ИНТЕРВЬЮ

-Бегалы мырза, учурда жаңы Конституциянын долбоору боюнча элге маалымат, талкуулар керек болуп турат. Башмыйзам долбоору тууралу сиздин да кеңири аналитикалык ой жүгүртүүнүздү уксак?

-Жаңы конституциянын долбоорундагы өзгөчөлүктөр жана артыкчылыктар тууралу көп сөз кылууга болот. Бирок, анын алдында айта кетүүчү маселе – быйыл 10-январда кыргыз бийлиги акыркы 30 жыл ичинде биринчи жолу элден “кандай башкаруу системасын тандайсыңар: президенттикпи же парламенттик системаныбы?” деп сурады. Буга чейин биз Конституцияны 9 жолу өзгөртүп алмаштырганыбызда президенттер, саясый топтор элден сурабай эле “биз айткандай болот” деп өздөрү каалагандай конституцияны жазып, административдик жана каржылык ресурстарды пайдалануу менен күчкө салып өткөрүп алышчу.

Айрыкча 2010-жылы Убактылуу өкмөт кыргыз мыйзамдарын одоно бузуп, өздөрү жазган (шарттуу түрдө “Текебаевдин конституциясы” деп аталат) конституцияны көз боёмочулук менен өткөрүп алышкан. Ал учурда кандуу куралдуу төңкөрүштөн кийин өздөрүн Убактылуу өкмөт деп жарыялаган саясый топ Кыргыз мамлекетинин Конституциясын одоно тебелеп, өздөрүнүн мыйзамсыз декрети менен референдум жарыялап, чет өлкөлөрдөн “конституция жазабыз” деп 7 млн доллар грант алышып, Венециялык сунуш берүүчү күчкө гана ээ болгон комиссияга жага тургандай кылып, Украинанын конституциясын көчүрүп алып, ага айрым өзгөртүүлөрдү киргизип, Кыргызстанды парламенттик өлкө болот деп жарыялап, элди алдашкан.

Конституция боюнча ал кезде (2010-жылы апрелде) Конституцияны өзгөртүүнүн бир эле мыйзамдуу жолу калган – ал жаңы конституцияны кыргыздын 30 миңден кем эмес жарандары кол чогултуп демилгелей алмак. Бирок мыйзамды сыйлабаган Убактылуу өкмөттүн бир ууч мүчөлөрү 30 миңден кем эмес кыргыз жарандарынын укугун өздөрүнө ыйгарып алып, бийликти узурпациялап, элден сурабай, өздөрү каалагандай конституциянын жаңы долбоорун демилгелеп, өздөрүн кошуп конституциялык кеңеш түзүп, ал кеңешти Убактылуу өкмөттүн мүчөсү Текебаев жетектеп, парламенттик башкаруу системасынын конституциясын жазышкан. Ал кездеги конституциялык кеңештин айрым мүчөлөрү кийин “Текебаев конституциялык кеңеш жазган жана бекиткен конституциянын долбоорун тымызын жол менен өзү каалаган тексттер жана нормалар менен алмаштырып коюптур” деп сотко беришип, бирок ал кезде Текебаев менен анын Убактылуу өкмөттөгү бандасы бийликте турушкандыктан сот карабай койгон.

2010-жылы 7-апрелде куралдуу мамлекеттик төңкөрүш болгондуктан мыйзам демилгелөө укугуна эгедер 4 субъекттен: Президент куулуп, Парламент таркатылып, өкмөт отставкага айдалып, жалгыз гана 30 миң жарандан турган демилгелүү топ гана жаңы конституцияны долбоорун демилгелей алмак. Бирок Убактылуу өкмөт мыйзамды уруп ойнобой, өздөрү демилгелеп, конституция жазып, күчкө салышкан. Бул боюнча азыр юристтер Убактылуу өкмөттү сотко берүүгө документтерди даярдап жатышат. Ошондой эле баш мыйзамдагы “Өзгөчө кырдаалдар учурунда референдум өткөрүүгө тыюу салынат” деген норманы Убактылуу өкмөт тебелеп-тепсеп, Ошто жүздөгөн адамдар өлтүрүлгөн улут аралык жаңжалга карата киргизилген өзгөчө кырдаалдарга карабай мыйзамды бузушуп, 27-июнда референдум өткөрүшкөн. Өзгөчө кырдаалды 1 күнгө токтотуп, кайра киргизип коюунун өзү кылмыш болгон.

Бир эле мисал келтирейин, Аксы районундагы Кош-Дөбө айыл аймагындагы 6000 добушу бар шайлоо участокторуна ошол референдумга болгону 37 гана киши келип добуш беришкен. Бирок Убактылуу өкмөттүн мүчөсүнүн жаңы аким болуп шайланган райондогу фотограф кайниси айыл өкмөтүнүн аткаминерлерин, шайлоо участкаларынын мүчөлөрүн коркутуп, миңдеген добуштарды кошуп жаздырган. Мындай фактылардын баары азыр иликтенип, юридикалык баа берилиши зарыл.

Ал эми быйыл, 2021-жылы 10-январда өткөн референдумда шайлоого катышкандардын 80%ы “Кыргызстанга президенттик башкаруу системасы орносун” деп добуш беришти. Эч ким добуш берүүдө мыйзам бузууларды таба алышкан жок. Ал эми Текебаевчилердин шайлоого шайлоочулардын 30%ы эле катышты деп чычалаганы күлкүнү келтирет. Анткени мындай норманы мыйзамга биринчи болуп Текебаев өзү киргизген. 2010-жылы референдум жана шайлоолордо Убактылуу өкмөттү азчылык гана колдоп, шайлоого келерин сезишип, “шайлоого канча киши келсе да шайлоо өттү” деп эсептелет деген норманы киргизишкен. Тагыраак айтканда, ошол 2010-жылы референдумга Убактылуу өкмөттүн 14 мүчөсү гана катышып, добуш беришсе да шайлоо өттү деп эсептелмек.  Бул Убактылуу өкмөттүн өзүнө-өзүнө ишенбегендигинен, элдин колдоосу жоктугун сезгенинен аргасыз киргизилген норма.

