тажрыйбасы, эрки ошого жетеби? Мен “Кумтөрдү мамлекет үчүн иштетем” деген нечендеген талапкерлерди көргөм. Президент болгондон кийин башкача ырдап калышат.

– “Үч жылда ишимден жыйынтык чыгара албасам камап салгыла” деген талапкерлер чыга баштады. Алардын сөзүнө ишенсек болобу?

– Муну шайлоодогу популисттик сөз деп туралы. Үч жыл эмес, үч айдан кийин президентти камай турган дараметтүүлөр, сын айткандар анын айланасында калабы? Андайлар жок дегенде кызматтарынан «иштей албай койду» деген мотив менен айдалат! Анан аны ким камайт? Ошон үчүн мен көп жылдан бери «жок дегенде элдик курултайда президенттин ар жылдык аткарган иштери боюнча отчётун угуп, баа берип туралычы» деп 2010-жылкы Конституцияга киргизсем да, 10 жыл мыйзамды кабыл албай коюшпадыбы? Элдик курултай институту кирип, ал президенттин же кайсы бир бийликтин куралы болбой, жөн гана президенттин ишине баа бере тургандай ар жыл сайын өзгөчө маанилүү маселелер боюнча өтүүчү коомдук башталгычтагы, бирок чечими милдеттүү каралуучу уюм болсо, анан ишенсе болот?! Жаңы Конституцияны даярдап жаткандардын көбүнүн түшүнүгүндө элдик курултайды кайсы бир бийлиги бар институтка айланткысы келүүдө.

– Баса, Садыр Жапаров эл менен болгон жолугушуусунда “эл кечирсе Акаев менен Бакиевди алып келем” деди. Буга кандай комментарий бересиз?

– Акаев, Бакиевдин кылмыштары менен элдин эмне иши бар?! Салык жана башка төлөбөгөн «коррупционерлерди кустурабыз» дегендер оболу Акаев менен Бакиевди кустурушпайбы? Ошондой эле убагында менин жетекчилигимдеги прокуратура органдары аларды толук кустура албай калган! Ошол иштер аягына чыгарылышы керек. Мисалы, Акаевди Кумтөр, башка кен байлыктарды Бирштейин аркылуу чет элдиктерге «сатканы» үчүн, колхоз-совхоз, завод-фабрикаларды жок кылганы үчүн кустурсун. Бабановдун «Азия моллунун» ордундагы «Инструментальщик» стадионун бекер бердиргени үчүн; 14 тонна Советтик Кыргызстандын алтынын Россиядан алып келбегени жана 2 тоннага жакын алтынды Бирштейндин самолёту менен Цюрихке чыгарып кеткени үчүн; сырткы карыздар үчүн кустурсун. Убагында бул жана башка фактылар боюнча кылмыш иштер козголгон. Бакиев жазасын сырттан болсо да соттолуп алды, бирок аны алып келип, түрмөгө киргизүү керек. Мени кызматтан кетирүү менен улам кийинки президенттер алардын кылмышын жашырып келишет. Садыр алардын жолун жолдобошу шарт, Жапыкеев экөө “кустуртабыз” дегендердин көбү ошолордун куйруктары! Элден мурда аларды Кыргызстанга алып келип, бүт кылмыштарын аягына чыгарып, анан соттотуп туруп, кааласаң кечирим бер. Бирок жазаларын толук ала элек качкын президенттерди дароо “элге салам” деп, өз ишин элибизге шылтаганы туура эмес!

– Азимбек Анаркулович, неге “экс-президент” деген статусту алыш керек деген пикирдесиз?

– Экс-президент институтунун биздикиндей түрү өзүн-өзү урматтап, сыйлаган укуктук өлкөлөрдө жок. «Президент жаман, кетсин» дейбиз да, ал кызматтан кеткенде элдин акчасынан гособеспечениеге алабыз? Алардын кайсы жасаган иштери үчүн мамлекеттин эсебинен багабыз?
Президенти, экси чоң-чоң мамлекеттик иш-чарада бири-бири менен сүйлөшмөк тургай, бирин-бири элдин көзүнчө шылдыңдашат?! Качкындары же түрмөдө жаткандары деле Кыргызстанды, кыргыздарды кээде шылдыңдап, кээде акылдуусунуп, адалсынып, колдоочу-жугундукорлору аркылуу аксынып, саясатка аралашып, уурдап кетишкен акчалары менен кайсы бир партия ээлери же туугандары аркылуу коомдук бөлүнүүнү, чыңалууну жаратып жатышат.

– Айтмакчы, салык жашырып, кийин айыбы ачылып, мамлекетке 200 млн. сом төгүп бергенди ууру дейбизби же патриот дейбизби?

– Азыр Кыргызстанда салык төлөбөгөнү, мыйзамсыз байыганы, башка бир кылмыш иш болсо деле, баарын «коррупционер», «ууру», аларды «кустуруп жатабыз» деген жеңил-желпи пиар кампания күч алды. Коррупция – бул кызматтык кылмыш болуп эсептелет. Ошол кызматтагы адам туруктуу өзү же башка адамдардын тобу менен мамлекетке же коомго атайылап оор зыян келтирсе коррупционер болот. Салыкты жашырса же өз убагында төлөбөсө, штрафы менен кошо төлөйт, ал коррупция же уурулук эмес. Өздөрү өз эрки менен төлөп жатса, “рахмат” дейли да. Мурда жашырып келгени боюнча “административдик чара” деген бар, ошону колдонушсун.

Булак: “Азия ньюс”

-Өмүрбек Исакович, азыр Садыр Жапаровдун душмандары “Садырдын артында Бакиевдер турат, ошолор каржылап колдоп жатат, алар Садыр бийликке келгенде өлкөгө кайтып келишет, баарынан өч алат” деген сымал маалыматтарды таркатып, калктын караңгы катмары аларга ишенип жатышат, же чын эле ошондойбу, Садыр Жапаровдун артында Бакиевдер турабы?

