КООМ

 

Дача-СУдагы учак кырсыганда жабыр тарткандарга элибиз колунан келген жардамын беришти. Жеке кызыкчылыкты же саясатты жакшы көргөн “бай-манаптарыбыз” жетим калган балдардын башынан сылап, көңүл көтөрүп койгонго жарабаганы да чындык. Капчыгы калыңдардын катарына кирбесе да Калмамат Анапияев жеке өзү жетим калган Жакшылык менен Султанга Бишкекте жаңы салынып жаткан үйлөрдөн бир бөлмөлүү квартира белек кыла турган болгону чыныгы мырзалык кадам экенин белгилеп коюш керек.

 

-Калмамат мырза, сиз учак кырсыгында үй-бүлөсүнөн ажырап, жетим калган Жакшылык менен Султанга үй алып бере турган болдуңуз. Кыргызстандагы эң бай деген адамдар да мындай кадамга бара албады. Сиз кайрымдуулук жасадыңызбы же патриот экениңизди көрсөтөйүн дедиңизби?

— Бул менин жасаган кайрымдуулук иштеримдин биринчиси жана акыркысы эмес. Кайрымдуулук иш жасаганда бирөөнүн сунушу менен же кимдир бирөө менен кеңешип, акыл сурап иш кылбайм. Мындай иштерди бирөөдөн жардам сурап, андан алган акчага бир нерсе сатып бербейм. Өзүмдүн маңдай терим менен тапкан адал акчама кимдир бирөө жардамга муктаж болсо ага жардам көрсөтүүгө, ага керектүү нерсени сатып берүүгө дайым даярмын. Көрсөткөн кайрымдуулугумду коомчулукка жар салганды дагы жаман көрөм. Мен Алланын жолунда жардам берип келем. Учак кырсыгы болгондо мен гана эмес бүтүндөй кыргыз эли колунан келген жардамын беришти. Элдин башына кыйынчылык түшүп турганда өзүн мекенчил, патриотмун деп эсептеген азаматтар эч качан сыртта карап тура албайт. Мен дагы сыртта карап тура албадым. Жетим калган балдарга жардам бергим келди. Жакындарынан ажыраган жаш балдарда үмүт оту жансын, ишеним пайда болсун деген максатта үй сатып берүү чечимин кабыл алгам. Бул иш менен өзүмдү көрсөтүп алайын деген ой болгон да эмес. Жараткан мындай кырсыктан баарыбызбы сактасын. Эч кимдин башына мындай тагдыр келбесин.

— Балдарга жолуктуңузбу?

— Азырынча Жакшылык менен Султандын өздөрүнө жолуга элекмин. Жакшылыктын жакындары менен сүйлөшкөм. Бишкекке барганга убакыт болбой бара элекмин. Кудай буйруса март айынын ортосунда барам деп пландап жатам. Ошондо жолугуп кенен сүйлөшөбүз.

— Султандын жакындары менен сүйлөшө албадыңызбы?

— Кырсык болгондон кийин ал баланын жакындары менен сүйлөшүү үчүн телефондорун издеп таба албадым. Бирок, мен жөнөткөн балдар анын жакындары менен жолугуп, сүйлөшүп келишти. Менин белегим тууралуу айтышты.

— Сиз белек кыла турган үй качан берилет?

— Мен кыйынчылык абал жаралып турганда кол сунганга жарабаган кыргыздын жигитин чыныгы азамат деп айта албайм. Кыргыздын чыныгы эр-азаматтары кыйын кезде бир муштумдай болуп бириге калып, кыйын абалга туш болгондорду ал кыйынчылыктан чыгара алышкан. Мындай жакшы касиет кыргыздын гана канында бар. Колунан келип турган жардамын муктаж болуп, көзү чачырап тургандарга көрсөтө албаса ошол кыйын жигитпи? Мен дагы өзүмдүн мүмкүнчүлүктөрүмдү эсептеп, анализдеп чыккандан кийин эки балага бир бөлмөлүү квартира сатып берүү чечимине келгенимди белгилеп коёюн. Кудай буйруса, Бишкек шаарында курулуп жаткан көп кабаттуу үй 2018-жылы пайдаланууга берилет. Ошол үйдөн эки балага эки квартира тапшырылат. Жакшылык менен Султан дагы эр жетип чоңоюшса элдин керегине жараган азаматтардан болушат деген ишеним бар. Кудай буйруп ошол убакытка чейин аман-эсен болсок, жетимдерге белек тапшырып, алардын жүзүнөн кубанычты көрсөм мен үчүн чоң бакыт. Жасаган ишимдин жыйынтыгы да ошол болмокчу.

— Белек кылган бир бөлмөлүү квартираны эки баланын өзүнө каттатып бересизби же алардын жакындарынабы?

— Эгер мыйзам жол бере турган болсо өздөрүнө каттатып берем. Мыйзам жол бербесе алар көрсөткөн жакын адамына каттатып, сатууга тыюу салдырып коёбуз. Балдар чоңойгондо өздөрүнө каттатып алышат.

— Салынып жаткан үйлөрдү өзүңүздүн курулуш компанияңыз куруп жатабы? Сиз да курулуш бизнеси менен алектенесизби?

— Менде көп кабаттуу үй салган курулуш компания жок. Ошол үйдү салып жаткан компания менен сүйлөшүп, сатып алдым. Алдын ала төкчү акчасын төктүм. Пайдаланууга берилгенге чейин калган акчаларын төгүп бүтөм.

— Жакшылык менен Султанды өзүңүздүн балдарыңыз менен тааныштырып, аларды ага-ини кылып койсом деген максатыңыз барбы?

— Үйдүн ачкычын тапшырып жатканымда балдарымды алып барып, Султан, Жакшылык менен тааныштырып, ага-ини кылсам деген максат бар.

— Кечээ эле Чоң-Алайда кар көчкү болуп, эки баланын өмүрүн алып кетти. Аларга да өз жардамыңызды берип келдиңизби?

— Чоң-Алайда кар көчкүдөн жабыркагандарга барып жолугуп келдим. Каза болгон балдарды жерге берген күнү ошол жерде болдум. Үйлөрү кар көчкүнүн астында калган эки үй-бүлөгө Өкмөт тарабынан жер берилип, үй салына турган болсо, ошол эки үйгө кете турган жыгачын мен алып берем деп айтып келдим. Азыр Өкмөтүбүз деле кыйын абалда. Баардык нерсени Өкмөткө түртө бербей, биз дагы колубуздан келген жардамыбызды беришибиз керек деп ойлойм.

— Сиз кыргыздын белдүү жигиттеринин бири делген маркум Алмамбет Анапияевдин бир тууганысыз. Анапияевдер кайрымдуулук иштерди жасап келатканын көпчүлүк жакшы билет. Сиздер кайрымдуулук фонд түзгөнсүздөрбү?

— Буга чейин кайрымдуулук фонд түзбөй эле колубуздан келген жардамыбызды берип келгенбиз. Алмамбеттин атынан кайрымдуулук фонд түзөлү деген планыбыз бар.

Булак: “Жаңы ордо“

 

— Шайырбек мырза, бир кезде “Ата-Мекен” партиясынын катарында Жогорку Кеңештин депутаттыгына ат салышып калдыңыз. Бүгүнкү күндө партиялаштарыңыздын айланасындагы болуп жаткан окуяларга кандай баа бересиз? Эки тарап маалымат айдыңында катуу согуш жүргүзүп жатышпайбы.