-Конституциядагы негизги өзгөчөлүк – бул өкмөттү же аткаруу бийлигин ким түзгөндүгүндө, анан көзөмөлдөгөнүндө да болуп жаткандай…

Конституциядагы негизги өзгөчөлүк – бул өкмөттү же аткаруу бийлигин ким түзгөндүгүндө, анан көзөмөлдөгөнүндө. Парламенттик системада аткаруу бийлигин же өкмөттү парламенттик шайлоодо эң көп добуш алган партиянын парламенттеги фракциясы же фракциялардын коалициясы түзөт. Ошондуктан 2010-жылдан кийин парламентке жеңип келген КСДП Атамбаевди алгач премьер-министр кылып шайлап, өкмөт түзгөнгө жетишти. Андан кийин дагы бир жеңүүчү партия “Ата-Мекен” өзүнүн тизмесиндеги Жоомарт Оторбаевди премьер-министрликке шайлап, өкмөт түзүшүп, мамлекет башкарышты…

Ал эми президенттик башкаруу системасы болгондо өкмөттү президент түзүп, өзү толук көзөмөлдөш керек. Анткени 10-январдагы референдумда эл таза президенттик система үчүн добуш беришти. Бирок конституциянын жаңы долбоорунда өкмөттү президент парламенттин макулдугу менен түзөт деген эски нормалар сакталып калып, таза президенттик эмес, президенттик-парламенттик аралаш системанын нормалары киргизилген. Муну бийлик бутактарынын тең салмактуулугун сакташ үчүн киргиздик деп жатышат. Эгер андай тең салмактуулук керек болсо, анда  бул системаны президенттик деп атабай эле президенттик-парламенттик аралаш система деп эле аташ керек болчу.

Дегеле бул долбоордо парламенттин мурунку конституциядагы ыйгарым укуктары, өкмөт түзгөндөн башкасынын баары сакталып калган. Президент өкмөт түзгөндө, сотторду жана башка бийик мамлекеттик кызмат орундарына кадрларды дайындаганда парламенттин макулдугун алат деген нормалардын баары ошол бойдон калыптыр.

Парламенттик система деп убада кылынган 2010-жылдан 2017-жылга чейин премьер-министр, анан президент болуп турган Алмаз Атамбаев парламенттин алдына келип, отчет тургай маалымат да берчү эмес. Бул конституцияда президенттик система экенине карабай “президент жыл сайын парламеннтке келип маалымат берет” деп жазылыптыр. Ушуну “отчет берет” деп жазышса жакшы болот эле дейбиз, бирок анда ал норма парламенттик системанын талабы болуп калмак. Парламенттик системада бийликтин бардык бутактары парламентке отчет берип туруш керек.

Бул долбоордо Парламенттин бийлиги дагы күчөтүлгөн бир норма – бул депутаттын кол тийбестиги кайтарылып берилгени. Эми депутаттар коркпой туруп, Президентти сындай алат.  2010-жылдагы конституцияда Текебаев коррупция боюнча оор кылмыштарда депутат парламенттин макулдугусуз эле жоопко тартыла берет деп норма киргизип, өзү коррупция беренеси боюнча камалып кетти. V  жана VI чакырылыштагы депутаттардын “чимкирик” болушуп, президенттердин гана көзүн карап, алардын айтканын гана жасап калганы да мына ушундан. Атамбаев сын айткан эле депутаттын баарын жетелеп барып камай берди. Эми депутат парламенттин макулдугусуз камалбайт, демек президентке каяша айткандан, сындагандан коркпойт. Бул парламенттин бийлигинин күчөтүлүшү.

Жаңы конституциянын экинчи бир өзгөчөлүгү – бул “Өкмөттү же аткаруу бийлигин президент башкарат” деген норма конституцияга биринчи жолу киргизилди. Конституциялык кеңештин мүчөлөрү айтып жаткандай бул биздин жаңы долбоорго АКШдагы президенттик системанын үлгүсү болгон конституция негиз болгон. Демек, бизде да АКШдагыдай премьер-министр кызматы жок болуш керек, аткаруу бийлигин же өкмөттү президент жана президенттин администрациясы башкарышы зарыл. Албетте АКШ федеративдүү өлкө, биз болсо унитардык мамлекет, ошондуктан ушул өзгөчөлүктү эске алып, ылайыкташтырылышы законченемдүү.

Ошондой эле биринчи жолу Кыргызстандын Конституциясында “Аткаруу бийлигинин (өкмөттүн) ишинин натыйжасына Президент жооп берет” деген норма киргизилди. Буга чейин “мен кыйынмын” деген Текебаев да мындай чечкиндүү норманы Конституцияга киргизе албаган.  Буга байланыштуу “Президенттин импичменти боюнча нормаларды ишке ашыруу татаал” деген аргументти көп айтышууда. Импичментти ишке ашыруу бул саясый элитанын дараметине гана жараша болот. Эгер саясый элита жалаң “чимкириктерден” турса кандай оңой мыйзам жазып берсең да аны ишке ашыра алышпайт. Мына 2010-жылы бийликке келишкен саясый элита өздөрү каалагандай Конституция, мыйзамдарды жазышып да 10 жыл ичинде парламенттик системаны ишке ашыра алышпай коюшту. Ага потенциалы, кудурети жетпеди. Чабалдар экенин көрсөтүштү. Ошол эле учурда президенттик-парламенттик система учурунда 35 депутаттан турган мыйзам чыгаруу палатасынын 10 чакты эле депутаты Президентти парламентке чакырып алып, жарга такап, коррупциялык иштерге айыптап, айласын кетирип турушканына элдин баары күбө болгон. Ал эми 120 депутат эмнеге жарады?  Ошондуктан Президенттин импичменти тууралу нормаларды ишке ашыруу ал парламенттин сапаттык курамына жараша болот.

Конституциядагы дагы бир өзгөчөлүк – бул “эгер президент парламенттин жана соттун ишине кийлигишсе ага импичмент жарыялоого негиз болот” деген норма биринчи жолу Конституцияга киргизилди. Мындай норманы буга чейин конституция жазгандар президенттен коркушуп, киргизе алышкан эмес. Ал эми бул нормаларды ишке ашыруу жогоруда мен айткандай парламенттин сапатынан болот.

Мындай өзгөчөлүктөрдү санай берсе кагаз түтпөйт. Бирок “сынчынын сыңар өтүгү майрык” дегендей, кандай гана конституция жазылбасын сындагандар чекеден чыгат. Айрыкча акыркы 10 жылда өлкөдө парламенттик системаны ишке ашыра албагандар сынчы болуп жатышат.

-Улуттук кызыкчылыктарды көздөгөн кандай саамалыктарга токтолсок болот?