-Эми ал 10 жылдан бери улам бир окуяга ылайыктап айтылып, кайталанып келе жаткан, Убактылуу өкмөтчүлөр чыгарган бир ушак. Бакиевдер бул өткөн чак, алар эми кыргыз саясатына эч качан кайтып келе алышпайт, алтургай өлкөгө жакынкы жылдарда жөнөкөй жаран катары кайтып келиши да өтө күмөн. Алар Кыргызстандан кеткенине 10 жылдан ашты, эми алардын Кыргызстанга же кыргыз саясатына тийгизген таасири нөлгө барабар. Бизде кызматтан кеттиңби, статусуңду жоготтуңбу, бүттү. Сени эч ким мурункудай укпайт. Алар бөтөн жерлерде бөтөн турмушка, маданиятка, экономикага ылайыкташып алышты. Үйлөрдү салып отурукташышты… Кыргызстандан 10 жыл мурун кеткен Бакиевдер эмес, ушул жерде эле калган Алмаз Атамбаевди эле кызматтан кеткенден 6 айдан кийин эч ким укпай калды. Алтургай өзүнүн СДПК партиясынын мүчөлөрү, өзү тизмесин текшерип, “добро” берип, парламентке алып келген 120 депутат угушпай, ага каршы добуш беришти. Андан экс-президент деген статусту алып салып, милициянын чеңгээлине салып беришти. Ишенген генералдары Абдил Сегизбаев менен Болот Сүйүнбаев  жаңы бийликтен коркуп, Атамбаевдин сотуна аны колдоп бир басып барып коюшкан жок.  Алыстагы Бакиевдер тургай эсепсиз бай Атамбаев ( ал өзү айткан “мен мультимиллионермин!” деп) ошончо акчасы жана башка ресурстары менен өз жеринде душмандашкандан кийин бийликтеги Сооронбай Жээнбековго 3 жыл бою эч нерсе кыла албай койду. Эгер 5-октябрда  Мекенчилдер жана башка саясый күчтөр биригип кетип, Жээнбековду кызматтан кетирбесе, Атамбаевдин колунан эч нерсе келбейт болчу. Экс-президенттер Акаев да, Бакиев да, Атамбаев менен Жээнбеков да мындан кийин да кыргыз саясатына олуттуу таасир бере алышпайт. Эми Садыр Жапаровдун доору башталды, менин оюмча саясаттын ысыгына күйүп, суугуна тоңгон, түрмөгө түшүп чыккан, түрмөдө олтурганда атасы, апасы, уулу каза болуп, үч жакын адамынан айрылып, бийлик 7 тууганын куугунтуктап камап, балдарын сабап, азабын сезген, 10 күндүн ичинде түрмөдөн чыгып, өлкөдөгү эң жогорку даражага жеткен  Садыр өлкөнү адилеттүү жол менен башкарууга аракет кылат. Мен өзүм да эки жолу камалып чыккам, абактан чыккандан кийин адамдын адилеттүүлүккө болгон көз карашы кескин өзгөрүп, “обостренное чувство справедливости” синдрому пайда болот. Садыр Жапаров президент болуп шайлангандан кийин Бакиевдер тургай жанындагы жакын досторун да укпай, өз алдынча көз карандысыз саясат жүргүзөрүнөн мен шек санабайм. Акыркы 8 жылдан бери ал түрмөдө, чет өлкөлөрдө, кайрадан түрмөдө болуп жүрүп, эч кандай саясый интригаларга, коррупциялык схемаларга,  Матраимовдун тойлоруна катышкан жок, натыйжада эч кимге карыз эмес, арты таза. Аны азыр эл колдоп турат, муну кыргыздар ооматы келди деп коёт, адамдын ооматы келгенде Бакиевдер тургай машаякты да укпайт. Ушул жерде турган Атамбаевди укпаган кыргыздар алыстагы Бакиевди угушмак беле? Мындай учурда адамды, кайдагы бирөөлөр эмес, ооматы колдойт. Мындай “Бакиев келатат!” деген “чача-пача” ушакты Убактылуу өкмөттөгүлөр калктын караңгы катмары үчүн ойлоп таап, 10 жылдан бери таратып келишет.

Булак: Kyrgyztoday.kg

Лондондогу элчибиз саясый кырдаал боюнча ой бөлүштү.

– Эдил мырза, сиз конституциялык кеңешмеге мүчө болуп катышып атасыз, Лондондогу ишиңизге тоскоол болгон жокпу? Эмне себептен элчилердин арасынан сизди чакыртып, кеңешменин курамына киргизишти деген ойдосуз?

– Мен биринчи жолу конституциялык кеңешменин курамына кирген жерим жок. Алыскы 2002-жылы Аскар Акаев түзгөн, өзү баш болуп кырк ишмерден турган кеңешмеге да катышкам. Ага катышуу үчүн Брюсселден Чыңгыз Айтматов элчиликтен келген. Андан тышкары, Аликбек Жекшенкулов дагы Венада иштеп жүргөн жеринен келип катышкан. Ошондуктан элчилер кеңешмеге катышуу боюнча прецеденттер бар жана жетиштүү. Кеңешме мүчөсү катары мага да расмий уруксат берилди, ички саясатта орун алып аткан дебаттарга катышууга. Менин калыптанган саясый көз караштарым бар, жыйырма жылдан көбүрөөк баскан жолум, ошол эле укук коргоо тармагында, мамлекеттик башкаруу жагында болобу, айтор, мен мына келип, эки жарым жумадан бери күнүгө активдүү катыштым. Катуу талаштар болду. Кээ бирөөлөрү уланып атат. Бирок, “бул кеңешме жөн эле көргөзмө үчүн, калп эле иштемиш болуп атышат” дегендер терең жаңылышат. Кылдаттык менен ар бир статьяны, ар бир сөздү, ар бир тамганы терип, терең ойлонуп, ийри отуруп, түз кеңешип, бекитип аттык. Албетте, биз иштеп чыккан долбоор бул акыркы долбоор жана келечектеги Конституциянын тексти катары айтуудан алысмын. Мындан кийин дагы бир канча редакциялык топтор иштеп, юристтер карап чыгып, анан Жогорку Кеңеш менен жаңы шайланган президент дагы карап чыгышары белгилүү. Бирок, биз өзүбүздүн салымыбызды жок дегенде жанагы кеңешменин протоколдорунда жаздыртып койгонубуз – бул деле чоң иш болду.

– Өткөн жумада, сиз ошол 2014-жылы эле Өмүрбек Текебаевге “сиздин Конституцияңыз жарабайт, иштеген жок” деп айтып аткан видеоңуз кенен тарады. Сиз президенттик формага кайтып келсек кооптонбойсузбу, мурункудай диктатуралар кайра жаралбайбы? Анан талкууланып аткан курултайларга да көз карашыңыз кандай?