— Бул жерде каршылаштык катуу болуп жатканын жалпы журтубуз билет. Айрыкча маалыматтык кармаш күчтүү жүрүп жатат десем жаңылышпасам керек. Оппозиция менен бийликтин ортосунда мындай маалыматтык согуштарды кыргызстандыктар бүгүн эле көрүп жаткан жок. Бул Акаевдин учурунда дагы болгон, Бакиевдин учурунда да кайталанган, мына эми Атамбаевдин учурунда дагы оппозиция бийлик ортосунда каршылыктар, маалыматтык чабышуулар болуп жатат. Мындай нерсени 25 жылдын ичинде көрүп, мындайга көнүп дагы бүтпөдүкпү. 25 жылдык Кыргызстандын эгемендүүлүгүн көз алдыбыздан өткөрүп келе жаткан инсандар катары айтсам, бизде оппозиция менен болгон пикир келишпестиктерде бийлик көп учурда жалаа жабуу сыяктуу маалыматтарга таянышып, кара пиарды көбүрөөк колдонуп коёрун билебиз. Муну эл дагы билет. Ошол себептен эл ичинде “кара жашик”, ” шыбакчы” деген сөздөр бекер чыкпаган. Бул нерсе ошол 2000-жылдардан кийин 2005–2010-жылдары кандай болсо, бүгүн деле ошондой уланып, айрым окуялар коёндой окшош. Мисалы бийликтин оппозиция менен диалогсуз, аларды теңине албагандай түр көрсөтүү менен иш алып барып жатышы албетте өкүнүчтүү. Мен муну баса белгилеп койгум келет.

— Оппозициябыз деген “Ата-Мекен” партиясынын маалыматтык согуштагы аракетин кандай бааладыңыз?

— “Ата-Мекен” партиясы колунан келишинче үстүнөн коюлган чын-төгүн кинелерге жооп берип жатат окшойт. Анткени ал мамлекеттик машина, пропаганда менен албетте теңтайлаша албайт. Жөнөкөй айтсак, чынында ар бир үстүнөн ташталган жалаа менен айыптоолорго жооп кылышып, алардын баарын далилдөөчү материал, фактылар менен тастыктоого аракет кылып жатышат жана ал аракеттеринен майнап чыгып жатат десем жаңылбайм. Муну кечээги болуп өткөн Белизгейттен эле билсе болот. Дагы мисал, кечээ Скрябина 45 деген жер участогун Шерниязовдор ээлеп алыптыр, айына 20 миң доллардан пайда көрөт экен деген маалыматты Канат Осмоналиев, Бакыт Бакетаев деген серепчилер таратты. Бирок кайра маалымат жыйын өткөрүп, ошол сөздүн калп экендигин Бакетаев өзү айтып, кечирим сурады. Эң өкүнүчтүүсү коомдук деп эсептелген бирок, бийликтин инфомонстрына айланып алган КТРдин бул маалыматтын чын-төгүнүн тастыктабай туруп, оппозиция өкүлдөрүнүн туугандарына чейин эфирден бир тараптуу жамандап таштагандан кайра тартпагандыгы болду. Негизи эле саясатта кандай кармаш болбосун чындыктын алкагынан чыкпаганга аракет кылсак болмок.

— Сиз айтып кеткен кайым айтышуулар менен эле күн өткөрүп жатабыз. Бирок биздин мамлекетте Текебаев менен эле Атамбаевдин маселеси жок да. Мамлекеттик маселелер чекеден саналат. Булар коомдогу чоң көйгөйдөн арылуу үчүн атайын ушундай маалыматтык согушту жүргүзүп жатышкан жокпу?

— Биринчи кезекте мамлекет тиричиликтен мурун идеялык жактан такташып алышыбыз керек… Сырттан байкап турушкан саясат таануучулар менен деле пикир алышсаң мындай процесстердин болгону туура дешет. Күчтүү оппозиция деген сөздүн төркүнү ушул. Бийликти бейчеки тайрактатпайт. Келечекте кийинки муун керек болсо президент болсом дагы жоопкер экенин билип, баардыгын өзүм билип, өзүм чечип калат экенмин деген ойдон алыс болуп, эл менен ар дайым эсептешип, кылган ишиме эл баа берет деген ойдо болот. Мунун эмнеси жаман? Жакшылап ойлонгон кишиге бизде демократия түптөлүп жатат. Президентти баш кылып сындап, бийликтеги адамдардын жоопкерчилигин күчөтүүдө мындай процесстердин болгону жакшы деп ойлойм. Айрым башка мамлекеттерге окшоп бир адам баарыбызды башкарып, анан ал адам кандай айтса ошондой заман болот деген ойдон алыс болобуз.

— Бир айдан ашып кетти 40 адамдын өмүрүн алган “БОИНГ” учагынын кулаганына. Бирок ошол каргашалуу жүк кимдики экени дале маалымдала элек. Мунун баары жүк чын эле жогорку бийликте олтургандарга тийешелүү экенинен кабар бербейби?

— Мен муну эки эле сөз менен айткым келет. 8 жаштагы кыздын салыгын текшерип жаткан адамдар 84 тонна жүктүн кимге тийешелүү экендигин таппай калгандыгы же болбосо бүгүнкү күнгө чейин издеп жаткандыгы туура эмес ойду пайда кылып жатат. Мен бул жүк баланчаныкы же түкүнчөнүкү болсо керек деген божомолдоолордон алысмын. Иликтөөлөрдөн соң, фактылар, айрым документтер табылса, кара кутудагы сөздөр такталса, анан элге ачыкталат болсо керек. Бирок, жаран катары жанагы сөзүмдү кайталап койгум келет: 8 жашар кыздын салыгын текшерип жатканда 84 тонна жүктүн кимдики экенин деле жакшылап текшерип койгула да дегим келет.

Булак: “Жаңы ордо“

 

Акыркы мезгилдерде укук коргоо органдарынын кайдыгер мамилесине нааразы болгон жарандарыбыздын арыз-муңу күн санап өсүп келет. Какпаган эшиги, жардам сурабаган адамы калбаган Данияр Акматов аттуу мырза арыз-муңу менен редакциянын эшигин ачып келиптир.

— Данияр мырза айтыңызчы, укук коргоо органдарына эмне себептен нааразы болуп жатасыз?

