Россия-Украина согушу

Мекеменин билдирүүсүндө Өзбекстандын Кылмыш кодексинин 154-беренесинин биринчи бөлүмүндө согуштук аракеттерге катышуу үчүн жалдангандарга беш жылдан 10 жылга чейин эркинен ажыратуу жазасы каралганы белгиленген.

Аталган беренеде башка мамлекеттердин армиясында, коопсуздук кызматтарында, полициясында, аскердик юстициясында же башка органдарында кызмат өтөгөн Өзбекстандын жараны 300 базалык эсептик көрсөткүч өлчөмүндө айып пул төлөп же үч жыл коомдук жумуштарды аткарууга милдеттендириле турганы жазылган. Эгер жаран аталган чет өлкөлүк түзүмдөргө жалданма болсо беш жылга чейин эркинен ажыратылат.

“Мындан улам чет өлкөлөрдө жашаган өзбек жарандарын куралдуу күчтөрдүн катарына кошулбоого, аскердик аракеттерге катышпоого чакырабыз. Мындай аракеттер үчүн кылмыш жоопкерчилиги каралган”, – деп жазылган Башкы прокуратуранын билдирүүсүндө.

21-сентябрь күнү эртең менен Орусиянын президенти Владимир Путин өлкөдө жарым-жартылай мобилизация жарыяланганын билдирген. Путиндин артынан эле мамлекеттик медиаларга маек курган Орусиянын коргоо министри Сергей Шойгу мобилизациянын алкагында 300 миңдей адам аскерге тартыларын айтты. Министр армияга негизинен запастагылар жана аскердик кызматтан өткөндөр чакырыларын, алар кошумча даярдыктан өткөрүлөрүн кошумчалады.

20-сентябрда Мамлекеттик дума өлкөнүн Кылмыш-жаза кодексин “мобилизация”, “аскердик абал”, “аскердик мезгил” деген түшүнүктөр менен толуктап, дезертирлердин жазасын катуулата турган, өз ыктыяры менен туткунга түшкөндөргө, талап-тоноочулукка баргандарга жана коргонуу тармагындагы мамлекеттик буйрукту аткаруудан баш тарткандарга жаза мөөнөттөрүн аныктаган. Анда бул мобилизацияга даярдык катары сыпатталган.

Орусия Украинага кол салгандан бери көптөгөн аскердик эксперттер Владимир Путин армиянын алдына койгон максаттарга кошумча мобилизациясыз жетүү мүмкүн эмес экенин айтып келишкен. Кремль буга чейин бир нече жолу жалпы мобилизация жарыяланбай турганын билдирген.

“Ата мекенибизди коргоо жана анын бүтүндүгү үчүн жарым-жартылай мобилизациялоону колдоо зарыл деп эсептейм”, – деди президент.

Путин шаршемби күнү кол койгон тиешелүү жарлыкка ылайык, армияга аскердик кызмат өтөгөн запастагы жарандар гана чакырылат. Аларга келишимдик негизде кызмат өтөгөн аскерлердин макамы, төлөмдөр жана социалдык кепилдиктер берилет.

Мобилизациялык иш-чаралар бүгүн, 21-сентябрда башталды.

Орусиянын Коргоо министри Сергей Шойгу жарым-жартылай мобилизациянын алкагында армияга 300 миң киши чакырыларын билдирди.

Шойгу бир нече айдан бери алгачкы жолу орус армиясынын Украинадагы жоготууларын расмий билдирди. Анын айтымында, февралдан бери Украинадагы согушта 5937 орус аскери өлгөн. Бул батыш өлкөлөрүнүн чалгын кызматтары берген сандардан, ошондой эле “Медаизона” жана “Би-Би-Си” басылмаларынын иликтөөлөрүндө айтылган жоготуулардан бир нече эсе аз. Басылмалар өз иликтөөлөрүндө ачык булактар аркылуу Украинада 6 миңден ашык орус аскери каза болгонун аныктап чыгышкан.

Шойгунун айтымында, мобилизациянын жүрүшүндө студенттер армияга чакырылбайт – бул армияда кызмат өтөгөн жана аскердик адистиги барларга гана тиешелүү болот.