– Албетте, кооптоном. Андай коркунуч бар! Бирок, эмне, азыркы Конституция акыйкатты орното алдыбы? Жок да. Ошол Атамбаев менен Текебаев ант берип, “мына, биздин системабыз азыр элге жыргалчылык менен тазалыкты алып келет” дегендери ишке аштыбы? Тескерисинче, булар курган мамлекет ошол үч жүз адамдын эле кызыкчылыгында иштеди. Өздөрү жана башка партиялык олигархтар, ар кандай чоң жана майда мошенниктер. Элдин кызыкчылыгы эң акыркы ролду ойноду. Ошол үч жүз киши талашышат, бири-бирин камашат, тартышышат, айтышышат, калган алты миллион киши үчүн күнүгө бекер цирк жана шоу. Саясатыбыз биздин элдин жашоосун жакшыртууга багытталбай калган эчак эле. Сүйлөгөн сөзүбүз Конституция, ышкырыгыбыз таш жарат, айдаганыбыз бир теке…
Менин оюмча, азыр биздин негизги көйгөйүбүз – бул жакырчылык. Саясый укуктар эмес. Мен дегеле сөз эркиндиги же жыйналыш эркиндиктерин 2020-жылдары чектөөгө мүмкүн экенине ишенбейм. Кеп башкада. “Саясат, саясат” деп атып, биз өтө эле неолибералдашкан экономиканы түзүп койдук. Мамлекеттин өзү жок азыр. Экономикабыз кымындай, эч өндүрүш дагы жок. Жалгыз эле мигранттардын эсебинен жашап аткандайбыз. Ковид учурунда, жайында көрдүк, медицина тармагы бир да иштеген кычкылтек станциясыз болгону аз келгенсип, килейген министрлик ошол марттан бери өздөрү бирөөсүн да оңдоп койгонго кыймылдап дагы коюшкан жок. Анан жайында волонтерлор жасап беришти го? “Тотальный коллапс госуправления” деп коёт муну. Англисче жанагы фраза да бар эмеспи, «несостоявшееся государство» деген. Мындан жарым эле кадам артка кетсек, ары жагы Сомали. Чоң коркунучтабыз биз. Аны сезген киши жок. Эксперименттердин убагы өттү. Болду, жетишет! Ойногонубуз – мамлекеттин тагдыры. Мобул цирктин аты демократия эмес. Эмнесине болушуп атышат, түшүнбөйм. Элди ойлогон киши жок! Баары жеке менчик болуп калды: мектеби да, ооруканасы да. Мындан ары “мамлекетти азайтабыз, кыскартабыз” деп атышат. Бекем бийликтин орношун ошол үч жүз эле киши каалаган жок. Алар өздөрүн эле ойлошот! Эл өзүнчө, алар өзүнчө болуп калган эчактан эле. Бул жөнүндө өзүнчө көп сөз. Бирок, элдин баары азыр мамлекетке нааразы, мындай жашоого болбойт!
Курултайлар боюнча айтсак, бул көптөн бери эле айтылып келаткан жомокко айланып калды. Кеңешмеде бирөө “Чыңгызхандын учурунда да ушундай курултайлар өткөн” деп айтышканына чыдай албай, “анан эмне, ошол курултайда Чыңгызхандын башын алып, тактыны да алып койсо болот беле?” деп какшыктаганга туура келди. Анан бул курултайларын Батышка карама-каршы келтиргендери да күлкүнү келтирет. Теңдик идеясы каяктан келди бизге? Азыр ушулардын кимиси мурунку өткөн жыйындарга жакын жолотулмак эле, ыя? Каратамандар качан эле мурун бизде башкара алышчу эле, элестеткиле?! Жалпы адамзаттын тарыхы жана башкаруу системалары өнүгүп, тажрыйба жалпыбызга таандык философияда жана юриспруденцияда топтолгон. Биз өзүнчө же өзгөчө эмеспиз. Анан эле бизде өзүн гений эсептегендер көбөйүп эле, отуз жылдык тажрыйбабызды өздөрүнүн деңгээлинде чала-була түшүнгөндөрүн беш миң жылдык илимден өйдө коюуга болбойт (!) деп айтышыбыз керек. Айылдарда бизде эчактан эле “сход” деп жыйындар өтүп жүрөт. Азыр деле “курултай” деп өткөзүп келдик, бийлиги дагы, оппозициясы дагы. Ошончо эле “курултай” деген сөз жагат экен, мен “Жогорку Кеңештин атын ошондой кылып коёлу” деп да айтууга туура келди. Бизде мына азыр “круглосуточный курултайлар” Фейсбукта, толтура вотсап каналдарында орун алып атат го? “Бийликтин жаңы формасы” деп киргизүүгө болбойт курултайды Конституцияга. Мындай кеңеш айтчу бир орган болсо, киргизгенге макул болсок болот. Бирок мындай түз демократиянын форматы бир чакан шаарча, мисалы, байыркы Афина же Новгороддо гана иштей алат. “Бир күнгө топтолуп келип эле, баарын курултайда чечип коёбуз” деп килейген мамлекеттик маселелер боюнча түшүнүгү жоктор гана айтышат.

– Элчи болгонуңузга бир жарым жыл болуп калыптыр. Кайра саясатка кайтып келесизби ушуну менен? Кээ бирөөлөр “Эдил Байсалов бийликке кошоматтанып атат” деп да айтып атышканына кантип жооп берет элеңиз?

– Мен саясаттан кеткен деле эмесмин. Элчилик – бул сүргүн эмес. Англиянын эле баш калаасы эмес, Лондон – жалпы дүйнөнүн борбору. Бул элчиликтин даражасы өтө жогору. Аны биздин өлкө жакшы баалап, пайдалана албай келиптир ушуга чейин. Пландарыбыз өтө чоң. Быйыл мына пандемиядан улам көбү токтоп калды. Бирок ишти улантып, ошол койгон максаттарды ишке ашырыш керек. Мен өмүрүмдө бирөөгө кошоматтанып көргөн эмесмин. Аны элдин баары эле билет. Дайыма өзүмдүн позициям бар. Ал туруктуу. Азыркы же мурунку бийлик менин профессионалдык сапаттарымды жакшы билишет жана баалашат. Мен мактанбай эле коёюн. Дипломатия – бул өтө тынч жана керек болсо тымызын бир иш. Бул жактагы жумуштар кыска мөөнөттө өзүнүн жыйынтыгын бербейт. Берсе дагы жарыяланбайт. Биз өзүбүздүн мамлекеттин саясатын ашканадагы абысындардын бир сөзүнүн деңгээлине түшүрбөйлү. Менин байкаганым, биз чоң-чоң маселелер жөнүндө ошол бир кокту-колоттун эле тили, же түшүнүктөрү менен өлчөйт экенбиз. Жогорку деңгээлде, мамлекеттик ой жүгүртүү бизде жокко эсе. Эми мен ар кайсы майда сөздөргө терикпейм деле.

