КООМ

Алар салык төлөөдөгү жаңы эрежелер – товардык-транспорттук коштомо кагаздын электрондук түрү (ЭТТН), көзөмөл-кассалык аппараттарга (ККМ) жана соода ишмердигине бирдиктүү салык киргизүүгө каршы экенин билдирүүдө.

Нааразы болгондор тамак-аштын дүң соодасы үчүн жаңы киргизилген салык мыйзамы шайкеш келбегенин айтып, “бийлик талап кылгандай суммадагы киреше таппайбыз” деп жатышат.

Алар салык саясаты боюнча талаптарын Жогорку Кеңештин депутаты жана президенттин угуусун талап кылышты. Акцияга чыккандарга Салык кызматынын төрага орун басары Ислам Кыдыргычев чыкты. Бирок акциянын катышуучулары депутаттар талаптарын укпаса, акция Жогорку Кеңештин имаратынын алдында уланарын айтышты.

Быйыл 1-январдан тартып Кыргызстанда соода-сатык менен алектенген ишкерлердин товарында товардык-транспорттук коштомо кагаздын электрондук түрү болушу шарт, буга чейин кагаз түрүндөгүсү колдонулуп келген. Ал үчүн соодагер Салык кызматынын маалыматтык системасынан “жеке кабинет” ачып, ар бир товарынын коштомо кагазын электрондук түрдө тиркеп турушу керек. Ишкерлер буга чейин да жаңы салык эрежелерине нааразы болуп бир нече ирет акцияга чыгышкан.

Министрлер кабинети салык саясатын реформа кылуудан 2022-жылы 207 млрд. 901,6 млн. сом салык жана камсыздандыруу төгүмдөрүн чогултканын, бул белгиленген пландан 3,7 млрд. сомго көп экенин кабарлаган.

Электрондук товардык-транспорттук коштомо кагаз (ЭТТН) – бул жөнөкөй тил менен айтканда, товарларды жөнөтүүчү, алуучу тарап жана жеткирген автоунаа жөнүндө маалыматтарды камтыган электрондук документ. Өкмөт бул товарларды көзөмөлдөөгө, атаандаштыкка шарт түзүп аткезчилик жана контрафакттык товарларды ташууга бөгөт коёрун билдирүүдө.

Анда ал мурда Беларуста Андрей Ковалев деген ат менен жашаганын, бийликтин куугунтугуна байланыштуу ал жактан качып чыкканын, 2017-жылы Украинада качкын макамын, андан кийин жарандык алып аты-жөнүн Владимир Кадария деп өзгөрткөнүн билдирген. Катта ал Кыргызстандын Башкы прокуратурасы Беларустун аны экстрадициялоо тууралуу өтүнүчүн канааттандырганын жазган. Беларус бийлиги ага “Компьютердик маалыматты модификациялоо жолу менен мүлк уурдаган” деген айып такканын билдирген. Беларуста өмүрүнө коркунуч жаралгандыктан, Украинадан качкын макамын суроого мажбур болгонун айткан.

Адвокат Автандил Алимжанов Кадариянын кайрылуу жолдогонун ырастады.

Анын айтымында, украин жараны былтыр августта Кыргызстанга келип, сентябрда Беларустун өтүнүчүнө байланыштуу эки айга камакка алынган. Камакта жатканда Эмгек, социалдык коргоо жана миграция министрлигине качкын макамын алуу үчүн кайрылып, 2022-жылдын 9-декабрында аны качкын деп таануу боюнча арызы катталды деген күбөлүк берилген. 12-декабрда Биринчи май райондук соту Башкы прокуратуранын маалыматынын негизинде экстрадициялоо чечимин чыгарган.

Адвокаттар доо арыз менен кайрылган Бишкек шаардык соту 15-февралда райондук соттун чечимин күчүндө калтырган.

Башкы прокуратуранын басма сөз катчысы Сирожидин Камалов бул маселе боюнча чечим Кыргызстандын Жазык кодекси жана Кишинев конвенциясына ылайык кабыл алынганын айтуу менен чектелди.

Буга чейин БУУнун Адам укугу боюнча жогорку комиссиариатынын Борбор Азиядагы өкүлү Фабио Пиана жана БУУнун Качкындар агенттигинин Борбор Азиядагы өкүлчүлүгүн жетектеген Ганс Дридрих Шоддер башкы прокурор Зулушевге кайрылып, Кадарияны экстрадициялоо чечими эл аралык конвенция менен жергиликтүү мыйзамды бузуп жатканын эскертип, аны жокко чыгарууга чакырышкан.

Президенттик администрация Кадариянын кайрылуусуна комментарий бере элек.