Жаңы конституция жаңы кыргыз тарыхында кыргыз мамлекетинин конституциясы биринчи жолу кыргыз тилинде жазылып, анан орус тилине которулду. Бул да бир улуттук кызыкчылыкты көздөгөн саамалык. Буга чейин бардык конституциялар орус тилинде жазылып, анан чала-була кыргыз тилине которулуп, орусчасы менен кыргызчасы кээ бир беренелерде карама-каршы норма жаратып, талашка түшүп келчү. “Мен кыйынмын” деген Текебаев да 2010-жылдагы конституциясын орус тилинде жазган, анткени грант берүүчүлөр тымызын сунуштаган Украинанын конституциясы орус тилинде болгондуктан, ошону эле Кыргызстанга ылайыктап, жамап-жуктап, орус тилинде эле даярдашкан. Кийин кыргыз тилине которулуп, ал конституцияда да орусча жана кыргызча версияларында төп келишпеген нормалар болуп келген.

Коомдун бир бөлүгү улуттук кызыкчылык катары – Курултайдын конституцияга киргизилишин айтып жатышат. Бирок мен Конституцияда же Курултай же Жогорку Кеңеш, экөөсүнүн бири гана калыш керек деп эсептейм. Жогорку Кеңешти эки палаталуу кылып, жогорку палатаны Курултай деп атап, эл өкүлдөрү бир мандаттуу округдардан шайланып келип, ошол палатада иштеши керек. Ал эми төмөнкү палата – мыйзам чыгаруу палатасы партиялык принцип менен шайланып,  мыйзамдардын үстүнөн иштөөсү зарыл.

Ошол эле учурда конституциянын жаңы долбоорунда Курултайды мамлекеттик башкаруу органы эмес, коомдук байкоочу орган деп атап туруп, коомдук уюмга Мыйзамдарды демилгелөө укугу  жана Сотторду тандоо кеңешине катышуу укугу берилгени таңгалычтуу.

Мыйзамдарды демилгелөө укугу 2016-жылдагы өзгөртүүлөргө чейинкидей: президентте, парламентте, өкмөттө жана 30 миң кыргыз жаранында гана болуш керек. Ал эми азыркы долбоордогу Прокуратура, Сот жана Курултайдын мыйзам демилгелөө функциялары алынып салыш керек деп ойлойм.

Дагы бир айта кетчү нерсе, биз кыргыздар IX кылымда гана, бизди ажо (азыркыча президент) башкарып турганда гана күчтүү мамлекет – Улуу кыргыз каганатын түзүп,  уйгур, түрк каганаттарын жеңип, империя деңгээлине көтөрүлүппүз… Андан кийин бийлик талашуу башталып, (междуусобица) мамлекетибиз талкаланып, 1000 жылдан ашык ар кандай империялардын колониясы болуп келип, 1991-жылы гана көз карандысыздык алып, өзүбүздүн улуттук көз карандысыз мамлекетибизди куруунун үстүндө изденүү жолундабыз. 1991-жылдан 2010-жылга чейин президенттик-парламенттик аралаш башкаруу системасын көрүп, бизге жакпады. 2010-жылдан 2020-жылга чейин парламенттик башкаруу системасы өлкөнүн мамлекеттүүлүгүнө чоң шек келтирди. Терең саясый жана экономикалык кризистерге алып келди. Мародёрлуктун, рейдерликтин, коррупциячылдыктын үлгүлөрүн көрсөтүштү. Эми эл таза президенттик башкаруу системасын тандап, көрөлү деп жатышат. Бир кезде Улуу кыргыз каганатын түзгөн, азыр 7 миллионго жакын илим-билимдүү калкы бар элдин ичинен кантип бир реформачыл лидер чыкпасын? Ата-Түрк сыяктуу кыргыз мамлекетин бекемдеп, гүлдөп-өсүүгө алып бара турган лидерлер чыгат деп үмүт кылып туралы.

-Саясатчы Адахан Мадумаров видеокайрылуу кылып, сот системасы, өкмөттүн жаңы түзүлгөн структурасы тууралу бир топ сындарды айтыптыр, сиз бул боюнча кандай пикирдесиз?

–Кыргызстанда 7 миллиондой калк болсо 7 миллиондой пикир чыгат. Ал эми көрүнүктүү оппозициялык саясатчы Адахан Мадумаров албетте өзүнүн пикирин айтат. Бирок мен билгенден Мадумаров көп жылдардан бери таза президенттик башкаруу системасын жактап келет. Бирок кайрылуусунда конституциянын жаңы долбоорун супер президенттик, катаал системанын конституциясы болуп калыптыр, бир адамдын жеке бийлигин орнотот таризинде айыптап жатат. Ошол эле учурда азыр Мадумаровдун “Бүтүн Кыргызстан” партиясындагы оң колу, кеңешчиси болуп жүргөн Ишенбай Кадырбеков конституциянын жаңы долбоору өтө жумшак болуп калыптыр, президенттик системада президенттин бийлиги абсолюттуу болуш керек. Өкмөттү, сотторду, генпрокурорду парламенттин макулдугусуз эле өзү дайындаш керек. Конституциянын жаңы долбоорунда президенттик система эмес, парламенттик-президенттик системанын нормалары кирип калыптыр, баарына эле парламенттин макулдугун алыш керек экен, ушул да президенттик система болобу? деп дебаттарда талашып жүрөт. Бир эле “Бүтүн Кыргызстан” партиясынын алдыңкы сабында турган эки мүчөсү бири-бирине карама-каршылыктуу пикир айтып жатышат. Бул жанагы мен айткан: өлкөдө канча жаран болсо ошончо пикир бар дегенди далилдейт.

Маектешкен Жамиля Таштанбекова

Булак: “Азия ньюс”

Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров Казакстан Республикасына боло турган мамлекеттик сапарынын алдында «Казинформ» эл аралык маалымат агенттигине маек курду. Бул тууралуу президенттин аппаратынын басма сөз кызматы билдирди.

– Азимбек агай, президенттик шайлоо менен референдумдун бир күндө болгонун сындагандар “азыркы парламенттин референдум өткөргөнгө укугу жок” дешүүдө. Буга не дейсиз?

– Айрым кыргыз саясатчылары иш кылганды да, иш кылбаганды да көп сындайт, сын жакшы, ашкере болбосо. Алар сындай берсин, шайлоо, референдум экөө тең болгону турат. Болгону туура тандайлы…

– Өмүрбек Текебаевдин “парламенттик системаны сактап калалы” дегенинен майнап чыгабы?

– Бизде парламенттик система болгондо мен дагы айтат элем “сактап калалы” деп. Президенттик мыйзамсыз башкарууга ыңгайлашкан партиялык-мафиялык системадан элибиз 10 жыл тажабадыбы? Партиялык жабык тизмени шайлатуу парламенттик система эмес да. Конституцияны 2012-2015-жылдары бузбаш керек болчу. Ошондо элибиз парламенттик системаны көрүп, билип калат эле!

– Уюштуруучулардын мыктылыгынан Садыр Жапаровдун эл менен жолугушуусуна эл селдей агылып келип жатабы же анын сыры башкадабы?