– Мүмкүнчүлүктөн пайдаланып, сураныч, сизге бир суроо берип алалы. Аликбек Жекшенкуловду Москвадагы элчиликтен “утеря доверия” деп чакыртып алуу боюнча көз карашыңызды бөлүшүп койсоңуз?

– Биринчиден, бул, албетте, мамлекет башчынын укугу. Ал дайындаса, ала алат дегендей. Аликбек Жекшенкулов өзү деле көп даттанган жок анысына. Мен билбейм, кандай чыныгы себептер мындай чечимге түрткү болгонун. Бирок, айтып коюшум керек, жанагы жарыяланган эки шылтоо суу кечпейт. Мен муну жалпы эле толук ыйгарымдуу жана атайын элчилердин статусуна шек келтирүү катары кабыл алдым. “Элчи өзү нота жаза албайт” деп айтуу дипломатияны түшүнгөн адам үчүн күлкүлүү. Анан элестетсеңиз, Арменияда согуш болуп атса, аларга эч кандай Россия баш болуп башка союздаш мамлекеттер жардам бере албай атсак, анан бир жыл мурун дайындалган Еревандагы саммитти өткөрбөй коюу ойго келгис чоң бир демарш болуп калмак. Ага Россия эч бара алмак эмес. Кыргызстанда жанагындай окуялар болуп кеткени аз келгенсип, толугу менен жетекчилик байланышка чыкпай калганда, Москвадагы элчибиз жалгыз туура бир чечимди алууга мажбур болду. Мен көп ойлондум, “мен кантмек элем?” деп. Биз жоопкерчиликтен качпайбыз, башкалары качса дагы. Ошондуктан мен дагы улуттук кызыкчылыкта стратегиялык өнөктөшүбүздүн суранычын кыя алмак эмесмин. Мындан бир дагы зыян келтирилген жок мекенибизге. Эч кандай кошумча бир милдеттенме жүктөлгөн жок. Элчи Жекшенкулов сөз алып да сүйлөгөн жок. Ошондуктан менин оюмча, бул өтө бир чоң сокку болду биздин дипломатиябызга. “Утрата доверия” деп өздөрү элдин ишениминен жана эл аралык коомчулуктун, стратегиялык өнөктөштөрдүн ишениминен чыккандар жазып аткандары да кызык болду. Азыр бизге Москвада өтө күчтүү элчи керек. Жок болгон үчүн, алар биз менен жанагындай тон менен сүйлөп атышат. Мен дагы бир жолу кайталап коёюн, балким, мен билбеген себептери башкадыр. Бирок, жарыяланган жанагы эки шылтоо – бул баардык атайын жана ыйгарым укуктуу элчилердин статусуна шек келтирди (!) деген ойдомун. Бул жаңылыштык жана туура эмес болду!

– Эдил мырза, дипломатияны айтып калдыңыз, жанагы абышка менен айтыша кеткениңизге өкүнбөйсүзбү?

– Эми көп киши менен жолуксаң, көп бассаң, сөзсүз арасында андайлар болбой койбойт. Кеңешмеге канча киши келди: жашы да, карысы да, орусу да, баардыгы менен тил табышып, кулак салып, алар айткан сунуштарды эске алып, иш алып келдим. Өзүмдүн мүнөзүмдө да эч кандай оройчулук жок. Ал чал өзү ким экени жалпы элге деле маалым болуп калды. Ал кирип келери менен эле “мен революционермин, милийсалар менен жакалаштым, былтыр Чүй УВД начальнигин өлтүрө жаздадым…” деп кирди. Ошол сөзү башынан эле мага жаккан жок, анткени биз Конституциябызды жазып атсак, тартипти орнотуп атсак, элдин тынччылыгын коргоп чыгып, араң аман калган Самат Курманкуловдой баатырыбызды тим эле койсо болмок. Экинчиси, бул абышка өзүн элестетип алыптыр, Жумагул Сааданбеков жана Кемел Ашыралиевдин жанына отуруп, жалпы кыргыз элине аксакал болом (!) деп. Кыргызда “жакшы карыса экен” деп көп айтылат эмеспи. Көкүрөгүнө медалдарды тагып, кайсы бир согуштун ардагери катары өзүн элестетип алса керек. Анан эле сүйлөгөн сөзү “өлүм, жана өлүм жазасы!” деп кыйкырып кирди. Чарчап да кеттик, анан мен “сотторубузда азыр акыйкаттык жок, алар мына мыйзамсыз эле камап атышат, анан кантип биз өлүм жазасына кесебиз?” десем, эң эле ыплас сөздөр менен сөгүнүп, жеке мага гана эмес, жалпы ошол жерде отурган мүчөлөргө акаарат келтирди. Мен жанагы кыргыздын жалпак сөзү менен мындай кутурган чалды ордуна коюп койдум. Өтө жумшак жана тартиптүү түрдө. Туура эле кылдым. Тартипти бекемдейли. Мына анын “164 миң сомдук штрафы бар экен” деген маалымат чыкты. Көпкөндөр көбөйдү. Ордуна коюп коюу керек мындайларды!

Сурат Жылкычиев

Булак: “Азия ньюс”

– Кундуз, президенттикке талапкер Равшан Жээнбеков менен кызматташып, пиар кампаниясын жүргүзүп атасың. Мындай бурулушка баруунун себеби эмнеде?

