ММК ДАЙДЖЕСТ

Саясаттагылар өзүнүн атын, кадыр-баркын сактап, коомчулук арасында төбөсү көрүнүп турушу үчүн дайыма аракетте болушат. Бирок, алардын ишмердигинде айырмачылыктар бар. Мисалы, кээ бир саясатчылар коомчулук менен тыгыз байланыш түзүп, эсте калаарлык билдирүүлөрдү жасап, ораторлугу менен айырмаланса, кээ бири мыйзам жазуу жагынан алдына киши чыгарбайт. Ошол эле маалда, бийликти сындап таанымал болгондор, элдин керегине жарап, миллиондогон каражатты капчыгынан чыгарып, садага чаап, атын чыгаргандар да жок эмес.  Кээде айрым саясатчылар “эл эмне дейт?” деген суроо менен баш оорутпай эле, өзүнөн жогору тургандарга жагынып, “ошолорго жакшы көрүнсөм болду…” дешет. Мисалы, учурда КСДП партиясынан Жогорку Кеңеште депутат болуп отурган Кожобек Рыспаевди ушундай саясатчылардын тобуна кирет деп тартынбай эле айтууга болот.

Ток этээрин айталы, кечээки 7-апрель ыңкылабынын алдында Кожобек Жайчыбекович адатынча учурда эл оппозиция өкүлдөрүнө ишенбей турганын, анткени, алар таза эместигин, алар кызматка илинбей, шайлоодон өтпөй калгандар экендигин бакылдап жар салды. Ошондой эле сөз эркиндиги эч кандай кысымга учурабай эле турганын да кошумчалап өттү журналисттер каалаган темасын каалагандай жазып жатканын бажара кетти. КСДПчы депутаттын бул айткандарына чекесинен жооп кайтарып көрөлүчү.

Биринчиден, депутат бул сөздү айтууда элдин ишенимине мониторинг жүргүзгөн кайсы бир иликтөө-изилдөөлөргө шилтеме жасаган жок. Анда ал качантан бери эл менен бийликтин мамиле-маанайын ченеген барометр болуп калды экен?  Кайсыл далилдерге таянуу менен минтип айта алат? Эл арасынан угуп-көргөнүн айтты го дейли десек, ал эл менен камыр-жумур болуп, жөө-жалаңдап жүргөнүн уга элекпиз. Тескерисинче, парламентте депутаттын статусу тууралуу маселе каралып жатканда кол тийбестикти жана депутаттардын унааларын алууга каршы чыгып, “велосипед менен баратсаң, таш менен бирөө чаап кетсечи?” деп коомчулукту ирээнжиткени алигиче эсибизде.

Экинчиден, Кожобек Рысбаевдин бүгүн 7-апрелди майрамдап, азыркы бийлик менен бакиевчил бийликти салыштырып, оппозицияга жугунду куюуга канчалык моралдык жактан укугу бар? Анткени, ал КСДП Акаев, Бакиев режими менен кармашып,лидерлери куугунтукка кабылып, депутаттары милициядан таяк жеп жүргөн маалда бул партияга кошулмак тургай, андан жаа бою качып турганы маалым. Акаевдин жакындары башкарган Ош базарында жерге ээ болуп, соодасын жасап, оокатын кылып жүрчү. Кийин, Бакиевдердин  ташы тик өйдө көтөрүлүп турган маалда Кожокең  Ооганчылардын Союзу аркылуу генерал Жаныш Бакиев менен жакын мамиледе болуп, кыйла оңолуп алганын өзү деле танбас.

Андан кийин Феликс Куловдун “Ар-Намыс” партиясынын туусун желбиретип, Жогорку Кеңешке депутат болуп келип отуруп калды. Соңунда гана Феликс аксакалдын саясий ресурсу түгөнүп баратканын сезди да, КСДП партиясына өтө качты. Мына ушундай өтмүшү менен бүгүн депутат болгон адамдын бийлик менен оппозициянын ортосуна чок салып, элдин атынан сүйлөп турганына жол болсун?

Эми анын парламенттеги депутаттык ишмердигине келели.  Кызыгы, эл өкүлүнүн энергетика же тоо-кен боюнча кесиптик иш тажрыйбасы жок. Өмүр баянында ал Фрунзе техникумунан товар таануучулукту окуп, кийин Политехникалык иснтитуттун Кызыл-Кыя филиалынан тоо кен инженери адистигин алганы айтылат. Андан соң, кийинки кездери итибай-чотубайлардын баары алууну модага айландырган юристтик жогорку дипломго да ээ боло калыптыр. Ошентип да, аны мурдагы чакырылышта партлидер Феликс Кулов өзүнүн кызыкчылыктарына жараша ЖКнын Отун-энергетика комплекси жана жер кыртышын колдонуу боюнча комитетине башчы кылып дайындатат.

Энергетика жана тоо кен тармагы Кыргызстандагы эң кирешелүү, эң келечектүү жана  маанилүү, инвестиция тарта турган, бюджетти толтура турган стратегиялык тармак эмеспи. Мындай жооптуу жерге тажрыйбасы мол, такшалган, тармактын күңгөй-тескейи менен тааныш, күчтүү депутат келиши керек болчу. Кесиптештери кайсы критерийлердин негизинде экени белгисиз, бирок тилалчаак, сылык-сыпаа, мыкты аткаруучу катары аны тандап алды. Эки чакырылышта тең! Күтүлгөндөй эле анын комитет башчы катары ишмердиги бир ууч бийлик эшалонундагылар үчүн пайдалуу болбосо, эл үчүн жарк эткен жаңы реформалык иштер жасалган деле жок. Эң кирешелүү эки тармакта коррупция азайбады, Кумтөрдү реструктризациялоо ишке ашпады. Энергетика тармагы, 2016-жылы 9 миллион сом  көрсөтүлгөн ченемден артка жылды жыйынтыктаса, жаңы ишке киргизилген алтын кендеринен бюджеттин кемтиги толгонун көрө алган жокпуз. Бир кездери бийлик “ширшовдун схемасы” деп кыйкырып жүрчү көмүскө схемалар бүгүн да күрдөөлдүү иштеп, эл 2, 16 сомдук электр тарифинен кышы менен каржалып, колу-бутун жакчудай болуп отурду. Ошону менен өзүбүздөн чыккан көмүр менен камсыздоо кетенчиктеп, кымбатчылык, каатчылык каптап, кышында кылтыраган нарындыктар митингге чыгып жатканын ким калпка чыгарат?  Андыктан абал мындай болуп жаткан соң, Кожобек Жайчыбекович боюнан ашык секире бербей, “жылкысына карап ышкырып”, энергетиканын эсебинен байыгандардын жолу менен “жорголой бербей”, идиректүү бир иш кылып, элдин ишенимин жаратса болмок…

Ал эми анын парламенттеги депутаттардын кирешесин ачыкка чыгарууга каршы чыккан билдирүүлөрүн, ММКлардын ишмердигине чектөө киргизүүчү мыйзамды токуй салып, “давно болтается” деп жүргөнү, бир туугандардын мамлекеттик жогорку кызматтарга барышына бөгөт койгон мыйзамга каршы чыкканы, ЖКнын аппаратын кыскартууга так секирип каршы болгону, жада калса КРнын Гимни ырдалып жатканда колду көкүрөккө алууга да  кежигеси кер тартып, каршы чыкканы тууралуу айсак, гезит бети түтпөс.

Ошентип, Кожобек Рыспаев депутаттык иш сапарларынын биринде кыргыз парламентарийлерин сөзгө калтырганына карабай, Күмөндөр Абыловду туурап көпчүлүктүн башы кошулган жерде куудулданымыш болуп, бирок, иш жүзүндө, энергетика, тоо кен тармагына өз балдарын акырындап отурукташтырып жаткандыгы көптөргө “секрет” эмес. Бул жагынан “бирөөнү” жазбай тартыптыр…

Тынчтык Алтымышев

Булак: “Алиби”

Учурда “Кыргызстан сулуусу-2017” сынагы калыс өткөн жок”- деген ой-пикирлер коомчулукта кызуу талкууга алынууда. 5-апрелде аталган сынактын финалдык туру өтүп, анда Бегимай Карыбекова жеңүүчү аталган. Бирок катышуучулар, тарабынан сынактын төмөн деңгээлде өткөнү, уюштуруучу Таттыбүбү Самидин кызы сынак болчу күнгө 4 күн калганда кыздарга 30дан билетти 500сомдон мажбурлап саттырганын, даярдоо учурунда катышуучуларды кемсинткен, жаман ыпылас сөздөр менен сөгүнгөн сөздөрү жазылып алынган аудио, видеолору социалдык тармактарга тарап кеткен. Жүзүнүн сулуулугуна таянып, ыйманынан ажырап калганбы, айтор дагы бир катышуучу Алтынай Абдымомунованы финалга бир күн калганда сынактан четтетип салган. Ал кызды финал күнү сынак өтүп жаткан жайга атайын күзөтчүлөрдү коюп киргизбей, ал гана эмес уюштуруучу өзүн эр сезип сыртка чыгып, акылга сыйбаган жаман сөздөр менен кыйкырган видеосу жарыкка чыккан.

Ошондой эле калыстар тобунун мүчөсү ырчы Айгерим Расул кызы да социалдык тармактагы өздүк баракчасы аркылуу сынактын бир нече катышуучулары нааразычылыктарын айтып, скриншотторду жиберип жатышкандарын, сынак төмөн деңгээлде өткөнүн, сынактын жеңүүчүсү алдын ала дайындалгандыгын айтып чыккан. Кыргыздын атын дүйнөгө тааныта турган сулуулардын тагдырын тажрыйбасыз, 21 жаштагы кыз чечип коюусу туурабы? Мисалы, Орусияда сулуулук дүйнөсүндө 20 жылдан ашык тажрыйбасы бар инсандар кастингге калыс катары чакырылып, алардын тандоосу менен финалга өтүшсө, коңшу Казакстан өлкөсүндө финалдык турда дүйнөлүк сулуулар конкурсунун жеңүүчүлөрү жана эл аралык мода тармагынын өкүлдөрүн чакырышат жана ар бир кыздын сулуугуна гана эмес мүнөзүнө, терс сапаттарына да өзгөчө көңүл бурушат. Ал эми быйылкы жылдын жеңүүчү аталган Бегимай Карыбекова ММКларга өзүнүн бай экенине чиренип “3 сааттык фотосессияга 2 миң евро төлөп беришет, учурда Сингапур, Гонконг, Филиппин, Таиланд өлкөлөрү менен келишим түзүп ар бир мамлекетте 2 айдан иштейм” деген маалыматын таратты. Кыязы, Бегимай күрөктөп тапкан акчасына таажысын сатып алса керек деген ой кетет. Анда эмесе сынакка нааразы болгон күбөлөрдүн сөзүнө назар салыңыз.

Алтынай АБДЫМОМУНОВА, финалдан четтетилген катышуучу:

“Таттыбүбү адепке сыйбаган жорук көргөздү”

– Алтынай, эмне себептен сени сынакка катыштырбай койду?

– Башка кыздардай эле башында мен дагы келишим менен таанышып алдын ала 5000 сомумду берип, даярдоого келип жүрдүм. Таттыбүбү финал болуучу күнгө 4 күн калганда ар бирибизге 30 билет берип “500 сомдон саткыла. Ким сата албаса, финалга кирбейт” деди. Бирок билет сатуу милдети келишимде көрсөтүлгөн эмес. Менде анын “катышуучу өз чөнтөгүнөн билеттин акчасын берсин” деп айткан сөзү сакталуу. Мен аз эле билет сатканга жетиштим. Катышуучулардын көбү билеттердин баарын сата алышкан жок, бирок уюштуруучу мени гана катыштырбай койду.

– Сынактан четтетилгениңди качан билдиң?

– Финал 5-апрелде болсо, мен 4-апрель түндө билдим. Ага чейин берген билеттерин колуман келишинче сатып акчасын төгүп, көйнөктөрүмдү тиктирип, макияж, чач жасалгалоо үчүн алдын ала жазылып койгом. Финал күнү көйнөктөрүмдү алып, башка кыздардай эле даярданып келгем. Атайын даярдалган күзөтчү мени киргизбей койду. Эмне үчүн киргизбей жатканын түшүндүргөн жок. Мен ал сынакка көп акчамды, убактымды короттум. Анын баарын ата-энем төлөгөн. Аларга уят болдум. Ызаландым, ыйладым. Сынак ортолоп калганда Таттыбүбү чыгып, мага кыйкырып, адепке сыйбаган жорук көрсөтүп кирип кетти.

– “Сынактын жеңүүчүсү Бегимай Карыбекова уюштуруучунун жакын таанышы”- деген чынбы?

– Ооба, Бегимай менен Таттыбүбү көп жылдардан бери тааныш жана курбулардан экен. Өткөн жылы “Кыргызстан сулуусу-2016” конкурсунда дагы өзүнүн айылдашы, алыс тууганы, курбу кызы Перизатка биринчиликти алып берген. Бул туурасында өткөн жылы ал сынакка катышкан кыздар айтып жатышат.

– Укук коргоо кызматкерлерине кайрылдыңбы?

– Сынак өтүп жаткан күнү эле Октябрь райондук ИИБсине жана Каржы полициясына Таттыбүбүнүн үстүнөн доо арызымды жазгам. Ал эми мен сыяктуу материалдык жана моралдык жактан жабыркаган быйылкы жана былтыркы жылдын катышуучу кыздары дагы доо арыздарын жазышты. Учурда уюштуруучуга кылмыш иши козголуп, тергөө иштери жүрүүдө.