20-сентябрда Мамлекеттик думанын депутаттары Кылмыш кодексине сунушталган өзгөртүүлөрдү дароо экинчи жана үчүнчү окууда жактырган. Өзгөртүүлөр менен кодекс “мобилизация”, “аскердик абал” жана “согуш маалы” деген түшүнүктөр менен толукталып, армиядан качуу үчүн жаза күчөтүлүп, өз каалоосу менен туткунга түшүп бергендер, коргоо тармагындагы мамлекеттик буйрутмаларды аткаруудан баш тарткандар жана мародерлук кылгандар үчүн кылмыш жоопкерчилиги киргизди.

Күн мурун Украинанын чыгышындагы жикчил республикаларда, ошондой эле Орусиянын көзөмөлүндөгү Херсон жана Запорожье облустарында Орусияга кошулуу тууралуу референдумдардын даталары дайындалганы белгилүү болду. Оккупациялык бийликтер добуш берүүнү 23-27-сентябрь күндөргө белгилешти.

Референдумдар Харьков облусундагы шаарлар орус аскерлеринен бошотулган украин армиясынын ийгиликтүү контрчабуулдары жүрүп жаткан маалда жарыяланды.

Орусия Украинага кол салгандан бери көптөгөн аскердик эксперттер Владимир Путин армиянын алдына койгон максаттарга кошумча мобилизациясыз жетүү мүмкүн эмес экенин айтып келишкен. Кремль буга чейин бир нече жолу жалпы мобилизация жарыяланбай турганын билдирген.

“Кремль Украинага каршы согушта Борбор Азия өлкөлөрүнүн ресурстарын колдонууга аракет кылып жатат. Орусияны биринчи кезекте советтик ок-дарылардын запасы менен аскер техникаларынын тетиктерин толуктоо мүмкүндүгү кызыктырып жатат”, – деп билдирди Украинанын Чалгын кызматы.

Мекеменин маалыматына караганда, жакында эле Орусиянын Аскердик-техникалык кызматташтык маселелери боюнча федералдык кызматы Тажикстандын Коргоо министрлигине кайрылып, “Ураган” ракеталык системалары үчүн 220 миллиметрлик реактивдүү снаряддарды сураган. Ошондой эле Орусияны “Пион” деп аталган өзү жүрүүчү артиллериялык системалар үчүн Тажикстандын аскердик кампаларында сакталып турган 203 миллиметрге чейинки ок-дарылар, БМП-1 жана БМП-2 үчүн УТД-20 кыймылдаткычтары кызыктырган.

Мындан тышкары Тажикстандын Коргоо жана Ички иштер министрликтеринин отставкадагы кызматкерлерине Орусиянын Куралдуу күчтөрү менен келишим түзүп, Украинадагы согушка катышуу сунуштары айтылганы кабарланууда.

Тажикстандын Коргоо министрлигинин басма сөз катчысы Фаридун Махмадали журналисттерге бул маалыматтарды ырастаган да, төгүндөгөн да жок. Ал бул тема боюнча Тышкы иштер министрлиги (ТИМ) комментарий бериши керек экенин айтты. Өз кезегинде ТИМ да бул суроолорго жооп берген жок.

2014-жылы Орусия Тажикстанга 70 миллиард рублдик аскердик-техникалык жардам берүүнү убадалаган. Макулдашуунун алкагында Москва Душанбеге байланыш каражаттары менен ок-дарылардан тарта авиация, артиллерия жана зениттик-ракеталык комплектерге чейин курал-жарактын кеңири түрүн бериши керек болчу. Азырынча Орусия бул убаданы канчалык деңгээлде аткарганы белгисиз. Бирок анда ошол кезде “Озоди” радиосу өз булактарына таянып, Орусия Тажикстанга советтик мезилден калган запастарды бере турганын кабарлаган.

Батыш өлкөлөрүндөгү булактардын маалыматына караганда, учурда Орусиянын армиясы кошумча курал-жаракка жана аскер кызматкерлерине муктаж болуп турат. Өткөн жумада АКШнын мамлекеттик катчысы Энтони Блинкен Орусия курал-жарак жагынан жардам сурап Иранга жана Түндүк Кореяга кайрылганын билдирген. Украин чалгыны Кыргызстан менен Тажикстанда “отставкадагы аскер кызматкерлерине Орусиянын Куралдуу күчтөрү менен келишимге кол коюу сунушталып жатканын” кабарлаган.

Орусия Украинага кол салгандан кийин Москва менен Душанбенин мамилеси кыйла жакшырды. Владимир Путин июндун башында Украинада согуш башталган февраль айынан бери алгачкы чет өлкөлүк сапарын Тажикстандан баштаган. Тажик ТИМи Путин жакынкы күндөрү да Душанбеге кезектеги сапары менен барарын билдирди.