– Бул бурулуш деле эмес. Мен эмне себептен Равшан Жээнбековдун талапкерлигин колдоорумду ачык айттым. Ал адам менен бирге саясый куугунтукка кабылып, башыбыздан чогуу кыйынчылыктарды өткөрдүк. Кой-Таш окуясы боюнча тергөөдө Равшан Жээнбековго кызматташууга барууну сунуш кылышкан. “Атамбаевге каршы көргөзмө берсеңиз, камабайбыз” деп соодалашууга аракет жасашып. Бирок ал өз принциптеринен тайбай, ар-намысын бийик сактап калды. Саясатчы катары сынган жок. Тескерисинче, чыйралды. Тергөөдө жүргөн учурда да, соттук териштирүү маалында дагы өзүнүн кайраттуулугун, идеяга бекемдигин, бийик адамдык сапаттарга ээ экендигин көргөздү. Азыр биз жөн гана бир иште чогуу өтүп жаткан адамдар эмес, үзөңгүлөшпүз (!) десем жаңылбайм. Анан мен кантип Равшан Жээнбековду колдобой коём? Демократияны, парламентаризмди, укуктук баалуулуктарды өнүктүрүү багытында да көз карашыбыз бирдей.

– Алмазбек Атамбаев менен кол үзүшкөн жоксуң да?

– Албетте, жок. Мурунку бийликтин колу менен экс-президенттин жанында калган команданын ынтымагына доо кетирүү аракеттери катуу жүрдү. Бирок, ошол кыйын кезеңде Алмазбек Шаршеновичти колдогон адамдар дагы да болсо ага болгон мамилесин өзгөртпөдү. Алмазбек Шаршеновичке кандай жан тартып келсек, ошол эле бойдон аягына чейин колдойбуз. Ушундай ойдомун. Мисалы, 5-6-октябрда болуп өткөн окуялардан кийин “Форум” кайрадан бир нече күнгө саясый уюкка айланды. Эшиктин алдына “джиптер” батпай, кабылдамадан чоңдордун аягы үзүлбөй калган. Бирок, 9-октябрда Ала-Тоо аянтында экс-президентке кол салуу уюштурулуп, эртеси Кой-Ташка кайрадан чабуул болгон маалда, жанында баягы эле биз калдык. Ошол эле Фарид Ниязов, Сапар Исаков, Канат Сагымбаев, Дамир Мусакеевдер… Аны өзү деле байкаса керек. Экөөбүздүн айрым мүнөздөрүбүз окшош. Мен Алмазбек Шаршеновичти улуу агамдай жакшы көрөм. Аягына чейин сатпай, колдой бермекчимин. Балким кийин саясатта жолубуз башка болуп калса да, адамдык мамилемди үзбөйм.

– Баса, Атамбаевдин тарапташтарынын бир бөлүгү Абдил Сегизбаев жакка оогонун байкап атабыз. Ошондо экс-президенттин позициясы кандай болушу мүмкүн? Кайсы талапкерди колдойт?

– Равшан Жээнбековду колдогондой эле, тарапташтарыбыздын арасында балким Абдил Сегизбаевди, Курсан Асановду колдогондор да бардыр. Бирок “бул Алмазбек Шаршеновичтин позициясы” деп айтуу туура эмес. Кайсы талапкерди колдоору тууралуу мен аны менен сүйлөшө элекмин. Соттордун биринде Равшан Жээнбековго кайрылып, “шайлоого катышпайсыңбы?” деген пикирин уккам. Равшан байке ошол маалда ойлонуп жаткандыгын билдирген.

– Президенттик шайлоонун адилеттүү өтүүсүнө ишеним барбы?

– Келе жаткан күрөш идеялардын күрөшү болуш керек. Бизде азыр андай эмес. Бийлик кимдин колунда болсо, таразанын ташы ошол жакка оойт. Эгерде баардык талапкерлерге бирдей шарттар түзүлбөй, шайлоо жараяны ачык, теңтаймашуулук принциби сакталбаса, анда шайлоонун жыйынтыгы да болбой калышы толук мүмкүн. Кыргызстанда күтүүсүз кырдаал түзүлүп калышы беш мүнөттүк иш. Бир суткада Акүйдү алып, бийликти алмаштырып ийгенден кийин, мындай кырдаал жаралбай койбойт (!) деп айтыш кыйын. Ошондуктан бийлик келе жаткан шайлоону адилеттүү өткөргөнгө бүт күч-аракетин жумшоосу абзел.

– Кой-Таш окуясына айыпталгандардын көпчүлүгү эркиндикке чыгышты. Мындан ары сот калыс жүрөбү же?.. Деги эле ушул коогалаңга кимдерди айыптайсың?

– Кой-Таш окуясы боюнча соттук териштирүүнү жабык өткөрүп келишкен. Октябрь окуяларынан кийин судья алмашып, процесс ачык өтө баштады. Бирок, бири-бирине тийешеси жок үч ишти бириктирип салышты. Негизи, Кой-Таш окуясы боюнча тергөө бир тараптуу жүргүзүлгөн. Жабырлануучу катары жалаң эле “Альфа” атайын аскерлеринин жана ички иштер министрлигинин кызматкерлерин таанып коюшкан. Ошол жерде жаракат алган тынч элди эсепке да алышкан эмес. Керек болсо, коркутушуп, суракка чакырышып, ооздорун басуу аракеттери болгон. Коогалаңга эң башкы айыптуу ошол маалдагы башкы колбашчы Сооронбай Жээнбеков, мыйзамсыз, арсыз операциянын автору, ушул тапта качып жүргөн УКМКнын мурдагы төрагасы Орозбек Опумбаев, мурдагы ички иштер министри Кашкар Жунушалиевдер жана ушул маалга чейин иштен алынмак тургай, чоң кызматтарга көтөрүлгөн тергөө тобунун жетекчилери. Алардын жоопкерчилиги сөзсүз каралышы керек. “Адилеттүү чечим болсун” десек, Кой-Таш окуясы боюнча ишти кайрадан териштирүүгө жөнөтүү зарыл.

Асланбек Сартбаев

Булак: “Азия ньюс”

– Равшан мырза, президенттикке аттанып жатасыз. Президенттикке аттангандардын 30 миңден кем эмес кол чогултуусу бюрократиябы?