Эльнура КУБАНЫЧБЕКОВА, сынактын катышуучусу:

“Жеңүүчү кыз тандоо турларына катышкан эмес…”

– Улуттук конкурс болуп жаткандан кийин мамлекеттик деңгээлде, Маданият министрлигинин өкүлдөрү же кадыр-барктуу, тажрыйбалуу инсандардын катышуусунда өтсө жакшы болмок. Катышуучу катары нааразылыгым көп. Мисалы, башында аванс катары 5000 сомдон алып жатканда бизге “финал күнү макияж, чач жасоочу мастер, стилисттер болот, көйнөктөрдү өзүбүз тигип беребиз”- деген көп убадаларды айткан. Бирок финалда мастерлер, стилисттер дагы болгон жок. Көйнөктөрү арзан кездемеден тигилип, жагымсыз жыттанып турду. Таттыбүбү финалга бир күн калганда ар бирибизге берген 30 билеттин акчасын “ата-эне, туугандарыңардан сурагыла” деп доолап, түнкү он бирге чейин кыйнап отурду. Сарсанаа болгон ата – энелерибиз келип акчасын төлөп алып кетип жатты. 2 ай ичинде так санабаганда 70 миңден ашык акча, убактым кетти. Ошондон кийин 2016-жылы артып калган, эч кандай мөөрү, колу жок дипломду тапшырып, 1-2-3 тандоо турларына келбей, бир айдан кийин кайдан-жайдан пайда болуп калган Бегимай Карыбековага баш байгени ыйгарып койду. Ал эми жеңүүчү финалга чейин эле дүйнөлүк  сулуулар конкурсуна катышууга көйнөк буйрутма  бергенин дизайнер айтып берди.

Оруна ШАБРАЛИЕВА, ”Fashion Style Company Kyrgyzstan” компаниясынын директору:

“Таттыбүбү коомчулукка өзүнүн уятсыздыгын көрсөттү”

– Таттыбүбү кыргыздын кызы катары өзүнүн адамдык сапатын сакташы керек. Анткени, анын тартипсиздигин видеолордогу сүйлөгөн сөзүнөн байкасак болот. Адам болгондон кийин жай отуруп Алтынайга болгон шартты түшүндүрсө мынчалык чуулгандуу окуяга айланмак эмес. Убактылуу иш үчүн бой көтөрүп, элге уят болуп, төмөн деңгээлде өткөрбөй койсо жакшы болмок. Сынактан кийин мүмкүнчүлүгү чектелген балдарды кучактап түшкөн сүрөттөрү чындык эмес экени билинип калды. Бүткүл өлкөнүн жүзү болуп жаткандан кийин намысын сактап, сулуулугу менен адамдык сапаты менен башкаларга үлгү болуш керек эле. Бирок, Таттыбүбү өзүн ким сезип алганын билбейм? Коомчулук үчүн анын кылган иши жана сүйлөгөн сөзү өтө эле уятсыздык.

Р.S: Макалабыз бир тараптуу болбошу үчүн уюштуруучу тарапка байланышууга аракет кылганыбыз менен эч кандай жооп бере алышкан жок. “Чынында эле тажрыйбасыз жаш кызга улуттук сынакты өткөрүүгө ким уруксат берди?”- деген суроо жаралат. Бул суроого жооп алуу үчүн КРнын маданият, маалымат жана туризм министрлигинин өкүлдөрүнө кайрылганыбызда улам бири-биринин телефон номерлерин берип отуруп аягында “Кыргызстан сулуусу” сынагынын бизге эч кандай тийешеси жок” – деген жоопту алдык.

Жазгүл ЖОЛДОШБЕКОВА

Булак: “Алиби”

– Акин мырза, сиз Садыр Жапаровдун жактоочусу болуп жүрөсүз. Азыр Жапаровдун акыбалы кандай?

– Садырдын акыбалы өтө начар, оор. Аны бийлик тараптан психикалык, физикалык жактан кысымга алып жатат. Жеке эле өзү эмес, үй-бүлөсү, бир туугандары, жердештерин кошо камап, күчкө салууда. Акаев учурунда Бекназаров, Кулов камалды. Бирок, алардын үй-бүлөсүнө, тууган-уругуна кысым көрсөткөн эмес. Бакиев учурунда дагы камалган саясатчылардын үй-бүлөсүнө тийишкен эмес. Кыргызстанда биринчи жолу азыркы президенттин тушунда саясатчыны жеке эле өзүн эмес, бир туугандарын, балдарын, айылдаштарын камоо болуп, баарынын жүрөк үшүн алып коёлу деген коркутуу болуп жатат. Эгер дагы бирөөңөр ушинтип чыга турган болсоңор баарыңарды жакындарыңар менен кошо камап коёбуз деген ишаарат көрсөттү. Президент өзү дагы “Саясатчыларды УКМКнын СИЗОсуна камабайм, ал жерде өзүм дагы казы-карта, чучук жеп олтургам. Эми аларга казы-карта, чучук жегизбейм” дебедиби. Мамайдын гөрүн көрсөтөм дегендей эле сөз айтты.

– Садыр мырза өзүмдү-өзүм кескиледим деп айтып жатат. Буга ишенсе болобу? Сиз жактоочусу катары ишенесизби?

– Садыр Жапаров намаз окуган, динди жакшы түшүнгөн киши. Өзүнө-өзү эч качан кол салбайт. Буга колун кесүүгө психологиялык жактан жардам беришти. Өзүмдү-өзүм кескиледим деп эмне үчүн айтып жатат? Анткени, буга психотроптук дары беришип, башын айлантып, өзүмдү-өзүм кескиледим деп айттырып, эгер антпесең балаң, агаң, бажаң, туугандарың жатат, алардын баарын ушундай кылабыз деп коркутушу мүмкүн. Жакындарынын өмүрүн сакташ үчүн Садыр алар айтканга барып жатат.

– Бишкек шаардык соту Жапаровдун баш коргоо чарасын карап, мурунку чечимди күчүндө калтырып, аны №1-СИЗОдо камай турган болду. Кескилөөдөн  кийин анын өмүрүнө коркунуч жаралбайбы?

– Соттун бул чечимин мыйзамсыз деп айтсак болот. УКМК кармагандан кийин УКМК тергөө жүргүзүп жаткан соң ошол жактын  СИЗОсуна өткөрүп берилиши керек болчу. УКМКнын СИЗОсунда №1-СИЗОдогудай психологиялык кысымды жасай алышпайт. Садырды биротоло сындырып салуу үчүн кайрадан №1-СИЗОго жөнөтүп жатат.

Булак: “Жаңы Ордо”

 

 

— Бөдөш Аманбаевна, бүгүнкү күндө Садыр Жапаровдун камалышы чоң талкуу болуп жатат. Сиз Садыр Жапаровдун камалышын мыйзамдуу деп эсептейсизби? Балдардын сабалышына кандай көз караштасыз?

— Садыр Жапаров ушунча жылдан бери чет өлкөдө жүрүп, акыркы убактарда интернет аркылуу Кыргызстанга келээрин байма-бай айтып, кандай максатта, кайсы жолдор менен келээрин ачык эле билдирди. Эгерде Садыр Жапаров чын эле күнөөлүү болуп, бир нерседен шектенсе же болбосо бийлик ушундай кабыл алып, чектен чыккан ыкмалар менен тосуп алаарын билсе балким келбей эле коёт беле, же болбосо бийлик тараптагылардын айткандары чын болсо, из жашырып келип, тымызын иш жүргүзмөк да. Ошол эле учурда Садыр Жапаровдун күнөөсү бар, кылмышка шектүү катары издеп жатабыз деген негизде күч органдары тарабынан эч кандай деле маалымат болгон жок го. Садыр жаап-жашырбай эле мекенине үй-бүлөсүнө келди, өзү айткандай эли-журту менен учурашып, андан кийин УКМкага өзүм барам, күнөөм болсо мыйзам алдында жооп берүүгө даярмын деп ачык айтты. Ушул жааттан алганда анын камалышы мыйзамга туура келбей, аша чапкандык болуп калды. Чын эле күнөөлүү болсо Кыргызстанга келди, күнөөсүн тактап, тергөөнүн жүрүшүнө зыян болуп калбасын дешсе, эч жакка кетпөө жөнүндө эскертүү (подписка о невыезда) берип койсо болмок. Эми ар бийлик ар кандай өзүнүн өзгөчөлөнгөн ыкмалары менен тарыхта калгысы келет окшойт. Бүгүнкүлөр эмнегедир келе жатканда жолунан тосуп алып камаганды адатка айлантып алышты, аягы кандай болоор экен. Садырга чейин беш жыл шилекей алышып биринин оозун бири аарчып жүргөн Текебаевди качып кете тургансып самолёттон түшүрбөй траптан кармап кетти. Негизи акылмандар айтчу сапарда жүргөн, сапардан кайткан адамга кыянатчылык кылган чоң күнөө, Жолоочунун жолуна зыян кылганды Жараткан жактырбайт деп чоң атам ар кандай уламыштарды көп айтаар эле. Нарк-насилди, адамдардагы ыйык касиетти таптакыр унутуп, баалуулуктарыбызды байлык-бийлик, мансапка алмаштырып баратабыз. Мындай нерсени бийликтен күтсө деле болмок. Анткени «мурункунун мазасын, кийинки берсин сазайын» — ​болуп мурункусунан кийинкиси ашып түшүп атат. Мен Садыр келген маалда айылда элем, маалыматты телевидение аркылуу уктум, айылда интернет жок да, кийин жанагинтип балдарын чырылдатып сабаганын, аялдарды сүдүрөп жүргөндөрүн көрүп жүрөгүм абдан ооруду. Үч баласынын бети башын көгала кылып сабап салыптыр. Бала баарыбызда эле бар, ата-эне үчүн ар кандай нерсеге барганга даяр, ошон үчүн бала да. Ушунчалык айосуздукка барган милициялар биздин эле жарандарбы мен ишене албай турам, жалданып келгендер эмеспи, же жүрөктөрү ушунчалык таш болуп калганбы деп. Мамлекет башчыбыз массалык маалымат каражаттарына “силер мен жөнүндө бир жактуу маалымат таратып жүрүп энемдин өлүмүнө себепкер болдуңар. Көп өтпөй агамдын өлүмүнө да силердин туура эмес маалыматыңар себепкер, мына жарым жылдан бери түбөлүк жубайым ооруп атат”- деп абдан нааразы болду эле. Ошол эле Садыр Жапаровдун дагы атасы-энеси, өмүрлүк жубайы, балдары бар. Алардын да жүрөгү, жан дүйнөсү жанчылып көңүлдөрү ооруду да. Президент айтып маалымат каражаттарын сынга алып жатканда, абдан кунт коюп уктум эле. Саясатта далай кыйынчылыктарды баштан кечирип, бийлик менен түздөн-түз тирешип, ачык күрөштө жүрүп, анча-мынча нерсеге көңүл бурбай калганың менен, үй-бүлөңдүн жүрөгүнө жакын кабыл алып, кыйналганы бийликке жеткен экен деп. Балдарын жанагинтип сабап жатканын көргөн Садырдын аялы кандай абалда калды экен? Ажо айткандай ал ооруп калса ким күнөөнү мойнуна алат? Атасын тосуп алалы деп барган балдарды 3–4 милиция баса калып тепкилеп кеткени эмне деген шумдук? Менин ушуга абдан жүрөгүм ооруду. Өз элин кордоп, өз балдарын сабаган кыргыз бийлигине өнөкөт оору сыяктуу болуп калдыбы деп ойлоп абдан бушайман болуп жатам. Тынч кетип жаткан элге ок чыгарам деп, Аксы окуясында эмне болду эле? Биз канчалык Акаевди эгемен элдин биринчи келген президенти катары, кийинкилерге салыштырмалуу кетирген каталары, көп нерселери унутулат деген менен, Аксы окуясы, өз элине ок аткан деп тарыхта кашкайып, кара тамга менен жазылып турат да. Ошол окуя да андан кийинки апрель окуясы да сабак болбоду. Экөө тең өзүн-өзү коргоп алышат, канчалык деңгээлде күнөөсү бар аны соттор аныктаар, бирок мен С. Жапаровдун дагы, Ѳ. Текебаевдин дагы, балдарын, жакындарын дегеле үй-бүлөсүн абдан аяп жүрөгүм ооруп турат.

— Өмүрбек Текебаевдин кичи мекени болгон Базар-Коргонго барып анын тарапташтары менен жолугуп келди деп угуп калдык. Кандай жолугушуу болду?

— Мен шашылыш иштер менен Ошко бараттым эле, Базар-Коргонго жеткенче кеч болуп калды. Чындыгында күндүзү өтүп баратсам, жолдо жыйналган эл турса, кайрылбай өтпөйт болчумун. Сөзсүз кайрылмакмын эл менен амандашып, аткара албасам да талаптарын угуп дегендей. Анткени көп мезгилден бери саясатта жүрөм, андан дагы менин үй-бүлөөлүк тагдырым ошол жакка байланган. Мундуздарга коңшу айылга Бешик-Жонго келинмин, бала- чакалуу болуп, агарып-көгөргөн жер. Ошондуктан аксакалдар, аялдар, улуу-кичүүлөр жол боюнда отурса, кыя өтө алмак эмесмин. Элге сабырдуулукту, мыйзамдуулукту, акыйкаттыгын күтүп тургула, Текебаев да жөн-жай адам эмес, белгилүү саясатчы, эмгек сиңирген юрист, өзүнүн актыгын, тактыгын мыйзам чегинде коргоп алганга кудурети жетет. Мыйзам бузбай, мамлекеттик мүлктөргө зыян келтирбей, талабыңарды коюп тургула деп айтканга милдеттүүмүн деп эсептегем. Бирок эл менен жолуга албадым, кечирээк өтүп калдым жол жээгинде боз үй тигилип турат. Кечээ күнү Жогорку Сотто баш коргоо чарасын карап мурунку чечимин күчүндө калтырыптыр, ушундай эле көрүнүш болмок.

— Карамушкина Санкт-Петергбургда өткөн парламенттер аралык ассамблеясында капыстан эле ортодон чыга калып кыргыз парламенти мени кордоп жатат деп арызданды. Сиз Карамушкина менен 5 жыл бир парламентте олтурдуңуз. Ошол убакта бөлүнүүнү деле байкаган жок элек, же бар беле?