Astra жана “Информбюро-ЮФО” басылмаларынын маалыматына караганда, шектүү 82717 аскер бөлүгүнүн 33 жаштагы командири, капитан Алексей Крылов. Каза болгон такси айдоочусу — 51 жаштагы Роман Говасари. 161.ru басылмасы Крылов ракеталык бөлүктө кызмат өтөгөнүн жана бир нече жолу “согуштарга” катышканын жазды.

Тергөөнүн болжолдуу версиясына ылайык, 15-августта аскер кызматкери такси айдоочусу менен Украинадагы согуш боюнча талашып кеткен. Жыйынтыгында офицер Макаров үлгүсүндөгү тапанча менен айдоочуну төрт жолу атып, ал дарыгерлер келгенче каза болуп калган.

“Коммерсанттын” маалыматына караганда, Орусиянын Тергөө комитети аскер кызматкерине каршы “Кокустан адам өлтүрүү” беренеси менен кылмыш ишин козгоду. 161.RU басылмасы “Адам өлтүрүү” беренеси боюнча иш козголуп, айыпталуучу 15 жылга эркинен ажыратылышы мүмкүн экенин жазды.

Маалыматка караганда, шаар тургуну 29-июлда Экинчи дүйнөлүк согушта талкаланган танктын эстелигине Z белгисин тарткан. Ага “Майда бейбаштык” беренеси менен кылмыш иши козголгон. Сот чечимди чыгарууда шектүү айыбын моюнуна алганын жана өкүнгөнүн айтканын эске алган.

29-июлда Караганды облусунун милициясы Саран шаарынын 54 жаштагы тургуну кармалганын маалымдаган. Бул иш административдик укук бузуу катары каралган. Танктагы символ сырдалып өчүрүлгөнү менен сүрөт социалдык тармактарга тарап кеткен.

Z жана V тамгалары Украинага басып кирген орусиялык техникаларга тартылган. Кремлчил пропагандачылар аларды “атайын операциянын” символдору деп аташат. Кремль үгүт иштеринде бул символдорду көп колдонот.

Казакстан сөз болуп жаткан символдорго расмий тыюу салган эмес. Бирок буга чейин Казакстанда автоунаалардагы Z белгиси бар айрым айдоочуларга айып пул салынган. Ушундай эле окуялар Кыргызстанда да болгон.

Элчиликтин сайтында жарыяланган маалыматка караганда, Өзбекстандын Кылмыш кодексинде бөтөн аймакта ыктыярдуу батальондорго кошулуу жана согуштук аракеттерге катышуу “жалданмачылык” катары эсептелет.

Кылмыш кодексинде бул үчүн он жылга чейин эркинен ажыратуу каралган.

“Элчилик замандаштарды чагымга алдырбай, этият болууга чакырат”, -деп айтылат билдирүүдө.

Күн мурун Vetta телеканалы Пермь шаарында жашаган өзбекстандыктар Украинага каршы согушуу үчүн “Амир Темир” батальонун түзүүгө ниеттенип жатканын кабарлаган.

Роликте “Пермь крайындагы Борбор Азия өзбектери коомунун” лидери дал ушундай кайрылуу жасаганы, аны залда отурган ондогон адамдар кубаттап, кол чабышканы көрсөтүлгөн.

“Биздин балдар бала бакчаларга барышат, мектептерде жана университеттерде окушат. Биз Орусияда жашап, иштеп жүрөбүз. Биз жеген наныбызды актоого милдеттүүбүз. Ыктыярдуу батальон түзүп, аны Амир Темир [Тамерлан] деп атоону сунуштайм”, – деген Жалолов.

Мындай биргелешкен билдирүүнү алар 1-августта Өзөктүк куралды жайылтпоо тууралуу келишимге кол койгон өлкөлөрдүн X конференциясы башталган Нью-Йорктогу жолугушуудан кийин жасашты.

Конференциянын ачылышында сүйлөгөн Бириккен Улуттар Уюмунун баш катчысы Антониу Гутерриш дүйнө “кансыз согуш күчөп турган кезден бери болуп көрбөгөндөй өзөктүк коркунучка” кептелгенин билдирди.

АКШнын президенти Жо Байден Орусия менен Кытайды өзөктүк куралды чектөөнү колдой тургандыктарын көрсөтүүгө чакырды.