– Учурда борбордук шайлоо комиссиясы болбогон инструкциялык жол менен президенттик шайлоого катышып жаткандарга башаламандыктарды, тоскоолдуктарды жаратууда. Алардын биринчиси – кол топтоо. Азыр 10-15 күндүн ичинде 30 миңден 60 миңге чейин кол топтошубуз керек. Экинчиси – кол топтоо 30 жыл мурдагы бюрократиялык жол менен кагаз түрүндө телефон номерин, паспортунун номерин жазылышын талап кылат. Үчүнчүсү – бланк өзү туура эмес даярдалган. Жазууга мүмкүн эмес, “жазыш керек” деген нерсенин баары батпайт. Ошондой эле талапкерлер салык инспекциясына барып, ишкерлер сыяктуу каттоодон өтүшүбүз керек экен. Биз 15 күнгө шайлоого баратып, шайлоо менен алектенбестен, салык менен алектенишке туура келип жатат. БШК мына ушуга окшогон башаламандыктарды жеңилдетиштин ордуна, талапкерлерди бюрократиялык жол менен кыйынчылыктарга туш кылып жатышат. Азыр дүйнөдө жаңы технологиялар пайда болгон. Кол менен жазып, БШКга тапшыра турган маселелерди телефондун тиркемелери аркылуу кыла турган мезгилге эбак эле жетип калсак да, кол топтоого аргасыз болуудабыз.

– Эмне үчүн коомдо “Батыштын саясатын колдогон саясатчылар Конституцияга каршы чыгып жатат” деген пикир калыптанып калды?

– Бүгүнкү күндө эки көз караш талаш болуп жатат: 1) күчтүү президенттик бийликти колдогон көз караш, 2) демократиялык парламенттик башкарууну колдогон көз караштар атаандашууда. Негизи көз караштардын тиреши туура. Анткени, биз канчалаган идеялардын кагылышын, атаандашууну жарата турган болсок, биздин өлкө үчүн ошончолук жакшы болуп эсептелет. Эң негизгиси, жекеге өтпөшүбүз керек. Бийликте отургандар башка көз караштагыларды басмырлап, коркутуп, камап, кылмыш ишин козгогондон алыс болушу керек. Ал эми биз канчалык көз караштарыбызды талашып, атаандаша турган болсок, коом үчүн да, мамлекет үчүн да, келечек үчүн да пайдалуу. Мен “Батышты колдогон саясатчылар президенттик башкарууга каршы чыгып жатат” деген ойлон алысмын. Анткени, ар бир саясатчынын топтогон тажрыйбасы, көз карашы бар. Конституцияга кайсы саясатчылар каршы чыгып жатса, алардын көз каршы, позициясы аларга дал келбейт. Ошондуктан, биз ошол көз карашты сыйлашыбыз керек. Бирок, “президенттик бийлик орнотобуз” деген адамдардын дагы айтканга укугу бар. Идеяларды, талаш-тартыштарды социалдык тармактар, телевидение аркылуу жүргүзсөк, талаштан тактык жаралат. Бирок, азыркы Конституцияны колдобой каршы чыгып жаткандарды “Батыштын саясатчылары” деп доомат койгон туура эмес. Анткени, парламенттик башкарууда жашаган, ийгиликке жеткен, элине жакшы шарт түзгөн мамлекеттер көп. Ошондуктан, көптөгөн саясатчылар парламенттик башкарууну колдоп, президенттик башкарууга каршы чыгышууда.

– Эл арасында “жоопкерчилиги жок системадан качып, бийликти бир колго топтосок гана абалдан чыгабыз” деген пикир калыптанды. Конституцияга каршы чыккандар “президенттин аткаруу бийлигин кошо колго алганы – эбегейсиз бийликке ээ болгону” деп сындап жатасыздар. Мүмкүн, чын эле бийликти бир колго берсек, тезирээк өнүгүүгө шарт түзүлөттүр?..

– Биздин коомчулукта чынында эле “бийликти бир колго берүү – азыркы оор абалдан алып чыгууга шарт түзүлөт” деген абал түзүлүп калды. Менимче, бул туура эмес көз караш. Анткени, бийликтин баарын бир адамга бере турган болсок, бийлик ошончолук көзөмөлсүз калат. Бийлик ошончолук чектен чыгып, каалаганын жасай бере турган шарт түзүлөт. Мамлекеттеги бийликти бир адамдын колу менен башкаруу туура эмес экенин тарых азыркы күндө дагы далилдеди. Биз тескерисинче, бийликти бир адамга берүүдөн коркушубуз керек. Биз бийликти массалык маалымат каражаттар, жарандык коом, саясатчылар жана өзгөчө бийликке оппозиция болгон тараптар сөзсүз түрдө көзөмөлдөп турушубуз керек. Президентти, премьер-министрди канчалык көзөмөлдөй турган болсок, коом ошончолук ачык, эффективдүү болот. Мыйзамдын чегинде иштөөсүн талап кыла турган болсок, өлкөдө ошончолук өнүгүү, өсүү, адилеттүүлүк, мыйзамдуулук болмок. Эгерде биз бардык эле бийликти бир адамга өткөрүп берип койсок, анда жаңылыштыкка жол берип коёбуз.

– Кыргызстан өнүгүү үчүн сөзсүз Конституцияны өзгөртүш керекпи?

– Мен дагы “Конституцияны өзгөртүшүбүз керек” деп ойлогондордун катарындамын. Бирок, Конституцияны артка эмес, прогресс, илим, өнүгүү тарабына өзгөртүшүбүз керек деп ойлойм. Тилекке каршы, азыр жаңы сунуш кылынган Конституциянын көпчүлүк беренелери бизди алдыга эмес, артка тарта турган долбоор болуп калыптыр. Мен саясатчы катары ал долбоорду колдогон жокмун. Эгерде азыркы жаңы Конституция прогресске багыт алып, адам укуктары, демократия, сөз эркиндиги, тынч митингдер жана саясый оппозициянын укуктарын бекем карай турган болсо, дүйнөлүк цивилизацияга кошо турган Конституция болмок. Ошондой талаптарга жооп бербегенинен улам, азыркы Конституциянын жаңы долбоорун көпчүлүк саясатчылар, жарандык коом, эл аралык уюмдар колдоодон баш тартып жатышат. Бирок, азыр болбосо да келечекте Конституцияны өзгөртүүгө мажбур болобуз. Анткени, азыркы Конституция жараксыз, кемчиликтери көп. Биз Конституцияны шашпастан, көп катмарларды камтыган конституциялык кеңешме түзүп, ал жакка оппозицияны, бийликти, жарандык коомду, көрүнүктүү эксперттерди киргизип, ачык-айкын талкуулап, ар кандай варианттарды карап чыгып, анан өзгөртүшүбүз керек. Азыркы шашылыш өзгөрткөн Конституция баары бир ийгиликке алып келе албайт. Улутубузду бириктире албайт. Прогресске багыт алалбайт.