— Менин зергер буюмдарды иштеп чыгаруучу чакан ишканам бар. Элден заказ алып, балдарды иштетип, аларга айлык төлөп берип, өзүмдүн үй-бүлөмдү бакчу элем. Кашайып мындай болоорун ким билиптир, болгондо да ошол жерден нан таап жеп жүргөн балдардын ичкен кудугуна түкүрөрү оюма да келген эмес. 2016-жылдын 20-октябрынын түнүндө ишканамдан 700 миң сомдук зергер буюмдарымды уурдатып жибердим. Ал күнү мен келбейм, эшикти жаап, товарларды жаныңарга алып кирип койгула деп балдарга айтып коюп кеттим эле. Балдар эшикти ачып, товарларды алып кирбей эле жатып алышыптыр. Эртеси эмнеге мындай кылдыңар десек чарчадык эле дешет. Өздөрү эле алып чыгып беришкен. Аны кошунам деле көргөн экен, улуту башка болгондуктан качып айтпай койду. Бул боюнча Канттын РИИБна кайрылгам, ал жерде Түгөлбай уулу Жайчыбек деген тергөөчү бала бар экен. Делону ачкан соң булар он беш күн эч кандай иш кылган жок. 6-ноябрда «Берен голд» деген магазинден Асеева Нүргүл дегендин местасынан уурдаткан товарларымдын 500 граммдайын таптым. Ага туура түшүндүрүп, балдарга көрсөтүп кайра алып келип берем деп милицияларга өткөрүп бергем. Бирок анын негизинде мен айткан тергөөчү бала иш алып барууну каалаган жок. Бирок ошол жерде Дастан деген опер бала тергөөчүдөн мен рапорт жазып берем деп кыйнап ишти изилдөөгө алып баштаганда Асеева Нүргүлдүн тааныштары бар экен, товарларды текшерүүгө алдыртпай койду.

— Шектүү балдарды билет экенсиз, сиз кайрылган укук коргоо органдары аларды сурака алдыбы?

— Мен шектүү балдардын баарын өзүм жетелеп барып жаттым. Эки ай сандалып жүрсөм да тергөөчүлөр эч кандай иликтөө иштерин жүргүзүшкөн жок. Ал жерден иш каралбай Канттын прокуратурасына арыз жаздым. Ал жерден Нургазиев Качканак деген байке ишти карады. Ал баардык суроолоруңуз боюнча тергөөчүгө кайрылыңыз, биз тапшырма бердик деди. Барсам прокуратураң эмне кыла алат, эмнеге жазасың деп кууп чыкты. Ошентип ГУВДга арыз жаздым. Ал жерден мени жадагалса журналга да каттабаптыр. Айлам кетип Канттын сотуна тергөөчүнүн үстүнөн арыз жаздым ишимди карабай жатат деп. Ошондо араң кыймылдап, менин ишимди караган тергөөчү опер болуп башка жака которулуп кетип, менин ишим эбак жабылып калыптыр. ГУВД товар меники эмес эле, ишимди карап бериңиздер десем, ооба деп коюп алар да карашкан жок. Чуй облпрокуратурага кайра кайрылсам менин тергөөчүмө чалып экөө тааныш экен сенин арызыңды кабыл албайбыз деп кирип кетип калды. Кызыгы мен милицияга өткөргөн товарларымды да Асеева Нүргүлгө өткөрүп берип коюптур. Мен аларга футбол тобундай эле болдум. Анысы ага, мунусу тигиге тээп жадаганда кетет дешти окшойт. Ишенген таянар тообуздун иши ушундай шалаакы болсо, анда шорубуз куруган экен. Эгерде менин акчам жетип, товарым өзүмдүкү болсо аларга кайрылмак да эмесмин. Эми ал акчалардын ээлери доолап, анысы күндөн-күнгө тууп учурда 1 200 000 миң сомго өсүп кетти. Мен сиздер аркылуу жогору жакта иштеген бийлик өкүлдөрүнө кайрылат элем. Башкасы мындай турсун ушул укук коргоо тармагын жөнгө салып, карапайым элдин маселесин чечип беришсе. Мага окшогон шордуулар толтура да.

Булак: “Жаңы ордо“

 

— Агай, мурунку маегибизде дин маселесине келип токтогон элек. Азыр дин маселеси курчуп турганын айтканбыз. Сөздү сиз жакшы билген билим берүү тармагына бургум келип турат. ОблОНО деген бар болчу. Аларды жоюу зарыл беле?

— Чындыгында азыр дин маселеси начар жагына көздөй абдан күчөп жатат. Мындан сырткары, жергиликтүү бийликтин ролун күчөтүү маселесин дагы көтөрүшүбүз керек. Америкада болгонубузда Флориданын губернатору федералдык массалык маалымат каражаттарынан эмес, өзүнүн штатындагы ММКлардан титиреп коркуп турат экен. Жада калса муниципалдык аймактын башчысы дагы. Бизде кандай болуп жатат? Мына жакында жергиликтүү кеңештин шайлоосу өттү. Бир айыл өкмөтүнө 11 депутат ар кандай жолдор менен өтөт дагы, алар айыл өкмөттөрүн шайлап жатышат. Күндө саботаж, сессияга келбей коюу жана башка оюндар. Ушул жагына көңүл буруу биринчи орунга коюлса дейм. Эмне үчүн Россия Федерациясы министрликтердин санын кескин түрдө кыскартып, агенттиктердин баарын жоюп, аларды министрликтердин алдына берди. Кыргызстанда бир гана билим берүү жана илим тармагында канча ведомстволор бар. Билим берүү жана илим министрлиги өзүнчө да Кыргызпатент, Илимдер академиясы өзүнчө. Мен министр болуп турганда жаман көрүнүп жатып ОблОНОлордун баарын жойгонбуз. Алар жыргап гана жүрүп калышкан. Азыр таптакыр башкача. РайОНОлор өзүлөрү эле эң сонун иштеп жатышат.

— Мурунку бийликтин кулашына негизги себептердин бири электр энергиясына болгон баанын көтөрүлүшү болду эле. Бүгүн баа асмандап жатат. Мунун баарын кайра кантип ордуна койсок болот?

— Ширшовдун, Максимдин схемасы иштеп жатат, элдин эсебинен байышууда деген нааразычылыктар менен бийлик алмашылды. Бул чындык. Бирок, азыр эмне ал схема иштебей жатабы? Он эсе күчтүү иштеп жатпайбы! Болгондо дагы азыркы бийликтин өкүлдөрүнүн көз алдында иштеп жатат. 60 тыйын телефонго төлөп жатабыз деп кыйкырганбыз. Азыр деле ошол көрүнүш го. Элдин чыдамы менен азилдешип ойноо коркунучтуу. Ачкөздүктүн дагы чеги болуусу керек. Ал эми чоңдорубуз болсо жөнөкөй, жупуну эле күн кечиргендери дурус. Эмне үчүн Австриянын президенти бүгүн бийликтен түшүп, эртең мектепте мугалим болуп иштегени өөн көрүнбөйт? Мен өткөндө маршурттук таксиге түшүп баратсам бир аксакал киши «Мен сени абдан сыйлайм, бирок маршруткага түшпөчү, боорум ооруп атат» -деди. Мына биздин менталитет. Щвейцариянын өкмөт башчысы бийликтен кеткенден кийин май куюучу жайда оператор болуп иштесе өөн көрүнбөйт. Аң-сезимди өзгөртүш керек. Коммунисттик идеологиянын мага бир жаккан жери абдан катуу текшерүү болот эле. Каалайсыңбы, каалабайсыңбы райкомдун катчысы көчөдө эле эл менен кошо басып жүрчү. Гезитке бир фельетон чыкса башкарманын башы кетчү.

— Илимий даражалар боюнча эмнелерди айта аласыз?