Кеп Сочидеги “Королевский парк” турак жай комплексинде курулган 2600 чарчы метр аянттагы пентхаус жөнүндө болуп жатат. Анда бассейн, кинотеатр, патио, атүгүл тик учак коно турган аянтча да бар. Пентхаустун дизайны Валентин Юдашкинге таандык. 2021-жылы пентхаус “Орусиядагы эң чоң батир” деп таанылган.

“Проект” аныктагандай, 2011-жылы пентхаусту Олег Руднов өзүнө каттаткан. Кыймылсыз мүлктүн акчасы президенттик “капчыктан” – Кипрдеги Ermira офшорунан келип түшкөн. Руднов пентхаусту курулушчу белгилеген баадан беш эсеге арзан, 90 миллион рублга сатып алган.

Басылманын өз булагы Рудинов бул пентхаусту Кабаева үчүн сатып алганын ырастайт. Бул арада пентхаустун жанындагы эки батир Кабаеванын чоң энеси Анна Зацепилинга катталган.

“Проект” долбоорунун кабарчысы сатып алуучу катары бул үйдөн батирлерди саткан эки риелтор менен жолуккан. Алар пентхаус Кабаеванын жеке менчигинде экенин угушканын айтышкан.

Иликтөөчүлөрдүн эсеби боюнча Алина Кабаеванын бардык кыймылсыз мүлктөрүнүн наркы 120 миллион долларга жакындады.

1-мартта Бишкектин эски аянтында техниканы салтанаттуу түрдө тапшыруу аземи өтөт.

Маалыматка караганда, өрт өчүрүүчү унаалар эки өлкө президенттеринин буга чейинки макулдашуусунун негизинде грант катары берилди.

1-февралда президент Садыр Жапаров Өзгөчө кырдаалдар министрлигине Кытайдан грантка келген 100 даана техниканы тапшырган. Алардын 85и өрт өчүрүүчү автоунаа болгон.

“Бүгүн Украинадагы согушка бир жыл толду. Ошол жерге согушта каза болгондорду эскерүү үчүн келишкен экен. Колдорунда украин желеги бар окшойт. Азыр жактоочу кетти. Алар кимдер экени белгисиз. Бирок, милициянын бул кылганы туура эмес. Эми курман болгондорду эскерип, гүл койгонго уруксат жокпу?”, – деди Абдирасулова.

Ал кармалгандар Биринчи Май райондук ички иштер бөлүмүндө экенин билдирди. Милициядан бул боюнча маалымат даярдалып жатканын кабарлашты.

Бүгүн, 24-февралда Эмен багындагы скульптор Сенкевичтин “Жер – биздин үй” деген эмгегинин жанында Украинада каза болгондорду эскерүү иш-чаралары өткөрүлөрү айтылган.

Орусиянын Украинага толук масштабдуу аскердик чабуулу 2022-жылдын 24-февралынын таңынан бери уланууда. Орус күчтөрү негизги аскердик жана жарандык инфраструктурага абадан сокку уруп, аэродромдорду, аскер бөлүктөрүн, мунай кампаларын, май куюучу жайларды, чиркөөлөрдү, мектептерди жана ооруканаларды талкалап жатат. Артиллериядан, ракеталык системалардан жана баллистикалык ракеталардан турак жайларды аткылашууда.

Бир катар Батыш өлкөлөрү, анын ичинде АКШ жана Евробиримдик Орусияга каршы санкцияларды күчөтүп, Москванын Украинадагы баскынчылыгын кескин айыптап келатат.

Орусия Украинага каршы агрессивдүү согуш жүргүзүп жатканын четке кагып, аны “демилитаризациялоо жана денацификациялоо” максатын көздөгөн “атайын операция” деп атайт.

Анын айтымында, жалпысынан 89 миңден ашуун арыз түшкөн, аларды райондук акимчиликтерде түзүлгөн атайын комиссиялар карап жатышат. Соңку маалымат боюнча, 12 миң 441 техникалык паспорт берилди.

2021-жылдын 18-ноябрында Бишкектин четиндеги конуштардын биринде жашаган тургундар Өкмөт үйүнүн алдына митингге чыгып, жер тилкелерин мыйзамдаштырууну талап кылышкан. Алар менен жолуккан президент Садыр Жапаров тийиштүү адистер менен иш жүргүзүлүп жатканын, бул процессти 2022-жылдын 1-апрелине чейин жыйынтыктоо керектигин белгилеген жана мындан ары жер басып ала тургандар болсо жоопко тартыларын айткан.