Андан соң Орусиянын презденти Владимир Путин конференциянын катышуучуларына кайрылып, Москва келишимдин шарттары менен мазмунун сактап жатканын жана өзөктүк согушта жеңүүчүлөр болбой турганын айтты.

Украинада согуш башталгандан кийин Путин өзөктүк күчтөрдү жогорку күжүрмөн даярдыкка келтирүү буйругун берген. Андан бери Орусиянын бийлик өкүлдөрү менен мамлекеттик ЖМКларынын журналисттери Украинага каршы согушта Москванын өзөктүк курал колдонуу ыктымалдыгын бир канча жолу ишара кылышкан.

Өзөктүк куралды жайылтпоо тууралуу келишимге кол койгон өлкөлөрдүн конференциясы беш жылда бир өтүп турат. Онунчу жолугушуу 2020-жылы май айында Нью-Йоркто өтүшү керек болчу, бирок коронавирус пандемиясынан улам кийикиге жылдырылган.

Өзөктүк куралды жайылтпоо тууралуу келишим 1968-жылы түзүлгөн. Ал Улуу Британиянын, Кытайдын, Орусиянын, АКШнын жана Франциянын өзөктүк арсеналдарын мыйзамдаштырган. Документке кол койгон башка өлкөлөр өзөктүк курал жасоо же сатып алуу укугунан ажырайт. Бүгүнкү күндө мындай өлкөлөрдүн саны 190ду түзөт. Келишимге Израль, Индия жана Пакистан кол койгон эмес. 2003-жылы январда бул келишимден Түндүк Корея чыгып кеткен.

Анын айтымында, быйыл жарым жылда Тышкы иштер министрлигинин элчиликтери менен консулдук кызматтары кыргызстандыктарга 80 миңден ашуун паспорт берүү, маалымкат, тилкат берүү жана башка бир топ кызматтарды көрсөткөн.

Жыйында ТИМ быйылкы Январь окуясында Казакстандан 300дөн ашуун кыргызстандыкты алып чыкканы кабарланды. Алардын көпчүлүгү Алматы жана Чымкент шаарларында болгон.

2022-жылдын 1-январынан 20-июнга чейинки аралыкта чет мамлекеттерде каза болгон Кыргызстандын 292 жаранынын сөөгү Бишке жана Ош шаарларына жеткирилген. Бул үчүн республикалык бюджеттен 27,7 млн. сом төлөнгөн.

“Озоди” радиосу маалымдагандай, 26-июлда Душанбеде Тажикстандын башкы прокурору Юсуф Рахмон менен жолугушуусунда Игорь Краснов жалданма согушкерлерди тартуу жана Украинаны курал-жаракка “шыкоо” КМШга чоң коркунуч жаратарын айтты. Красновду ошол эле күнү Тажикстандын президенти Эмомали Рахмон кабыл алды.

КМШга Азербайжан, Армения, Беларус, Казакстан, Кыргызстан, Молдова, Орусия, Тажикстан жана Өзбекстан кирет.

Орусиянын мамлекеттик ТАСС агенттиги Красновдун: “Украинадагы согуштан улам пайда болгон кырдаалда коркунучтар көбөйүүдө. Бүгүн биздин өлкөлөр жаңы, өтө кооптуу коркунучтарга туш болууда. Алардын арасында КМШ жарандарынын согуштук аракеттерге жалданып катышуусун, курал-жаракты, ок-дарыларды, маңзаттарын жайылтууну атайт элем”, – деген сөздөрүн келтирет.

Орусиянын өкүлү бул коркунучтар менен күрөшүү үчүн КМШнын тартип коргоо органдары кызматташтыкты замандын талабына ылайык жүргүзүүгө тийиш деп кошумчалады.

Тажикстан тарап мындай сунуштарга эмне деп жооп бергени белгисиз. Сүйлөшүүлөр тууралуу маалымат расмий таратылган жок.

Орусия Украинага кол салгандан бери Душанбе согушка байланыштуу өз позициясын билдире элек.

Маалымат каражаттарына анда-санда чыккан кабарлардан тажик жарандары Украинанын жана Орусиянын тараптарында согушкан учурлар жок эмес деп баамдаса болот.

Тажикстанда чет өлкөдө согушка катышуу оор кылмыш деп эспетелгени менен, бийлик жогоруда сөз болгон жарандар тууралуу үн ката элек.