— Илимдин кандидаты, доктору дешет. Экономика боюнча алганда жылына жүзгө жакын илимдин кандидаты, 20–30 илимдин докторлору пайда болот экен. Эмне экономикасы өсүп кеттиби Кыргызстандын? Тажикстан 1991-жылы эле Жогорку аттестациялык комиссиялык уюмдун функциясын Россияга берип коюшкан. Ошону ушул кезге чейин кармап турушат. Мен жардам берип илимий ишине жетекчилик кылган тажик физик жигит Бишкектен докторлугун жактап кеткен. Азыр ошол тажик Илимдер Академиясынын президенти болду. 2006-жылы докторлугун коргогон. Ошол жигит «Каныбек Осмоналиевич, кийинки учурларда тажиктер абдан көп педагогика, экономика, медицина ж. б. илимдер боюнча Бишкекке илимий даража жактаганга келе башташты. Ушунчалык тез бересиңер,»- деди. Мен күйгөн маселелердин бири ушул. Россия менен Казакстан ВАКты Билим берүү министрлигинин алдына койгон. Биз ВАКТы түз эле өкмөттүн астына коюп койгонбуз.

— Сулайман Кайыпов деген байкебиз түрктөрдүн окуу жайында ректор болду. Ошол жерден кадыр-барк күттү. Ошондой саналуу окумуштуулардын бири айласыздан Кытайда жүрөт. Мыйзам боюнча Кыргызстандын жараны ректор болуш керек дегенге карабастан түрк жараны ректор болуп олтурат. Биздин бийлик ордуна коё албай койбодубу…

— 2011-жылы ошол кездеги Билим берүү министри Түркияга кандайдыр бир иш сапар менен барып, ушул маселеге кол коюп келишет. Жакшынакай эле иштеп жаткан Кыргыз-Түрк «Манас» университетинин ректору түрк жараны болсун дешиптир. Ал Жогорку Кеңеште ратификациядан өткөндөн кийин гана күчүнө кирет. Ар кандай деңгээлде сөздөр берилгенби, мен анда тармактык комитеттин төрагасы болчумун, бизге документ келди. Бир келгенде мен «эч убакта андай болбойт» деп артка кайтардым. Ошентип талашып-тартышып жатып ратификациядан өткөрүп кетишти. Түрк жараны ректор болуп калды. Акыры айлам куруганда ротация болсун, 5 жыл Түркиянын андан кийин 5 жыл Кыргызстандын жараны болсун дедим. Ал дагы өтпөй калбадыбы. Азыр ошол депутаттардын кээ бирлери бүгүнкү Түркиянын саясий көз карашы бизге карата өзгөрө баштаганда «Агай сиз туура маселе көтөргөн экенсиз» деп телефон чалып калышат. Анда ошондой темп менен Славян университетине Россия жаранын ректор коёлу. Американын университети болсо өздөрү каалагандай чечип алышты.

— Сулайман Кайыповго окшогон кадрлардын бизге кереги жокпу?

— Кереги жок болгону үчүн сыртта жүрүшөт да. Ал киши көзгө көрүнгөн, аң-сезимибизге терең сиңген жогорку даражалуу инсан. Экөөбүз тең аны билет экенбиз күйүп айтып жатабыз. Бирок айтылбай, жөнөкөй көрүнгөн, жупуну мугалимдер абдан көп. Мисалы мени бир жылдан бери Тюмень университети тынбай чакырып келе жатышат. «Каныбек Осмоналиевич, сизге 3 бөлмө батир, 70 миң рубль айлык берели келиңиз» дешет. Ден-соолугума, жашыма карап кылчактап калып жатам. Анын үстүнө «Мурдагы министр бул жакта эмне тентип жүрөт» деген дагы кыргыздын эч кимге жарабаган сокур намысы мени кармап турат. Мен дагы кыргызмын да.

— Бийликке ким келсе эле жылтыраган жерлердин баарын жула качып атышат. Отунбаева бийликке келээри менен сиңдилери окуу жайдын бир бурчун жулуп алышты. Бул жерде мыйзам бузулдубу?

— Ошондой болду окшойт. Баса экөөбүз сөз кылган Сулайман Кайыповдун негизги маселеси ушул жерден башталган дешет. Балким каңырыш уккандырбыз. «Кыргыздарда коррупция көп болот экен. Менеджерлик сапаты али өнүгө элек тура. Келиңиз түрктөр өзүбүз алалы» деп бирөөсү айтса керек. Өзүбүздүн агабызды агалай албай, бирөөнүн агасын сагаалап олтурабыз.

— Албетте ушундай окуу жайлардын ачылганы жакшы, бирок алар билинбеген менен түрктөштүрүү саясатын жүргүзүп жатышат. Мындай окуу жайларды Өзбекстан, Казакстан эбак жапкан да?

— Мени менен 3–4 депутат болуп буга бир топ каршы турдук. “Түрктөр ректор болуп келсе кыргыз билим берүү стандарты толук кармалабы? Ансыз деле араң кармап турабыз” деп сурадым. Монголияга биз беш-алты депутат болуп иш сапар менен барып калдык. Монголиянын министри мага “Сиз комитеттин башчысы экенсиз. 1-класстан 4-класска чейин программаларыңар мага түшүнүксүз”- деди. Сиздерде кандай десем “Бизде 1-класстан 4-класска чейин негизинен эки гана предметти – монгол тилин жана адабиятын, тарыхын окутабыз. Себеби баарын жакшы кабыл алып, калыптана турган убагы ошол курак да баланын” дейт. Албетте математика, башка сабактар да кирет. Бирок, негизи жогорку эки сабак боюнча атайын сынак алышат экен. Эгер окуучу начар көрсөткүч берсе мугалиминин карьерасы аянычтуу чечилет.

— Текебаев менен Атамбаев чектен чыгып бири-бири менен согуша башташты. Аягы эмне менен бүтүшү мүмкүн деп ойлойсуз?

— Менимче бул экөөнүн ортосундагы талашуу Кыргызстандын келечегине, жакшы жашап кетишине эч кандай тийешеси жок. Экөөнүн ортосундагы эле кайым айтышуу. Эгерде экөө тең кыргыз элин сүйгөн жарандар болсо ачык чыгышып, сотко барышып чечишип алышса болот. Германиянын мурунку президенти досуна кандайдыр бир кредит алып бергени байкалып калып кызматтан кетти. Түштүк Кореянын, Бразилиянын президенттери деле ошондой болуп жатат. Менимче жогорку эки саясатчыларыбыз кыргызстандыктардын алдында өздөрүнүн эбегейсиз чоң жоопкерчилигин сезиши керек. Алар көп кан төгүлгөн жол менен бийликке келишкен, арбактардан коркуулары зарыл. Экөөнүн ортосунда чоң жоопкерчилик бар. Орто жолдо Кыргызстандын саясый ландшафтын жаман жагына карай өзгөртүп жатышпайбы. Канчалаган ресурстар кетип жатат. Аксакалдар, Эл баатырлары эмнеге унчугушпайт? Медеткан Шеримкулов бир аз аракет кылды. Мындай маселени аксакалдар дөбөгө олтуруп эле чечип коюшчу. Экөөнүн маселеси болбогон нерсе. Алар мамлекеттик саясый система, экономика менен билим берүү, илим тармактарын көтөрүү боюнча урушушса, анда баарыбыз колдомокпуз. Алдыда мамлекетибиздин тагдырын чече турган президенттик шайлоолор турат. Эл аман болсо деген эле тилек менен жашап келем.