— Эгерде Карамушкина “мен өгөйлөнүп жатам, жалгыз орус тили учун күрөшүп өлөйүн деп калдым, ушундай куугунтукта калдым” — ​десе Кудай бар. Кудай бирөө, динибиз башка болгону менен, жазасын дагы, мээримин дагы бирдей төгөт. Карамушкинанын атын атагым да келбейт, аны оозуна алы жетпеген бирөө катары такыр өчүрүп таштагам. Бирок минтип Парламенттин деңгээлинде ар кайсыны сүйлөп, элдин кыжырын кайнатып жатканы менен, аны мамлекеттин деңгээлинде тыймак турсун, эскертүү берип да койбойт. Азыр албетте коомчулуктун көзөмөлүндө болуп, ар кандай сын-пикирлер айтылып жатат, коомчулук тарабынан эле жазасын албаса жетекчилик тарабынан Карамушкинага эч кандай чара көрүлбөйт. Сөз эркиндиги деген митингге чыктың деп Жанар Акаевди чагылгандай тездик менен саясый кеңеште карап, СДПКнын катарынан чыгарып салышты, эми мандатын тапшыртат болуш керек. Жанар дагы жаштык, курчтугуна салып, анча-мынчаны айырмалап биле албай жатат. 5-чакырылышта Демократиялык институттун программасы менен депутат аялдар Прибалтикага барган, калпакты көтөрө барышып, тосуп алган адамга сыйлап кийгизип атса “бул калпак менен мончого барса болот”- деп дөөрүптүр, депутат айымдар айтып келип, чырылдап ызы-чуу болгонбуз. Бирок Карамушкинанын кылы кыйшайган эмес, айдоочусу жол жээгинде жөн жай эле турган бир байкуш жүргүнчүнү коюп кетип өлтүрүп, качып кеткен жеринен табылып, ар кандай уу-дуу кептер айтылып, “Кимди-ким көрдү, Быржыбайды там басты”-болуп жымжырт болгон. Азыр деле чара көрмөк турсун чакырып алып “эмне үчүн ушинтип айттың ”- деп сураган бирөө болбойт. Мунун сыры эмнеде экени эртеби-кечпи айкын болот бирок бул бийликте бул аялдын алдынан эч ким кыя өтө албайт.

— Кыргызстан сөз эркидигин урматтаган өлкө деп айтканыбыз менен маселе жаралса эле бийлик журналисттерди күнөөлөп чыга калат. Ушул көрүнүшкө сиз кандай көз караштасыз?

— Сөз эркиндигине келгенде дароо коңшу мамлекеттерди көтөрө чалып эле салыштыра калабыз. Экономиканы, дегеле жашоо тиричиликти, мамлекеттик өнүгүү жолубузду эмнеге салыштырбайбыз? Биз дайыма аркада калгандарга салыштырып көнгөнбүз. Европа мамлекеттеринде айрыкча Германияда журналисттерди эбегейсиз айыпка жыгып, алтургай жоопко тартканга чейин барып оозун ачтырбайт деп эле сайрап атышат. Айрыкча бийликчил маалымат каражаттары. Жок андай эмес, болгонун болгондой эле айтуу керек, эгерде көтөргөн маселең, жазган макалаң фактылар менен далилденбей калса, жеке адамдын аброюна негизсиз шек келтирип, үй-бүлөсүн жөнү жок мазактасаң, албетте жооп бересиң, аны баарыбыз эле байкап атпайлыбы. Бирок маалымат каражаттары Европада да, Америкада да бийликтин музыкасына бийлеп, тапшырма аткарбайт, бирөөбү, бешөөбү, көпчүлүкпү, коомчулуктун көйгөйүн көтөрүп, бийликке акаарат айтканын көрүп эле жүрбөйлүбү. Ал үчүн эч ким куугунтукталбайт, келгиле анда айткан сөзүбүз үчүн мыйзам алдында баарыбыз жооп берели. Мына Америкада президенттин кылык-жоруктарын мамлекеттин деңгээлинде эмес деп ачык эле сындап атышат, ал үчүн СNNди жаап салган жок да. Сөз эркиндиги десе эле көрүнгөн жерде көрүнгөндү сүйлөгөн да болбойт. Сөздү жалгыз эле журналисттер эле эмес баарыбыз урматтап сөз баркын, жоопкерчилигин сезе билип, айтылчу, айтылбачу сөздүн ордун аныктап, кимге кандай сөз айтылаарын айрып билиш керек.Башкы көч кайда кетсе аягы ошол жакта болот болуп, сөз баркы, адам аброю бааланбай баратат. Эмне үчүн биз сөз эркиндигин көтөрүп кете албай жатабыз. Айрым журналисттердин деңгээли дагы сөз эркиндигине жооп бере албай жатат, кечирип койгула. Сөзүм куру болбосун буйуртма макалалар басымдуу болуп жатат. Маалымат каражаттары гезиттен баштап, телевидение-радиого чейин финансылык көз карандылыкта, эркиндиги кожоюндун укуругунун учунда. Аналитикалык ой жүгүртүү, фактылар менен кара тилди как жарган, макала жазган журналисттер, аналитиктер саналуу. «Кайчы кармагандын баары эле уз эмес»- дегендей, калем кармагандын баары эле журналист эмес экен да. Азыр макала жазуу кирешелүү болуп калган окшойт. Эркин гезит, сайт дегендер көп, ошого жараша акы төлөнгөн буйуртма макалалар дагы көп, ошолордун эсебинен кармалып турат. Журналист абдан ардактуу кесип. Журналист сөз баккан, сөздүн маанисин билген, ар бир сөзүнө маани берген, кыш кынагандай сөз кынаган, өзгөчө кесип. Гезиттер эки жаат болуп алып эмнелерди гана жазып жатышат аны өзүңөр деле билесиңер. Бир гезитке генералдын башын иттин башына улап ит жетелегендей кылып жетелетип коюп тумшугу түздөлүп аны кайра өздөрү айгай салып чыкты эле эмне болуп басылды? Гезиттин аброю, редактордун ар-намысы кайда калды. Ушундайлардын айынан баарыңар азап чегип жатасыңар. Сөз эркиндигин биринчи кезекте журналисттер өзүңөр бааласаңар жакшы болмок.

— Убагында морадёрлук боюнча депутаттык комиссия түзүлдү эле, Текебаевди отургузгандан кийин кайра көтөрүлүп жатат. Мунун себеби эмнеде деп ойлойсуз?

— Морадёрлук боюнча депутаттык комиссия түзүлүп талаш-тартыш болуп, көпкө чейин бир пикирге келе албай акыры жыйынтыгын алып чыгышкан. Депутаттык комиссиянын жетекчиси Курманбек Осмонов Жогорку Кеңешке отчёт бергенде менин эсимде бар, морадёрчулукка түздөн-түз жана кыйыр түрдө катышы бар деп эки термин менен айткан. Ошол түздөн-түз катышы бар дегенде Райкан акенин аты айтылган, ал эми кыйыр түрдө катышы бар деп ошол кездеги “Ата-Мекендин” эки лидеринин аты аталган. Өзүңөр билгендей Жогорку Кенеш укуктук баа бергидей көзөмөл орган эмес. Комиссиянын корутундусун тиешелүү органдарга берген болуш керек. Бирок эч кандай чара көрүлгөн эмес. Прокуратура ордунда эле иштеп аткан, УКМК, ИИМ деле толук кандуу иш үстүндө болчу изилдеп тактап жыйынтык чыгарганга. Убагында баары жайында, талап-тоноочулук болгон эмес деп унчукпай жаап коюп, күтүп отуруп анан эми кайра көтөрүп чыгып атканы эмнеге негизделип атат. Көрө жатаарбыз тергөөнүн жыйынтыгынан. Эгерде талап-тоноочулук толук далилденип, тийешеси барлар тийешелүү жазасын ала турган болсо, ошол мезгилде жаап-жашырып койгон башкы прокуратурада, УКМКда, ИИМде кимдер кызыктар болуп ишти жапканга буйрук бергендер жазасын алуу керек.

Булак: “Жаңы Ордо”

Академик Абдыганы Эркебаев Улуттук илимдер академиясынын  президенттик кызматынан кетүү боюнча өз каалоосу менен арызын жазды. Бирок окумуштуулардын көпчүлүгү анын ишмердүүлүгүн колдоп чыгышты. Абдыганы Эркебаев бул кызматта иштөөгө татыктуубу?

 

Кулубек Бөкөнбаев, окумуштуу:

«Абдыганы Эркебаев абдан саясатта тажрыйбасы бар, адамгерчиликтүү, уюштуруу жагынан мыкты, күчтүү илимпоз»

– Бир нерсени бийликтегилер түшүнбөй жатышат. 25 жылдан бери Илимдер Академиясына илимди изилдөө жүргүзүү үчүн бир дагы тыйын төлөнгөн жок. Кедейдин айлыгынан башка эч нерсе болгон эмес. Илимдин техникасы, реактив, экспедиция дегенге бир тыйын бөлүнбөй келет. Эң жакыр академия болуп эсептелинет. Анан кантип илим изилдөө жүргүзөбүз? Ошондон бери академия, деги эле Кыргызстанда илим чала жан болуп баратканда баары чогулуп келип акырында Абдыганы Эркебаевдин башына үйүлдү. Анан өкмөт илимиңер жакшы болбой жатат, жоюш керек деп чыгышты. Абдыганы Эркебаевич дал ушундай илим өтө оор акыбалда турганда академияга президент болуп келген. Абдыганы Эркебаев абдан саясатта тажрыйбасы бар, адамгерчиликтүү, уюштуруу жагынан мыкты, күчтүү илимпоз. Өкмөт бир тыйын бөлбөсө кантип ал ишти алып кетет. Айласы кеткенде баардык күнөөнү Абдыганы Эркебаевдин башына үйүп салса, макул башканы тандагыла, алгыла, менден да күчтүүсүн тапсаңар болот деп өзүнүн арызын жазды. Жалгыз эле мен эмес, авторитеттери күчтүү академиктер, илим дегенди түшүнгөн адамдардын баары эле ушул пикирди айтып жатышат. Кайсыл гана адам келбесин, балким ал асмандан түшүп келеби, баары бир эч нерсе кыла албайт. Анткени акча бөлүнбөйт, каражат жетпей жатат. Кеп ошондо. Ошондуктан биз Абдыганы Эркебаевге “реформаны баштадың. Академиянын ичинде ансыз деле ушак, интригалар көп болуп жатат. Өкмөт тигини-муну кылгыла деп үстү жактан кысып жатат. Реформага каршылар өз кызыкчылыгын алдыга салып эки-үч топ чыгып жаткандар айтып жатышкандыр. Башкаларыбыз аягына чейин чык. Андан кийин кайра шайлоо кылалы”-деп айтып жатабыз. Өткөн жумада Жогорку Кеңештин комитетинде ушул боюнча чоң талкуу болду. Бир пикирге келишти, ошону үчүн ошол үчүн ал жыйынга катышкандарга ырахмат. Алдыда дагы көп аткарылчу көп жумуштар бар. Ошондуктан Абдыганы Эркебаевич ушул жетишкендикти аягына чейин бүтүрүп берсин.

 

Жамин Акималиев, окумуштуу:

«Абдыганы Эркебаевдин   эң чоң жетишкендиги бул – уюштуруучулук иши»

– Абдыганы Эркебаев Улуттук илимдер академиясына президент болуп мындан ары дагы иштөөгө милдеттүү жана татыктуу. Биринчиден бул өзүнүн окумуштуулугу жагынан эң алдыңкы орунда турат. Себеби академиянын президенти эң биринчи илимпоз болуш керек. Бул киши филология илими боюнча туунун чокусуна чыккан инсан. Биз тамашалап “Эркебаев филология илиминин алпы”- деп коёбуз. Өзү эч нерсеге жулунбаган, гумандуу киши. Башкалардай болуп чуркабай, өзүн көрсөтүп актабайт. Унчукпай туруп баардык иштерди жасай берет бирок бул кишинин жазган сөздөрү, аткарган илимий иштери Кыргызстан үчүн ат көтөргүс. Филология илимдери боюнча көп киши, бул илимдин туу чокусуна чыккан алпы ушул Абдыганы Эркебаев. Кээ бирлер академияга илимпоз эмес, менеджер коёбуз деп былжырап жатышат. Болбойт андай. Илимдер Академиясы бул илимдин чокусу. Эгерде илгери аскер штабдарында маршалдар, генералдар олтурса бизде дагы ошондой академиктер анан илимпоздор олтуруш керек. Илгеркилерди алсак Иса Ахунбаев, Караев, Адышев, Иманалиев сыяктуу мыкты илимпоздор башкарышкан. Ошондуктан менеджерди коюп коёбуз дегендери туура эмес. Өткөн жумада Жогорку Кеңештеги социалдык маселелер боюнча комитетте болуп айттым. Алар Илимдер Академиясына академиктер гана эмес, мүчө- корреспонденттер дагы жетекчи боло берет деген сөздү жазып коюшуптур. Мисалы силер депутаттар академик болсоңор ал эми мүчө-корреспондент деген депутаттын талапкери. Корреспондент деген эмгегин сиңирсин, анан академик болсун десем болбой атайын кишиси бар окшойт, болбой коюшту. Атайын кишиси болсо жок дегенде академикти алып келсин, биз шайлайлы уставдын негизинде. Анын үстүндө 36 академигибиз эле калды. Алардын ичинде 70 жашка чыга элек татыктуу кишилерибиз бар. Эми биз мүчө-корреспондентти шайлап койсок академиянын аброю түшөт. Академия деген грек тилинен которгондо бул көз каранды эмес окумуштуулардын илимий бирикмеси деп аталат. Академия деген көз карандысыз болуш керек. Ал эми Абдыганы Эркебаевдин эң чоң жетишкендиги бул уюштуруучулук иши. Өзү абдан уюштургуч, Жогорку Кеңештин эки жолку Төрагасы болгон киши. Демек ал академияны башкарууга толук укуктуу деп эсептеймин.