– Садыр Жапаров азыркы бийликтин талапкери, 2017-жылы Сооронбай Жээнбековго да эл ушундай топтолушкан… Экинчиден, ал эл үчүн күтүлбөгөн жерден талапкер болуп чыга келди. Ошон үчүн да аны менен жолуккан элге кызык болуп жатат.

– Президенттик шайлоодо эл кимди тандаса жаңылбайт деп ойлойсуз?

– Эл тандоону 2020-жылдын 8-13-октябрларында эле жасап койгон. Азыр формалдуу жагы гана калды.

– Неге “Мадумаровду Көлгө киргизбейт экен” деген ушак чыгарып, элди удургутушту?

– Бул дагы шайлоонун шойкомдуу саясатына кирет. Эптеп добуш алуу керек. Бирок элди бөлүп-жаруудан, жиктелүүдөн кимиси болбосун этият бололу.

– Жапаров менен Мадумаров биригиши мүмкүнбү?

– Садыр бирикчүлөр менен «биригип» бүттү окшойт. Жок дегенде Адахан ага оппонент болуп калышы керек. Күчтүү оппонент турбаса, Садыр баягы 2005- жылкы Бакиевдин кейпине келип, тез эле анын жолуна түшүп кетиши мүмкүн.

– Садыр Жапаров талапкерлердин көпчүлүгүн кызматка тартабы?

– Аны бир Кудай же Садыр иним өзү билет. Бирок, кызмат баарына жетпейт, талапкерлигин койбой соодалашып убада алгандар, же талапкерлигин алып коюшкан азаматтар, Садырга чоң кызмат кылып жаткандар о-уу канчоо дейсиң?! Анын баарына кызмат жетеби?..

– Бу сапар “Кытайдын карызынан кутултам” деген талапкерлер элдин колдоосуна ээ болобу же бул ишке ашпаган убадабы?

– Менин жеке пикирим боюнча, Кытайдын карызын ким алса, ким иштетсе ошолор төлөшсүн? “Кутултам” дегендердин акылы менен тажрыйбасы, эрки ошого жетеби? Мен “Кумтөрдү мамлекет үчүн иштетем” деген нечендеген талапкерлерди көргөм. Президент болгондон кийин башкача ырдап калышат.

– “Үч жылда ишимден жыйынтык чыгара албасам камап салгыла” деген талапкерлер чыга баштады. Алардын сөзүнө ишенсек болобу?

– Муну шайлоодогу популисттик сөз деп туралы. Үч жыл эмес, үч айдан кийин президентти камай турган дараметтүүлөр, сын айткандар анын айланасында калабы? Андайлар жок дегенде кызматтарынан «иштей албай койду» деген мотив менен айдалат! Анан аны ким камайт? Ошон үчүн мен көп жылдан бери «жок дегенде элдик курултайда президенттин ар жылдык аткарган иштери боюнча отчётун угуп, баа берип туралычы» деп 2010-жылкы Конституцияга киргизсем да, 10 жыл мыйзамды кабыл албай коюшпадыбы? Элдик курултай институту кирип, ал президенттин же кайсы бир бийликтин куралы болбой, жөн гана президенттин ишине баа бере тургандай ар жыл сайын өзгөчө маанилүү маселелер боюнча өтүүчү коомдук башталгычтагы, бирок чечими милдеттүү каралуучу уюм болсо, анан ишенсе болот?! Жаңы Конституцияны даярдап жаткандардын көбүнүн түшүнүгүндө элдик курултайды кайсы бир бийлиги бар институтка айланткысы келүүдө.

– Баса, Садыр Жапаров эл менен болгон жолугушуусунда “эл кечирсе Акаев менен Бакиевди алып келем” деди. Буга кандай комментарий бересиз?

– Акаев, Бакиевдин кылмыштары менен элдин эмне иши бар?! Салык жана башка төлөбөгөн «коррупционерлерди кустурабыз» дегендер оболу Акаев менен Бакиевди кустурушпайбы? Ошондой эле убагында менин жетекчилигимдеги прокуратура органдары аларды толук кустура албай калган! Ошол иштер аягына чыгарылышы керек. Мисалы, Акаевди Кумтөр, башка кен байлыктарды Бирштейин аркылуу чет элдиктерге «сатканы» үчүн, колхоз-совхоз, завод-фабрикаларды жок кылганы үчүн кустурсун. Бабановдун «Азия моллунун» ордундагы «Инструментальщик» стадионун бекер бердиргени үчүн; 14 тонна Советтик Кыргызстандын алтынын Россиядан алып келбегени жана 2 тоннага жакын алтынды Бирштейндин самолёту менен Цюрихке чыгарып кеткени үчүн; сырткы карыздар үчүн кустурсун. Убагында бул жана башка фактылар боюнча кылмыш иштер козголгон. Бакиев жазасын сырттан болсо да соттолуп алды, бирок аны алып келип, түрмөгө киргизүү керек. Мени кызматтан кетирүү менен улам кийинки президенттер алардын кылмышын жашырып келишет. Садыр алардын жолун жолдобошу шарт, Жапыкеев экөө “кустуртабыз” дегендердин көбү ошолордун куйруктары! Элден мурда аларды Кыргызстанга алып келип, бүт кылмыштарын аягына чыгарып, анан соттотуп туруп, кааласаң кечирим бер. Бирок жазаларын толук ала элек качкын президенттерди дароо “элге салам” деп, өз ишин элибизге шылтаганы туура эмес!

– Азимбек Анаркулович, неге “экс-президент” деген статусту алыш керек деген пикирдесиз?

– Экс-президент институтунун биздикиндей түрү өзүн-өзү урматтап, сыйлаган укуктук өлкөлөрдө жок. «Президент жаман, кетсин» дейбиз да, ал кызматтан кеткенде элдин акчасынан гособеспечениеге алабыз? Алардын кайсы жасаган иштери үчүн мамлекеттин эсебинен багабыз?
Президенти, экси чоң-чоң мамлекеттик иш-чарада бири-бири менен сүйлөшмөк тургай, бирин-бири элдин көзүнчө шылдыңдашат?! Качкындары же түрмөдө жаткандары деле Кыргызстанды, кыргыздарды кээде шылдыңдап, кээде акылдуусунуп, адалсынып, колдоочу-жугундукорлору аркылуу аксынып, саясатка аралашып, уурдап кетишкен акчалары менен кайсы бир партия ээлери же туугандары аркылуу коомдук бөлүнүүнү, чыңалууну жаратып жатышат.

– Айтмакчы, салык жашырып, кийин айыбы ачылып, мамлекетке 200 млн. сом төгүп бергенди ууру дейбизби же патриот дейбизби?