Булак: “Жаңы ордо“

 

Дача-СУдагы учак кырсыганда жабыр тарткандарга элибиз колунан келген жардамын беришти. Жеке кызыкчылыкты же саясатты жакшы көргөн “бай-манаптарыбыз” жетим калган балдардын башынан сылап, көңүл көтөрүп койгонго жарабаганы да чындык. Капчыгы калыңдардын катарына кирбесе да Калмамат Анапияев жеке өзү жетим калган Жакшылык менен Султанга Бишкекте жаңы салынып жаткан үйлөрдөн бир бөлмөлүү квартира белек кыла турган болгону чыныгы мырзалык кадам экенин белгилеп коюш керек.

 

-Калмамат мырза, сиз учак кырсыгында үй-бүлөсүнөн ажырап, жетим калган Жакшылык менен Султанга үй алып бере турган болдуңуз. Кыргызстандагы эң бай деген адамдар да мындай кадамга бара албады. Сиз кайрымдуулук жасадыңызбы же патриот экениңизди көрсөтөйүн дедиңизби?

— Бул менин жасаган кайрымдуулук иштеримдин биринчиси жана акыркысы эмес. Кайрымдуулук иш жасаганда бирөөнүн сунушу менен же кимдир бирөө менен кеңешип, акыл сурап иш кылбайм. Мындай иштерди бирөөдөн жардам сурап, андан алган акчага бир нерсе сатып бербейм. Өзүмдүн маңдай терим менен тапкан адал акчама кимдир бирөө жардамга муктаж болсо ага жардам көрсөтүүгө, ага керектүү нерсени сатып берүүгө дайым даярмын. Көрсөткөн кайрымдуулугумду коомчулукка жар салганды дагы жаман көрөм. Мен Алланын жолунда жардам берип келем. Учак кырсыгы болгондо мен гана эмес бүтүндөй кыргыз эли колунан келген жардамын беришти. Элдин башына кыйынчылык түшүп турганда өзүн мекенчил, патриотмун деп эсептеген азаматтар эч качан сыртта карап тура албайт. Мен дагы сыртта карап тура албадым. Жетим калган балдарга жардам бергим келди. Жакындарынан ажыраган жаш балдарда үмүт оту жансын, ишеним пайда болсун деген максатта үй сатып берүү чечимин кабыл алгам. Бул иш менен өзүмдү көрсөтүп алайын деген ой болгон да эмес. Жараткан мындай кырсыктан баарыбызбы сактасын. Эч кимдин башына мындай тагдыр келбесин.

— Балдарга жолуктуңузбу?

— Азырынча Жакшылык менен Султандын өздөрүнө жолуга элекмин. Жакшылыктын жакындары менен сүйлөшкөм. Бишкекке барганга убакыт болбой бара элекмин. Кудай буйруса март айынын ортосунда барам деп пландап жатам. Ошондо жолугуп кенен сүйлөшөбүз.

— Султандын жакындары менен сүйлөшө албадыңызбы?

— Кырсык болгондон кийин ал баланын жакындары менен сүйлөшүү үчүн телефондорун издеп таба албадым. Бирок, мен жөнөткөн балдар анын жакындары менен жолугуп, сүйлөшүп келишти. Менин белегим тууралуу айтышты.

— Сиз белек кыла турган үй качан берилет?

— Мен кыйынчылык абал жаралып турганда кол сунганга жарабаган кыргыздын жигитин чыныгы азамат деп айта албайм. Кыргыздын чыныгы эр-азаматтары кыйын кезде бир муштумдай болуп бириге калып, кыйын абалга туш болгондорду ал кыйынчылыктан чыгара алышкан. Мындай жакшы касиет кыргыздын гана канында бар. Колунан келип турган жардамын муктаж болуп, көзү чачырап тургандарга көрсөтө албаса ошол кыйын жигитпи? Мен дагы өзүмдүн мүмкүнчүлүктөрүмдү эсептеп, анализдеп чыккандан кийин эки балага бир бөлмөлүү квартира сатып берүү чечимине келгенимди белгилеп коёюн. Кудай буйруса, Бишкек шаарында курулуп жаткан көп кабаттуу үй 2018-жылы пайдаланууга берилет. Ошол үйдөн эки балага эки квартира тапшырылат. Жакшылык менен Султан дагы эр жетип чоңоюшса элдин керегине жараган азаматтардан болушат деген ишеним бар. Кудай буйруп ошол убакытка чейин аман-эсен болсок, жетимдерге белек тапшырып, алардын жүзүнөн кубанычты көрсөм мен үчүн чоң бакыт. Жасаган ишимдин жыйынтыгы да ошол болмокчу.

— Белек кылган бир бөлмөлүү квартираны эки баланын өзүнө каттатып бересизби же алардын жакындарынабы?

— Эгер мыйзам жол бере турган болсо өздөрүнө каттатып берем. Мыйзам жол бербесе алар көрсөткөн жакын адамына каттатып, сатууга тыюу салдырып коёбуз. Балдар чоңойгондо өздөрүнө каттатып алышат.

— Салынып жаткан үйлөрдү өзүңүздүн курулуш компанияңыз куруп жатабы? Сиз да курулуш бизнеси менен алектенесизби?

— Менде көп кабаттуу үй салган курулуш компания жок. Ошол үйдү салып жаткан компания менен сүйлөшүп, сатып алдым. Алдын ала төкчү акчасын төктүм. Пайдаланууга берилгенге чейин калган акчаларын төгүп бүтөм.

— Жакшылык менен Султанды өзүңүздүн балдарыңыз менен тааныштырып, аларды ага-ини кылып койсом деген максатыңыз барбы?

— Үйдүн ачкычын тапшырып жатканымда балдарымды алып барып, Султан, Жакшылык менен тааныштырып, ага-ини кылсам деген максат бар.

— Кечээ эле Чоң-Алайда кар көчкү болуп, эки баланын өмүрүн алып кетти. Аларга да өз жардамыңызды берип келдиңизби?

— Чоң-Алайда кар көчкүдөн жабыркагандарга барып жолугуп келдим. Каза болгон балдарды жерге берген күнү ошол жерде болдум. Үйлөрү кар көчкүнүн астында калган эки үй-бүлөгө Өкмөт тарабынан жер берилип, үй салына турган болсо, ошол эки үйгө кете турган жыгачын мен алып берем деп айтып келдим. Азыр Өкмөтүбүз деле кыйын абалда. Баардык нерсени Өкмөткө түртө бербей, биз дагы колубуздан келген жардамыбызды беришибиз керек деп ойлойм.

— Сиз кыргыздын белдүү жигиттеринин бири делген маркум Алмамбет Анапияевдин бир тууганысыз. Анапияевдер кайрымдуулук иштерди жасап келатканын көпчүлүк жакшы билет. Сиздер кайрымдуулук фонд түзгөнсүздөрбү?

— Буга чейин кайрымдуулук фонд түзбөй эле колубуздан келген жардамыбызды берип келгенбиз. Алмамбеттин атынан кайрымдуулук фонд түзөлү деген планыбыз бар.

Булак: “Жаңы ордо“

 

— Шайырбек мырза, бир кезде “Ата-Мекен” партиясынын катарында Жогорку Кеңештин депутаттыгына ат салышып калдыңыз. Бүгүнкү күндө партиялаштарыңыздын айланасындагы болуп жаткан окуяларга кандай баа бересиз? Эки тарап маалымат айдыңында катуу согуш жүргүзүп жатышпайбы.

