САЯСАТ

— Кожобек Жайчыбекович, СДПК фракциясы кечээ бир аз айтышып кеттиңиздер. Ички акыбал жакшы элеби деги?

— Кыргызда “казан-аяк кагышат”- деп коюшат. Эрди-катын деле жакшынакай жашап жатып урушуп кетип анан элдешип алышат эмеспи. Эми бир фракцияда 38 депутат болсок. Андай учурда ар кандай көз караш, тартышуу, бири-бири менен кайым айтышуу болбойт деген түшүнүк жашабаш керек деп ойлойм. Бул нерсе болуп турчу жана болуп жаткан нерсе. Көпчүлүк болгон жерде пикир келишпестик болуп кетет. Күтүлбөгөн жерден ушундай окуялар болуп кетиши мүмкүн. Кечээ деле Жанар Акаев туура эмес сүйлөп менин атымды атады. Негизи депутаттар мисал кылып жатканда кимдир бирөөнүн атын айтканга укугу жок. Ошондуктан кечээ Жанарга мен эскертүү бердим. Сүйлөп жатканда депутаттар же коллегалар деп айтканда ар ким өзүнө алып эле ар кандай сөздөрдү айтып жиберишүүдө. СДПКнын ичинде Чыныбай Акунович парламенттик жыйынды алып барып жатканда келишпестик болуп кетүүдө. Негизи төрагалык кылып жатканда СДПКнын ичиндегилер төраганы мынчалык сындабай, андай иштерди фракциянын ичинде айтса жарашмак. Ошондуктан мындай нерсе коомчулукка терс көрүнүш катары көрүнүп калды.

— Кимдир бирөөнүн атын атабайм дегениңиз менен өткөн жыйындардын биринде Өмүрбек Чиркешовичке “чыгыңыз бул жакка деп президентке кыйкырып жатасыз. Разборщиксизби?”-деп ал кишинин атын атап эле кыйкырбадыңыз беле трибунадан. Жарым саат өтпөй коридордо ээрчишип кофе ичип калыпсыздар. Уят боло элегимде жайгарайын дедиңизби?

— Мен Өмүрбек Чиркешович менен каттуу урушкан жокмун. Аны 25 жылдан бери саясатта келе жаткан күчтүү адам деп билем. Анын Алмаз Шаршеновичке теледен “Алмаз Шаршенович, чык, экөөбүз сүйлөшөбүз. Сенин да күнүң бүтөт, сүйлөшүп коём”-деп саясаттын тили менен эмес, бандиттин тили менен кекетип айтканына эскертүү кылдым. “Өмүрбек Чиркешович, сизди сыйлап урматтайм. Бирок ажону эл шайлаган. Сиз эртең ажо болуп калсаңыз, сиздин наамыңызга бирөө ушинтип жатса туура болобу? Президентти мындай деп айтпагыла. Сиз разборка кылбай туура сүйлөңүз”- десем ал киши туура кабыл алып “Кожоке, эми сенин сөздөрүңдөн кийин уялып да калдым. Эскертүүңдү эсиме алам”-деп айтты.

— СДПКнын же президенттин дарегине кимдир бирөө терс пикира айтса эле биринчи сиз чыга калып коргоп баштайсыз. Ушунчалык жагалданасызбы? Эркекче жүргөн кишиге жагалданмай уят эмеспи?

— Эч качан жагалданган жокмун. Эч кимди коргобойм дагы. Эгерде биздин фракцияга же президентке айтылган сын-пикирлер болуп калса лидер жооп бериш керек. Лидер же орун басары жооп бербей карап олтуруп калышса, мен эч качан чыдай албаймын. Акыйкат сүйлөгөндү жакшы көрөм. Чыңгызхандын да башын алганча жигиттери жанында турушкан, сатышкан эмес. Ошол сыяктуу түз калыс айтууга милдеттүүмүн, Ошондуктан кеп жагалданып чыга калгандыкта эмес, эч ким сүйлөбөсө жооп кайтарууга ар дайым даярмын.

— Мурунку лидериңиз Кулов менен мамилеңиз кандай? Ал кишини сатып кеткендердин катарында болуп калбадыңызбы? Депутат кылып парламенттин босогосун биринчи жолу аттаткан партияны таштай качып, бийликтин шинелине кирип алдыңыз. СДПКга сизди ким чакырды? Алмаз Шаршеновичпи же башка депутаттар себепчи болдубу?

— Феликс Шаршенбаевичке мен эки дүйнөдө ыраазымын. 5-чакырылышка Ооган согушунун ардагерлери депутат болууга кирели десек эч ким кабыл албай, бейиши болгур Нурлан Төрөбеков менен ар кайсыл партияларга кирип чыкканбыз. Темир генерал эмеспи, ушул түшүнөөр деп Феликс Куловго барсак бизди туура кабыл алып, блок болуп чогуу иштедик. Биздин ишибизди баалап эки орун берди. Ошондо Нурлан Төрөбеков экөөбүз депутат болуп келгенбиз. Феликс Шаршенбаевич 6-чакырылыштын депутаттарын шайлап жатканда жарышка аттанып чыкса аны менен кошо келмекмин. Тилекке каршы алар жарышка чыкпай калышты. 2010-жылы коалиция кулап, саясий абал олку-солку болуп жатканда “Ар-Намыс” фракциясынан он депутат Алмаз Шаршеновичтин, тагыраагы СДПКнын позициясын колдогонбуз. Ошондо бизге ыраазы болгон Алмаз Шаршенович “Кожобек Жайчыбекович биз менен шайлоого барса болот”-деген өзүнүн ишенимин берген. Ошондуктан мен СДПК менен шайлоого аттанып, кайрадан шайланып келдим.

— Кийинки шайлоодо “Ар-Намыс” кайра шайлоого аттанса алар менен чогуу келет турбайсызбы? Туура эле түшүндүмбү?

— Адам деген байкап туруш керек. Кайсы партияга өттүңүз, анан сатып кеттиңизби деп кыжаалат кылган суроолорду токтотсоңор жакшы болот эле. Бир жылдын ичинде үч-төрт партияга кирип чыккан эргулдар деле арабызда депутат болуп жүрүшөт. Мисалы СДПК фракциясы бүгүнкү күндө позициясын кармап, программаларын туура алып барса мен дагы көз карашымды туура кармайм. Көз караштарыбыз келишпей калгандан Кудай сактасын деш керек. Мисалы менин жеке көз карашым бар. Эгерде менин оюма туура келбей, элге каршы нерселер болуп жатса оюмду сөзсүз айтам.

Булак: “Жаңы ордо”

— Жанар, кечээ КТРге каттуу асылып, жетекчиси менен да кайым айтыша түшкөндөй болдуң. Илим Карыпбековдун иш алып баруу системасы жакпай жатабы?

— Кечээ КТРге көп деле асылып катуу айткан жокмун. Менимче КТРдин жетекчиси Илим Карыпбеков өзүнүн менеджерлигин көрсөтүп, колунан келишинче жакшы иштерди жасап жатат. КТРдин көптөн бери оңолбогон имараттарын оңдоду, техникалык жактан жакшыртты, бюджетин көбөйтүүгө жакшы иштерди жасады. Чыныгы менеджерлигин көрсөтө алды десем жаңылышпайм. Илим Карыпбековду КТРден кийин башка мамлекеттик кызматтарга тартып, менеджерлик кызматын пайдаланыш керек деп ойлойм. Ал эми КТРдин маңызы жагынан мен эмес элде, депутаттардын арасында суроолор көп. Бул жеке Илим Карыпбековдун эркинен көз каранды эмес деп ойлойм. Ал колунан келишинче аракет кылып жатат.

