Author Archives: Эргешов Бактыбек

КР Өнүгүү, инвестиция жана инновациялар боюнча агенттиктин мурунку жетекчилеринин бири Алексей Елисеев Кумтөр кенин иштетүү боюнча 2009-жылдагы келишимдин негизинде кыргыз тарап “Центеррага” 16 миң гектар жерди кошуп берген деген оппоненттеринин маалыматын жокко чыгарган макаласын жарыялайбыз.

Акыркы учурларда “Кумтөр” долбоорунун концессиялык аянттарын кеңейтүү боюнча чыгып жаткан чайкоочулуктар, бул долбоор боюнча 2007-жылдын 30-августундагы Келишим менен 2009-жылдын 24-апрелиндеги Келишимдердин шарттарын карама-каршы коюусу, ошондой эле бул талашып-талкууга жогорку даражалуу мамлекеттик кызматкерлерди аралаштыруусу, көз карандысыз кесипкөй түшүндүрмөнү талап кылат. Мындай түшүндүрмө кандайдыр бир саясый боёктордон алыс болуп, жалаң документтер аркылуу далилденген фактыларга негизделиш керек, антпесе бул тема кайра эле саясый талашып-тартышууларда пайдаланыла берет жана мындай шартта көз карандысыз эксперттик корутунду чыгаруу мүмкүн эмес. Ошентип, бул кыскача анализдин жалгыз максаты жооптуу мамлекеттик кызматкерлерге жана коомчулукка ошол учурдагы айрым факт жүзүндөгү шарттарды жеткирүү болуп саналат, булардын чын-төгүнүн бул жерге тиркелген биринчи булактарды окуп эле текшерип алса болот. Жарыяланып жаткан анализ пайдалуу болот жана мындан ары бул маселеде ар кандай түшүнбөстүктөрдөн качууга жол ачат деп үмүттөнөбүз.

Биринчи кезекте, 2007-жылдын 30-августундагы Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн (Премьер-министр А.Ш.Атамбаевдин колу менен) жана «CENTERRA GOLD INC.» компаниясынын (Президенти Homeniuk L.A. колу менен) ортосундагы Кумтөр долбоору боюнча жаңы шарттар жөнүндөгү Келишимдин 2.4 пунктуна ылайык “Тараптар “Кумтөр Голд компанинин” учурда иштеп жаткан Концессиясын кеңейтүү үчүн Өзгөртүлгөн Концессиялык Келишим түзүшөт жана ага азыр “КГК”нын чалгындоого жана иштетүүгө лицензиясы бар территориялары да киргизилет” деп макулдашылгандыгын белгилеп кетүү зарыл. ““Кумтөр Голд компанинин” кеңейтилген концессиялык аянттардагы чалгындоого, иштетүүгө жана кен казып алууга укуктары чектелбейт.” Ошондой эле бул Келишим Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2007-жылдын 30-августундагы № 382-Токтому менен да (КР Премьер-министри Атамбаев А.Ш. кол койгон) бекитилген.

«CENTERRA GOLD INC.» компаниясынын Директорлор кеңешинин 2007-жылдын 28-августундагы чечимине ылайык, “Кумтөр” долбоорунун концессиялык аянтынын кеңейтилиши «Cameco Corporation» компаниясынын пайдасына 10 000 000 даана кошумча казыналык акцияларды чыгаруу менен төлөнгөн (Кыргыз Республикасы менен «Cameco Corporation» компаниясынын ортосундагы өз ара колдоо боюнча Келишиминин 1.1.пункту).

2007-жылдын 30-августунда «CENTERRA GOLD INC.» компаниясы ачык жаңылык Релизин чыгарган (шилтемеси: (http://centerragold.com/sites/default/files/news-releases-en/cg-08302007-en.pdf), анда бүгүн «Centerra Gold Inc. (TSE:CG) жана Cameco Corporation компаниясы Кыргыз Республикасынын өкмөтү менен милдеттендирген келишим түзүүгө жетишкендигин көрсөтүп, жарыялаган, анда “Кумтөр” долбоорунун узак мөөнөттө өнүгүүсүн улантуу үчүн кыргыз өкмөтү тараптан Centerra компаниясына толук берилгендик жана колдоо каралган. Бул келишим ошондой эле мурда бул компанияга чалгындоолорго берилген бардык аянттарды бириктирүү үчүн, ошондой эле “Кумтөр” кенинин иштешине жеңилдетилген, туруктуу жана алдын-ала билип турууга мүмкүн болгон салык режимин орнотуу үчүн буга чейин берилген концессиялык аянтты 25 000 гектардан ашык көбөйтөт.”