— Бул жерде каршылаштык катуу болуп жатканын жалпы журтубуз билет. Айрыкча маалыматтык кармаш күчтүү жүрүп жатат десем жаңылышпасам керек. Оппозиция менен бийликтин ортосунда мындай маалыматтык согуштарды кыргызстандыктар бүгүн эле көрүп жаткан жок. Бул Акаевдин учурунда дагы болгон, Бакиевдин учурунда да кайталанган, мына эми Атамбаевдин учурунда дагы оппозиция бийлик ортосунда каршылыктар, маалыматтык чабышуулар болуп жатат. Мындай нерсени 25 жылдын ичинде көрүп, мындайга көнүп дагы бүтпөдүкпү. 25 жылдык Кыргызстандын эгемендүүлүгүн көз алдыбыздан өткөрүп келе жаткан инсандар катары айтсам, бизде оппозиция менен болгон пикир келишпестиктерде бийлик көп учурда жалаа жабуу сыяктуу маалыматтарга таянышып, кара пиарды көбүрөөк колдонуп коёрун билебиз. Муну эл дагы билет. Ошол себептен эл ичинде “кара жашик”, ” шыбакчы” деген сөздөр бекер чыкпаган. Бул нерсе ошол 2000-жылдардан кийин 2005–2010-жылдары кандай болсо, бүгүн деле ошондой уланып, айрым окуялар коёндой окшош. Мисалы бийликтин оппозиция менен диалогсуз, аларды теңине албагандай түр көрсөтүү менен иш алып барып жатышы албетте өкүнүчтүү. Мен муну баса белгилеп койгум келет.

— Оппозициябыз деген “Ата-Мекен” партиясынын маалыматтык согуштагы аракетин кандай бааладыңыз?

— “Ата-Мекен” партиясы колунан келишинче үстүнөн коюлган чын-төгүн кинелерге жооп берип жатат окшойт. Анткени ал мамлекеттик машина, пропаганда менен албетте теңтайлаша албайт. Жөнөкөй айтсак, чынында ар бир үстүнөн ташталган жалаа менен айыптоолорго жооп кылышып, алардын баарын далилдөөчү материал, фактылар менен тастыктоого аракет кылып жатышат жана ал аракеттеринен майнап чыгып жатат десем жаңылбайм. Муну кечээги болуп өткөн Белизгейттен эле билсе болот. Дагы мисал, кечээ Скрябина 45 деген жер участогун Шерниязовдор ээлеп алыптыр, айына 20 миң доллардан пайда көрөт экен деген маалыматты Канат Осмоналиев, Бакыт Бакетаев деген серепчилер таратты. Бирок кайра маалымат жыйын өткөрүп, ошол сөздүн калп экендигин Бакетаев өзү айтып, кечирим сурады. Эң өкүнүчтүүсү коомдук деп эсептелген бирок, бийликтин инфомонстрына айланып алган КТРдин бул маалыматтын чын-төгүнүн тастыктабай туруп, оппозиция өкүлдөрүнүн туугандарына чейин эфирден бир тараптуу жамандап таштагандан кайра тартпагандыгы болду. Негизи эле саясатта кандай кармаш болбосун чындыктын алкагынан чыкпаганга аракет кылсак болмок.

— Сиз айтып кеткен кайым айтышуулар менен эле күн өткөрүп жатабыз. Бирок биздин мамлекетте Текебаев менен эле Атамбаевдин маселеси жок да. Мамлекеттик маселелер чекеден саналат. Булар коомдогу чоң көйгөйдөн арылуу үчүн атайын ушундай маалыматтык согушту жүргүзүп жатышкан жокпу?

— Биринчи кезекте мамлекет тиричиликтен мурун идеялык жактан такташып алышыбыз керек… Сырттан байкап турушкан саясат таануучулар менен деле пикир алышсаң мындай процесстердин болгону туура дешет. Күчтүү оппозиция деген сөздүн төркүнү ушул. Бийликти бейчеки тайрактатпайт. Келечекте кийинки муун керек болсо президент болсом дагы жоопкер экенин билип, баардыгын өзүм билип, өзүм чечип калат экенмин деген ойдон алыс болуп, эл менен ар дайым эсептешип, кылган ишиме эл баа берет деген ойдо болот. Мунун эмнеси жаман? Жакшылап ойлонгон кишиге бизде демократия түптөлүп жатат. Президентти баш кылып сындап, бийликтеги адамдардын жоопкерчилигин күчөтүүдө мындай процесстердин болгону жакшы деп ойлойм. Айрым башка мамлекеттерге окшоп бир адам баарыбызды башкарып, анан ал адам кандай айтса ошондой заман болот деген ойдон алыс болобуз.

— Бир айдан ашып кетти 40 адамдын өмүрүн алган “БОИНГ” учагынын кулаганына. Бирок ошол каргашалуу жүк кимдики экени дале маалымдала элек. Мунун баары жүк чын эле жогорку бийликте олтургандарга тийешелүү экенинен кабар бербейби?

— Мен муну эки эле сөз менен айткым келет. 8 жаштагы кыздын салыгын текшерип жаткан адамдар 84 тонна жүктүн кимге тийешелүү экендигин таппай калгандыгы же болбосо бүгүнкү күнгө чейин издеп жаткандыгы туура эмес ойду пайда кылып жатат. Мен бул жүк баланчаныкы же түкүнчөнүкү болсо керек деген божомолдоолордон алысмын. Иликтөөлөрдөн соң, фактылар, айрым документтер табылса, кара кутудагы сөздөр такталса, анан элге ачыкталат болсо керек. Бирок, жаран катары жанагы сөзүмдү кайталап койгум келет: 8 жашар кыздын салыгын текшерип жатканда 84 тонна жүктүн кимдики экенин деле жакшылап текшерип койгула да дегим келет.

Булак: “Жаңы ордо“

 

Акыркы мезгилдерде укук коргоо органдарынын кайдыгер мамилесине нааразы болгон жарандарыбыздын арыз-муңу күн санап өсүп келет. Какпаган эшиги, жардам сурабаган адамы калбаган Данияр Акматов аттуу мырза арыз-муңу менен редакциянын эшигин ачып келиптир.

— Данияр мырза айтыңызчы, укук коргоо органдарына эмне себептен нааразы болуп жатасыз?