 

Кыяс Молдокасымов, тарыхчы:

«Абдыганы Эркебаев академияны башкарууга толук акылуу, укуктуу»

– Абдыганы Эркебаев кыргыз элитасынын арасынан өзүнүн пикирин түз айткандыгы, тазалыгы менен айырмаланат. Бул окумуштуулардын арасында дагы кадыр-барктуу адам. Жаш, студент кезинде эле өтө окумалдыгын көрүп туруп, достору «академик» деп тамашалап коюшчу экен. Азыр Абдыганы Эркебаев академияны башкарууга толук акылуу, укуктуу. Окумуштуулар дагы анын тазалыгын көрүп туруп кетирбей коюшту. Аны кетирбей койгону өзү мыйзам ченемдүү көрүнүш. Ал бир топ реформаларды жүргүзүүгө көп аракеттерди жасап жатат. Ошол эле учурда академиянын кадыр-баркына эч качан доо кетирбеш керек. Бул базар заманына ылайык чын эле реформаланыш керек. Бирок кайсы бир мекеменин алдындагы көз каранды мекемеге айланыш керек. Балким Абдыганы Эркебаевдин кетем дегенин дагы академиянын кадыр-баркын кетирген үстүртөн жасалган реформага каршылык билдирип кетем деген аракетидир. Бирок Академияны сактап, окумуштууларга жакшы мүмкүнчүлүк түзүп, реформаны жакшылап жүргүзүп, илимди кыргыздын экономикасына салым кошо турган нукка буруш керек деген ниеттемин.

 

Султан Раев, жазуучу:

«Илим жагынан, мамлекеттик коомдук ишмер катары дагы үч нерсени бириктирген кыйын инсан»

– Абдыганы Эркебаевич чоң саясатчы. Кыргызстандын эгемендүүлүгүндө алгачкы жылдарында иштеген киши. Кыргыз мамлекетин түзүп калыптандырууда чоң роль ойногон кишилердин бири. Легендарлуу парламенттин депутаты болгон. Илим жагынан эң жогорку даражадагы наамдарга ээ болгон. Абдыганы Эркебаев илим жагынан, мамлекеттик коомдук ишмер катары дагы үч нерсени бириктирген кыйын инсан. Адамдыгы, ички интеллектуалдык дүйнөсү дагы бийик адам. Ошондуктан биздин Улуттук академияны Абдыганы Эркебаевич жетектегенге татыктуу инсан. Адамгерчилиги жогору, таза, өзүнүн эмгеги менен ушул бийик даражага жеткен адамдардын бири. Өмүрүндө көптөгөн кыйынчылыктарды көргөн, турмуштан сыналган адам. Маданий интеллектуалдык деңгээли абдан бийик. Айта берсе мактоого татыктуу сөздөрдүн аягы түгөнбөйт.

 

Абдрахман Маматалиев, коомдук ишмер:

«Өмүр бою мамлекет деп иштеп келе жаткан өзгөчө чоң окумуштуу»

– Албетте ал бул кызматка татыктуу. Абдыганы Эркебаев абдан эмгекчил, жөнөкөй, таза киши, алдым-жуттуму жок. Өмүр бою мамлекет деп иштеп келе жаткан өзгөчө чоң окумуштуу. Аны элдин баары жакшы билишет. Окумуштуулардын көпчүлүгү билген үчүн колдоп жатышат болуш керек. Алардын арасында бир аз интрига менен аябай шугулданып жүргөн окумуштуулар дагы жок эмес. Алар бул кишини көп жактыра беришпейт. Бул киши азыркы заманга жараша деп реформа кылып бир аз кыскартып, кайталанган структураларды жоюп аракет кылды. Ошого каршылар гана Абдыганы Эркебаевичтин ишин жактырбаса, көпчүлүк адамдар аны колдошот

 

Курманбек Осмонов, экс-депутат:

«Өз ишин мыкты билген атактуу окумуштуу, көрүнүктүү саясый ишмер, мыкты жетекчи»

– Абдыганы Эркебаевдин «академик» деген наамы бар, илгертен, жаш кезинен бери адабият жагынан көп окумуштуулук жагын көрсөткөн. Адабий сынчы. Илим жагынан бүткүл дүйнөлүк тарых, философия боюнча кенен тааныштыгы бар киши. Өз ишин мыкты билген атактуу окумуштуу, көрүнүктүү саясый ишмер, мыкты жетекчи.

Булак: “Жаңы Ордо”

 

“Алла-Тааладан коркпой, арам-адалды ылгабай байлык топтоп, байлыгын сактап калуу максатында бийлигин узартууга жан талашып аткан немелерге катардагы карапайым бир кишинин кайрылуусу эмне берет?”

— Семетей мырза, кандуу 7-апрель окуясына толугу менен 7 жылдын жүзү болду. Ошол күндү эстегенде көз алдыңызда эмнелер калды?

— Ал каргашалуу күндү эстегенде, көз алдымда аянтта боо-боо түшкөн шейиттер, кезек-кезеги менен тынбай атылган автоматтын үндөрү, асфальттын бетине жайылып аккан жошолонгон кан, өрттөлгөн автоунаалар, бир качып бир кайра кубалаган жаалданган, арданган эл, башында душман менен урушканы келгенсиген айбат менен келип кайра токмок жеп качкан спецназ – милисалар, УКМКнын имаратынан элдин күчү менен бошоп алып жоонтоп жандоочторунун коштоосунда караламанга артын салып качып бара жаткан оппозиция лидерлери, согуш талаасында жарадарларды ташуучу окоп сымал ок тийген митингчилерди арасынан ала чуркаган “Илбирстин” мрамор аркалары, Киев көчөсүнө тынбай келген тез жардам машиналары көз алдыма тартылат. Каргашалуу күн. Өлгөндөрдү жоктогонсуп жамгыр тынбай жааган күн.

— Ошол күндөгү максаттар, тилектер аткарылды деп айта аласызбы? Дагы деле ошол күндүн кайталанып кетиши мүмкүн дегендер чыгууда. Кээ бир 7-апрель баатырлары “ошол күнү бекер эле чыгыптырмын, баары бир заман оңолгон жок” деп көп айтышат. Сиз эмнеге өкүнөсүз?

— Кандайдыр бир өлчөмдө өзгөрүү болду. Эсеби маселен, ортозаар ишкерден тартып, миллиондорду уучтаган олигархтарга чейин салык салган кара дүйнөнүн ал өкүмзордугу токтоду. Чаламандын чак түшүндө атып кетмей, уурдап кетмей деген бийлик менен криминалдын чогуу жүргүзгөн бийлигинен кутулдук. Бирок тилекке каршы, энергетика, Кумтөр маселеси эл күткөндөй чечилбеди. Электр энергиясына болгон төлөм Бакиев мезгилинен да өйдө көтөрүлдү. Тээ Акаев андан кийинки Бакиев мезгилинен бери уурдалган энергетикадагы 100 миллиондогон доллар акчалардын, ага шарт түзүп берген «серый» схемалардын дайыны табылбады. Энергобарондордун эч кимиси жоопко тартылган жок. Бажыкана системасында дагы олуттуу реформа болбоду, коррупцияга каршы. Ал жердеги миллиондорду урдамай дале уланып атат. Дегеле коррупцияга каршы күрөш жүргөн жок. Анын ордуна “коррупционер” ярлыгы менен саясий күчтүү оппоненттерди “торпок кезинде сүзүп коюу”, “көчүгүнө калбыр байлап”, тизгиндөө процесси жүрдү. Бул саясий кампания жакшы ишке ашты. Азыр бул бийликке реалдуу коркунуч туудурган атаандаш жок. Коркунучтуулары кордук көрүп зынданда жатат. Кыргызды экономикалык дефолттон чыгарчу “Кумтөр” 7 жыл ичинде Кыргызстандын пайдасына чечилбеди. “Жерүйдүн” тагдыры белгисиз. Азыр интернетте “Жерүйдү” 100 млн долларга өнөктөштөрү менен сатып алган Бабанып аны кайра 600 млн долларга спекуляциялык ыкчамда пулдап жиберди деген каңшаар күч. Ошол эле Бабаныптын компаньону, “Кыргызгазды” баш-аягы 400 млн сомго отургузуп, ортодогу миллиондорго туйтунган Пирматып бүгүн Албектин бизнес-өнөктөшү. Кытайдан алынган кредиттерге кытайлык компаниялар жол салып берип атышат. Келечекте ал акчаны биз төлөйбүз, “откатын” азыркы арамдар алып атышат. Айтор ушундай… Бирок мен 7-апрель күнү Бакиевдин криминалдык, Рысбек менен Баяманды баш кылып далай кыргыздын чыгаандарынын башын жеген бийлигине каршы митингге чыгып, эртең менен Форумдан баштаган, кечинде Акүй алынганга чейин жүргөнүм үчүн эч өкүнбөйм

— “7-апрелди эл жасады, пайдасын бир ууч атка минерлер көрүп жатат”- деп жазыптырсыз. Дагы деле төңкөрүш жасасак бир ууч атка минерлер пайдаланып кетишет да. Ошол убактагы убактылуу өкмөттүн башында олтургандарга айтаарыңыз бардыр?

— Тилекке каршы революциянын жасаты, жолу ушундай экен. Байкуш фанаттар керек десе башын сайып төңкөрүш кылат экен дагы, анан алар тез эле унутулуп үзүрүн ашкебилер көрөт экен. Кийинки 3-революция болбой эле койсун, себеби ал жарандык жаңжал менен коштолушу мүмкүн. Ал эми бийлик башындагыларга айтар сөзүм деле жок, Алла Тааладан коркпой, арам-адалды ылгабай байлык топтоп, ошол чириген байлыгын сактап калуу максатында бийлигин узартууга жан талашып аткан немелерге катардагы карапайым бир кишинин кайрылуусу эмне берет дейсиз?… Акыретте эл астында, Жараткан астында сөзсүз жооп беришет да. Кайда барышмак эле?

Булак: “Жаңы Ордо”

Бул апта да өтө кызык окуялар менен коштолду. Коопсуздук кызматы «Маевскийгейттен» эч пайда таппасына көзү жеткендей болду көрүнөт. “Бизде Ө. Текебаевге каршы бир топ материалдар топтолду” деп билдиргендери менен шашылыш «мародерствогейтти» кайра чукуй баштады. Бул проблема мындан мурда үч жолу тергелген. Мародерлорду үч айда табам деп бакылдаган З. Рысалиев жылдап таба албай, акыры кызматынан кол жууп, бүгүнкү күнгө чейин жумушсуз жүрөт. Коопсуздук кызматы бул ишти кайра жандандыраары менен аталган ишти ийне-жибине чейин билген адам табылды. Ал А. Юсупов менен чогуу 6 ай бир камерада олтурган Бакаев болуп чыкты. Ал “мародерствогейтти” А. Юсупов алгач баштаган күндөн тартып билээрин айтып чыкты. Эң алгач жолу А. Юсупов З. Рысалиевди “мародер” деп көрсөтмө бергени белгилүү болду. Садыр Жапаров камалып -камалбай жатып, СИЗОдо союлуптур деген маалымат коомубуздун үрөйүн учурду. Көпчүлүк “Эмне болуп кетти?” деп аң-таң болууда. Айтор, саясий температура ысып, шкала жогорулай баштады. Эл эми эмне болот деп күтүп жаткан чагы. Ошого байланыштуу саясат таануучу Табылды Акеров менен акыркы окуялар жана саясий процесстер боюнча ой бөлүштүк.

— Табылды мырза, өлкөдөгү саясий абал өтө эле кыйындап бараткан жокпу?

— Менимче, абал Кыргызстанда эле кыйын эмес. Абал жалпы КМШ өлкөлөрүндө өтө кыйындап баратат. Өзгөчө Орусияда, Белоруссияда жана Кыргызстанда. Акыркы мезгилде Путин дагы Орусияда абал өтө начар болуп калганын мойнуна ала баштады. Ал жакындагы бир билдирүүлөрүндө күзүндө митингдер көбөйүшү мүмкүн экенин айтты. Путиндин визиттериндеги жылыштары да өзгөрдү. Мурда Путин самолёттун трапына даро чыкчу. Бүгүн болсо, Коопсуздук кызматынын кызматкери кирип абалды билдирмейинче сыртка чыкпайт дешет. Себеби, Путин Орусияда өтө көп генералдарды кызматтан алган жана камаган. Бүгүн саясий негизде 700дөй адам камакта экени айтылууда. Булардын дээрлик көпчүлүгү жогорку рангдагы саясатчылар жана офицерлер. Башкача айтканда Путин бийликти сактап калам деп ар кандай жарымы жалган, жармы чын негизде камоолорду жүргүзүп жатып, өтө көп душман күтүп алган. Ошого бизде эле эмес, Орусияда да абал өтө начар. Эгер ал жакта бир нерсе болсо, ал автоматтык түрдө КМШнын башка да өлкөлөрүнө жайылып кетиши мүмкүн болуп турат. Кыязы, Атамбаев ошондуктан мен мураскер калтырбайм деп жатат. Себеби, бүгүн калтырабы, калтырбайбы баары бир. Бир нерсе болсо автоматтык түрдө баары алмашып кетиши мүмкүн болгон абал түзүлүп турат.

— Путин өткөн сапарында Бишкекке түнөбөй учуп кеткени ошондон улам дейсизби?

— Балким, ошондой чыгаар. Кыргызстанды Орусияда коопсуздугу шектүү өлкө катары карашса керек. Ошого Путиндин жансакчылары аны Бишкекке түнөтпөй алып кетүүнү туура көргөндөй.

— Президент Атамбаев Коопсуздук кеңешинин жыйынына анын мүчөлөрүнөн башка чет өлкөлүк элчилерди жана өкмөт мүчөлөрүн чакырган. Сөзүнүн аягында мураскери болбостугун айтты, бирок ошол эле учурда жер-жерлерлерде курултайларды уюштуруп, ага айыл өкмөт, шаар башчыларын киргизүүнү сунуштады. Курултайларды куруу канчалык абзел?