— Абдил Сегизбаев менен кечээ пикириңер келишпестигин байкадык. УКМКнын төрагасы сени жаш бала сыяктуу ормон опузага салганы байкалды. Териккениң жокпу?

— Абдил Сегизбаевдин мага болгон оройлугун деле байкаган жокмун. Кечээки абалда бир аз эмоция менен жооп берип жатты деп ойлойм. Мага болгон өзүнүн оюн айтты, мен да оюмду айттым. Бул жерден эч кандай трагедия көрбөдүм. Абдил Сегизбаев дагы өзүнүн милдетин аткарып жүрөт. Улуттук коопсуздук кызматын башкарып, биз билбеген далай коркунучтарды, терроризм сыяктуу кырдаалдарды эске алып жооп берип жаткандыр. Мен ага эч кандай таарынган жокмун.

— Экөөңөрдүн мамилеңер мурда-кийин бар беле?

— Саламыбыз түз, мурда-кийин пикирибиз дагы келишпей калган кырдаал деле түзүлгөн эмес. Мамилебиз жаман эмес болчу.

— Президенттин сен тууралуу “балашка” парламенттик шайлоо учурундагы абалы эсинен чыгып калган го. Каражатын биз көтөрүп бергенбиз”-деген сөзүнө жооп бербей, соцбаракчаңа Шайлообек Дүйшеевдин ырын илип койдуң. Кийин “компьютерге жетсем мындайларга жооп берем”-деп жазып жатып эле жок болуп кеттиң?

— Жалданып, жагалданып интернетте иштеген атайын топтор бар эмеспи. Мен ошолорго компьютерге жетсем жооп берем деп айттым. Президенттин өзүнүн пикири, ал киши эмнени айтканын өтө жакшы түшүнгөн жокмун. Балким адашып калды го деп ойлойм.

— Азыр президент менен мамилең жакшы элеби?

— Жакшы эле, мага болгон мамилеси өзгөргөнүн байкаган жокмун. Президентке жагыныш үчүн аны тынбай мактап, кошомат кылып, “Сиз абдан туура айтып, иштеп жатасыз” деп мактап турсак деле болот. Мен президентти мактап, кошомат кылуу жолго эч качан барбайм. Алмазбек Шаршеновичти мактап, кошомат кылып жаткандар жетиштүү. Биздин милдет туура сөздү айтып туруу. Аны президент кандай кабыл алат, өзүнүн иши. Сиз айтып жаткан окуядан кийин президент менен жолугуша элекмин.

— Партиялаштарың сага шайлоодо ордун бошотуп бергем деп чыгышты. Буга кандай жооп айтасың? Ким сага ордун бошотуп берди эле?

— Ар бир адамдын өзүнүн пикири бар. Мындай учурда эмоцияга алдырып жазып коюшат да. Шайлоо бүткөндөн кийин адамдар ар кандай айта берет. Шайлоонун убагында бир күн тыным албай иштегенибизди баарыбыз жакшы билебиз. Шайлоо өткөндөн кийин бүткөн ашка сынчы көп болуп жатышат. Ар бир сын-пикирди туура эле кабыл алам. Балким алар жөндүү сын айтса макул болуп угам.

— Кечээки күндү Белизден келген ата-мекенчи депутаттарга байланыштуу чырды иликтеп бүтө албай өткөрдүңөр?

— Иш толук иликтенип бүтө электе маалыматтар ачыкка чыгып кеткени туура эмес болду. Кечээ атайын кызматтарды чакырып, депутаттар айрым күмөндүү суроолорду бергенге аракет жасадык. Документ тастыктала электе айрым адамдардын аты аталып кеткени бир аз туура эмес болуп калды. Мындай нерсе кийин президентке бир аз ыңгайсыздык алып келип коюшу мүмкүн. Укук коргоо органдары иликтеп бүтсүн, так жообун угабыз.

— КТР аркылуу атайын суммалар да байма-бай көрсөтүлүп жатпайбы. Ушул нерсе талкууга негиз болуп берди окшойт.

— КТРге болгон сындын баары ошонун айынан айтылып жатат. Укук коргоо органдары иликтеп, так маалымат чыкмайынча деги эле ММК тармагы кайсыл бир тараптуу айыптабай же жактабай туруш керек. Иликтөө иштерин күтүү талапка ылайык келет.

Маектешкен Б.Мырзатова

Булак: “Жаңы ордо”

— Кожобек Жайчыбекович, СДПК фракциясы кечээ бир аз айтышып кеттиңиздер. Ички акыбал жакшы элеби деги?

— Кыргызда “казан-аяк кагышат”- деп коюшат. Эрди-катын деле жакшынакай жашап жатып урушуп кетип анан элдешип алышат эмеспи. Эми бир фракцияда 38 депутат болсок. Андай учурда ар кандай көз караш, тартышуу, бири-бири менен кайым айтышуу болбойт деген түшүнүк жашабаш керек деп ойлойм. Бул нерсе болуп турчу жана болуп жаткан нерсе. Көпчүлүк болгон жерде пикир келишпестик болуп кетет. Күтүлбөгөн жерден ушундай окуялар болуп кетиши мүмкүн. Кечээ деле Жанар Акаев туура эмес сүйлөп менин атымды атады. Негизи депутаттар мисал кылып жатканда кимдир бирөөнүн атын айтканга укугу жок. Ошондуктан кечээ Жанарга мен эскертүү бердим. Сүйлөп жатканда депутаттар же коллегалар деп айтканда ар ким өзүнө алып эле ар кандай сөздөрдү айтып жиберишүүдө. СДПКнын ичинде Чыныбай Акунович парламенттик жыйынды алып барып жатканда келишпестик болуп кетүүдө. Негизи төрагалык кылып жатканда СДПКнын ичиндегилер төраганы мынчалык сындабай, андай иштерди фракциянын ичинде айтса жарашмак. Ошондуктан мындай нерсе коомчулукка терс көрүнүш катары көрүнүп калды.

— Кимдир бирөөнүн атын атабайм дегениңиз менен өткөн жыйындардын биринде Өмүрбек Чиркешовичке “чыгыңыз бул жакка деп президентке кыйкырып жатасыз. Разборщиксизби?”-деп ал кишинин атын атап эле кыйкырбадыңыз беле трибунадан. Жарым саат өтпөй коридордо ээрчишип кофе ичип калыпсыздар. Уят боло элегимде жайгарайын дедиңизби?

— Мен Өмүрбек Чиркешович менен каттуу урушкан жокмун. Аны 25 жылдан бери саясатта келе жаткан күчтүү адам деп билем. Анын Алмаз Шаршеновичке теледен “Алмаз Шаршенович, чык, экөөбүз сүйлөшөбүз. Сенин да күнүң бүтөт, сүйлөшүп коём”-деп саясаттын тили менен эмес, бандиттин тили менен кекетип айтканына эскертүү кылдым. “Өмүрбек Чиркешович, сизди сыйлап урматтайм. Бирок ажону эл шайлаган. Сиз эртең ажо болуп калсаңыз, сиздин наамыңызга бирөө ушинтип жатса туура болобу? Президентти мындай деп айтпагыла. Сиз разборка кылбай туура сүйлөңүз”- десем ал киши туура кабыл алып “Кожоке, эми сенин сөздөрүңдөн кийин уялып да калдым. Эскертүүңдү эсиме алам”-деп айтты.