— Менин зергер буюмдарды иштеп чыгаруучу чакан ишканам бар. Элден заказ алып, балдарды иштетип, аларга айлык төлөп берип, өзүмдүн үй-бүлөмдү бакчу элем. Кашайып мындай болоорун ким билиптир, болгондо да ошол жерден нан таап жеп жүргөн балдардын ичкен кудугуна түкүрөрү оюма да келген эмес. 2016-жылдын 20-октябрынын түнүндө ишканамдан 700 миң сомдук зергер буюмдарымды уурдатып жибердим. Ал күнү мен келбейм, эшикти жаап, товарларды жаныңарга алып кирип койгула деп балдарга айтып коюп кеттим эле. Балдар эшикти ачып, товарларды алып кирбей эле жатып алышыптыр. Эртеси эмнеге мындай кылдыңар десек чарчадык эле дешет. Өздөрү эле алып чыгып беришкен. Аны кошунам деле көргөн экен, улуту башка болгондуктан качып айтпай койду. Бул боюнча Канттын РИИБна кайрылгам, ал жерде Түгөлбай уулу Жайчыбек деген тергөөчү бала бар экен. Делону ачкан соң булар он беш күн эч кандай иш кылган жок. 6-ноябрда «Берен голд» деген магазинден Асеева Нүргүл дегендин местасынан уурдаткан товарларымдын 500 граммдайын таптым. Ага туура түшүндүрүп, балдарга көрсөтүп кайра алып келип берем деп милицияларга өткөрүп бергем. Бирок анын негизинде мен айткан тергөөчү бала иш алып барууну каалаган жок. Бирок ошол жерде Дастан деген опер бала тергөөчүдөн мен рапорт жазып берем деп кыйнап ишти изилдөөгө алып баштаганда Асеева Нүргүлдүн тааныштары бар экен, товарларды текшерүүгө алдыртпай койду.

— Шектүү балдарды билет экенсиз, сиз кайрылган укук коргоо органдары аларды сурака алдыбы?

— Мен шектүү балдардын баарын өзүм жетелеп барып жаттым. Эки ай сандалып жүрсөм да тергөөчүлөр эч кандай иликтөө иштерин жүргүзүшкөн жок. Ал жерден иш каралбай Канттын прокуратурасына арыз жаздым. Ал жерден Нургазиев Качканак деген байке ишти карады. Ал баардык суроолоруңуз боюнча тергөөчүгө кайрылыңыз, биз тапшырма бердик деди. Барсам прокуратураң эмне кыла алат, эмнеге жазасың деп кууп чыкты. Ошентип ГУВДга арыз жаздым. Ал жерден мени жадагалса журналга да каттабаптыр. Айлам кетип Канттын сотуна тергөөчүнүн үстүнөн арыз жаздым ишимди карабай жатат деп. Ошондо араң кыймылдап, менин ишимди караган тергөөчү опер болуп башка жака которулуп кетип, менин ишим эбак жабылып калыптыр. ГУВД товар меники эмес эле, ишимди карап бериңиздер десем, ооба деп коюп алар да карашкан жок. Чуй облпрокуратурага кайра кайрылсам менин тергөөчүмө чалып экөө тааныш экен сенин арызыңды кабыл албайбыз деп кирип кетип калды. Кызыгы мен милицияга өткөргөн товарларымды да Асеева Нүргүлгө өткөрүп берип коюптур. Мен аларга футбол тобундай эле болдум. Анысы ага, мунусу тигиге тээп жадаганда кетет дешти окшойт. Ишенген таянар тообуздун иши ушундай шалаакы болсо, анда шорубуз куруган экен. Эгерде менин акчам жетип, товарым өзүмдүкү болсо аларга кайрылмак да эмесмин. Эми ал акчалардын ээлери доолап, анысы күндөн-күнгө тууп учурда 1 200 000 миң сомго өсүп кетти. Мен сиздер аркылуу жогору жакта иштеген бийлик өкүлдөрүнө кайрылат элем. Башкасы мындай турсун ушул укук коргоо тармагын жөнгө салып, карапайым элдин маселесин чечип беришсе. Мага окшогон шордуулар толтура да.

Булак: “Жаңы ордо“

 

— Агай, мурунку маегибизде дин маселесине келип токтогон элек. Азыр дин маселеси курчуп турганын айтканбыз. Сөздү сиз жакшы билген билим берүү тармагына бургум келип турат. ОблОНО деген бар болчу. Аларды жоюу зарыл беле?

— Чындыгында азыр дин маселеси начар жагына көздөй абдан күчөп жатат. Мындан сырткары, жергиликтүү бийликтин ролун күчөтүү маселесин дагы көтөрүшүбүз керек. Америкада болгонубузда Флориданын губернатору федералдык массалык маалымат каражаттарынан эмес, өзүнүн штатындагы ММКлардан титиреп коркуп турат экен. Жада калса муниципалдык аймактын башчысы дагы. Бизде кандай болуп жатат? Мына жакында жергиликтүү кеңештин шайлоосу өттү. Бир айыл өкмөтүнө 11 депутат ар кандай жолдор менен өтөт дагы, алар айыл өкмөттөрүн шайлап жатышат. Күндө саботаж, сессияга келбей коюу жана башка оюндар. Ушул жагына көңүл буруу биринчи орунга коюлса дейм. Эмне үчүн Россия Федерациясы министрликтердин санын кескин түрдө кыскартып, агенттиктердин баарын жоюп, аларды министрликтердин алдына берди. Кыргызстанда бир гана билим берүү жана илим тармагында канча ведомстволор бар. Билим берүү жана илим министрлиги өзүнчө да Кыргызпатент, Илимдер академиясы өзүнчө. Мен министр болуп турганда жаман көрүнүп жатып ОблОНОлордун баарын жойгонбуз. Алар жыргап гана жүрүп калышкан. Азыр таптакыр башкача. РайОНОлор өзүлөрү эле эң сонун иштеп жатышат.

— Мурунку бийликтин кулашына негизги себептердин бири электр энергиясына болгон баанын көтөрүлүшү болду эле. Бүгүн баа асмандап жатат. Мунун баарын кайра кантип ордуна койсок болот?

— Ширшовдун, Максимдин схемасы иштеп жатат, элдин эсебинен байышууда деген нааразычылыктар менен бийлик алмашылды. Бул чындык. Бирок, азыр эмне ал схема иштебей жатабы? Он эсе күчтүү иштеп жатпайбы! Болгондо дагы азыркы бийликтин өкүлдөрүнүн көз алдында иштеп жатат. 60 тыйын телефонго төлөп жатабыз деп кыйкырганбыз. Азыр деле ошол көрүнүш го. Элдин чыдамы менен азилдешип ойноо коркунучтуу. Ачкөздүктүн дагы чеги болуусу керек. Ал эми чоңдорубуз болсо жөнөкөй, жупуну эле күн кечиргендери дурус. Эмне үчүн Австриянын президенти бүгүн бийликтен түшүп, эртең мектепте мугалим болуп иштегени өөн көрүнбөйт? Мен өткөндө маршурттук таксиге түшүп баратсам бир аксакал киши «Мен сени абдан сыйлайм, бирок маршруткага түшпөчү, боорум ооруп атат» -деди. Мына биздин менталитет. Щвейцариянын өкмөт башчысы бийликтен кеткенден кийин май куюучу жайда оператор болуп иштесе өөн көрүнбөйт. Аң-сезимди өзгөртүш керек. Коммунисттик идеологиянын мага бир жаккан жери абдан катуу текшерүү болот эле. Каалайсыңбы, каалабайсыңбы райкомдун катчысы көчөдө эле эл менен кошо басып жүрчү. Гезитке бир фельетон чыкса башкарманын башы кетчү.

— Илимий даражалар боюнча эмнелерди айта аласыз?