— Менимче, президенттин тегереги бүгүн Атамбаевди шайлоолорго кийлигишпегендей түр калтыруучу жолдорду караштырып жатышса керек. Ошого жер-жерлерде курултайларды чогултуу каралып жатат десем болот. Себеби, бийлик курултай институтун дайыма шайлоолор учурунда же өлкөдө коопту абал түзүлгөндө гана эстейт. Айыл өкмөттөрү, шаар башчылары баары курултайдын мүчөсү катары бийликтин кандидатын же мураскерди тымызын сүрөшөт. Ошентип, мамлекеттик машинанын күчү, ресурсу, мүмкүнчүлүгү чачылбай бир багытта иштейт. Президент же премьер-министр кийлигишти деген сөз болбойт. Айыл өкмөттөрү, шаар башчылар элди жакшы билишет, алар шайлоочуларды бийликтин кандидаты үчүн добуш берүүгө оңой үндөшөт. Бул өңүттөн алганда президенттик шайлоолор шайлоодой деле болбой калышы мүмкүн. Эгер бүгүнкүдөй камоолор улана берсе, шайлоолордо мураскерди жалпы сүрөттүрүп, шайлоолочулардын баарын мураскерге добуш бердиртип коюшат. Кыязы, ошого азыртан куугунтуктоо, коркутуу-үркүтүү иштери жүргүзүлүп жатат.

— Президент Атамбаев өз сөзүндө шайлоо Кодексине өзгөртүүүлөрдү киргизүүнү сунуштады. Ушул зарыл беле?

— Шайлоо Кодексине өзгөртүүлөр киргизилиши керек. Бирок, бийлик кандай өзгөртүүлөрдү киргизээри белгисиз. Менимче, Жогорку Кеңеш каникулга кеткиче өзгөртүүлөрдү киргизет. Андан соң сентябрларда парламент тарашы мүмкүн. Ошондо президенттик шайлоолорду ары жылдырып, декабрда президенттик жана парламенттик шайлоолорду бир өткөрүү каралып жатышы мүмкүн. Балким, ушундай жол менен президент кайрадан өзүнүн КСДПсы менен парламентке шайланып келип, премьер-министр же спикер болуп калышы мүмкүн деген пикир бар.

— Атамбаев ва-банк кетти деп жатышат. Текебаев анын тегерегиндегилердин коррупциялык иштерин ачыкка чыгарып салды. Атамбаев президент болбой калса, булар камалып кетиши мүмкүн да. Андай болсо, бекеринен курултайларды түзүү керектиги айтылбаптыр да. Курултайды пайдаланып Атамбаев 2-мөөнөткө өзү кетип калбайбы? Ошол үчүн баарын камап жаткан жокпу?

— Балким. Бул саясат да. Атамбаев экинчи мөөнөткө барбаса да, анын тегереги кийин камалып кетпейли деп мураскерди сүйрөп чыгуунун жолдорун караштырып жатышат десек болот.

— Атамбаевдин мураскер калтыруусу канчалык мезгил талабына туура келет?

— Мен Атамбаевдин мураскер калтырбайм деген позициясы туура деп ойлойм. Себеби, дүйнөнүн жарымын караткан Македонский Борбордук Азияга басып кирип, азыркы Ходженттин ордуна Александрия деген шаар салдырган. Бул жерде Грек-Бактрия мамлекети орнотулган. Бирок, сактар Александрды чыгышты карай өткөрбөй койгондо, ал Индияга жортуул кылып кеткен. Грек-Бактрия мамлекетине өзүнүн жергиликтүү кыздарга үйлөнүп алган генералдарын калтырган. Анын Селевск деген генералы мураскер катары бийлик жүргүзгөн. Бирок, көп өтпөй генералдар бирин-бири укпай, Селевскке баш ийбей, бирин-бири кырып, акыры мамлекет ыдырап жок болуп кеткен. Атамбаевдин жаш кадрларынын баары өзүлөрүн мураскер көрүп келет. Айрымдары регионалисттер. Булар да бирин-бири укпай, көрө албай жатып, Кыргызстанды граждандык согушка алып барып, ойрон кылып салышы мүмкүн.

— Мураскер болгон адам буларды саясаттан четтетиши мүмкүнбү?

— Менимче ошондой да болуп калышы мүмкүн. Мураскер бүгүнкү күндөн үлгү алат. Бүгүнкү саясий процесстер, куугунтуктар кийинкиге жаман жоосун, терс өнөкөт болуп, өлкөнүн тарыхына жазылып жатат. Бүгүнкү президенттин тегереги бир команда түгүл, бири-бирине санаалаш да эмес. Буларды президент гана бириктирип турат. Ал кызматтан кеткенден кийин баары өзгөрүп кетиши толук мүмкүн. Мураскердин алдында эки чечилиши татаал маселе болот. Биринчиси, дүйнөлүк коомчулук жана элдин кысымы менен Текебаев (эгер камап жиберишсе) жана башка саясатчыларды чыгарышы керек болот. Экинчиси, элдин кысымына байланыштуу азыркы президенттин тегерегиндеги коррупцияга шектелгендерин, ресурсу түгөнгөндөрүн саясаттан четтетиши керек. Айрымдарына кылмыш ишин да ачтырышы керек болот. Башкача айтканда мураскер шайлангандан кийин аны өтө татаал абал күтүп турат.

— Коопсуздук кызматы «Белизгейт», «Маевскийгейт» операцияларын уюштуруп, Текебаевге жана башка «атамекенчилерге» жалаа жабууга аракет кылды. Баары жалган болуп чыгып калганда, кайрадан эски «мародерствогейт» операциясын жандандырып жатат. Бүгүн коомчулук Коопсуздук кызматы Текебаевге эмнеге мынча асылып жатат деп бушайман болууда. Эл арасында Президент өз убадасына турбай Сегизбаевди кызматтан албай жатканы жалпыга кызык болууда, «Сегизбаевдин колу менен өч алып жатат» деп баалаган сөздөр чыгып жатпайбы?

— Мага жакында орус шайлоочулары кайрылып калды. Алар “Почему ГКНБ свирепствует» деп сурап жатышат. “Неужели думают, что мы будем голосать за приемника, которого укажут нам сверху” деп айтышты. Чынын айтсам, бүгүн Коопсуздук кызматы «Белизгейт» жана «Маевскийгейт» операцияларынан найзасын сындырып алгандыгы анык болуп калды. Ошого бийлик шашылыш «мародерствогейтти» жандандырууга аргасыз болду. Себеби, кандай гана болбосун бир нерсе табыш керек болуп жатат. «Белизгейт» болбосо, башка бир иштен бир нерсе таап, анан ишти сотко өткөрүп жиберүү аракети көрүлүп жатат. Бул иштер Өмүрбек Текебаевге каршы жүрүп жаткан атайы операция десем болот. Илгери «Мародерствогейт» дал ушундай эле мүнөздө жүргөн. Аны да 3 жолу кайра ачып, жандандырып, эч нерсе таба алышпай, үч жолу тең жабылган. Себеби, бул ойлоп табылган проект. Жакында эле А. Юсупов эң алгач З. Рысалиевдин өзүн мародер деп көрсөтмө бергендиги коомчулукка белгилүү болду. Кийин муну «атамекенчилерге» карата буруп коюшканын айтып жатышат. Бирок, бүгүн деле баары кайра жанданып жатат. Адеп «Белизгейт», андан соң «Маевскийгейт» операциялары өткөрүлсө, бүгүн «мародерствогейтти» кайрадан жандандырып, Коопсуздук кызматы аркылуу тергөө жүрүүдө. Мунун өзү азыркы бийликтин Текебаевге жана «Ата-Мекенге» көзү түз эмес экенин, куугунтук жүрүп жатканын көрсөтүп койду. Ошондуктан Коопсуздук кызматы баш болуп, генералдык прокуратура төш болуп, Текебаевге компромат чогултуп чуркап жүргөн чагы. Бул Конституциянын да, Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына да каршы келген көрүнүш. Бүгүн Конституция да, мыйзамдар да иштебей калды. Текебаевге караганда кылмышкерлер, коррупционерлер, кримавторитеттер, кримчөйрөсүндөгүлөр өзүлөрүнүн укуктарын алда канча оңой коргой алат. Алар акча берсе да, сотту, прокурорду сатып алса да оңой кутулуп кете алышат. Ал эми Текебаев ак болуп туруп акча эмес, алтынды төгүп турса да кутула албастыгы айдан ачык болуп турат. Бул оюбузду жалаанын негизинде уюштурулган «Белизгейт», «Маевскийгейт» операцияларынын таш талканы чыкканына карабай, куугунтук уланып, Текебаевди камоо үчүн мамлекеттик машинанын баардык күчү, мүмкүнчүлүгү жумшалып жатканы айгинелеп турат.

— «Белизгейт», Маевскийгейттин» ташы талкан чыкса, анда «мародерствогейт» аркылуу камаганы жатышабы? Текебаев менен Жапаровдун иштери жөнүндө кененирээк билдирүү кылып коюш үчүн Коопсуздук кеңешмесинин жыйынына чет элдик элчилер чакырылганбы? Эгер андай болгон болсо президент өзү чоочуп калган эмеспи?

— Бийлик эч убакта чоочулабайт, коркпойт. Текебаев, Жапаровдорду камоо өтө туура эмес болду. Текебаев батышта өтө таанымал саясатчы. Ал укук аркылуу демократия үчүн Европа комиссиясынын мүчөсү.

Мына өткөндө президент Текебаевди укук аркылуу демократия үчүн Европа комиссиясынын мүчөлүгүнөн чыгарып, ордуна башка адамды жөнөттү эле. Батыш Атамбаевдин Указын кабыл албай, көрсөтүлгөн тиги кишини тааныбай коюп, Текебаевди калтырып койду. Муну менен бийлик Батышка Кыргызстан механикалык түрдө башкарылып жатканын билдирип койду. Президенттин аппарат башчысына С. Исаков, Коопсуздук кеңешине сен, Коопсуздук кызматына сен, мэрияга сен бар, ошол жакты карап мага иштеп бергиле дегендей мамиле болуп жатканын билдирди. Эл айткандай профессионалдыгына карабай эле ишсиз калган эски тегерегиндеги балдарды жогорку кызмат орундарына олтургузуп келгени даана байкалды. Бул өлкө ичинде лөк саясатчылардын жана интеллигенция арасында эбактан эле айтылып келаткан нерсе. Мына карабайсызбы, жада калса тышкы саясатты тейлеген С. Исаковдун да тажрыйбасы жетиштүү болбой жатканы көрүнүп турат. Болбосо айтыш керек эле да, укук аркылуу демократия үчүн Европа комиссиясынын биздин кандидатты албай коюшу мүмкүн деп.

Экинчиден, Текебаевдин кандидатурасын «Ата-Мекен» партиясы өзүнүн съездинде президенттикке талапкер кылып көрсөткөн. Бул да абалды татаалдаштырат. Бийлик Текебаевди шашылыш камап, президенттик шайлоолорго катыштырбай коёлу деп жатат. Бирок, бул жол менен да Текебаев проблемасы чечилип кетпейт. Себеби, шайлоолор алдында бул иш күчөйт да, Текебаевге анын артынан Сарыгуловго, Жапаровго, Талгарбековго, Асановго, Кадыров жана башка абийир туткуну деген макамы берилиши мүмкүн. Тамаша ошондон кийин башталат. Кыргызстан дүйнөлүк коомчулуктун көзөмөлүндө болуп калат. Эгер Атамбаевдин учурунда Текебаев камалып кетсе да, мураскер бийликке олтурары менен аны тезирээк чыгарууга аргасыз болот. Айрым кандидаттар учурунда Обама өз шайлоо программасына Гуантанамо түрмөсүндөгү террористтерди чыгарам, аны жабам деп убада бергендей, өз программаларына бийлик эч жазыксыз, жалаа менен камалгандарды боштондукка чыгарам, Конституцияны бузган, мыйзамга каршы аракеттенген күч органдарынын жетекчилерин камайм деген да убадаларды киргизип алыштары толук мүмкүн. Себеби, саясий негизде камалгандар менен Гуантанамодо олтурган эл аралык террористтерди салыштырып болбойт да. Айырмасы асман менен жердей.

— Биз эмнеге эле саясатчыларды камоо, аларды куугунтуктоо сыяктуу иштерге жакынбыз? Же бул Кыргызстандагы саясаттын өзгөчөлүгүбү? Бүгүн элдин баары Атамбаевдин бийлиги аны менен 7- апрелге чейин чогуу жүргөн оппозицияны, санаалаш саясатчыларды каралап, куугунтуктап жатканына нааразы болуп жатышпайбы?

— Акаев, Бакиевдин учурунан эле президенттин аппараты жана анын тегереги үчүн бир стереотип калыптанып калган. Илгертен президент саясатта эң активдүү оюнчу болуш керек деген түшүнүк жашап келет. Калган башка структуралардын баары президент жана президенттин аппараты, тегерегинен кийин туруштары керек деген түшүнүк бар. Андыктан президенттин аппараты өлкөдөгү саясаттын баарын биз жүргүзүшүбүз керек деп ойлойт. Эгерде сен саясатчы болгуң келсе, анда таза болушуң керек, эч убакта президенттен, анын аппаратынан жана тегерегинен саясатта өйдө секирбешиң зарыл. Эгер чээнден чыксаң, анда өзүңдөн көр. Себеби, сен ажыдаардын куйругун басып алдың деп коюшат. Ошондуктан, таза эмес, көчүгүндө калбыры бар саясатчылардын баары президенттин аппаратын кыңк этпестен угушат. Жөрмөлөп кирип барып, жүгүнүп учурашышат. Бир аз эле жолдон чыкса, анда аны балээ басат. Же кылмыш иши ачылат, же куугунтук башталат. Таза эмессиңби? Унчукпай, кысуучу жериңди кысып олтур. Же саясатка чыкпай үйүңдө олтур. Болбосо жооп беришке туура келип калат. Сени менен саясат оюнун ойнобосун дебесең деп коюшат. Коопсуздук кызматы, Прокуратура, соттор президенттин аппаратынан көз каранды. Ички иштер министрлиги Өкмөттүн карамагында болгону менен ал да президенттики болуп жатканын баары эле билип турбайбы. Анан эмне дейсиз?