— СДПКнын же президенттин дарегине кимдир бирөө терс пикира айтса эле биринчи сиз чыга калып коргоп баштайсыз. Ушунчалык жагалданасызбы? Эркекче жүргөн кишиге жагалданмай уят эмеспи?

— Эч качан жагалданган жокмун. Эч кимди коргобойм дагы. Эгерде биздин фракцияга же президентке айтылган сын-пикирлер болуп калса лидер жооп бериш керек. Лидер же орун басары жооп бербей карап олтуруп калышса, мен эч качан чыдай албаймын. Акыйкат сүйлөгөндү жакшы көрөм. Чыңгызхандын да башын алганча жигиттери жанында турушкан, сатышкан эмес. Ошол сыяктуу түз калыс айтууга милдеттүүмүн, Ошондуктан кеп жагалданып чыга калгандыкта эмес, эч ким сүйлөбөсө жооп кайтарууга ар дайым даярмын.

— Мурунку лидериңиз Кулов менен мамилеңиз кандай? Ал кишини сатып кеткендердин катарында болуп калбадыңызбы? Депутат кылып парламенттин босогосун биринчи жолу аттаткан партияны таштай качып, бийликтин шинелине кирип алдыңыз. СДПКга сизди ким чакырды? Алмаз Шаршеновичпи же башка депутаттар себепчи болдубу?

— Феликс Шаршенбаевичке мен эки дүйнөдө ыраазымын. 5-чакырылышка Ооган согушунун ардагерлери депутат болууга кирели десек эч ким кабыл албай, бейиши болгур Нурлан Төрөбеков менен ар кайсыл партияларга кирип чыкканбыз. Темир генерал эмеспи, ушул түшүнөөр деп Феликс Куловго барсак бизди туура кабыл алып, блок болуп чогуу иштедик. Биздин ишибизди баалап эки орун берди. Ошондо Нурлан Төрөбеков экөөбүз депутат болуп келгенбиз. Феликс Шаршенбаевич 6-чакырылыштын депутаттарын шайлап жатканда жарышка аттанып чыкса аны менен кошо келмекмин. Тилекке каршы алар жарышка чыкпай калышты. 2010-жылы коалиция кулап, саясий абал олку-солку болуп жатканда “Ар-Намыс” фракциясынан он депутат Алмаз Шаршеновичтин, тагыраагы СДПКнын позициясын колдогонбуз. Ошондо бизге ыраазы болгон Алмаз Шаршенович “Кожобек Жайчыбекович биз менен шайлоого барса болот”-деген өзүнүн ишенимин берген. Ошондуктан мен СДПК менен шайлоого аттанып, кайрадан шайланып келдим.

— Кийинки шайлоодо “Ар-Намыс” кайра шайлоого аттанса алар менен чогуу келет турбайсызбы? Туура эле түшүндүмбү?

— Адам деген байкап туруш керек. Кайсы партияга өттүңүз, анан сатып кеттиңизби деп кыжаалат кылган суроолорду токтотсоңор жакшы болот эле. Бир жылдын ичинде үч-төрт партияга кирип чыккан эргулдар деле арабызда депутат болуп жүрүшөт. Мисалы СДПК фракциясы бүгүнкү күндө позициясын кармап, программаларын туура алып барса мен дагы көз карашымды туура кармайм. Көз караштарыбыз келишпей калгандан Кудай сактасын деш керек. Мисалы менин жеке көз карашым бар. Эгерде менин оюма туура келбей, элге каршы нерселер болуп жатса оюмду сөзсүз айтам.

Булак: “Жаңы ордо”

— Жанар, кечээ КТРге каттуу асылып, жетекчиси менен да кайым айтыша түшкөндөй болдуң. Илим Карыпбековдун иш алып баруу системасы жакпай жатабы?

— Кечээ КТРге көп деле асылып катуу айткан жокмун. Менимче КТРдин жетекчиси Илим Карыпбеков өзүнүн менеджерлигин көрсөтүп, колунан келишинче жакшы иштерди жасап жатат. КТРдин көптөн бери оңолбогон имараттарын оңдоду, техникалык жактан жакшыртты, бюджетин көбөйтүүгө жакшы иштерди жасады. Чыныгы менеджерлигин көрсөтө алды десем жаңылышпайм. Илим Карыпбековду КТРден кийин башка мамлекеттик кызматтарга тартып, менеджерлик кызматын пайдаланыш керек деп ойлойм. Ал эми КТРдин маңызы жагынан мен эмес элде, депутаттардын арасында суроолор көп. Бул жеке Илим Карыпбековдун эркинен көз каранды эмес деп ойлойм. Ал колунан келишинче аракет кылып жатат.

— Абдил Сегизбаев менен кечээ пикириңер келишпестигин байкадык. УКМКнын төрагасы сени жаш бала сыяктуу ормон опузага салганы байкалды. Териккениң жокпу?

— Абдил Сегизбаевдин мага болгон оройлугун деле байкаган жокмун. Кечээки абалда бир аз эмоция менен жооп берип жатты деп ойлойм. Мага болгон өзүнүн оюн айтты, мен да оюмду айттым. Бул жерден эч кандай трагедия көрбөдүм. Абдил Сегизбаев дагы өзүнүн милдетин аткарып жүрөт. Улуттук коопсуздук кызматын башкарып, биз билбеген далай коркунучтарды, терроризм сыяктуу кырдаалдарды эске алып жооп берип жаткандыр. Мен ага эч кандай таарынган жокмун.

— Экөөңөрдүн мамилеңер мурда-кийин бар беле?

— Саламыбыз түз, мурда-кийин пикирибиз дагы келишпей калган кырдаал деле түзүлгөн эмес. Мамилебиз жаман эмес болчу.

— Президенттин сен тууралуу “балашка” парламенттик шайлоо учурундагы абалы эсинен чыгып калган го. Каражатын биз көтөрүп бергенбиз”-деген сөзүнө жооп бербей, соцбаракчаңа Шайлообек Дүйшеевдин ырын илип койдуң. Кийин “компьютерге жетсем мындайларга жооп берем”-деп жазып жатып эле жок болуп кеттиң?

— Жалданып, жагалданып интернетте иштеген атайын топтор бар эмеспи. Мен ошолорго компьютерге жетсем жооп берем деп айттым. Президенттин өзүнүн пикири, ал киши эмнени айтканын өтө жакшы түшүнгөн жокмун. Балким адашып калды го деп ойлойм.

— Азыр президент менен мамилең жакшы элеби?

— Жакшы эле, мага болгон мамилеси өзгөргөнүн байкаган жокмун. Президентке жагыныш үчүн аны тынбай мактап, кошомат кылып, “Сиз абдан туура айтып, иштеп жатасыз” деп мактап турсак деле болот. Мен президентти мактап, кошомат кылуу жолго эч качан барбайм. Алмазбек Шаршеновичти мактап, кошомат кылып жаткандар жетиштүү. Биздин милдет туура сөздү айтып туруу. Аны президент кандай кабыл алат, өзүнүн иши. Сиз айтып жаткан окуядан кийин президент менен жолугуша элекмин.

