КООМ

Документте Кыргызстанга “Жүк-200дү” жеткирүүнү каржылоо ишин Тышкы иштер министрлигинин Тышкы миграция департаментинен Эмгек, социалдык камсыздоо жана миграция министрлигине караштуу Жарандарды чет өлкөлөргө ишке орноштуруу борборуна өткөрүп берүү сунушу жазылган.

Мындан тышкары “Жүк-200” жеткирүү үчүн мамлекет тарабынан бир жолу берилүүчү жардам акчанын көлөмүн өзгөртүү сунушталууда. Ага ылайык, чет өлкөлөрдөгү ритуалдык кызматтардын баасына жана алар менен Кыргызстандын ортосунда аба байланышынын бар-жоктугуна жараша жардамдын суммасы 39 мамлекет үчүн көбөйүп, төрт мамлекет үчүн азайтылат.

Ошондой эле “эгер Кыргызстандын укук коргоо органдары чет өлкөдө каза болгон жарандын тиешелүү мекемелердин уруксатысыз куралдуу кагылышууларга же согуштук аракеттерге катышканын ырастаса”, алардын сөөгүн мекенине жеткирүү үчүн мамлекеттен жардам акча бөлүп бербөө сунушталууда. Негиздеме-маалымкатта Кыргызстандын мыйзамдарында өлкө жарандарынын “башка мамлекеттердин аймактарындагы куралдуу жаңжалдарга же согуштук аракеттерге катышуусуна” тыюу салынары белгиленген.

Буга чейин Украинадагы согушта Кыргызстандын 10 жараны каза болгону ырасталган. Алардын ичинен сегиз кишинин сөөгү Кыргызстанда жерге берилген. Бул жарандардын сөөгүн мекенине жеткирүү үчүн кенемте төлөнгөн-төлөнбөгөнү боюнча так маалыматтар жок.

“Чет өлкөлөрдө каза болгон кыргыз жарандарынын сөөгүн мекенине жеткирүүгө байланышкан чыгымдарды жабуу чаралары тууралуу” токтомдун азыркы редакциясына ылайык, Орусиядан кыргызстандыктардын сөөгүн алып келүү үчүн аймагына жараша 70 миң рублден 120 миң рублге чейин кенемте төлөнөт. Сунушталып жаткан долбоордо бул сумманы 80 миң рублден 130 рублге чейин көбөйтүү каралган.

2023-жылдын алты айында чет өлкөлөрдөн мекенине 297 кыргызстандыктын сөөгү алып келинген. Былтыр бир жыл ичинде Кыргызстанга 350 “Жүк-200” жеткирилген. Алардын 200дөн ашууну Орусияда каза болгон жарандар.

“ТикТокту жабуу боюнча биздин чечим күчүндө. Санариптик өнүктүрүү министрлиги бул ишти алып барышы керек болчу. Бирок техникалык жактан кыйынчылыктар болуп жатат. Биз ТикТоктогу тэгдерди аныктап, тизмесин министрликке бергенбиз. Бул иш азырынча жыйынтыктала элек”, – деди Ибрагимов.

Ал ТикТоктун жетекчилиги менен да сүйлөшүүлөр уланып жатканын, платформага каттоосуз кирүүгө тыюу салуу, жаш курагы боюнча чектөөлөрдү киргизүү сыяктуу талаптар коюлганын айтты. Ибрагимов азырынча Тикток коюлган талаптарды аткара электигин, алар менен байланыш уланып жатканын кошумчалады.

Бул боюнча Санариптик өнүктүрүү министрлиги комментарий бере элек.

30-августта Маданият, маалымат, спорт жана жаштар саясаты министрлиги Кыргызстанда ТикТокту колдонууга тыюу салган чечим кабыл алган. Мекеме буга соңку учурда бул социалдык тармак балдардын психикалык өнүгүүсүнө, саламаттыгына терс таасир тийгизип жатканына кабатырланган кайрылуулар көбөйгөнүн негиз кылган.

Министрликтин мындай чечими социалдык тармактарда кызуу талкууланып, аны “сөз эркиндигин чектөө” деп сыпаттагандар да болгон.

Тиркеме 2016-жылы Кытайда чыккан. Кийинки жылы ByteDance компаниясы эл аралык версиясын сунуш кылган. 2019-жылы тиркеме 693 миллион жолу орнотулса, 2020-жылы 850 миллионго жеткен. 2021-жылдын аягындагы статистикага караганда, айына платформаны 1,2 миллиард киши активдүү пайдаланып келген. Кытайда күнүнө 600 миллион киши ТикТокко кирип турат.