– Эгерде парламенттик башкаруу эле мамлекетти саздан чыгарып кете турган болсо, эмне үчүн парламенттик башкарууну Текебаев сактап калууга жан үрөбөй, тескерисинче, Атамбаевдин укуктарын мыйзам менен күчөтүп берген?

– Мен “парламенттик башкаруу эле бизди саздан сүйрөп чыгат” деп айтпайт элем. Парламенттик башкаруунун дагы кемчиликтери бар. Ал дагы бизди өнүгүүгө алып келе албай калышы мүмкүн. Бирок, ошентсе да салыштырмалуу түрдө президенттик башкарууга караганда парламенттик башкаруу бир топ дурус, адилеттүү. Ар кандай адамдардын укугун сактап, өнүгүүгө алып келе ала турган мамлекеттик башкаруу болуп эсептелет. Дүйнөдөгү президенттик мамлекеттер менен парламенттик мамлекеттерди салыштырсак, парламенттик мамлекеттер жакшы өнүккөн. Бир топ адилеттүү. Эли да алдаканча жакшы жашайт. Алардын медицинасы, экономикасы президенттик башкаруудагы мамлекеттерге караганда мыкты. Ошондуктан, мен саясатчы катары парламенттик башкарууну колдойм.
Айтып жатканыңыз туура. Көптөгөн саясатчылар акыркы он жылда кээде өздөрүнүн кызыкчылыгын жогору коюп, парламенттик башкарууну өнүктүрбөстөн, тескерисинче, парламенттик башкарууну мурдагы президенттер менен жок кылганга аракет кылышты. Бул чындык. Ар кандай жолдор менен президенттин бийлигин бекемдөөгө аракет кылып, мыйзамдарды кабыл алып берген мезгилдер болду. Бирок, кайсы бир саясатчы, кайсы бир депутат мурдагыдай президенттерге кызмат кылып, президенттин бийлигин бекемдеп берүүгө аракет кылса да, ар бир саясатчы өзүнүн көз карашын, позициясын бекемдеп, парламенттик башкарууну кааласак, анда парламенттик башкарууну улантканга, өнүктүргөнгө аракет кылышыбыз керек. Бизде тилекке каршы, эч качан парламенттик башкаруу болгон эмес. “Парламенттик башкаруу болуп жатат” деп президенттин тегерегиндеги саясатчылар, депутаттар элдин башын айландырып келишкен. Парламенттик башкарууну орнотобуз десек, анда бир нерсени так жасашыбыз керек: парламенттик башкарууда президенттин ролу жокко эсе болот! Президент укук коргоо органдарына, экономикага кийлигишпейт. Кээде гана мамлекетте парламент, премьер-министр жок болуп калып, коалиция түзүлбөй кала турган болсо, президент ошол убакта убактылуу абалды жөнгө салуу үчүн саясатка кийлигишет дагы, эки-үч айдын ичинде саясатты стабилдештирип, анан баштагыдай эле эч нерсеге кийлигишпей калат. Мына ушундай убакта гана “парламенттик башкарууга өттүк” деп айта алабыз.

– Сиз Атамбаевди сатпаганыңыз үчүн камалдыңызбы, же Атамбаев менен бириккениңиз үчүн айыпталдыңызбы?

– Мени мыйзамсыз жана адилетсиз камоо менен Сооронбай Жээнбеков жана анын укук коргоо органдары эки максатка жетүүгө аракет кылышкан. Биринчиси, “кимде-ким Сооронбай Жээнбековдун чоң душманы мурдагы президент Атамбаев менен мамиле кылса, алардын баарына Равшан Жээнбековго окшогон мамиле жасалат. Баардыгыңар түрмөгө отурасыңар” деген сигналды коомго, саясатчыларга бергенге аракет кылган. Экинчиси, “кимде-ким оппозициялык маанайдагы уюмдарды түзгүсү келсе, Сооронбай Жээнбековдун кланына, анын укук коргоо органдарына каршы чыкса, баардыгыңарды Равшан Жээнбековдой абал күтүп турат” деген сигналды бергиси келишкен. Авторитардык бийликтер ар дайым укук коргоо органдарына, адилетсиздикке жана жеке бийлигине таянат. Президенттик башкаруу болсо, президенттер дайыма ушундай жолдор менен иштешет. Өкүнүчтүүсү, ушундай адилетсиз, мыйзамсыз жол аларды акырында бийлигин жоготууга, элге жек көрүндү болууга түрткү болот дагы, мезгили келгенде баардыгы бийлигинен куулуп кетишет. Сооронбай Жээнбековдун тагдыры дал ошондой болду. Элге жек көрүндү болуп, мөөнөтүнөн мурун куулуп, бийлигин тапшырып кетишке мажбур болду.

Булак: “Азия Ньюс” 

– Азимбек Анаркулович, талкууга түшүп, катачылыгы көп деп сындалып жаткан Конституцияны курултайчылар жазганбы?

– Талкууга чыгарылган долбоордун авторлору курултайчылар эмес. Мисалы, мен курултайчы катары, курултай институту бир гана президенттин алдындагы консультативдик уюмга айланышына каршымын. Курултай институту бир дагы мамлекеттик бийлик бутактарына кирбеген өз алдынча иш жүргүзгөн, биринчи кезекте президенттин өзүнүн ишмердигине жыл сайын баа берүүчү, башка мамлекеттик, коомдук өзгөчө маанилүү маселелерди талкуулоочу элдик аянтча. Батышчылардын митинги менен пикетинен айырмасы – ата-бабалардан калган салт, адат боюнча курултайга бардык региондордон, чет элде жүрүшкөн мекендештерибизден шайланып келген делегаттар катышып, тынчтык, боордоштук, бир элдик маанай менен көйгөйлүү маселелер ачык талкууланып, тийиштүү мамлекеттик бийликке кабыл алынган чечими милдеттүү каралуучу, дагы баса белгилейм, милдеттүү аткарылуучу эмес, милдеттүү каралуучу (!) сунуш катары жиберилет. Курултай институту эл менен бийликти жакындатат. Долбоордо “бир гана президент чакырат” кыязында жазылып, түшүнбөөчүлүк болуп жатат.

– Бул Конституция супер президенттик башкарууга ыкталганбы?

– Конституциянын долбоору 80 депутаттын аты менен чыкканы жана чийки, дүмбүлдүгү менен оппоненттерге асмандан издегени жерден табылгандай болду. Азыр Конституциянын долбоору эмес, “келечектин жолу, анын ичинде башкаруунун түрү, шайлоо системасы, курултай институту, эң башкысы, азыркы аракеттеги Конституциянын жаңыланышын колдойсуңбу?” деген гана жөнөкөй суроолор бийликтин бирден-бир ээсинен суралып, анан ошого жараша Конституция жазсак болмок.