— Партиялаштарың сага шайлоодо ордун бошотуп бергем деп чыгышты. Буга кандай жооп айтасың? Ким сага ордун бошотуп берди эле?

— Ар бир адамдын өзүнүн пикири бар. Мындай учурда эмоцияга алдырып жазып коюшат да. Шайлоо бүткөндөн кийин адамдар ар кандай айта берет. Шайлоонун убагында бир күн тыным албай иштегенибизди баарыбыз жакшы билебиз. Шайлоо өткөндөн кийин бүткөн ашка сынчы көп болуп жатышат. Ар бир сын-пикирди туура эле кабыл алам. Балким алар жөндүү сын айтса макул болуп угам.

— Кечээки күндү Белизден келген ата-мекенчи депутаттарга байланыштуу чырды иликтеп бүтө албай өткөрдүңөр?

— Иш толук иликтенип бүтө электе маалыматтар ачыкка чыгып кеткени туура эмес болду. Кечээ атайын кызматтарды чакырып, депутаттар айрым күмөндүү суроолорду бергенге аракет жасадык. Документ тастыктала электе айрым адамдардын аты аталып кеткени бир аз туура эмес болуп калды. Мындай нерсе кийин президентке бир аз ыңгайсыздык алып келип коюшу мүмкүн. Укук коргоо органдары иликтеп бүтсүн, так жообун угабыз.

— КТР аркылуу атайын суммалар да байма-бай көрсөтүлүп жатпайбы. Ушул нерсе талкууга негиз болуп берди окшойт.

— КТРге болгон сындын баары ошонун айынан айтылып жатат. Укук коргоо органдары иликтеп, так маалымат чыкмайынча деги эле ММК тармагы кайсыл бир тараптуу айыптабай же жактабай туруш керек. Иликтөө иштерин күтүү талапка ылайык келет.

Маектешкен Б.Мырзатова

Булак: “Жаңы ордо”

Ушул норма өлкөнүн 80% түзгөн мусулмандарга каршы киргизилген. Бул норма мусулмандарды башка динге өтүүсүн бүгүнкүдөн да күчөтөт. Түндүк-түштүк маселесин курчутат. Бул норма боюнча ар кандай шылтоолор менен М.Мырзакматовду, С.Жапаровду, Н.Сулаймановду ж. б. бир топ саясатчыларды издөөгө берип, анан жарандыктан ажыратып койсо болот.

– Конституцияны 3 окууда депутаттар 86 добуш менен кабыл алды. Башта жалпы колдоого ээ болуп жатты эле. Демек, депутаттарда бийликтин басымынан эптеп кутулуу үчүн колдоп берип койду десек болобу? Эмнеге добуштар баштагыдан аз болуп калды?

– Депутат Чолпон Жакупова айтпадыбы, “Конституцияны демилгелеп алдыңар, бирок, аны бир окудуңарбы?”- деп. Азыркы ЖКнын курамынын тажрыйбасы жок, биринчи жолу депутат болуп келгендер көпчүлүктү түзөт. Булардын көбү мыйзам жаза албайт. Бул чакырылыш атайы ушундай негизде чогултулган. Буларды пайдаланып, Конституцияга өзгөртүү киргизүү каралган. Ошого президенттин аппараты буларды чакырып демилгечи болгуң  келсе, кол кой, тарыхта каласың  деп, алдап, коркутуп, баарын кол койдуруп алышкан. Юрист депутаттар гана окуп, кол койбой коюшкан. Кийин юрист депутаттар Конституцияга киргизилген өзгөрүүлөрдүн кемчиликтерин жана аны кабыл алуу мыйзамсыз жүрүп жатканын ачык айтып чыкканда, депутаттар ойлонуп, көпчүлүгү колдоодон баш тарта башташты. Бийлик коркутуп, зомбулукка алып, кайтарып отуруп, 3 окууда эптеп 85 добуш бергизип алды. Ошентип, Жогорку Кеңеш бийликтин кысымына чыдабай, “Кыргыз Республикасынын Конституциясына өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндөгү” мыйзамдын долбоорун 3 ирет окуудан өткөрүп, президент Атамбаевге кол коюуга жөнөттү. Бирок, талаш уланууда.  Текебаев ЖКнын отурумунда 11 -декабрда референдум өткөрүүнүн өзү антиконституциялык болуп жатат деп билдирди. Себеби, мыйзам боюнча президент референдум жөнүндөгү мыйзамга кол койгондон кийин 1 айдан кийин гана Конституциянын долбоорун талкууга коет. “Президент кечээ эле кол койду, биз болсо, бир ай өтө электе эле 2 окуудан өткөрүп, 3 -окууну карап жатабыз”,- деп, каршылык билдирди. Депутат М.Абдылдаев да Конституцияга өзгөртүүлөр мыйзам бузуу менен өтүп жатканын эскертти. Бул маселеде парламенттин ролу чоң болушу керек экендигин, референдумду өткөрүү маселеси түздөн –түз парламенттин прерогативасы болоорун айтып чыкты. “Буга президенттин эч тиешеси жок”,- деп эскертти генерал депутат. “Өнүгүү” фракциясынын лидери Б.Төрөбаев: “биздин фракция толугу менен конституциялык өзгөрүүлөргө каршы добуш беребиз”- деп билдирди. Депутат А.Салянова “бийлик биринчиден Конституцияга өзгөртүүлөрдү күч менен киргизип жатат, экинчиден, Конституция насыя алган жарандар жөнүндө киргизип жаткан нормалар элдин кызыкчылыгында эмес, тескерисинче банкирлердин кызыкчылыгында болуп жактанын” белгиледи. “Эгерде бул норма кирип калса, анда банктан жарандар насыя алып, аны төлөй албай калса, камалышат, тамдарынан жана башка мүлктөрүнөн айрылышат. “Кумтөр” боюнча кирген нормада да негизги күнөөлүү деп табылган 10 адам жазага тартылбай калат экен. Ошол 10 адам баарына күнөлүү да. Бул туура эмес, Конституция элдин кызыкчылыгына тескери өзгөртүлүп жатат”- деди ал. Бирок, Конституциянын долбоорунда жарандарды жарандыктан ажыратуу нормасы да киргизилген. Бул норма боюнча жарандыктан ажыраган адам көпчүлүк укуктан айрылат. Кыргызстанда жашоого, шайлоо жана шайлануу укугунан айрылат. Ал жада калса өз укугун коргой албайт. Андай адамдардын үй-бүлө мүчөлөрү 1933-1937- жылдардагы “эл душманы” статусуна теңелип калат. Мектепте окуй албайт, басмырланат ж. б. у. с. Бул норма өлкөнун 80 пайызын түзгөн мусулмандарга каршы киргизилип жатат. Бул норма мусулмандарды башка динге өтүүсүн бүгүнкүдөн да күчөтөт. Бирок, дүйнө жүзү эл аралык терроризм менен күрөшүп жатат. Деги эле бир да өлкө өз Конституцияларына мусулмандардын укугун тебелеген конституциялык нормаларды киргизген жок. Ал эми Кыргызстанда бул норма саясий атаандаштарды жок кылуу үчүн да колдонулушу мүмкүн. Мисалы, Түндүк –Түштүк проблемасына байланыштуу Бакиевдин учурунда бир топ саясатчылар өлкөдөн чыгып кетүүгө аргасыз болгон. Бийлик мындай абалда аларды да өлкөгө кайра киргис кылып жарандыктан ажыратып коюшу мүмкүн. Сунушталган Конституция бул нормасы боюнча ар кандай шылтоолор менен М.Мырзакматовду, С.Жапаровду, Н.Сулаймановду ж. б. бир топ саясатчыларды издөөгө берип, анан жарандыктан ажыратып койсо болот. Мына ушуларды эске алганда сунушталып жаткан Конституция чындап эле бийликтеги бир ууч адамдардын, бийликтин, олигарх жана банкирлердин кызыкчылыгын коргогон негизги документ экенин түшүнүүгө болот.