– Азыр Кыргызстанда салык төлөбөгөнү, мыйзамсыз байыганы, башка бир кылмыш иш болсо деле, баарын «коррупционер», «ууру», аларды «кустуруп жатабыз» деген жеңил-желпи пиар кампания күч алды. Коррупция – бул кызматтык кылмыш болуп эсептелет. Ошол кызматтагы адам туруктуу өзү же башка адамдардын тобу менен мамлекетке же коомго атайылап оор зыян келтирсе коррупционер болот. Салыкты жашырса же өз убагында төлөбөсө, штрафы менен кошо төлөйт, ал коррупция же уурулук эмес. Өздөрү өз эрки менен төлөп жатса, “рахмат” дейли да. Мурда жашырып келгени боюнча “административдик чара” деген бар, ошону колдонушсун.

Булак: “Азия ньюс”

-Өмүрбек Исакович, азыр Садыр Жапаровдун душмандары “Садырдын артында Бакиевдер турат, ошолор каржылап колдоп жатат, алар Садыр бийликке келгенде өлкөгө кайтып келишет, баарынан өч алат” деген сымал маалыматтарды таркатып, калктын караңгы катмары аларга ишенип жатышат, же чын эле ошондойбу, Садыр Жапаровдун артында Бакиевдер турабы?

-Эми ал 10 жылдан бери улам бир окуяга ылайыктап айтылып, кайталанып келе жаткан, Убактылуу өкмөтчүлөр чыгарган бир ушак. Бакиевдер бул өткөн чак, алар эми кыргыз саясатына эч качан кайтып келе алышпайт, алтургай өлкөгө жакынкы жылдарда жөнөкөй жаран катары кайтып келиши да өтө күмөн. Алар Кыргызстандан кеткенине 10 жылдан ашты, эми алардын Кыргызстанга же кыргыз саясатына тийгизген таасири нөлгө барабар. Бизде кызматтан кеттиңби, статусуңду жоготтуңбу, бүттү. Сени эч ким мурункудай укпайт. Алар бөтөн жерлерде бөтөн турмушка, маданиятка, экономикага ылайыкташып алышты. Үйлөрдү салып отурукташышты… Кыргызстандан 10 жыл мурун кеткен Бакиевдер эмес, ушул жерде эле калган Алмаз Атамбаевди эле кызматтан кеткенден 6 айдан кийин эч ким укпай калды. Алтургай өзүнүн СДПК партиясынын мүчөлөрү, өзү тизмесин текшерип, “добро” берип, парламентке алып келген 120 депутат угушпай, ага каршы добуш беришти. Андан экс-президент деген статусту алып салып, милициянын чеңгээлине салып беришти. Ишенген генералдары Абдил Сегизбаев менен Болот Сүйүнбаев  жаңы бийликтен коркуп, Атамбаевдин сотуна аны колдоп бир басып барып коюшкан жок.  Алыстагы Бакиевдер тургай эсепсиз бай Атамбаев ( ал өзү айткан “мен мультимиллионермин!” деп) ошончо акчасы жана башка ресурстары менен өз жеринде душмандашкандан кийин бийликтеги Сооронбай Жээнбековго 3 жыл бою эч нерсе кыла албай койду. Эгер 5-октябрда  Мекенчилдер жана башка саясый күчтөр биригип кетип, Жээнбековду кызматтан кетирбесе, Атамбаевдин колунан эч нерсе келбейт болчу. Экс-президенттер Акаев да, Бакиев да, Атамбаев менен Жээнбеков да мындан кийин да кыргыз саясатына олуттуу таасир бере алышпайт. Эми Садыр Жапаровдун доору башталды, менин оюмча саясаттын ысыгына күйүп, суугуна тоңгон, түрмөгө түшүп чыккан, түрмөдө олтурганда атасы, апасы, уулу каза болуп, үч жакын адамынан айрылып, бийлик 7 тууганын куугунтуктап камап, балдарын сабап, азабын сезген, 10 күндүн ичинде түрмөдөн чыгып, өлкөдөгү эң жогорку даражага жеткен  Садыр өлкөнү адилеттүү жол менен башкарууга аракет кылат. Мен өзүм да эки жолу камалып чыккам, абактан чыккандан кийин адамдын адилеттүүлүккө болгон көз карашы кескин өзгөрүп, “обостренное чувство справедливости” синдрому пайда болот. Садыр Жапаров президент болуп шайлангандан кийин Бакиевдер тургай жанындагы жакын досторун да укпай, өз алдынча көз карандысыз саясат жүргүзөрүнөн мен шек санабайм. Акыркы 8 жылдан бери ал түрмөдө, чет өлкөлөрдө, кайрадан түрмөдө болуп жүрүп, эч кандай саясый интригаларга, коррупциялык схемаларга,  Матраимовдун тойлоруна катышкан жок, натыйжада эч кимге карыз эмес, арты таза. Аны азыр эл колдоп турат, муну кыргыздар ооматы келди деп коёт, адамдын ооматы келгенде Бакиевдер тургай машаякты да укпайт. Ушул жерде турган Атамбаевди укпаган кыргыздар алыстагы Бакиевди угушмак беле? Мындай учурда адамды, кайдагы бирөөлөр эмес, ооматы колдойт. Мындай “Бакиев келатат!” деген “чача-пача” ушакты Убактылуу өкмөттөгүлөр калктын караңгы катмары үчүн ойлоп таап, 10 жылдан бери таратып келишет.

Булак: Kyrgyztoday.kg

Лондондогу элчибиз саясый кырдаал боюнча ой бөлүштү.

– Эдил мырза, сиз конституциялык кеңешмеге мүчө болуп катышып атасыз, Лондондогу ишиңизге тоскоол болгон жокпу? Эмне себептен элчилердин арасынан сизди чакыртып, кеңешменин курамына киргизишти деген ойдосуз?