– Неге талкууга түшкөн Конституцияга каршы чыккандар көп болуп, жөө жүрүштөр, митингдер уюшулуп жатат?

– Каршы чыккандар – азыркы партиялык-мафиялык башаламан башкаруу системасынан кынык тапкандар, акчасын берип коюп депутат болушуп, бирок эч бир иш кылбай, эч нерсеге жооп бербей байыгандар. Алар долбоорго эмес, “шайлоо партиялык тизме менен өтпөй калабы?” деп чочулагандар. “Курултай институту кирип, элге отчёт берип калабызбы?” деп корккондор. Үчүнчүдөн, азыркы анархиялык башкаруу системасын колдогондор! Алардын артында Батыштын бир катар уюмдары турат.

– Эмне үчүн курултай институту ишке кирсе, ал сиздер айтып жүргөндөй, баарынан отчёт алган институт эмес, “президентке кошомат кылгандардын уюгуна айланат” деген чочулоо көбүрөөк айтылып жатат?

– Долбоордо ошондой туура эмес жазылып, негиз берилип калды. Ошондой эле жаңыланууну каалабагандар үчүн шылтоо. Курултай институту азыркы Конституцияда да бар. Анын мыйзамын 10 жылдан бери кабыл албай, парламент каршы болуп келген. Алар азыр дагы каршы болуп жатат.

– Баса, бул Конституцияга батышчыл көз караштагы саясатчылар гана каршы чыгып жатабы, же Садыр Жапаров курултайчыларга басым коюп, мурунку президенттердин жолун жолдоп, Конституцияны алмаштыруунун айласын көрүп жатабы?

– Экөө тең бар. Курултай институту боюнча Садыр Жапаровдун оюн мүмкүн долбоордун авторлору долбоорго туура эмес жазып коюшу мүмкүн. Муну оңдосо болот. Бирок, батышчыл көз караштагы саясатчылар буга ачыктан-ачык жалпы каршы чыгышты. Демек, курултай институтун да эгемендиктин ээси болгон эл чечиш керек, референдумга коюлушу керек. Мен ишенем, 70-80 пайыз эл колдойт. Бишкекте жашаган “киргиздер” менен Батыштан каржыланган партия, уюмдар аны чечпейт.

– Айрымдар “Конституция алмашканы менен жашоо өзгөрбөйт” деген пикирлерин айта башташты го? Жаңы Конституция жакшы жашоого багыт алдырбайбы?

– Ар бир адам өз жашоосунда жандүйнөсүнө революция жасап, өзү өзгөртүүсү керек. Пайгамбарыбыз да айткан, “оболу инсан өзү өзгөрүлмөйүнчө, Алла Таала аны өзгөртпөйт” деп. Тилекке каршы, бийликке нааразы болуп революцияга чыккан элибиз, өзүнүн жандүйнөсүн өзгөртүү революциясын кылбай жатпайбы?! Ошол жандүйнө революциясын жасай турган мезгил келди! Садыр Жапаров элге референдумга жаңы Конституциянын долбоорун эмес, ошол элибиз түшүнгөндөй төрт эле суроону коюшу керек:
1. Азыркы аракеттеги Конституциянын жаңыланышын колдойсузбу?
2. Башкаруунун кайсы түрүн колдойсуз?
3. Депутаттар түз, тике конкреттүү региондун өкүлү болушун каалайсызбы же партиянын өкүлү болушун каалайсызбы?
4. Президенттен тартып айыл өкмөт башчысына чейин жыл сайын аткарган иши боюнча элдик курултайларда отчёт беришин каалайсызбы?
Мына ушул төрт суроого акчага сатылбай, терең ойлонуп жооп берген адам өз келечегине өзү жооп берген болот.

– Неге бул Конституция Бакиевдин заманын эске салат? Көпчүлүк муну “Бакиевдин жетпей калган максатын ишке ашыруу үчүн жазылды” деп жатышат го? Эгер курултайчылар жазганы чын болсо, Бакиевдерге ыктап жазышканбы?

– Бакиевдин мезгилинде конституциялык реформа боюнча 2005-2007-жылдары катуу саясый күрөш жүргөн. Бакиев “башкаруунун үч түрү боюнча долбоор жазгыла, элге салам” деп 2006-жылы мени баш кылып жумушчу топ да түзгөн. Парламентте болсо оппозиция бир Конституция (ноябрь), бийлик дагы бир Конституция (декабрь) алдырганга жетишкен. Анан Бакиев тар чөйрөдө азыркыдай эч кимге белгисиз адамдарга долбоор даярдатып, аны 2007-жылдын аягында референдум аркылуу кабыл алдырып алган. Ошон үчүн Жапаровдун оппоненттери аны “Бакиевчил” деп сындап жатышат. Бирок ошол сынчылар деле Акаевдин акыркы 2003-жылкы Конституциясын тар чөйрөдө даярдап, кабыл алдырышкан. Ал үчүн «эмгек сиңирген юрист» наамын алышкан. Ал эми Жапаровдун белгисиз, тар чөйрөдө Конституциянын долбоорун даярдатып, “референдумга чыгарам” дегени – Акаевдик, Бакиевдик, Убактылуу өкмөттүк, Атамбаевдик жол! “Сен жаңы жолду танда!” деп мен деле сындадым. Анткени, Конституция – ким бийликке келген президенттердики же алардын менчиги эмес! Конституция – жалпы элдики, аны менен жалпы эл жашайт, мамлекет иштейт. Ал эми президент – убактылуу келип кете турган кызмат. Тилекке каршы, ар бир президент Конституцияны өзүнүкү кылганы үчүн өздөрү кеткенде Конституциясы да “кетип” жатпайбы…

– Текебаевдин мандаты Конституцияга каршы чыкканы үчүн алындыбы, же ич ара кармаш күч алдыбы?

– Негизи, партиялык тизме боюнча кезек улам кийинкиге берилет. Кайра башынан берилбейт. Текебаев экинчи жолу мандат алганда, “кезек экинчи ирет жетиптирби?” деп таңгалып, “партиялык-мафиялык өлкөлөрдө боло береби?” деп жооп бергем…

Булак: “Азия ньюс”