– Жаңы коалицияны эмнеге 3 эле фракциянын негизинде түзүлүп калды, бул да көпкө жашабайт деген пикирлер айтылууда?

– Бул жумада жаңы коалиция куралды. Ага КСДП, “Кыргызстан”, “Бир Бол” фракциялары кирди. Бирок, коалиция түзүлөөрү менен аны туруктуу деп айтуу кыйын деген баа берилди. Себеби, булар баары биригип парламентте 68 добушка ээ. Ошол эле учурда, айрым депутаттар коалицияга кирбейбиз деп ачык билдиришип коюшту. Мисалы, бирболчу М.Абдылдаев, Ч.Жакуповалар. “Кыргызстанда” да К.Исаев өзүнүн эркин позициясы менен белгилүү болуп калды. Мына ошондуктан, айрымдар эмитеден эле коалиция туруктуу эмес, көпкө жашабайт дешсе, айрымдар жакында парламенттин өзү да тарайт деп жар сала башташты. Бирок, КСДПда башка тандоо жок эле. Себеби, мурдагы коалицияны алар «Ата Мекен», “Өнүгүүгө” таарынычтарын билдирип таратышкан. Ал эми, “Республика-Ата Журт”  бул жолу КСДП түзүп жаткан коалицияга кирбейбиз деп ачык билдирип коюшту. Ошого айла жок, коалиция 68 добуш менен 3 фракциянын негизинде түзүлүп калды. Демек, эгер эми коалиция ыдыраса, анда бийлик партиясы б. а. КСДП үчүн жаңы коалиция түзүү мындан бир топ кыйынга тураары анык. Түзүлгөн абал, референдумдан кийин парламент тарайт деген пикирдин жайылышына себепчи болуп жатат десек туура болчудай.

Булак: “Майдан” 

Ушул норма өлкөнүн 80% түзгөн мусулмандарга каршы киргизилген. Бул норма мусулмандарды башка динге өтүүсүн бүгүнкүдөн да күчөтөт. Түндүк-түштүк маселесин курчутат. Бул норма боюнча ар кандай шылтоолор менен М.Мырзакматовду, С.Жапаровду, Н.Сулаймановду ж. б. бир топ саясатчыларды издөөгө берип, анан жарандыктан ажыратып койсо болот.

– Конституцияны 3 окууда депутаттар 86 добуш менен кабыл алды. Башта жалпы колдоого ээ болуп жатты эле. Демек, депутаттарда бийликтин басымынан эптеп кутулуу үчүн колдоп берип койду десек болобу? Эмнеге добуштар баштагыдан аз болуп калды?

– Депутат Чолпон Жакупова айтпадыбы, “Конституцияны демилгелеп алдыңар, бирок, аны бир окудуңарбы?”- деп. Азыркы ЖКнын курамынын тажрыйбасы жок, биринчи жолу депутат болуп келгендер көпчүлүктү түзөт. Булардын көбү мыйзам жаза албайт. Бул чакырылыш атайы ушундай негизде чогултулган. Буларды пайдаланып, Конституцияга өзгөртүү киргизүү каралган. Ошого президенттин аппараты буларды чакырып демилгечи болгуң  келсе, кол кой, тарыхта каласың  деп, алдап, коркутуп, баарын кол койдуруп алышкан. Юрист депутаттар гана окуп, кол койбой коюшкан. Кийин юрист депутаттар Конституцияга киргизилген өзгөрүүлөрдүн кемчиликтерин жана аны кабыл алуу мыйзамсыз жүрүп жатканын ачык айтып чыкканда, депутаттар ойлонуп, көпчүлүгү колдоодон баш тарта башташты. Бийлик коркутуп, зомбулукка алып, кайтарып отуруп, 3 окууда эптеп 85 добуш бергизип алды. Ошентип, Жогорку Кеңеш бийликтин кысымына чыдабай, “Кыргыз Республикасынын Конституциясына өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндөгү” мыйзамдын долбоорун 3 ирет окуудан өткөрүп, президент Атамбаевге кол коюуга жөнөттү. Бирок, талаш уланууда.  Текебаев ЖКнын отурумунда 11 -декабрда референдум өткөрүүнүн өзү антиконституциялык болуп жатат деп билдирди. Себеби, мыйзам боюнча президент референдум жөнүндөгү мыйзамга кол койгондон кийин 1 айдан кийин гана Конституциянын долбоорун талкууга коет. “Президент кечээ эле кол койду, биз болсо, бир ай өтө электе эле 2 окуудан өткөрүп, 3 -окууну карап жатабыз”,- деп, каршылык билдирди. Депутат М.Абдылдаев да Конституцияга өзгөртүүлөр мыйзам бузуу менен өтүп жатканын эскертти. Бул маселеде парламенттин ролу чоң болушу керек экендигин, референдумду өткөрүү маселеси түздөн –түз парламенттин прерогативасы болоорун айтып чыкты. “Буга президенттин эч тиешеси жок”,- деп эскертти генерал депутат. “Өнүгүү” фракциясынын лидери Б.Төрөбаев: “биздин фракция толугу менен конституциялык өзгөрүүлөргө каршы добуш беребиз”- деп билдирди. Депутат А.Салянова “бийлик биринчиден Конституцияга өзгөртүүлөрдү күч менен киргизип жатат, экинчиден, Конституция насыя алган жарандар жөнүндө киргизип жаткан нормалар элдин кызыкчылыгында эмес, тескерисинче банкирлердин кызыкчылыгында болуп жактанын” белгиледи. “Эгерде бул норма кирип калса, анда банктан жарандар насыя алып, аны төлөй албай калса, камалышат, тамдарынан жана башка мүлктөрүнөн айрылышат. “Кумтөр” боюнча кирген нормада да негизги күнөөлүү деп табылган 10 адам жазага тартылбай калат экен. Ошол 10 адам баарына күнөлүү да. Бул туура эмес, Конституция элдин кызыкчылыгына тескери өзгөртүлүп жатат”- деди ал. Бирок, Конституциянын долбоорунда жарандарды жарандыктан ажыратуу нормасы да киргизилген. Бул норма боюнча жарандыктан ажыраган адам көпчүлүк укуктан айрылат. Кыргызстанда жашоого, шайлоо жана шайлануу укугунан айрылат. Ал жада калса өз укугун коргой албайт. Андай адамдардын үй-бүлө мүчөлөрү 1933-1937- жылдардагы “эл душманы” статусуна теңелип калат. Мектепте окуй албайт, басмырланат ж. б. у. с. Бул норма өлкөнун 80 пайызын түзгөн мусулмандарга каршы киргизилип жатат. Бул норма мусулмандарды башка динге өтүүсүн бүгүнкүдөн да күчөтөт. Бирок, дүйнө жүзү эл аралык терроризм менен күрөшүп жатат. Деги эле бир да өлкө өз Конституцияларына мусулмандардын укугун тебелеген конституциялык нормаларды киргизген жок. Ал эми Кыргызстанда бул норма саясий атаандаштарды жок кылуу үчүн да колдонулушу мүмкүн. Мисалы, Түндүк –Түштүк проблемасына байланыштуу Бакиевдин учурунда бир топ саясатчылар өлкөдөн чыгып кетүүгө аргасыз болгон. Бийлик мындай абалда аларды да өлкөгө кайра киргис кылып жарандыктан ажыратып коюшу мүмкүн. Сунушталган Конституция бул нормасы боюнча ар кандай шылтоолор менен М.Мырзакматовду, С.Жапаровду, Н.Сулаймановду ж. б. бир топ саясатчыларды издөөгө берип, анан жарандыктан ажыратып койсо болот. Мына ушуларды эске алганда сунушталып жаткан Конституция чындап эле бийликтеги бир ууч адамдардын, бийликтин, олигарх жана банкирлердин кызыкчылыгын коргогон негизги документ экенин түшүнүүгө болот.