– Мен биринчи жолу конституциялык кеңешменин курамына кирген жерим жок. Алыскы 2002-жылы Аскар Акаев түзгөн, өзү баш болуп кырк ишмерден турган кеңешмеге да катышкам. Ага катышуу үчүн Брюсселден Чыңгыз Айтматов элчиликтен келген. Андан тышкары, Аликбек Жекшенкулов дагы Венада иштеп жүргөн жеринен келип катышкан. Ошондуктан элчилер кеңешмеге катышуу боюнча прецеденттер бар жана жетиштүү. Кеңешме мүчөсү катары мага да расмий уруксат берилди, ички саясатта орун алып аткан дебаттарга катышууга. Менин калыптанган саясый көз караштарым бар, жыйырма жылдан көбүрөөк баскан жолум, ошол эле укук коргоо тармагында, мамлекеттик башкаруу жагында болобу, айтор, мен мына келип, эки жарым жумадан бери күнүгө активдүү катыштым. Катуу талаштар болду. Кээ бирөөлөрү уланып атат. Бирок, “бул кеңешме жөн эле көргөзмө үчүн, калп эле иштемиш болуп атышат” дегендер терең жаңылышат. Кылдаттык менен ар бир статьяны, ар бир сөздү, ар бир тамганы терип, терең ойлонуп, ийри отуруп, түз кеңешип, бекитип аттык. Албетте, биз иштеп чыккан долбоор бул акыркы долбоор жана келечектеги Конституциянын тексти катары айтуудан алысмын. Мындан кийин дагы бир канча редакциялык топтор иштеп, юристтер карап чыгып, анан Жогорку Кеңеш менен жаңы шайланган президент дагы карап чыгышары белгилүү. Бирок, биз өзүбүздүн салымыбызды жок дегенде жанагы кеңешменин протоколдорунда жаздыртып койгонубуз – бул деле чоң иш болду.

– Өткөн жумада, сиз ошол 2014-жылы эле Өмүрбек Текебаевге “сиздин Конституцияңыз жарабайт, иштеген жок” деп айтып аткан видеоңуз кенен тарады. Сиз президенттик формага кайтып келсек кооптонбойсузбу, мурункудай диктатуралар кайра жаралбайбы? Анан талкууланып аткан курултайларга да көз карашыңыз кандай?

– Албетте, кооптоном. Андай коркунуч бар! Бирок, эмне, азыркы Конституция акыйкатты орното алдыбы? Жок да. Ошол Атамбаев менен Текебаев ант берип, “мына, биздин системабыз азыр элге жыргалчылык менен тазалыкты алып келет” дегендери ишке аштыбы? Тескерисинче, булар курган мамлекет ошол үч жүз адамдын эле кызыкчылыгында иштеди. Өздөрү жана башка партиялык олигархтар, ар кандай чоң жана майда мошенниктер. Элдин кызыкчылыгы эң акыркы ролду ойноду. Ошол үч жүз киши талашышат, бири-бирин камашат, тартышышат, айтышышат, калган алты миллион киши үчүн күнүгө бекер цирк жана шоу. Саясатыбыз биздин элдин жашоосун жакшыртууга багытталбай калган эчак эле. Сүйлөгөн сөзүбүз Конституция, ышкырыгыбыз таш жарат, айдаганыбыз бир теке…
Менин оюмча, азыр биздин негизги көйгөйүбүз – бул жакырчылык. Саясый укуктар эмес. Мен дегеле сөз эркиндиги же жыйналыш эркиндиктерин 2020-жылдары чектөөгө мүмкүн экенине ишенбейм. Кеп башкада. “Саясат, саясат” деп атып, биз өтө эле неолибералдашкан экономиканы түзүп койдук. Мамлекеттин өзү жок азыр. Экономикабыз кымындай, эч өндүрүш дагы жок. Жалгыз эле мигранттардын эсебинен жашап аткандайбыз. Ковид учурунда, жайында көрдүк, медицина тармагы бир да иштеген кычкылтек станциясыз болгону аз келгенсип, килейген министрлик ошол марттан бери өздөрү бирөөсүн да оңдоп койгонго кыймылдап дагы коюшкан жок. Анан жайында волонтерлор жасап беришти го? “Тотальный коллапс госуправления” деп коёт муну. Англисче жанагы фраза да бар эмеспи, «несостоявшееся государство» деген. Мындан жарым эле кадам артка кетсек, ары жагы Сомали. Чоң коркунучтабыз биз. Аны сезген киши жок. Эксперименттердин убагы өттү. Болду, жетишет! Ойногонубуз – мамлекеттин тагдыры. Мобул цирктин аты демократия эмес. Эмнесине болушуп атышат, түшүнбөйм. Элди ойлогон киши жок! Баары жеке менчик болуп калды: мектеби да, ооруканасы да. Мындан ары “мамлекетти азайтабыз, кыскартабыз” деп атышат. Бекем бийликтин орношун ошол үч жүз эле киши каалаган жок. Алар өздөрүн эле ойлошот! Эл өзүнчө, алар өзүнчө болуп калган эчактан эле. Бул жөнүндө өзүнчө көп сөз. Бирок, элдин баары азыр мамлекетке нааразы, мындай жашоого болбойт!
Курултайлар боюнча айтсак, бул көптөн бери эле айтылып келаткан жомокко айланып калды. Кеңешмеде бирөө “Чыңгызхандын учурунда да ушундай курултайлар өткөн” деп айтышканына чыдай албай, “анан эмне, ошол курултайда Чыңгызхандын башын алып, тактыны да алып койсо болот беле?” деп какшыктаганга туура келди. Анан бул курултайларын Батышка карама-каршы келтиргендери да күлкүнү келтирет. Теңдик идеясы каяктан келди бизге? Азыр ушулардын кимиси мурунку өткөн жыйындарга жакын жолотулмак эле, ыя? Каратамандар качан эле мурун бизде башкара алышчу эле, элестеткиле?! Жалпы адамзаттын тарыхы жана башкаруу системалары өнүгүп, тажрыйба жалпыбызга таандык философияда жана юриспруденцияда топтолгон. Биз өзүнчө же өзгөчө эмеспиз. Анан эле бизде өзүн гений эсептегендер көбөйүп эле, отуз жылдык тажрыйбабызды өздөрүнүн деңгээлинде чала-була түшүнгөндөрүн беш миң жылдык илимден өйдө коюуга болбойт (!) деп айтышыбыз керек. Айылдарда бизде эчактан эле “сход” деп жыйындар өтүп жүрөт. Азыр деле “курултай” деп өткөзүп келдик, бийлиги дагы, оппозициясы дагы. Ошончо эле “курултай” деген сөз жагат экен, мен “Жогорку Кеңештин атын ошондой кылып коёлу” деп да айтууга туура келди. Бизде мына азыр “круглосуточный курултайлар” Фейсбукта, толтура вотсап каналдарында орун алып атат го? “Бийликтин жаңы формасы” деп киргизүүгө болбойт курултайды Конституцияга. Мындай кеңеш айтчу бир орган болсо, киргизгенге макул болсок болот. Бирок мындай түз демократиянын форматы бир чакан шаарча, мисалы, байыркы Афина же Новгороддо гана иштей алат. “Бир күнгө топтолуп келип эле, баарын курултайда чечип коёбуз” деп килейген мамлекеттик маселелер боюнча түшүнүгү жоктор гана айтышат.