Популярдуу тиркеме былтыр 11 миллиард доллардай киреше тапкан. Мурунку жылы бул көрсөткүч 4,6 миллиард доллар болгон.

АКШда айрым мыйзам чыгаруучулар ТикТокко толук тыюу салуу демилгесин көтөрсө, Европа Биримдиги платформаны кызматтык телефондордон алып салууга көрсөтмө берген.

Батышта тиркемеге ээлик кылган кытайлык ByteDance компаниясы колдонуучулардын жеке маалыматтарын, өкмөттүк купуя сырларды Кытай бийлигине өткөрүп берип, платформаны жалган маалымат таратуу үчүн пайдаланып кетиши ыктымал деп чочулашат.

Мекеме билдиргендей, Интернеттеги маалымат мейкиндигине мониторинг жүргүзүлүп, бул сайтта Министрлер кабинетинин төрагасы Акылбек Жапаровдун ар-намысына, кадыр-баркына жана ишкердик беделине шек келтирүүчү макала жарыяланганы аныкталган.

“Министрлик Nazarnews.org сайтына ошол маалыматты алып салуу тууралуу эскертүү жөнөткөн. Эскертүү аткарылбаганына байланыштуу мыйзамдын талаптарына ылайык аталган сайт ээсине карата маалыматты өчүрүп салуу тууралуу чечим Санариптик өнүктүрүү министрлигине караштуу Байланыш тармагындагы жөнгө салуу жана көзөмөлдөө кызматына жиберилген. Министрлик жөнөткөн чечим аткарылган эмес”, – деп айтылды маалыматта.

11-октябрда Nazarnews.org сайтына “Акылбек Жапаров качан “каралар” сыяктуу кечирим сурайт болду экен?” деген макала жарыяланган. Анда Жапаров тууралуу “Кыргызстанды 32 жылдан бери тоноп, ичип-жеген коррупционер аткаминерлердин ар бирин кечирим суратып, болгон мүлкүн мамлекетке конфискация кылса, эл колдомок” деп жазылган.

Өкмөт башчы өзү бул боюнча пикирин билдире элек.

13-октябрда министрлик сайт ээсине жөнөткөн катта аталган маалымат сайттан “Анык эмес (жалган) маалыматтан коргоо жөнүндө” мыйзамдын 3-беренесиндеги “Кыргызстандын интернет мейкиндигинде анык эмес (жалган) маалыматты жайылтууга жол берилбейт” деген нормага байланыштуу алынышы керек экени белгиленген.

2021-жылы кабыл алынган, Жогорку Кеңештин экс-депутаты Гүлшат Асылбаева автор болгон, “фейктер жөнүндө” деген атка конгон бул мыйзамды аткаруу милдети Маданият, маалымат, спорт жана жаштар саясаты министрлигине жүктөлгөн.

Эгер кимдир бирөө кайсы бир сайт фейк маалымат жарыялаганын айтып арызданса, ал сайт соттун чечимисиз эле бөгөттөлүп коюлат.

Мыйзам сунушталгандан бери бир топ талкуу, сын жаратып келе жатат. Жарандык активисттер жана укук коргоочулар, эркин журналисттер каршы болуп, азыркы мазмунунда ал фейктерге каршы эмес, эркин медиага каршы иштеп жатканын белгилешкен.

Башкача айтканда алар расмий каттоосу жок жарым жылда 90 күн гана жүрсө болот. Андан ашык жүрүү үчүн чет элдик жаран Кыргызстанга келген максатына (үй-бүлөсүнө кошулуу, окуу, иштөө ж.б.) жараша өлкөдө жүрүүгө уруксат берчү документтерди алууга милдеттүү. Андай документтерге: жашаган жерине каттоого туруу, узак жашап турууга уруксат, убактылуу жашоого уруксат, ошондой эле “Кайрылман” же “Мекен-карт” кирет.

ЕАЭБге мүчө – Армения, Беларус, Казакстан, Орусиядан тышкары Тажикстандын, Грузиянын, Азербайжандын жана Молдованын жарандарын каттоо алты айдан ашпаган мөөнөткө жүргүзүлөт.

“Чет өлкөлүк жарандардын жашы жете элек балдарын жана жарандыгы жок адамдарды каттоо алардын ата-энелерин, камкорчуларын жана башка мыйзамдуу өкүлдөрүн каттоо менен бир убакта жүзөгө ашырылат. Тиешелүү документтерди тариздөө боюнча чет элдик жарандар калкты тейлөө борборлоруна (КТБ) же 119 телефонуна кайрылса болот” деп жазылган маалыматта.

Кыргызстан ЕАЭБге 2015-жылдан бери толук кандуу мүчө.