– Жаңы коалицияны эмнеге 3 эле фракциянын негизинде түзүлүп калды, бул да көпкө жашабайт деген пикирлер айтылууда?

– Бул жумада жаңы коалиция куралды. Ага КСДП, “Кыргызстан”, “Бир Бол” фракциялары кирди. Бирок, коалиция түзүлөөрү менен аны туруктуу деп айтуу кыйын деген баа берилди. Себеби, булар баары биригип парламентте 68 добушка ээ. Ошол эле учурда, айрым депутаттар коалицияга кирбейбиз деп ачык билдиришип коюшту. Мисалы, бирболчу М.Абдылдаев, Ч.Жакуповалар. “Кыргызстанда” да К.Исаев өзүнүн эркин позициясы менен белгилүү болуп калды. Мына ошондуктан, айрымдар эмитеден эле коалиция туруктуу эмес, көпкө жашабайт дешсе, айрымдар жакында парламенттин өзү да тарайт деп жар сала башташты. Бирок, КСДПда башка тандоо жок эле. Себеби, мурдагы коалицияны алар «Ата Мекен», “Өнүгүүгө” таарынычтарын билдирип таратышкан. Ал эми, “Республика-Ата Журт”  бул жолу КСДП түзүп жаткан коалицияга кирбейбиз деп ачык билдирип коюшту. Ошого айла жок, коалиция 68 добуш менен 3 фракциянын негизинде түзүлүп калды. Демек, эгер эми коалиция ыдыраса, анда бийлик партиясы б. а. КСДП үчүн жаңы коалиция түзүү мындан бир топ кыйынга тураары анык. Түзүлгөн абал, референдумдан кийин парламент тарайт деген пикирдин жайылышына себепчи болуп жатат десек туура болчудай.

Булак: “Майдан” 

Саясый жактан атаандашуу лидерлер үчүн күндө күтүлгөн күрөш. Ортодо коомчулук сынчы, тараза. Публикадагы ар бир саясатчынын кылган иши, сүйлөгөн сөзү, кыймыл-аракетинен бери эл астында бааланат. Ошого жараша упай топтолот, рейтинг аныкталат.

Учурда бийликти өзгөчө кооптондурган бир гана күч бар. Ал – Өмүрбек Бабанов. Негиздерин кандай өңүттө ачсак да, анын утушка бараткан багытын көрөбүз. Маселен, Кыргызстан боюнча жергиликтүү кеңешке шайлоолор 22 аймакта өтүп атса, РАЖ 21 жерден атсалышууга чыкты (КСДПдан башка партиялар РАЖга тең келе албай калганын бу жолку таймаштан баамдасак болот). Мунун өзү Бабановдун кулачы Кыргызстандын баардык аймагына кенен жеткенин түшүндүрөт.

Өткөн аптада КСДП фракциясы түзүп аткан коалициядан РАЖ баш тартып, өз алдынча саясый жолун аныктап алды. Албетте, бул – Өмүрбек Токтогуловичтин саясаттагы көз карашы. Ошого катар ал Конституциянын жаңы долбоорун аягына чейин колдой турганын, бийлик менен биротоло кол үзбөй “ымдашып” кете берерин билдирди. Эгер Өмүрбек Текебаев, Канатбек Исаев, Бакыт Төрөбаев сыяктуу ал дагы Конституциянын өзгөрүшүнө каршы чыкса, президент Алмазбек Атамбаев менен мамилесин бузуп алмак, мындай кыйчалыш кырдаалдын кереги жок экенин жакшы билет. Аныгында, парламенттеги береги үч саясатчы карама-каршы жээктеги оппозициялык күч катары таанылганы менен бийлик машинесине туруштук бериши кыйын. А каарманыбыз болсо, коалициядан сыртта калган оппозициялык фракция катары конструктивдүү жолду тандап, “чабал өрдөк мурда учат” болгон жок. Айтмакчы, илбирс аңчылыкка чыкканда жемин алыш үчүн үч күн, үч түн болсо дагы былк этпей ордунда жата берген сыңары, келечек ыңгайын күткөн Ө.Токтогулович сабырдуулугу менен жеңишке жетүүгө баратат. “Ортодогу алтын сызыктуу жолду” тандаганы да бекеринен эмес го…

Өмүрбек Бабанов саясатта биттин ичегисине кан куйгандай эле такшалуу баскычтарынан өттү. Акаев доорунан эле коомдук иштерге аралашып, ошого катар бизнесин кыйла өркүндөтүп, депутаттык мандат үчүн да багын сынаган. Кийин Бакиев режиминин тушунда, 2006-жылы “Реформа үчүн” кыймылына кошулуп, саясаттагы тушоосун кескендей болгон. Аянттагы толкуган элдин астында сары футболкачан жаш жигиттин жалындуу сөздөрү күнү бүгүнкүдөй элдин эсинде. Ошондо чоң күрөшкө чыйрак, күчтүү лидердин келатканына күбө болгонбуз. Көп өтпөй 2007-жылы Ө.Токтогулович КСДПнын №1 тизмеси аркылуу парламентке аттанат. Ага чейин бийликтин кысымына бир топ туш болуп, бизнесине да басымдар жасалып келген. Тилекке каршы, тагдырдын сыноосу кайрадан аны жерге чабат. “Казак жараны” деген айып менен ал талапкерлигинен кол жууйт. Ошентип, кагылып-согулуп жүрүп, акыры Максим Бакиевдин тилин табууга аргасыздык жараткан шарт түрткөн, убактылуу болсо да 1-вице-премьер-министрлик кызматка көтөрүлөт. Бирок, алдыдагы саясаттын капсалаңын сезе билген жаны 2010-жылдагы 7-апрелге чейин эле кызматын Акылбек Жапаровго өткөрүп берип, бизнесине шылтоолоп четке чыга берген.