— Садыр Жапаровдун камалганы чоң талаш туудурду. Ал эми анын венасы кесилди деген маалымат элдин үрөйүн учурду. Абал курчуп бараткандай сезилип жаткандай. Сиз бул тууралуу кандай пикирдесиз?

— ГСИНдин Садыр Жапаров өз венасын бычак менен кесип алыптыр деген билдирүүсүнө эч ким ишенбей жатат. Себеби, коомчулукка Жапаровдун атасы чоң молдо болгону эбактан эле белгилүү. Ал эми Садыр өзү ажы. Өзүңүздөргө белгилүү болгондой Исламда адам өзүнө-өзү кол салууга тыюу салынган. Мусулман адам өзүнө-өзү кол салууга болбойт. Ал арам деп эсептелет. Андай адамдын сөөгүн мусулмандардын мүрзөсүнө коюуга болбойт. Мына ушунун баары Садыр Жапаров эч качан өзүнө-өзү кол сала албастыгын тастыктап жатат. Башкача айтканда бийликтин бул окуя боюнча билдирүүсү реалдуулукка дал келбей, элди ынандырган жок

— Жапаров эмне үчүн камалаары менен №1-СИЗОго жайгаштырылган? Эмнеге аны Коопсуздук кызматынын СИЗОсунда калтырууга мүмкүн эмес болчу? Же Садырдын көзүн тазалоо алдын ала ойлонуштурулганбы? Балким, бул иш атайы коргоо кеңешинин болооруна жакын аткарылды. Эң кызыгы президенттин бул кеңешмеде сүйлөгөн сөзүнө төп келгендей эле болду. Баарыңарды ушундай абал күтүп турат дегендей сүр калтырды.

— Коомчулуктун бийликтин бул иш боюнча билдирүүлөрүнө ишенбей жаткандыгынын бирден бир себеби Жапаров өзүнө-өзү ашкана бычагы менен кол салган жана бул иш туалетте болгон деп айтылып жатышы болсо керек. Садыр олтурган бөлмөдө видеокамера бар деп билдирилген. Жапаров жакындарымды коё берет деп, өзүн- өзү өлтүрүүнү чечкен деп жатышат. Бирок, Кыйноолордун алдын алуу борборунун кызматкерлери СИЗОго кирип, аны менен жолукканда “Менин эсимде эч нерсе жок. Билбей калыпмын” деп айтканын айтышат. Мындан башка анын айтып бергендерин эч ким билбей эле коюусун сураныптыр. Ушул жагдайды алганда өтө эле күмөндүү болуп жатат. Чындыгында эле саясий протест кылган адам өз аракеттерин көрүнө кылат да. Мисалы, Ак үйдүн алдына барып өзүн өрттөйт. Бийликке каршы протестин жашырынып, туалеттин ичине кирип алып, эч кимге көрүнбөй жасабайт да. Эксперттер маңдайында далдайган камера турса, протест кылууга бардык шарт түзүлүп турса, кантип эле адам жашырынып, туалетке кирип алып, протест кылсын деп таң калышып жатышат. Видеого карап эле акыркы сөзүн айтып, бийликке, үй-бүлө мүчөлөрүнө кайрылмак да.

— Ага СИЗОдо олтургандар басым жасашкан жокпу? Же Жапаровду атайы “общакты” баксын деп ошол жакка олтургузушканбы?

— Бакиевдердин мезгилинде камалган саясатчылар, бизнесмендер бийлик аларды атайы мойнуна алдыруу үчүн же “общакты” бактыруу үчүн атайы СИЗОго камашкандарын айтканы бар. Элдин арасында алардын кай бири 5 миң доллар “общакка” берсе, кай бири 2 млн сом берген, кай бири өлөрчө сабалган деген кептер бар. 7- апрель революциясынан кийин деле «атамекенчилерге» көрсөтмө берген кылмышкерлерге бейиштеги шарт түзүлүп берилип, аларга тамак-аш, наркотик, жада калса сойку кыздар да киргизилип берилип тургандыгы айтылып келген. Демек, бул вариантты да эстен чыгарып салууга болбойт.

— Садыр өзүнө кол салгандыгынын себебин балдары жана жакындарынын камалышы менен байланыштырып, алардын тагдыры менен түшүндүрдү. Айрымдар муну Жапаровду жасабаган кылмыш иштерди моюнга алдыруу үчүн анын балдарын зектерге салып берип, “отпускать” эттирип же дагы башка амал-азаптарды көргөзөбүз деп коркутушу мүмкүн деген пикирди айтып жатышат. Буга эмне дээр элеңиз?

— Албетте, ата-эне үчүн бала баа жеткис байлык. Адамды сындыруу үчүн колдонулган мындай методдор 1933, 1937–38-жылдарга мүнөздүү болгон. Канчалаган балдар ар кандай жалаа менен камалган ата-энелерден баш тартууга аргасыз болушкан. Үй-бүлөлөр ыдырап, бузулган. Балдар жетим калган. Фашисттер да ушундай эле кордуктарды көрсөтүшкөн. Кыргызстан бүгүн рынок экономикасында жашап жаткан өлкө. 25 жыл аралыгында ар кандай жолдор менен байыган адамдар көп. Бирок, булардын баары бүгүн кылмыш ишин ачканда дароо өлкөдөн чыгып кетип жатат. Себеби, алар СИЗОго түшкөндө алардын өзүлөрүн, балдарын, кыздарын эмне күтүп жатканын жакшы билишсе керек. Бакиевдердин доорунан бери байларды СИЗОго камап алып, “общакты” бактыруу ыкмасы кеңири колдонулуп келген. Ошондуктан, СИЗОдо Садыр Жапаров менен биз күтпөгөн ар кандай нерселер болушу мүмкүн. Мына бул жолу ал өзүнө-өзү кол салды деп жарыя кылдырышты. Мындан кийин анын өмүрү коркунучта. Себеби, эмкиде киши колдуу болсо да, ал мурда эле өзүнө-өзү кол салган деп жарыя кылып коюштары мүмкүн. Менимче, Кыргызстанда саясатчыларга кылмыш иши ачылганда эмнеге дароо ооруп калышат же качышат? Анткени алардын баары СИЗОго киргенден кийин аларды зектерге уйдай саадырышып, “общакты” бактырышаарын билишет. Ошондуктан, бийлик С. Жапаровду камап туура эмес кылды. Жапаров менен болгон окуялар бийликке абийир, аброй алып келбейт. Себеби, мага кайрылган адамдар Жапаровдун окуясын «бийлик кан жыттанып, парламент заң сасып калды» деп айтып жатышат. Бул окуя президенттикке талапкер катары каралып жатышкан С. Исаков жана А. Сегизбаевдерге элдик ишеним же аброй, имидж алып келбейт. Бул окуя бүгүнкү бийликтин жүзү катары кабыл алынып жатат. Шайлоочулардын ишенимине ээ болуш өтө эле кыйын. Бул дагы эч нерсе эмес, бүгүн куугунтукталып жаткан саясатчылардын баары улгайган адамдар. Алардын айрымдары жашына байланыштуу оорукчан. Эгер бирөө менен кокус бир нерсе болсо, анда Кудай өзү сактасын…

— Бир топ саясатчы камала турганы айтылууда. Бул эмне менен бүтүшү мүмкүн? Кан төгүлүп кетпейби?

— Камалат. Өлкөдө түзүлүп жаткан абал Аксы окуяларына жакын болуп турат. Себеби, ал кезде да бийлик А. Бекназаровду камап, табасы канып, өзүнүн шартын коомчулукка таңуулагысы келген. Бирок, тилекке каршы баары теңирден тескери чыгып калган. Мындай абалда бийликке коомго, анын пикирине үстөмдүк кылуу аракети өтө жагып калат. Ошого эч артка кылчактабай, алдыга кете берет. Бийликтин күчүн көрсөтөт, мыйзамдарды көзүнө илбей, адам укуктарын тебелеп-тепсеп, кандай гана болбосун өз максатына жетүүнү гана көздөп, көзүнө эч нерсе көрүнбөй калат. Баарын коркутуп-үркүтүп, тебелеп-тепсеп кете берет. Себеби, бийликтегилерге саясатчылардын, коомчулуктун мамлекеттик машинанын кубаттулугунун алдында алсыздыгы өтө сонун көрүнүп калат да. Күч менен башкаруу аябай жагат. Ошон үчүн үстү-үстүнө камап, же коркутуу менен аракеттенет. Ооба, бүгүн дагы бир далай саясатчыларга кылмыш иши ачылат деп айтып жатышат. Бирок, эл жалаанын негизинде эмес, күнөөсү болсо, жесе камасын деп жатат. Тилекке каршы бийлик көпчүлүгүндө аша чаап кетип жатканын айтып жатышат.

— Атамбаевди эл кандай кабыл алып жатат деп ойлойсуз?

— Президент Атамбаев ички дүйнөсүндө бир нерсени өзгөртөйүн деп ойлойт, аракет кылат. Бирок, тегерегинин сабатсыздыгы, тажрыйбасыздыгы, көрөгөч эместиги анын ой-максаттарын жеткиликтүү, элге жугумдуу түрдө ишке ашыра албай жатат деп өкүнүп жатышат.

Булак: “Жаңы Ордо”

 

— Дүйшөн байке, кечээги “Майдан” гезитине калемдешиңиз Сабыр мырза (Карышкыр) өлкөдөгү саясый абал жөнүндө интервью бериптир го. Карыя журналист катары сиздин да пикириңизди уксак дейбиз?

— “Карыя” дегениң туура эле. “Мырза”, “айым” деген түшүнүктөр жаш адамдарга айтыла туурган сөз. Ал эми элүү жаштан өткөндөрдү аке, байке, ава, эже деп, кайрылуу салтыбызга ылайык болот. Сабыр дос туура айтат, алтымыш жаш куракка келген адам сыртынан корооздой болуп турса да, жан дүйнөсүндө сөзсүз чоң өзгөрүүлөргө душар болбой койбойт. Кылтыңдатпай түз айтсам, өлкөдөгү азыркы саясый абалга көз карашым өтө начар жана кооптуу. Ар күн сайын, ар намаз окуган сайын “Оо Жараткан! Эл-жериме тынччылык берип, бөөдө кырсык, алааматыңдан сактай көр!” деп, дуба кылам. Менимче аң сезимдүү, ниети таза ар бир кыргыздын жана кыргызстандыктын тилеги ушундай болуш керек. Жана да айтайын, президенттен тартып, президенттик креслону эңсегендердин баарына ыйман, сабыр тилейм.

— Байке, молдо болуп кеткенсиз го?..

— Ээ карындашым, сен да менин курагыма келгенде табигый дейбизби же ыктыярдуубу жаймажай аккан дарыядай болуп калгың бардыр. Кудайды тааныбагандыктан эбегейсиз СССР империясы да жетимиш жылга жетпей жайрабадыбы. Демек, мен кембагал кеч болсо да Кудайды таанып, ыйман жолуна түшүп келе атканыма миң мертебе шүгүр этем.

— Ооба, президентибиз да дайыма жыйында Кудайды кайра- кайра эске салып сүйлөгөнүнө көнүп калдык.

— Ал киши да алтымыштан ашты, дегеле Алмаз Атамбаевди сөзүн Кудай менен баштап, 2010-жылдагы революциядан кийинки элдик митингдерде ыйлап да сүйлөгөнү үчүн, ал кездеги он төрт жол жана эл башчымын дегендердин ичинен ылым санап, “Атамбаевдин көз жашы жана “Манас” баатырдык эпосу” ж. б. колдоо макалалардын серияларын жазганымды эстейм. Албетте, Кудайды оозануу ыймандуулуктун башаты, бирок, ыймандуулуктун өзү сөздүн толук маанисинде устат жазуучу Кубат аке Жусубалиев айткандай “Өзүңдү өзүң түлөөгө алып келген койдой байлап, моюн сунуу” экен да көрсө. Кудайды айтуу бар, Кудайдын буйругун так аткаруу бар.

— Коё туруңуз, сиздин оюңузча президенттин айтканы менен аткарган иши дал келбейби?

— Сен, казак айтмакчы карагым, мени кайда түртмөлөп жатасың… Бийлик эч качан такыба ыймандуу болбойт окшобойбу… Эсеби маселен, жөн койсо ошол эле Текебаев өзү үчүнбү, же өзү айткандай эл үчүнбү, дегеле элирип, боюнан бийик секирип жаткандай да сезилет. Атамбаевди бир кездеги үзөнгүлөш досу экенин бир айтып бир койбойт, ал эми президент болгондон кийин анын бийлигин бекемдешкенге жардам бергенин эки айтып эки койбойт, анан ага президент сын айтып койсо чукугандан чукуп, андан да өтүп кетпедиби кайраның. Албетте, сын аргументтүү, маданияттуу, мыйзамга таянуу менен айтылса эл сөзсүз колдойт. Өткөндө “Сентябрь” теле-каналынан көрсөтүп жатат. Былтырбы, айтор “Ата-Мекен” фракциясы “Манас” аэропортуна барып, көчмө жыйын өткөрүп, бечара аэропорт жетекчилерин партия лидери баш болуп, депутат Каныбек Иманалиев сабында туруп, сөмөйлөрүн кесеп кекетип, сурак жүргүзүп жатышса жаныңан түңүлөсүң, эй! А парламент деген жасатындагы мыйзам чыгаруучу милдетин унутуп, ушинтип эле баардыгына чочоңдоп чоң болуп алганынан кармашуулар тирешүүгө айланып, дал бүгүнкүдөй коогалуу кырдаалга алып келди го. Ал эми президентке келсек, Текебаев болобу же башкасыбы өзүнө айтылган, коюлган сын, сунуш пикирлерге так, ачык, аргументтүү жообун өз учурунда, өз оозу менен айтса жана ар кандай сын пикирлерге айкөл, сабырдуу, кеменгер болсо болмок, бирок, андай идеалдуу, кыялыбызга шайкеш жетекчини кайдан табабыз кыргыздар, дегиң келет. Же кайран чоң тебетей чоң атам Керим абышка айтмакчы, “Көңүлдөгүдөй адамды ылайдан эле жасап албасаңар андай адам жок” окшобойбу, атаңдынгөрү дүнүйө…

— Ал эми камакта кыйналып жаткан Садыр Жапаров жөнүндө кандай кошумча сөз айта аласыз?