Натыйжада “Жер-укуктук мамилелерди жөнгө салуу жөнүндө” деген мыйзам ошол жылдын 17-мартында Жогорку Кеңеште кабыл алынып, 5-апрелде ага президент кол койгондон кийин күчүнө кирген. Мыйзам 2021-жылдын 1-декабрына чейин үй салынып калган жер тилкелерин камтыйт.

Юстиция министрлигинин маалыматына караганда, жер мунапысы алкагында 142 миң 337 тилке, башкача айтканда, 29 миң 872 гектар жер трансформация болору каралган.

Кыргызстан боюнча миңдеген гектар жер кагаз бетинде айдоо аянты катары көрсөтүлгөнү менен чынында там салынып, конуштар пайда болгон. Алардын көбүн 2010-жылы бийлик алмашуудан кийинки башаламандык учурунда басып алып, кийин ар кимге сатып жиберишкен.

Мындан тышкары Кыргызстанда 2021-жылы 15-августта “Жер тилкелерин которуу (трансформациялоо) жөнүндө” мыйзамга өзгөртүү киргизүү тууралуу” мыйзам күчүнө кирген. Ага ылайык, 1,5 миң гектар жерге документ берилери айтылган.

Мындан сырткары АКШдан Кыргызстанга канаттууларды жана канаттуулардын этин алып келүүгө убактылуу чектөө да жоюлду.

Айыл чарба министрлигинин алдындагы Ветеринардык кызмат Өзбекстанга жана АКШга байланыштуу чектөө чараларын былтыр сентябрь айында киргизген.

Ушул тапта башка мамлекеттерден азык-түлүк ташып келүүгө байланыштуу дагы бир нече убактылуу чектөө сакталып турат. Анын ичинде Орусиянын Оренбург облусунан шарп ылаңына кабылган мал жандык жана андан алынган азыктарды, Бурятия, Башкортастан субъектилеринен (РФ) дерматитке чалдыккан мал азыктарын ташып келүүгө тыюу салынган.

Казакстандын Караганды облусунан ылаңдаган малдын азыктарын, Индиянын үч штатынан нодулярный дерматитке сезгич мал жандыктардан алынган азыктарды алып келүүгө чектөө бар. Ооганстандан дээрлик бардык жаныбарларды жана Монголиядан бодо мал менен кой-эчки ташып келүүгө чектөө киргизилген. Бул чаралар былтыр ар кайсы убактарда кабыл алынган.

Өзүн Адина Камбарова деп тааныштырган ишкер журналисттерге кайрылып, жүздөй адам чогулганын, алар өкмөткө салык боюнча жаңы эрежелерге каршы экенин билдирип чыгышканын айтып берди:

“Чупа-чупстан, пирожкиден баштап баарын электрондук кылып системага киргизишибиз керек экен. Касса менен ЭТТНдин чеги бирдей болушу керек деп жатышат. Эгер бир сом айырма болсо да, чек чыгарбай койсок да айыппул салышат. Товарды базардан алсак, анын төрт процентин биз төлөп калат экенбиз. Патент баасын да эки эсе көбөйтүп, ККМ да колдоносун деп коюшуптур. Биз азык-түлүк, тамак-аш сатабыз, анын кээ бир түрлөрү мөөнөтү өтүп кетсе жарабай калат”.

Быйылкы жылдан тартып Кыргызстанда соода-сатык менен алектенген ишкерлердин товарында товардык-транспорттук коштомо кагаздын электрондук түрү (ЭТТН) болушу шарт, буга чейин кагаз түрүндөгүсү колдонулуп келген. Ал үчүн соодагер Салык кызматынын маалыматтык системасынан “жеке кабинет” ачып, ар бир товарынын коштомо кагазын электрондук түрдө тиркеп турушу керек. Ансыз товарын алып өтө албайт.

Салык кызматы жаңы талаптын максаты ачыктыкты жана айкындуулукту камсыз кылуу экенин билдирип, “Көп ишкерлер 1-2 миң сомго патент сатып алып коюп, 30-40 миллион сомго товар сатып, өкмөттү алдап келишкен. Аны биз далилдей албай калган учурлар бар. Эми электрондук-товардык жүгүртүү болгондо ишкерге товар келгенде биздин базага автоматтык түрдө маалымат түшөт. Бардык салык төлөөчүлөр бирдей төлөшү керек” деген комментарий берген.

Салык төлөөнүн жаңы эрежелери майда ишкерлерди убарага салып жатканы Жогорку Кеңеште бир нече жолу айтылган. Депутаттар салык кызматы өзү даяр эмес болгондуктан ишкерлер кыйналып жатышканын белгилешкен.