– Элчи болгонуңузга бир жарым жыл болуп калыптыр. Кайра саясатка кайтып келесизби ушуну менен? Кээ бирөөлөр “Эдил Байсалов бийликке кошоматтанып атат” деп да айтып атышканына кантип жооп берет элеңиз?

– Мен саясаттан кеткен деле эмесмин. Элчилик – бул сүргүн эмес. Англиянын эле баш калаасы эмес, Лондон – жалпы дүйнөнүн борбору. Бул элчиликтин даражасы өтө жогору. Аны биздин өлкө жакшы баалап, пайдалана албай келиптир ушуга чейин. Пландарыбыз өтө чоң. Быйыл мына пандемиядан улам көбү токтоп калды. Бирок ишти улантып, ошол койгон максаттарды ишке ашырыш керек. Мен өмүрүмдө бирөөгө кошоматтанып көргөн эмесмин. Аны элдин баары эле билет. Дайыма өзүмдүн позициям бар. Ал туруктуу. Азыркы же мурунку бийлик менин профессионалдык сапаттарымды жакшы билишет жана баалашат. Мен мактанбай эле коёюн. Дипломатия – бул өтө тынч жана керек болсо тымызын бир иш. Бул жактагы жумуштар кыска мөөнөттө өзүнүн жыйынтыгын бербейт. Берсе дагы жарыяланбайт. Биз өзүбүздүн мамлекеттин саясатын ашканадагы абысындардын бир сөзүнүн деңгээлине түшүрбөйлү. Менин байкаганым, биз чоң-чоң маселелер жөнүндө ошол бир кокту-колоттун эле тили, же түшүнүктөрү менен өлчөйт экенбиз. Жогорку деңгээлде, мамлекеттик ой жүгүртүү бизде жокко эсе. Эми мен ар кайсы майда сөздөргө терикпейм деле.

– Мүмкүнчүлүктөн пайдаланып, сураныч, сизге бир суроо берип алалы. Аликбек Жекшенкуловду Москвадагы элчиликтен “утеря доверия” деп чакыртып алуу боюнча көз карашыңызды бөлүшүп койсоңуз?

– Биринчиден, бул, албетте, мамлекет башчынын укугу. Ал дайындаса, ала алат дегендей. Аликбек Жекшенкулов өзү деле көп даттанган жок анысына. Мен билбейм, кандай чыныгы себептер мындай чечимге түрткү болгонун. Бирок, айтып коюшум керек, жанагы жарыяланган эки шылтоо суу кечпейт. Мен муну жалпы эле толук ыйгарымдуу жана атайын элчилердин статусуна шек келтирүү катары кабыл алдым. “Элчи өзү нота жаза албайт” деп айтуу дипломатияны түшүнгөн адам үчүн күлкүлүү. Анан элестетсеңиз, Арменияда согуш болуп атса, аларга эч кандай Россия баш болуп башка союздаш мамлекеттер жардам бере албай атсак, анан бир жыл мурун дайындалган Еревандагы саммитти өткөрбөй коюу ойго келгис чоң бир демарш болуп калмак. Ага Россия эч бара алмак эмес. Кыргызстанда жанагындай окуялар болуп кеткени аз келгенсип, толугу менен жетекчилик байланышка чыкпай калганда, Москвадагы элчибиз жалгыз туура бир чечимди алууга мажбур болду. Мен көп ойлондум, “мен кантмек элем?” деп. Биз жоопкерчиликтен качпайбыз, башкалары качса дагы. Ошондуктан мен дагы улуттук кызыкчылыкта стратегиялык өнөктөшүбүздүн суранычын кыя алмак эмесмин. Мындан бир дагы зыян келтирилген жок мекенибизге. Эч кандай кошумча бир милдеттенме жүктөлгөн жок. Элчи Жекшенкулов сөз алып да сүйлөгөн жок. Ошондуктан менин оюмча, бул өтө бир чоң сокку болду биздин дипломатиябызга. “Утрата доверия” деп өздөрү элдин ишениминен жана эл аралык коомчулуктун, стратегиялык өнөктөштөрдүн ишениминен чыккандар жазып аткандары да кызык болду. Азыр бизге Москвада өтө күчтүү элчи керек. Жок болгон үчүн, алар биз менен жанагындай тон менен сүйлөп атышат. Мен дагы бир жолу кайталап коёюн, балким, мен билбеген себептери башкадыр. Бирок, жарыяланган жанагы эки шылтоо – бул баардык атайын жана ыйгарым укуктуу элчилердин статусуна шек келтирди (!) деген ойдомун. Бул жаңылыштык жана туура эмес болду!

– Эдил мырза, дипломатияны айтып калдыңыз, жанагы абышка менен айтыша кеткениңизге өкүнбөйсүзбү?

– Эми көп киши менен жолуксаң, көп бассаң, сөзсүз арасында андайлар болбой койбойт. Кеңешмеге канча киши келди: жашы да, карысы да, орусу да, баардыгы менен тил табышып, кулак салып, алар айткан сунуштарды эске алып, иш алып келдим. Өзүмдүн мүнөзүмдө да эч кандай оройчулук жок. Ал чал өзү ким экени жалпы элге деле маалым болуп калды. Ал кирип келери менен эле “мен революционермин, милийсалар менен жакалаштым, былтыр Чүй УВД начальнигин өлтүрө жаздадым…” деп кирди. Ошол сөзү башынан эле мага жаккан жок, анткени биз Конституциябызды жазып атсак, тартипти орнотуп атсак, элдин тынччылыгын коргоп чыгып, араң аман калган Самат Курманкуловдой баатырыбызды тим эле койсо болмок. Экинчиси, бул абышка өзүн элестетип алыптыр, Жумагул Сааданбеков жана Кемел Ашыралиевдин жанына отуруп, жалпы кыргыз элине аксакал болом (!) деп. Кыргызда “жакшы карыса экен” деп көп айтылат эмеспи. Көкүрөгүнө медалдарды тагып, кайсы бир согуштун ардагери катары өзүн элестетип алса керек. Анан эле сүйлөгөн сөзү “өлүм, жана өлүм жазасы!” деп кыйкырып кирди. Чарчап да кеттик, анан мен “сотторубузда азыр акыйкаттык жок, алар мына мыйзамсыз эле камап атышат, анан кантип биз өлүм жазасына кесебиз?” десем, эң эле ыплас сөздөр менен сөгүнүп, жеке мага гана эмес, жалпы ошол жерде отурган мүчөлөргө акаарат келтирди. Мен жанагы кыргыздын жалпак сөзү менен мындай кутурган чалды ордуна коюп койдум. Өтө жумшак жана тартиптүү түрдө. Туура эле кылдым. Тартипти бекемдейли. Мына анын “164 миң сомдук штрафы бар экен” деген маалымат чыкты. Көпкөндөр көбөйдү. Ордуна коюп коюу керек мындайларды!