— Садыр жөнүндө менсиз да жетишерлик айтылып жатат го… Билесиңби карындашым, мен качаанак саясатчыларга каршы кишимин. Бакиевдин учурундагы каңкорлуктан качпаган ошол эле Атамбаев, Текебаев өңдүү азаматтарды сыйлайм. Камалгандан африкалык Нельсон Мандела өлгөн эмес. Өзүбүздөн мисалга Топчуке менен Исмаил аке, Феликс байкени айтсак болот. Саясатка башын сайган киши баатыр болуш керек. “Баштадыңбы коркпо, корксоң баштаба” деген эмеспи Чыңгызхан. Качкын президент Акаев кызы менен биргеликте Кыргызстандын экономикасын өнүктүрүү багытында жакында китеп жазыптыр. Ээ кокуй, ал китепти кайсы шоркелдей кыргыз окуйт? Андан көрө Аскар аке бир тууган агасы өлгөндө “Манас” аэропортуна келип түшүп, моюнуна курун салып, элден тизелей кечирим сураса кыргыз айкөлдүк кылып жиберер беле, ошол жөнүндө мен китеп жазсам жарашаар беле, атаңдынгөрү дүнүйө… Анан эми качып-бозуп жүрүп, эрдемсий да, акылдуусуна да бергенге ким ишенет, ким колдойт. Кеп мааниси ушунда…

— Анда жакында Адахан Мадумаровдун Садыр Жапаровду колдогон кайрылуусун да туура эмес дегени турасызбы?…

— Адахан баатырдын жабырлануучу Жапаровго жардамга, коргоого келгени адамдык, атуулдук, саясатчылык милдети. Рахмат! Адахан “Эл, интеллигенция, эл баатырлары, көкүрөгүндө значогун жаркыраткан эл депутаттары, тойлордо бийликти сындаган төкмө ырчылар… кайда?” деп, жан күйөөр сөз айтты. Башкасын билбейм, эл жарыктык баягыдай эле өз турмушунун, өз жан сактоосунун аракетинде жана камында. Нени айтасың, бирине-бири акылдуусунган, кылган-эткен күнөөсүн кылдай мойнуна албаган, ыркы келишпеген кыргыздын “Ванька-встанька” жигиттери эй! Башканы кой, кечээ эле Аксыда атылган жана айлакер Акаевди айдап чыккан, Бакиевди качырган кайран эл бир кылым мурун жапон жазуучусу Рюноскэ Акутагаванын береги, “Бир революцияны бүтүп экинчисине киришебиз. Турмуштун азап-тозогун мындан дагы катуу тартарыбызды анда биз азыркыдан дагы аябай сезебиз. Революция артынан жүз революция жасалганы менен “Тандалган жүздөрдүн” турмушунан башкалардын турмушу оңолбойт” деп, жазгандарын окуп алганбы же табигый инстинкт аркылуу сезеби, айтор күтүү жана кооптуу психологиялык абалда күн кечирип жатат. А балким, ошол алдамчы, саткын, кубулма, кекчил, коркок, жалганчы “жүздөрдөн” көңүлү үч көчкөн журттай калган кайран эл кыялында качандыр бир өткөн Айкөл Манасындай калк үчүн каруу күчүн, акыл-эси менен кара башын бирге сайган бир азаматын эңсеп, күтүп, Жараткандан зарлап тилеп жаткандыр да…

Булак: “Жаңы Ордо”

Кыргызстан элине жана Президент Алмазбек Атамбаевге КАЙРЫЛУУ

Урматтуу калайык!

Урматтуу Алмазбек Шаршенович!

Быйылкы, 2017-жылдын күз айында Конституцияга ылайык өтө турган, эл жакшы үмүт менен күтүп жаткан Президенттик шайлоонун мааниси өлкөбүздүн жаңы тарыхында эбегейсиз зор окуя болорун сезип, туюп турабыз. Мен айтаар элем, бул иш чара биздин элдин келечектеги тарыхында эң чоң чечүүчү ролду ойнойт, деп. Анткени, 1991-жылдан тарта эгемен болгонубуздан бери карай биринчи жолу өлкө башчысын атаандаштык жол менен тынчтык шартта шайлаганы турабыз! Буга чейин шайлоо кандай болду? 1991, 1994 (референдум), 1995, 2000, 2003 (референдум) жылдардагы президенттик шайлоо-референдумдар күчүркөнтүү, зордуктоо, ал эми андан кийинкилери элдик толкундоолордун шарапаты менен байланышып келди! Президенттик шайлоо деген жөнөкөй карапайым эл үчүн маанилүүлүгүнө караганда опурталдуулугу көбүрөөк боло тургандыгы басымдуулук кыла баштады! Эмне үчүн? Ар бир президенттин оң жана терс башкаруучулук доорлору өттү. Башкаруунун табияты ошондой дейли. Мейли! Каниет кылалы! Бирок, элдин турмушунда жакшы өзгөрүүлөр болдубу? Ким оң жооп бере алат? 26 жылдан бери Кыргызстан кандай шартта жашап келди? Дүйнөнү кандай өзгөчөлүгүбүз менен өзүбүзгө көңүл бурдура алдык! Аналитиктердин тыянагы боюнча “эркиндик жана демократия аралчасы”, “түстүү революциялардын мекени” ж.б. пафостук аталыштарга ээ болуптурбуз. Анан Россия, Казакстан, Европага жана андан аркы мамлекеттерге эмгек кылууга көпчүлүк жарандарыбызды жайылтып жибериптирбиз. Бирок, мен ал мекен-дештеримди анык патриот жана өзүнүн ак эмгеги менен күн көргөн, чыгаан, таза инсандар деп айтам! Алардын жардамы менен гана элибиздеги күндөн-күнгө өтө жукарып бара жаткан социалдык жарылуусу “эптеп-септеп” кармалып турат!

Бүгүн Кыргызстандын негизги проблемалуу экономикалык көрсөткүчтөрү кандай? Аны элдин бардыгы эле билет. Мен эң көйгөй жараткандарын гана мисал кылайын!

Кыргызстандын жалпы карызы Финансы министрлигинин билдирүүсүнө ылайык 2017-жылдын 7-февралына карата 4 млрд 92,7 млн АКШ долларын түзүптүр. Анын ичинен 3 млрд 763 млн $ тышкы карыз, ал эми 309,7 млн $ ички карыз. Мындай көрсөткүч өлкөбүздүн ИДПнын 64%ын түзөт экен! Сырттан карыз алуу аракетибиз жылдан-жылга көбөйүп бара жатыптыр. Бүгүнкү күнгө чейин инвестициялык стратегиябыз жок экен! Алынган кредиттерди коротуу боюнча эсеп-кысабыбыз дагы элге түшүнүксүз! Кудайы сурап жүрүп өнүгө алабызбы?

2017-жылдын башында Россиянын Федералдык кызматынын билдирүүсүнө ылайык Кыргызстандын эмгек мигранттарынын саны 553 миң 910 адамга жеткен. Бул расмий маалымат. Бейрасмий пикирлер боюнча бул көрсөткүч 1 млнго жетет делинет. Акыркы жылдары Россиядагы тажик жана өзбек эмгек мигранттарынын саны айына тиешелеш түрдө 3,8 жана 4,1%га азайса, кыргыздардын саны, тескерисинче, бир айда 2% дан көбөйүп келет! Ал эми өлкөбүздүн Миграциялык кызматы расмий түрдө Казакстандагы кыргыз мигранттарынын санын 100 миңге жакындаштырып берип келишет. Жаран-дарыбызды чет мамлекетке жамыратып айдап жиберип өнүгө алабызбы?

Сырткы соода — ​ар кандай эле өлкөнүн экономикасынын абалынын индикатору болуп эсептелет. Мен Кыргызстандын эгемендик алгандан берки экспорт, импорт, сырткы соода мамилелеринин сальдосун кунт коюп изилдеп келем. Республикабыздын аймактарынын жалпы эле сырткы соода жүгүртүүлөрүбүзгө болгон катыштыктарын жана салым-үлүштөрүн тыкыр баамдадым. Чеке жазылып, ичим жылыган жери жок, тилекке каршы! Бүгүнкү күнү соода балансыбыз терс сальдого ээ болуп, көлөмү 814,8 млн $ды түзүптүр! Өтө начар көрсөткүч. Башка цифраларды келтирүүнүн деле зарылдыгы жок. Импорттун жардамы менен өнүгө алабызбы?

Кыргызстандын экономикасы, негизинен, өндүрүштөн жана кызмат көрсөтүү сферасынан тураары айгине. Өндүрүшүбүз энергетика менен кен байлыктарды казып алууга таянат. 90-жылдары одоно жол менен деиндустриализацияны ишке ашырып, чет элдик аферисттик “Песак” программасын колдоп, натыйжада, 1990-2001-жж. ИДПбыз 10,35 эсе төмөндөдү. Мисалга, ошол эле учурда Өзбекстандыкы 3,45 эсеге эле түшкөн. Айыл чарбасында колхоз-совхоздорубузду толук талкалап, ага альтернативдүү эч нерсе түзгөн жокпуз. Жеке фермерлердин өз маңдай терин төккөн аракеттерин айтпаганда! Туризмди эффективдүү индустрияга айланта албадык. Ал дагы спонтандуу жол менен жашап келет. Бажы жана салык саясаттары толугу менен коррупциянын сазына баткан! Бюджетке анча-мынча эле үлүшү түшөт. Мамлекеттик менчик ишканалардын 80%нан ашыгы приватташтырылган. Алардын жыйынтыгын бардыгыбыз билебиз. Ошол мүлктөр менен жер үлүштөрү калктын жалпы санынын 10% на жетпеген “ишмерлердин” колунда экен. Бүгүнкү күндө Кыргызстан Россия менен Казакстандын экономикасынын эле саркындысы болуп калганыбыз ачуу чындык! Экономикабыздын ушундай саясаты менен өнүгө алабызбы?

Эгемен Кыргызстандын эң кейиштүү кешпири калктын социалдык абалынан даана байкалат. Мен статистиканын айныгыс фактылары менен сиздерди көп эле кыйнай бербейин! Аларды бардыгыбыз билебиз! Билим берүү, илим, маданият, дин, саламаттыкты сактоо жааттарындагы көйгөйлөрдү тынбай эле жазып, айтып келем. Жалпы интеллигенция өз табиятына мүнөздүү болгон сабырдуулук менен күн кечирип келет. Эл аралык рейтингдерге жана өтө эле оркоюп көрүнүп калган гана цифраларга гана көңүл бурайын! БУУнун алдында өтө таасирлүү эл аралык Sustainable Development Solutions Network компаниясынын изилдөөсүнө ылайык, Кыргыз Республикасы бактылуу жашоо деңгээли боюнча 157 өлкөнүн ичинен 85-орунду ээлеп, кошуналарыбыздын ичинен эң бактысыз эл экенибиз белгилениптир. Кыргызстандыктардын 10%ы өтө же өлө бай, 60%ы ортозаар, ал эми 30%ы өтө же өлгүдөй кембагалдыгы кашкайтып көрсөтүлүптүр! Ошондон бир аз дурус бааны бизге 2012-жылы жылдын 10-апелинде АКШнын Колумбия университетинин эксперттери бергени эсимде! Демек, биздин “бактысыздыкка кулоо ылдамдыгыбыз” дагы эле жогору экен! Башка сөз менен айтканда, ИДПды жан башына бөлө келсек, эч кандай өсүүбүз жок болуп чыгат! Элибиздин саны өсүүдө! Инфляция өсүүдө! Доллардын курсу дагы өсүп келет! Инфляция менен доллар курсунун өсүүсү калкыбыздын турмушун төмөндөтүүдө! Башкача кандай жыйынтык чыгарууга болот? Демек, мындай социалдык саясатыбыз менен өнүгө алабызбы?

Жогорудагы көрсөтүлгөн өлкөбүздүн абалы алдыдагы турган Президенттик шайлоого кандай таасирин тийгизет? 26 жылдан бери эч кандай жылыш болбоптур. Эки революция же төңкөрүш жана кандуу Аксы окуясы менен Ош кыргыны орун алыптыр! Ушу аянычтар менен экономикалык кризисибизди эгемендүүлүктөгү активибизге киргизебизби? Бардыгын биз байлык менен бийликти өтө жакшы көрүп, аларды чыныгы баалуулуктар катары көрүп алганыбыз менен түшүндүрүшүбүз керек, го! Башка себеп жок! Бийлик менен бизнести жуурулуштуруп кармап келгендигибиз себеп болуп жүрбөсүн! Мамлекеттин, өкмөттүн негизги милдеттерин унутта таштап коюп? Кайсы саясатчы ошол элди онтолоткон псевдокасиетти катуу кармап келсе, ошону ийгиликтүү “азамат жана кыйын” деп келдик! Этегине жармаштык. Жасакерленип, бийликтин түрдүү бутактарын ээлөөгө шарт түзүп колдоп бердик. Натыйжасын көрүп жатабыз! Мамлекеттик башкаруунун шал болгон формасын кечирүүдөбүз. Билими жок кадрлардын жетегинде калдык! Алдын, үй-бүлөөлүк, тууганчылык, абийирсиз жегич кландарга баш ийсек, эми партиялык ж. б. жакындык, “бири-бирин кыйышпас” төбөлдөрдүн алдына таазим берип калды, эл!