Кийинки жеңиштери элдин эсинен кете элек. 2010-жылдагы парламенттик шайлоого карай өлкөдөгү капчыктуу, тың жаштарды чогултуп, “Республиканын” туусунун астында аламанга аттанат. Үзүрү жакшы болду, марага үчүнчү болуп келди. Кайрадан 1-вице-премьер, андан соң премьер-министрлик кызматтарды аркалады. Бул убактарда дагы эчендеген саясый оюндарга кабылып, убактылуу түрдө интригалардын курмандыгы болгону менен эч бир моюн бербестен, жыгылса да бутуна туруп, саясаттан убактылуу чегинип турууну туура көрдү. Эң башкысы, ал тажрыйба топтоду, жаңылган кадамдары сабак болду. Өсүү жолунан тайган жок. “Өкчөсөң эле айкүр турат” дегендей, 2015-жылкы парламенттик шайлоого “Республика – Ата Журт” партиясы менен аттанды. Камчыбек Ташиев менен тандем болгону, андан сырткары, электораты бар, акчалуу жаштарды өзүнө тарта алды. Башка партияларга салыштырмалуу аламан жарышта стратегия, тактикалары күчтүү экени, амалдуулугу айрыкча байкалды.

Натыйжада, бүгүн Бабанов эч кимге көз карандысыз саясатчы. Атамбаев менен теңата эсептешип, жеке позициясынын бекем экенин тастыктоодо. Эл астында упай алганды жакшы билет. Керек болсо, резинка өтүк кийип, дыйкан талааларын аралап кетмей жайы бар. Анын сырткы келбети, харизмасы, тынымы жок эмгекчилдиги – жогорку артыкчылык экенин билебиз. Жаш туруп саясый ийгиликтердин дээрлик баардыгын багындырды. Эми бир гана президент болуу, мамлекетти башкарууну толук кандуу колго алуу үчүн жан үрөп иштеп атат. Мындай шартта тигил же бул күчтөргө кошулуу — түпкүлүгүндө аброй апкелбесин билет. Буга чейин бийлик да, оппозиция да Бабановду өзүнө тартып көрүү үчүн кыйла амалдарды жасады. Жыйынтыгында, баарынан сылык түрдө баш тартып, өзүнүн келечекке карай потенциалын анализдеп, күчтүү лидер катары багытынан жанбай келатат. БӨТтүн күчтүүлүгү эмнеде? Биринчиден, адамдарга жугумдуу, өзүнө керектүү фигураларды тарта билет, кооз сүйлөйт, кандай гана кырдаал болбосун элди ынандыра алат. Экинчиден, Кыргызстандагы баардык саясатчылардан бай, кандай шарт болсо дагы акчанын күчү менен максатына жете алат. Үчүнчүдөн, жетекчи катары бышты, ички маданияты бийик, интеллектуалдык деңгээли жогору. Санай берсек артыкчылыктары арбын эле…

Кийинки жылдагы президенттик шайлоодо Өмүрбек Бабанов президент Алмазбек Атамбаев менен ачык эле сүйлөшүшү мүмкүн. “Мен дагы бактымды сынап көрөйүн, мыйзам чегинде, саясый маданияттын үлгүсүндө күрөшөлү, утулсам жер көтөрөт, утсам кыргыз элин башкарам” деген кыязда. Албетте, мындай шартта бут тосуулар болбой койбойт. Эгер бийлик Бабановго кылмыш ишин козгоп, камоо үчүн багыт алса, анда Кыргызстанда саясый туруктуулук бузулат. Атамбаевге каршы күчтөрдүн баары түп көтөрүлүп кетиши мүмкүн. Себеби, өч алуу үчүн ыңгайын күтүп жаткан “көзкамандар” арбын. Кала берсе, оппозиция талаасында күчтүү лидердин чыкпай атканы, ошон үчүн бытыранды болгон топтор улам эле камакка алынып, аларды эл ээрчибей келгенин моюнга алалы. Саясатты сымап сымал бир орунда турбаган кубулуш сыңарындай элестетсек, кокус эртең Бабановго куугунтук башталса дагы эл колдойт. Президенттик шайлоого аттанса да көпчүлүк катмар добушун салып берет. Себеби, БӨТ буга чейин коомчулук астында өзүнүн саясый брендин жасап койгон. Ал эми бийлик кадрларынын ичинен мураскер катары “жарк” эткен саясый жүздү көрбөй атпайбызбы. Ким туруштук бере алат? Балким, административдик ресурска ишенген айдатма талапкер чыкса, баягылардын бири катары элдин астында күлкү болушу ажеп эмес. Буга чейин күбө болуп келдик го, Акүйдүн таптаган жаш кадрлары мамлекеттик жогорку кызматтарга даяр эмес экени, иштей албаганы менен ачыкталып калбадыбы!

Ток этери, Бабановду миң жаман көрсөк дагы, канчалык кылдан кыйкым издебейли, анын саясаттагы таасирине туруштук берүү кыйын. Кааласак-каалабасак да ушундай, жөргөмүштүн желеси тартылып калгандай образды элестете бергиле. Акыры амалкөй жана күчтүү лидердин астында түндүк-түштүк тыңчыкмалары кызматташуу үчүн моюн сунушат го…

Эске салсак, буга чейин Атамбаев электораты бар белдүү, капчыктуу саясатчыларды катар-катар “сындырып”, түрмөгө камачусун камап, жолду тазалап салган. “Кул жеймин дейт куйрукту, Кудай билет буйрукту” дегендей, Бабановдун босогосуна Жараткандын буйругу келип канган жокпу?..

Арстан Алгырбеков   

Булак: “Азия ньюс”

Саясый жактан атаандашуу лидерлер үчүн күндө күтүлгөн күрөш. Ортодо коомчулук сынчы, тараза. Публикадагы ар бир саясатчынын кылган иши, сүйлөгөн сөзү, кыймыл-аракетинен бери эл астында бааланат. Ошого жараша упай топтолот, рейтинг аныкталат.

Учурда бийликти өзгөчө кооптондурган бир гана күч бар. Ал – Өмүрбек Бабанов. Негиздерин кандай өңүттө ачсак да, анын утушка бараткан багытын көрөбүз. Маселен, Кыргызстан боюнча жергиликтүү кеңешке шайлоолор 22 аймакта өтүп атса, РАЖ 21 жерден атсалышууга чыкты (КСДПдан башка партиялар РАЖга тең келе албай калганын бу жолку таймаштан баамдасак болот). Мунун өзү Бабановдун кулачы Кыргызстандын баардык аймагына кенен жеткенин түшүндүрөт.

Өткөн аптада КСДП фракциясы түзүп аткан коалициядан РАЖ баш тартып, өз алдынча саясый жолун аныктап алды. Албетте, бул – Өмүрбек Токтогуловичтин саясаттагы көз карашы. Ошого катар ал Конституциянын жаңы долбоорун аягына чейин колдой турганын, бийлик менен биротоло кол үзбөй “ымдашып” кете берерин билдирди. Эгер Өмүрбек Текебаев, Канатбек Исаев, Бакыт Төрөбаев сыяктуу ал дагы Конституциянын өзгөрүшүнө каршы чыкса, президент Алмазбек Атамбаев менен мамилесин бузуп алмак, мындай кыйчалыш кырдаалдын кереги жок экенин жакшы билет. Аныгында, парламенттеги береги үч саясатчы карама-каршы жээктеги оппозициялык күч катары таанылганы менен бийлик машинесине туруштук бериши кыйын. А каарманыбыз болсо, коалициядан сыртта калган оппозициялык фракция катары конструктивдүү жолду тандап, “чабал өрдөк мурда учат” болгон жок. Айтмакчы, илбирс аңчылыкка чыкканда жемин алыш үчүн үч күн, үч түн болсо дагы былк этпей ордунда жата берген сыңары, келечек ыңгайын күткөн Ө.Токтогулович сабырдуулугу менен жеңишке жетүүгө баратат. “Ортодогу алтын сызыктуу жолду” тандаганы да бекеринен эмес го…