Сурат Жылкычиев

Булак: “Азия ньюс”

– Кундуз, президенттикке талапкер Равшан Жээнбеков менен кызматташып, пиар кампаниясын жүргүзүп атасың. Мындай бурулушка баруунун себеби эмнеде?

– Бул бурулуш деле эмес. Мен эмне себептен Равшан Жээнбековдун талапкерлигин колдоорумду ачык айттым. Ал адам менен бирге саясый куугунтукка кабылып, башыбыздан чогуу кыйынчылыктарды өткөрдүк. Кой-Таш окуясы боюнча тергөөдө Равшан Жээнбековго кызматташууга барууну сунуш кылышкан. “Атамбаевге каршы көргөзмө берсеңиз, камабайбыз” деп соодалашууга аракет жасашып. Бирок ал өз принциптеринен тайбай, ар-намысын бийик сактап калды. Саясатчы катары сынган жок. Тескерисинче, чыйралды. Тергөөдө жүргөн учурда да, соттук териштирүү маалында дагы өзүнүн кайраттуулугун, идеяга бекемдигин, бийик адамдык сапаттарга ээ экендигин көргөздү. Азыр биз жөн гана бир иште чогуу өтүп жаткан адамдар эмес, үзөңгүлөшпүз (!) десем жаңылбайм. Анан мен кантип Равшан Жээнбековду колдобой коём? Демократияны, парламентаризмди, укуктук баалуулуктарды өнүктүрүү багытында да көз карашыбыз бирдей.

– Алмазбек Атамбаев менен кол үзүшкөн жоксуң да?

– Албетте, жок. Мурунку бийликтин колу менен экс-президенттин жанында калган команданын ынтымагына доо кетирүү аракеттери катуу жүрдү. Бирок, ошол кыйын кезеңде Алмазбек Шаршеновичти колдогон адамдар дагы да болсо ага болгон мамилесин өзгөртпөдү. Алмазбек Шаршеновичке кандай жан тартып келсек, ошол эле бойдон аягына чейин колдойбуз. Ушундай ойдомун. Мисалы, 5-6-октябрда болуп өткөн окуялардан кийин “Форум” кайрадан бир нече күнгө саясый уюкка айланды. Эшиктин алдына “джиптер” батпай, кабылдамадан чоңдордун аягы үзүлбөй калган. Бирок, 9-октябрда Ала-Тоо аянтында экс-президентке кол салуу уюштурулуп, эртеси Кой-Ташка кайрадан чабуул болгон маалда, жанында баягы эле биз калдык. Ошол эле Фарид Ниязов, Сапар Исаков, Канат Сагымбаев, Дамир Мусакеевдер… Аны өзү деле байкаса керек. Экөөбүздүн айрым мүнөздөрүбүз окшош. Мен Алмазбек Шаршеновичти улуу агамдай жакшы көрөм. Аягына чейин сатпай, колдой бермекчимин. Балким кийин саясатта жолубуз башка болуп калса да, адамдык мамилемди үзбөйм.

– Баса, Атамбаевдин тарапташтарынын бир бөлүгү Абдил Сегизбаев жакка оогонун байкап атабыз. Ошондо экс-президенттин позициясы кандай болушу мүмкүн? Кайсы талапкерди колдойт?

– Равшан Жээнбековду колдогондой эле, тарапташтарыбыздын арасында балким Абдил Сегизбаевди, Курсан Асановду колдогондор да бардыр. Бирок “бул Алмазбек Шаршеновичтин позициясы” деп айтуу туура эмес. Кайсы талапкерди колдоору тууралуу мен аны менен сүйлөшө элекмин. Соттордун биринде Равшан Жээнбековго кайрылып, “шайлоого катышпайсыңбы?” деген пикирин уккам. Равшан байке ошол маалда ойлонуп жаткандыгын билдирген.

– Президенттик шайлоонун адилеттүү өтүүсүнө ишеним барбы?

– Келе жаткан күрөш идеялардын күрөшү болуш керек. Бизде азыр андай эмес. Бийлик кимдин колунда болсо, таразанын ташы ошол жакка оойт. Эгерде баардык талапкерлерге бирдей шарттар түзүлбөй, шайлоо жараяны ачык, теңтаймашуулук принциби сакталбаса, анда шайлоонун жыйынтыгы да болбой калышы толук мүмкүн. Кыргызстанда күтүүсүз кырдаал түзүлүп калышы беш мүнөттүк иш. Бир суткада Акүйдү алып, бийликти алмаштырып ийгенден кийин, мындай кырдаал жаралбай койбойт (!) деп айтыш кыйын. Ошондуктан бийлик келе жаткан шайлоону адилеттүү өткөргөнгө бүт күч-аракетин жумшоосу абзел.

– Кой-Таш окуясына айыпталгандардын көпчүлүгү эркиндикке чыгышты. Мындан ары сот калыс жүрөбү же?.. Деги эле ушул коогалаңга кимдерди айыптайсың?

– Кой-Таш окуясы боюнча соттук териштирүүнү жабык өткөрүп келишкен. Октябрь окуяларынан кийин судья алмашып, процесс ачык өтө баштады. Бирок, бири-бирине тийешеси жок үч ишти бириктирип салышты. Негизи, Кой-Таш окуясы боюнча тергөө бир тараптуу жүргүзүлгөн. Жабырлануучу катары жалаң эле “Альфа” атайын аскерлеринин жана ички иштер министрлигинин кызматкерлерин таанып коюшкан. Ошол жерде жаракат алган тынч элди эсепке да алышкан эмес. Керек болсо, коркутушуп, суракка чакырышып, ооздорун басуу аракеттери болгон. Коогалаңга эң башкы айыптуу ошол маалдагы башкы колбашчы Сооронбай Жээнбеков, мыйзамсыз, арсыз операциянын автору, ушул тапта качып жүргөн УКМКнын мурдагы төрагасы Орозбек Опумбаев, мурдагы ички иштер министри Кашкар Жунушалиевдер жана ушул маалга чейин иштен алынмак тургай, чоң кызматтарга көтөрүлгөн тергөө тобунун жетекчилери. Алардын жоопкерчилиги сөзсүз каралышы керек. “Адилеттүү чечим болсун” десек, Кой-Таш окуясы боюнча ишти кайрадан териштирүүгө жөнөтүү зарыл.

Асланбек Сартбаев

Булак: “Азия ньюс”