— Илимдин кандидаты, доктору дешет. Экономика боюнча алганда жылына жүзгө жакын илимдин кандидаты, 20–30 илимдин докторлору пайда болот экен. Эмне экономикасы өсүп кеттиби Кыргызстандын? Тажикстан 1991-жылы эле Жогорку аттестациялык комиссиялык уюмдун функциясын Россияга берип коюшкан. Ошону ушул кезге чейин кармап турушат. Мен жардам берип илимий ишине жетекчилик кылган тажик физик жигит Бишкектен докторлугун жактап кеткен. Азыр ошол тажик Илимдер Академиясынын президенти болду. 2006-жылы докторлугун коргогон. Ошол жигит «Каныбек Осмоналиевич, кийинки учурларда тажиктер абдан көп педагогика, экономика, медицина ж. б. илимдер боюнча Бишкекке илимий даража жактаганга келе башташты. Ушунчалык тез бересиңер,»- деди. Мен күйгөн маселелердин бири ушул. Россия менен Казакстан ВАКты Билим берүү министрлигинин алдына койгон. Биз ВАКТы түз эле өкмөттүн астына коюп койгонбуз.

— Сулайман Кайыпов деген байкебиз түрктөрдүн окуу жайында ректор болду. Ошол жерден кадыр-барк күттү. Ошондой саналуу окумуштуулардын бири айласыздан Кытайда жүрөт. Мыйзам боюнча Кыргызстандын жараны ректор болуш керек дегенге карабастан түрк жараны ректор болуп олтурат. Биздин бийлик ордуна коё албай койбодубу…

— 2011-жылы ошол кездеги Билим берүү министри Түркияга кандайдыр бир иш сапар менен барып, ушул маселеге кол коюп келишет. Жакшынакай эле иштеп жаткан Кыргыз-Түрк «Манас» университетинин ректору түрк жараны болсун дешиптир. Ал Жогорку Кеңеште ратификациядан өткөндөн кийин гана күчүнө кирет. Ар кандай деңгээлде сөздөр берилгенби, мен анда тармактык комитеттин төрагасы болчумун, бизге документ келди. Бир келгенде мен «эч убакта андай болбойт» деп артка кайтардым. Ошентип талашып-тартышып жатып ратификациядан өткөрүп кетишти. Түрк жараны ректор болуп калды. Акыры айлам куруганда ротация болсун, 5 жыл Түркиянын андан кийин 5 жыл Кыргызстандын жараны болсун дедим. Ал дагы өтпөй калбадыбы. Азыр ошол депутаттардын кээ бирлери бүгүнкү Түркиянын саясий көз карашы бизге карата өзгөрө баштаганда «Агай сиз туура маселе көтөргөн экенсиз» деп телефон чалып калышат. Анда ошондой темп менен Славян университетине Россия жаранын ректор коёлу. Американын университети болсо өздөрү каалагандай чечип алышты.

— Сулайман Кайыповго окшогон кадрлардын бизге кереги жокпу?

— Кереги жок болгону үчүн сыртта жүрүшөт да. Ал киши көзгө көрүнгөн, аң-сезимибизге терең сиңген жогорку даражалуу инсан. Экөөбүз тең аны билет экенбиз күйүп айтып жатабыз. Бирок айтылбай, жөнөкөй көрүнгөн, жупуну мугалимдер абдан көп. Мисалы мени бир жылдан бери Тюмень университети тынбай чакырып келе жатышат. «Каныбек Осмоналиевич, сизге 3 бөлмө батир, 70 миң рубль айлык берели келиңиз» дешет. Ден-соолугума, жашыма карап кылчактап калып жатам. Анын үстүнө «Мурдагы министр бул жакта эмне тентип жүрөт» деген дагы кыргыздын эч кимге жарабаган сокур намысы мени кармап турат. Мен дагы кыргызмын да.

— Бийликке ким келсе эле жылтыраган жерлердин баарын жула качып атышат. Отунбаева бийликке келээри менен сиңдилери окуу жайдын бир бурчун жулуп алышты. Бул жерде мыйзам бузулдубу?

— Ошондой болду окшойт. Баса экөөбүз сөз кылган Сулайман Кайыповдун негизги маселеси ушул жерден башталган дешет. Балким каңырыш уккандырбыз. «Кыргыздарда коррупция көп болот экен. Менеджерлик сапаты али өнүгө элек тура. Келиңиз түрктөр өзүбүз алалы» деп бирөөсү айтса керек. Өзүбүздүн агабызды агалай албай, бирөөнүн агасын сагаалап олтурабыз.

— Албетте ушундай окуу жайлардын ачылганы жакшы, бирок алар билинбеген менен түрктөштүрүү саясатын жүргүзүп жатышат. Мындай окуу жайларды Өзбекстан, Казакстан эбак жапкан да?

— Мени менен 3–4 депутат болуп буга бир топ каршы турдук. “Түрктөр ректор болуп келсе кыргыз билим берүү стандарты толук кармалабы? Ансыз деле араң кармап турабыз” деп сурадым. Монголияга биз беш-алты депутат болуп иш сапар менен барып калдык. Монголиянын министри мага “Сиз комитеттин башчысы экенсиз. 1-класстан 4-класска чейин программаларыңар мага түшүнүксүз”- деди. Сиздерде кандай десем “Бизде 1-класстан 4-класска чейин негизинен эки гана предметти – монгол тилин жана адабиятын, тарыхын окутабыз. Себеби баарын жакшы кабыл алып, калыптана турган убагы ошол курак да баланын” дейт. Албетте математика, башка сабактар да кирет. Бирок, негизи жогорку эки сабак боюнча атайын сынак алышат экен. Эгер окуучу начар көрсөткүч берсе мугалиминин карьерасы аянычтуу чечилет.

— Текебаев менен Атамбаев чектен чыгып бири-бири менен согуша башташты. Аягы эмне менен бүтүшү мүмкүн деп ойлойсуз?

— Менимче бул экөөнүн ортосундагы талашуу Кыргызстандын келечегине, жакшы жашап кетишине эч кандай тийешеси жок. Экөөнүн ортосундагы эле кайым айтышуу. Эгерде экөө тең кыргыз элин сүйгөн жарандар болсо ачык чыгышып, сотко барышып чечишип алышса болот. Германиянын мурунку президенти досуна кандайдыр бир кредит алып бергени байкалып калып кызматтан кетти. Түштүк Кореянын, Бразилиянын президенттери деле ошондой болуп жатат. Менимче жогорку эки саясатчыларыбыз кыргызстандыктардын алдында өздөрүнүн эбегейсиз чоң жоопкерчилигин сезиши керек. Алар көп кан төгүлгөн жол менен бийликке келишкен, арбактардан коркуулары зарыл. Экөөнүн ортосунда чоң жоопкерчилик бар. Орто жолдо Кыргызстандын саясый ландшафтын жаман жагына карай өзгөртүп жатышпайбы. Канчалаган ресурстар кетип жатат. Аксакалдар, Эл баатырлары эмнеге унчугушпайт? Медеткан Шеримкулов бир аз аракет кылды. Мындай маселени аксакалдар дөбөгө олтуруп эле чечип коюшчу. Экөөнүн маселеси болбогон нерсе. Алар мамлекеттик саясый система, экономика менен билим берүү, илим тармактарын көтөрүү боюнча урушушса, анда баарыбыз колдомокпуз. Алдыда мамлекетибиздин тагдырын чече турган президенттик шайлоолор турат. Эл аман болсо деген эле тилек менен жашап келем.

Булак: “Жаңы ордо“