Ушундай саясий парадигма менен 2017-жылдагы Президенттик шайлоого кирип бара жатабыз! Ойлогонубуз эле бийликти алып же аны колдон коё бербей мамлекеттик ресурстун эгедери болуп отура бермей. Жашоонун бардык тармактары ушуга баш ийдирилиши керек. От менен ойноп жаткан жокпузбу? Президенттик шайлоонун булганыч өтүлүшү Кыргыз Республикасынын мамлекет катары жок болуп кыйрашынын башаты болуп калаарын туюп жатабызбы? Же кандай жол менен болсо дагы бийлик меники болуш керек деген сокур аракет күчүндөбү, кээ бирлер үчүн? Аягы эмне болот? Түрдүү жосунсуз жоруктар менен жыйналган байлык-мүлк талоонго түшүп, чыныгы Элдик Көтөрүлүштүн себеби болуп калбайбы, ошолор? “Сен томояксың! — ​деп кекээр сүйлөгөн ууру, коррупционер “бай сөрөйлөр” калктын ичиндеги кагылышуунун чордонуна айланып калбайбы? Кудай сактасын. Ошондуктан, алдыдагы Президенттик шайлоо жалпы жумурият үчүн эң жооптуу жана таза өтүлүшү абдан маанилүү. Кыргызстан өзүнүн тарыхында чоң бурулуш алдында турат! Болочок Президенттин адамдык сапаты бийик болуп, Мекен үчүн чыныгы күйүмдүүлүгү, карапайым-жупуну жашоосу, адилеттүүлүгү, акылдуулугу кыргыз элинин көксөгөн талабы болуп турат! Ошондой сапаттагы инсандар барбы элибизде? Менимче толтура! Аны калыс тандап, калың катмардын ичинен сууруп чыгуу жана ага эриш-аркак болуп, колдогон аракеттерибиз гана келечегибизге жол ачат!

2-апрель, 2017-жыл

Булак: “Жаңы Ордо”

-Камчыбек Кыдыршаевич, Сизди буга чейин Москвада болчу деген маалыматтарды угуп жаттык,  бир кездеги партиялашыңыз, досуңуз Садыр Жапаровдун абалы боюнча эмнелерди айта аласыз?

-Cадырдын акыбалы боюнча айтпаган адам калбады. Кичинесинен чоңуна, саясатчысынан  карапайым адамга чейин айтып чыкты. Ким курулай сүйлөп же күйүп жатат баарын  байкап олтурам. Садыр бүгүнкү акыбалга келип түшкөндөн кийин  буга жардам берүү жолун ойлонушубуз керек. Сөз менен маселе чечилбейт. Садыр кылмышкер эмес. Мүмкүн ал кайсыл бир эрежелерди бузгандыр.  Соттун  чечими чыгып, күчүнө кирмейинче муну  кылмышкер деп атоого болбойт.  Экинчиден мамлекеттин  күчүн пайдаланып  Садыр Жапаровго  жасалган  бүгүнкү күндөгү мамиле өтө  оор кылмышкерге  жасалбай турган мамиле деп эсептейм. Бийликтин  Садырга жасаган  мамилесин кылмыш деп атаса болот. Эң негизгиси батыраак сакайып чыгып кетсин. Садырды Караколдогу ишке байланыштуу кармадык деп айтып жатат. Ал  иш боюнча Садыр кайсы бир деңгээлде мыйзамды буза турган болсо  аны эч кандай кыйнап, оор кыйынчылыктарга туш кылбастан  жашынакай кылып мыйзам чегинде тергеп, карап, эгерде чынында мыйзам чегинде жазасын  берсе болот эле. Булар болсо  өтө ашырып жиберишти.  Ушул жерде көңүлүм толбогону Садырды мекенине келүүгө ким көкүттү, кандай ой айдап келди? Азыр  интернетти карасак баардыгы “кеттик, кеттик. Ушунча миң билет алынды, бул жакта, тигил  жакта баланча миң билет алынды,мигранттар баардыгыбыз барабыз. Он миң адам чыгабыз”-деп олтуруп Садырды көкүтүштү. Бирок келгендерди көрдүк го, интернетти карасак “тим эле Садыр үчүн өлүп берем”-деп жазып аткандар бар. Бирок бүгүн Садырдын жакындары митингге чыкканда  бирөө чыктыбы? Жок, эч ким колдогон жок. Сөз менен маселе чечилбесинин далили ушул. Бул жерде азыр өтө этият болушубуз керек да. Бул жерде Садыр гана эмес тууган уругу,  балдары жабыр тартып жаткан абал. Бир нерсе сүйлөгөндө абайлап, зыян болуп калбагандай болушубуз керек.

–Балдарынын, бир туугандарынын камалышы боюнча  пикириңиз кандай?

-Мунун баардыгы ошол күндөгү болгон  митингдин айынан жабыркап, камалып олтурат. Менимче буларды камабай эле, тергөөсүн жүргүзүп, чындап  күнөөсү болсо эркиндикте деле жазасын берсе болмок. Балдарды коркунучтуу кылмышкерлердей кылып кармап,  олтургузуп  койгонун туура көрбөй турам.

-Сиз аларды кичинесинен билет болушуңуз керек?

-Туура айтасыз, мен Садырдын балдарын жана  бир туугандарын кичинесинен билемин. Баардыгы тартиптүү, ата-энесинин тилин алган  ыймандуу балдардан болчу.  Алардын арасында ушундай эле бейбаштык жасап, же уурулук кылып, жамандык жасай ала турганы болгон эмес. Балдарды кармабаш керек болчу.

-Бизге жеткен маалыматтарга караганда сиз анын жеке үй-бүлөсүнүн, өзүнүн абалын сурап барып жатыптырсыз. Бирок коомчулук сизди таптакыр   досунан баш тартып койду деп жатышпайбы?

-Мен досумдан эч качан баш тарта албайм. Мен айттым го интернеттеги жөн эле сүйлөп, бири-бири менен чабыштырып олтургандардан көрү бүгүнкү күндө  эң негизги маселе кыйналып абакта олтурган балдарга жана үй-бүлөсүн жардам  беришибиз керек. Аларга  кандайдыр бир жолдор менен ушул кыйынчылыктан чыгып кеткенге шарт түзбөсөк болбойт. Мен ушул жагына басым жасап жатам.

-Журналисттерге эмнеге таптакыр пикириңизди билдирүүдөн баш тартып койдуңуз?

-Баардык журналисттердин суроосуна жооп берип, Садырдын кайгысынан элге жакшы көрүнүүнүн жолун издегендердин арасында эмесмин.  Мени Садырга жардам бериптир же жакшылык кылыптыр деп жакшы көрбөй эле коюшсун. Бирок колумдан келишинче жардам берем.

-Садыр Нургожоевичтин мындай  акыбалга түшүп калганын сиз эмнеден көрүп жатасыз?

-Садыр өзү өтө ак көңүл ишенчээк адам эмеспи. Бүгүнкү күндөгү коомубуздун талаптарына жооп бербеген башкы маселелердин бири бул мекенчил, уяттуу жигит. Ошондуктан бул ушул маселелердин тегерегинде жүрүп эле алданып калып жатат. Бүгүн Садырды ким алдады? Эмне үчүн  Кыргызстанга келип өзүн, тууган уругун ызы-чууга кабылтты? Муну көкүткөндөр кимдер? Ушунун тегерегинде дагы ой жүгүртүп коюшу керек. Садыр бир аз шашпай турса болмок. 2013-жылдан бери мен Садырдын бир дагы саясый акциясына  катышкан жокмун, аны менен телефон аркылуу сүйлөшүп, жүз көрүшкөн эмесмин. Өзү кайсы бир адамдар менен иш жасап жатса керек. Эгерде ал ушул жакка келээрин  мага айтканда, байланышканда келбе деп акыл айтат элем. “Садыр Кыргызстанга бар эле бар, сени көптөгөн эл күтүп жатат”-деп көкүтүп коюшуп, өздөрү азыр тымпыйып  компьютерден  чыкпай олтурушат.

-Садыр Жапаров дайыма  президент болгусу келгенин жашырбайт. Бул амбициясы сиз менен чогуу жүргөндө эле бар беле?

-Мекенчил уулдардын элдин жүгүн аркалап ушундай асыл тилектери болгону жакшы. Садырдын журт башкарам деген  асыл тилеги болгону жакшы нерсе.

-Коомчулук таптакыр өзүнө-өзү кол салганына, видеодогу сөздөрүнө ишене албай жатышат, сизчи?

-Мен деле расмий маалыматтарды  карап олтурам. Өзү расмий түрдө түшүнүк кат жазып берип, видео кайрылуу жасады. Бирок бул расмий кагаздарга толук ишене албай жатамын. Чындыкты бир гана  Садыр өзү билет. Кайсы бир убакта  бул чындык ачыкка чыгат деп ойлойм. Мен азыр депутат же  колумда бийлигим болбосо, расмий өкүл болуп ал жактан абакка кире калганга  юридикалык мүмкүнчүлүгүм болбой жатат.  Бирок кирип сүйлөшүп чыксам жакшы болот эле деп ойлонуп жатам.

Садыр Жапаровду 5 маал намаз окуйт дешет.  Мындай адам өзүнө-өзү кол салуусу мүмкүн эмес деп жатышат…

-Эгерде мусулман  намаз окуса Алла-Тааланын ыраазычылыгы жана  өзү үчүн окуйт. Намаз окуган адам сабырдуу болуп, кайсы бир ишти кылаардын алдында  ойлонуп таразалап анан кылат. Биз Садыр Жапаров менен 2012-жылы СИЗОдо чогуу олтурганда ал намаз окуйт эле. Азыр деле намаз окуса керек . Садырдын өзүнө-өзү кол салып, тамагын, колун биринин артынан бирин кескилеп жибергенине  бир аз ишенбей турам.

– Достук мамилеңиздер дагы деле барбы?

-Бизде таптакыр кастык мамиле жок. Достук мамиле болгондо 3 жылдан бери ал Кыргызстанда эмес. Эч кандай аны менен сүйлөшүп, байланышып, макулдашкан ишибиз болгон  жок. Бирок экөөбүз жакшы-жаман окуяларды башыбыздан өткөрдүк. Ал нерсе эч качан унутулбайт. Мен Садыр менен дос экенимди  жасап аткан ишимди, жакшылыгымды жар салып далилдебейм, иш менен далилдейм. Кудай Садырдын башына салган ишти эч кимдин башына салбасын. Өтө оор учурду башынан кечирип жатат.

-Негизи түрмөдө ким гана жатпасын  коопсуздугу сакталып өзүн өзү өлтүрүүгө жеткирбеш керек. Садыр Жапаровдун окуясынан кийин Жазаларды аткаруу кызматынын башчысы же №1 СИЗОнун башчысы кызматтан кетиш керек беле?

-Мен бул жерден кимдир бирөөнү  кызматынан кетсин же  кетпесин деп баа койгонго акым жок. Садыр Жапаров жөнөкөй эле бир көчөдө жүргөн, катардагы кылмышкер эмес. Мен дагы бир жолу айтам,  Садырды кылмышкер деп эсептебеймин. Элге журтка кызматы сиңген, бааланган,  эки жолку жогорку кеңештин депутаты, мамлекеттик кызматтарда иштеп жүргөн аты таанылган жигиттерибизден. Садыр Жапаровду алып барып кылмышкерлердин колуна салып берип,  же катардагы  кылмышкерлер менен кошо олтургузуп койгон туура эмес. Бул башынан туура эмес болгон. Саясый жактан кармалгандар УКМКнын абагында олтурушпайбы. Ошол жерге эле кармап, тергөө иштерин жүргүзсө толук мүмкүнчүлүк болмок. Кайсы максатта эмне үчүн  кылмышкерлердин арасына алып барып кошуп койду билбейм. Эгер  Садырды УКМКга камаганда ушул окуя болбойт эле.

-Садыр Жапаровдун канжалаган сүрөтүн  интернет булактарынан көргөндө жүрөгүңүз абдан ооруса керек?

-Садырдын  канжалаган сүрөтүн көргөндө эле эмес, биринчи эле күнү  балдарын, туугандарын тепкилешип жүктөп кеткенде, чыркыраган үндөрүн укканда интернеттен,  теледен жүздөрүн тааныганда  ар бирин таанып билген адам катары  абдан капаландым. Балдарын көргөндө ого бетер ата катары  жүрөгүм ооруду. Ренат Садырдын бул дүйнөдөн өтүп кеткен инисинин баласы.  Ал ата-энеси каза таап авто кырсык болгондо өзүм көтөрүп, Караколдун ооруканасына алып барып жаткыргам. Үрүстөм деген баласы, баардыгы Садыр экөөбүз чогуу жүргөндө  кичинекей балдар эле. Мына азыр чоңоюшуп, жетилишип, мектепти, окуу жайларды  бүтүп чоң жигит болуп калышты. Баардыгы менин көз алдымда чоңоюшту. Дагы бир жолу белгилеп  айткым келет. Булар кылмыш кыла турган балдар эмес, тарбиялуу, жакшы балдар болчу. Ушуларды көрүп жүрөгүм абдан ооруп жүргөн учурум. Балдарды кармабаш керек болчу.

-Демек сиз  Садыр Жапаровдун үй-бүлөсүн моралдык жактан  ал абактан чыкканча колдойт экенсиз да?

– Ушул убакытка чейин эч кимге айтпай, эч кимге жар салбай, акылдашпай, сурап олтурбай  колубуздан келген жардамыбызды берип келе жатабыз. Мындан ары да ушундай кылабыз.  Бирок аны жар салбайбыз,  Кудай менен Садырдын жакындары билсе болду. Кудай буйруса  Садырдын бүлөсүн,  өзүн кубаттайбыз. Аман эсен балдарынын кашына келсин, абактан  деп  Кудайдан тилейбиз. Мен баса белгилегим келет.  Садыр эч качан коркунучтуу иш жасаган адам  эмес деп эсептеймин.  Садыр абактан чыгып  үйүнө келгенче үй-бүлөсүнүн жанында турам. Бул менин адамдык, мусулмандык милдетим деп эсептеймин.

Булак: “Жаңы Ордо”