Өмүрбек Бабанов саясатта биттин ичегисине кан куйгандай эле такшалуу баскычтарынан өттү. Акаев доорунан эле коомдук иштерге аралашып, ошого катар бизнесин кыйла өркүндөтүп, депутаттык мандат үчүн да багын сынаган. Кийин Бакиев режиминин тушунда, 2006-жылы “Реформа үчүн” кыймылына кошулуп, саясаттагы тушоосун кескендей болгон. Аянттагы толкуган элдин астында сары футболкачан жаш жигиттин жалындуу сөздөрү күнү бүгүнкүдөй элдин эсинде. Ошондо чоң күрөшкө чыйрак, күчтүү лидердин келатканына күбө болгонбуз. Көп өтпөй 2007-жылы Ө.Токтогулович КСДПнын №1 тизмеси аркылуу парламентке аттанат. Ага чейин бийликтин кысымына бир топ туш болуп, бизнесине да басымдар жасалып келген. Тилекке каршы, тагдырдын сыноосу кайрадан аны жерге чабат. “Казак жараны” деген айып менен ал талапкерлигинен кол жууйт. Ошентип, кагылып-согулуп жүрүп, акыры Максим Бакиевдин тилин табууга аргасыздык жараткан шарт түрткөн, убактылуу болсо да 1-вице-премьер-министрлик кызматка көтөрүлөт. Бирок, алдыдагы саясаттын капсалаңын сезе билген жаны 2010-жылдагы 7-апрелге чейин эле кызматын Акылбек Жапаровго өткөрүп берип, бизнесине шылтоолоп четке чыга берген.

Кийинки жеңиштери элдин эсинен кете элек. 2010-жылдагы парламенттик шайлоого карай өлкөдөгү капчыктуу, тың жаштарды чогултуп, “Республиканын” туусунун астында аламанга аттанат. Үзүрү жакшы болду, марага үчүнчү болуп келди. Кайрадан 1-вице-премьер, андан соң премьер-министрлик кызматтарды аркалады. Бул убактарда дагы эчендеген саясый оюндарга кабылып, убактылуу түрдө интригалардын курмандыгы болгону менен эч бир моюн бербестен, жыгылса да бутуна туруп, саясаттан убактылуу чегинип турууну туура көрдү. Эң башкысы, ал тажрыйба топтоду, жаңылган кадамдары сабак болду. Өсүү жолунан тайган жок. “Өкчөсөң эле айкүр турат” дегендей, 2015-жылкы парламенттик шайлоого “Республика – Ата Журт” партиясы менен аттанды. Камчыбек Ташиев менен тандем болгону, андан сырткары, электораты бар, акчалуу жаштарды өзүнө тарта алды. Башка партияларга салыштырмалуу аламан жарышта стратегия, тактикалары күчтүү экени, амалдуулугу айрыкча байкалды.

Натыйжада, бүгүн Бабанов эч кимге көз карандысыз саясатчы. Атамбаев менен теңата эсептешип, жеке позициясынын бекем экенин тастыктоодо. Эл астында упай алганды жакшы билет. Керек болсо, резинка өтүк кийип, дыйкан талааларын аралап кетмей жайы бар. Анын сырткы келбети, харизмасы, тынымы жок эмгекчилдиги – жогорку артыкчылык экенин билебиз. Жаш туруп саясый ийгиликтердин дээрлик баардыгын багындырды. Эми бир гана президент болуу, мамлекетти башкарууну толук кандуу колго алуу үчүн жан үрөп иштеп атат. Мындай шартта тигил же бул күчтөргө кошулуу — түпкүлүгүндө аброй апкелбесин билет. Буга чейин бийлик да, оппозиция да Бабановду өзүнө тартып көрүү үчүн кыйла амалдарды жасады. Жыйынтыгында, баарынан сылык түрдө баш тартып, өзүнүн келечекке карай потенциалын анализдеп, күчтүү лидер катары багытынан жанбай келатат. БӨТтүн күчтүүлүгү эмнеде? Биринчиден, адамдарга жугумдуу, өзүнө керектүү фигураларды тарта билет, кооз сүйлөйт, кандай гана кырдаал болбосун элди ынандыра алат. Экинчиден, Кыргызстандагы баардык саясатчылардан бай, кандай шарт болсо дагы акчанын күчү менен максатына жете алат. Үчүнчүдөн, жетекчи катары бышты, ички маданияты бийик, интеллектуалдык деңгээли жогору. Санай берсек артыкчылыктары арбын эле…

Кийинки жылдагы президенттик шайлоодо Өмүрбек Бабанов президент Алмазбек Атамбаев менен ачык эле сүйлөшүшү мүмкүн. “Мен дагы бактымды сынап көрөйүн, мыйзам чегинде, саясый маданияттын үлгүсүндө күрөшөлү, утулсам жер көтөрөт, утсам кыргыз элин башкарам” деген кыязда. Албетте, мындай шартта бут тосуулар болбой койбойт. Эгер бийлик Бабановго кылмыш ишин козгоп, камоо үчүн багыт алса, анда Кыргызстанда саясый туруктуулук бузулат. Атамбаевге каршы күчтөрдүн баары түп көтөрүлүп кетиши мүмкүн. Себеби, өч алуу үчүн ыңгайын күтүп жаткан “көзкамандар” арбын. Кала берсе, оппозиция талаасында күчтүү лидердин чыкпай атканы, ошон үчүн бытыранды болгон топтор улам эле камакка алынып, аларды эл ээрчибей келгенин моюнга алалы. Саясатты сымап сымал бир орунда турбаган кубулуш сыңарындай элестетсек, кокус эртең Бабановго куугунтук башталса дагы эл колдойт. Президенттик шайлоого аттанса да көпчүлүк катмар добушун салып берет. Себеби, БӨТ буга чейин коомчулук астында өзүнүн саясый брендин жасап койгон. Ал эми бийлик кадрларынын ичинен мураскер катары “жарк” эткен саясый жүздү көрбөй атпайбызбы. Ким туруштук бере алат? Балким, административдик ресурска ишенген айдатма талапкер чыкса, баягылардын бири катары элдин астында күлкү болушу ажеп эмес. Буга чейин күбө болуп келдик го, Акүйдүн таптаган жаш кадрлары мамлекеттик жогорку кызматтарга даяр эмес экени, иштей албаганы менен ачыкталып калбадыбы!

Ток этери, Бабановду миң жаман көрсөк дагы, канчалык кылдан кыйкым издебейли, анын саясаттагы таасирине туруштук берүү кыйын. Кааласак-каалабасак да ушундай, жөргөмүштүн желеси тартылып калгандай образды элестете бергиле. Акыры амалкөй жана күчтүү лидердин астында түндүк-түштүк тыңчыкмалары кызматташуу үчүн моюн сунушат го…

Эске салсак, буга чейин Атамбаев электораты бар белдүү, капчыктуу саясатчыларды катар-катар “сындырып”, түрмөгө камачусун камап, жолду тазалап салган. “Кул жеймин дейт куйрукту, Кудай билет буйрукту” дегендей, Бабановдун босогосуна Жараткандын буйругу келип канган жокпу?..

Арстан Алгырбеков   

Булак: “Азия ньюс”