“Кыргызстандын Алматыдагы консулдугуна рахмат. Агам чек арадан өтүп келатып “Кыргызстан” деп кыйкырып, баарыбызды ыйлатты. Азыр жаныбызда. Эми апасы, бир туугандарынын жанында болот”,- деди Рыскелдиева.

Бул тууралуу “Новая газета Европа” басылмасы укук коргоочуларга таянып жазды. Агенттик алардын ысымдарын коопсуздуктан улам жарыялаган эмес.

Анда АКШ, Британия, Евробиримдиктин өлкөлөрүнө көп жолу жана узак мөөнөткө виза ачтырган индиялык жана кытайлык жарандар Кыргызстанга бир жумалык мөөнөттө визасыз режим менен кире алары жазылган. Кайра кирүүнү каалагандар Кыргызстандан чыгып кеткенден 21 күн өткөндөн кийин кайра кирсе болот.

Ошондой эле Кытайдын Гонконг жана Макао тургундарына 30 күндүк визасыз режим берилет, бирок кайра учуп кетүүгө авиа билети болушу шарт. Кайра келүүнү каалагандар болсо Кыргызстандан чыгып кеткен күндөн кийин 30 күндөн соң кире алат.

Чечим туристтик агымды көбөйтүү жана Кыргызстандын инвестициялык, ишкердик багытын жакшыртуу максатында кабыл алынганы жазылган.

Буга чейин Министрлер кабинетинин төрагасынын орун басары Эдил Байсалов журналисттерге берген маегинде Кытайдын айрым жарандарына виза берүү коопсуз экенин, тиешелүү органдар ар бирин көзөмөлгө алып турарын билдирген.

Кытай менен Кыргызстандын ортосундагы визаны жокко чыгаруу боюнча сүйлөшүүлөр жүрүп жатканы тууралуу быйыл майдын башында маалым болгон. Тышкы иштер министри Жээнбек Кулубаев Кытайдын тышкы иштер министри менен Сиань шаарында жолукканда бул маселе талкууланганын 3-майда парламентте билдирген.

Май айында коңшу Казакстан менен Кытай лидерлери эки өлкө ортосунда визасыз режим киргизүү тууралуу макулдашууга кол коюшкан.

Документке ылайык, казакстандыктар Кытайда, ал эми кытайлыктар Казакстанда чек арадан кирген күндөн тартып 30 күндөн ашпаган мөөнөттө (жалпысынан 180 күндүн ичинде 90 күн) визасыз жүрө алат.

11-сентябрдан баштап кытай жарандары үчүн Грузия да визасыз режим киргизген.

“Мындай буйрук 3-октябрда социалдык жактан маанилүү өнүм болгон нан жана дан азыктарынын баасынын кымбаттап кетишине жол бербөө үчүн Министрлер кабинетинин 8-сентябрдагы токтомуна ылайык, Монополияны жөнгө салуу кызматынын кайрылуусунун негизинде кабыл алынды”,- деп жазылган маалыматта.

Өткөн айда Жогорку Кеңеште бир катар депутаттар нандын кымбатташы тууралуу маселе көтөрүп, тиешелүү органдарды чара көрүүгө чакырган.

Анда Монополияны жөнгө салуу кызматынын өкүлү жагдайды казак унунун баасы көтөрүлгөнү, коңшу мамлекеттен келген ундун көлөмү азайганы менен түшүндүргөн.

Улуттук коопсуздук комитетинин төрагасы Камчыбек Ташиев ун-нан кымбаттаганы тууралуу маалыматты жокко чыгарган. Ал Фейсбуктагы баракчасына өкмөт кошумча чараларды көрүп жатканын жазган.

“Ундун баасы боюнча көтөрүлүп кетти деп “хайп” кармаган депутаттарга айтарым: баа көтөрүлбөйт, мамлекетте кошумча чаралар көрүлгөн. Туура, казак унунун баасы көтөрүлдү, ал бизден көз каранды эмес жана элибизге эч кандай зыян алып келе албайт. Жакын арада мындан да төмөндөшү мүмкүн, себеби арзан баада камдап койгон буудайларыбыз кийинки түшүмгө чейин жетет”, – деген Ташиев.

Март айында Улуттук статистика комитети 2017-2022-жылдар аралыгында дан азыктарынын баасы 51,1% кымбаттаганын билдирген.

Кыргызстан буудайды негизинен Казакстан менен Орусиядан алып келет. Мурда эки өлкөнүн буудай импортундагы үлүшү дээрлик теңме-тең болчу, Орусиядан 55%, Казакстандан 45% келчү. 2022-жылы бул көрсөткүч кескин өзгөрүп, Орусия 97%, Казакстан 3% үлүшкө ээ болгон.