2007-жылдын 30-августунда «Cameco Corporation» компаниясы да өзүнүн жаңылык релизин чыгарган (шилтемеси: http://www.cameco.com/media/news_releases/2007/?id=196), анда бүгүн “Cameco Corporation” жана «Centerra Gold Inc.” компаниялары Кыргыз Республикасынын өкмөтү менен милдеттендирген келишим түзүүгө жетишкендигин көрсөтүп, жарыялаган. Келишимдин шарттарына байланыштуу Кыргызстандын өкмөтү жана “Кыргызалтын” ишканасы  “Кумтөр” долбоорунун узак мөөнөттө өнүгүүсүн улантуу үчүн Centerra компаниясын колдоого макул болгон, ошондой эле «Cameco Corporation” компаниясынын Centerra компаниясындагы кызыкчылыктарынан чыгуу мүмкүнчүлүктөрүн жакшыртууга макулдашышты. Мунун акысына Кыргызстандын өкмөтү 32,3 миллион акция алат (Cameco компаниясынан 22,3 миллион жана Centerra компаниясынан 10 миллион казыналык акция) Cameco жабылганда, ал эми жабылуунун укуктук аныктамалары бүгүн кол коюлган келишимде көрсөтүлгөн… Кыргызстандын өкмөтүнүн Centerra менен келишими боюнча Centerra компаниясынын кен казып алуучу концессиялык аянттарына чалгындоо үчүн лицензия алган аянттарын кошуу менен кенцессиялык аянттарды олуттуу көбөйтүп, 25 000 гектардан ашат жана Centerraнын операциялык ишмердигин кыргыз өкмөтү толук колдооого алат.”

Ошентип, КР Премьер-министри Атамбаев Алмазбек Шаршенович 2007-жылдын 30-августунда «CENTERRA GOLD INC.» жана «Cameco Corporation» компаниялары менен келишимге кол коюп, Кыргыз Республикасы «CENTERRA GOLD INC.» компаниясынын “Кумтөр” долбоору боюнча концессиялык территориясын 25 000 гектардан ашык көбөйтүп бергени – бул факт. Бул кеңейтилген концессияга Кумтөр Голд Компанинин ошол кезде чалгындоого жана иштетүүгө алган бардык колдонуудагы лицензияларынын территориялары киргизилген. Кеңейтилген концессиянын акысы үчүн «CENTERRA GOLD INC.» компаниясы Кыргыз Республикасына өзүнүн 10 миллион казыналык акциясын өткөрүп бериш керек эле, бирок кандайдыр бир түшүнүксүз себептерден улам Кыргызстандын коомчулугунун көзүнө будамайланып, ал акциялар «Cameco Corporation» комапаниясынын пайдасына чыгарылып кеткен.

Дал ушундай эле кеңейтилген концессия 2009-жылдын 24-апрелиндеги Кыргыз Республикасынын Премьер-министри И.В.Чудинов кол койгон “Кумтөр” долбоору боюнча жаңы шарттар жөнүндөгү Келишимде каралган. Ушул аталган Келишимдин 1.2 пунктуна ылайык “Тараптар бул келишимдин “Кеңейтилген Концессиялык Аянт” аттуу 1-тиркемесинде Келишимдеги “Кумтөр” долбоорундагы концессиялык аянттардын кеңейтилишин Кумтөр голд компанинин кызыкчылыгына ушундай эле укуктарды берүү менен кайра каралган деп макулдашат. Муну менен бирге 2009-жылдагы Келишимде кеңейтилген концессия үчүн акы катары «CENTERRA GOLD INC.» компаниясы Кыргыз Республикасынын пайдасына 18 232 615 казыналык акциясын чыгарат.”

Бирок, концессиянын аянттарын кеңейтүү маселесинде 2007-жылдагы келишимдин авторлоруна жана 2009-жылдагы келишимдин катышуучуларына эч кандай айыптоолор жана кандайдыр бир чайкоочулуктар болбошу керек. Чындыгында концессияны “Кумтөр Голд Компанинин” кендерди чалгындоого жана иштетүүгө алган колдонуудагы лицензияларында көрсөтүлгөн территорияларына чейин кеңейтүү бул техникалык мүнөздөгү эле чечим болгон, анткени бул долбоордун компаниялары долбоорду ишке ашыруунун башталышынан эле Кумтөр кенинин бул кеңейтилген территорияларын иштетүүгө укугу болгон.

1992-жылдын 4-декабрындагы Кумтөр алтын кени боюнча Генералдык келишим “Кумтөр Голд Компани” ишканасына Кумтөр алтын кенинин айланасындагы бардык пайдалуу жер байлыктарын иштетүүгө өзгөчө укук берген.

1994-жылдын 30-майындагы Генералдык келишимдин редакциясынын 4.13-беренесинде “Кумтөр Голд Компани” ишканасына “Кумтөр алтын кенинин периметри боюнча 7,5 километр радиустагы территорияда геологиялык чалгындоо иштерин жүргүзүүгө жана инвестиция салууга артыкчылыктуу укуктар” кепилдиги берилген.

2003-жылдын 31-декабрындагы Инвестициялык келишимде жогоруда көрсөтүлгөн укуктар жана кепилдиктер кайталанып киргизилген.

Ушул инвестициялык милденттенмелердин рамкасында Кыргыз Республикасынын мамлекеттик органдары “Кумтөр голд компани” ишканасына Кумтөр алтын кенинин флангаларында геологиялык чалгындоо иштерин жүргүзүүгө жана иштетүүгө бир нече лицензияларды беришкен, алардын ичинде:

• “Кумтөр аянты” участогун геологиялык изилдөө үчүн 1997-жылдын 19-декабрындагы № Au-79-97 лицензиясы;
• “Түштүк-Батыш участогун иштетүүгө 2005-жылдын 22-июлундагы № АЕ-147 лицензиясы;
• “Сарытор” участогун иштетүүгө 2007-жылдын 30-ноябрындагы № АЕ-15-21 лицензиясы;

Андан сырткары, 2004-жылы «CENTERRA GOLD INC.» компаниясы Торонтодогу (IPO) фондулук биржасында биринчи жолу өзүнүн акцияларын ачык сатыкка коюп жатып, фондулук рынокто өзүнүн запастары жана ресурстары катары 1997-жылдын 19-декабрындагы № Au-79-97 лицензиясын боюнча бардык геологиялык чалгындоо иштерине укуктарын да койгон. http://www.centerragold.com/sites/default/files/prospectus_2004.pdf).

2006-жылы Кыргызстандын жогорку кызмат адамдары “Кумтөр Голд Компани” ишканасынын жогоруда аталган артыкчылыктуу укуктарынан күмөн санаганда CENTERRA GOLD INC. компаниясы Кыргыз Республикасына 1 миллиард долларга доомат артып, UNCITRAL эрежелери боюнча эл аралык арбитраждык териштирүүнү баштаган.

2007-жылдын 30-августундагы Келишимге ылайык CENTERRA GOLD INC. компаниясы өзүнүн арбитраждык иликтөөөсүн убактылуу токтоткон.

2009-жылдын 24-апрелиндеги Келишимге ылайык ал арбитраждык дооматтар жөнгө салынган, CENTERRA GOLD INC өзүнүн бардык дооматтарынан баш тарткан.

Жогоруда баяндалгандарга негизденип, 2007- жана 2009-жылдагы “Кумтөр” долбоорундагы концессиялык аянттардын кеңейтилиш маселесин бул багытта жеткиликтүү маалыматы жана билими жок адамдар гана көтөрүп жатышат, же биздин мамлекеттин жооптуу кызмат адамдарына тескери маалымат берип, адаштырып, реалдуу окуялар менен фактыларды атайылап бурмалашууда деп так кесе жыйынтык чыгарууга болот. Бул учурлардын кайсынысы болбосун Канадалык инвесторлор менен болгон сүйлөшүүлөр процессинде Кыргызстандын позициясын жакшыртпайт, тескерисинче, биз тараптан сүйлөшүүчүлөрдүн компетенциясына негиздүү шек жаратат.

Алексей Елисеев, КР Өнүгүү, инвестиция жана инновациялар боюнча агенттиктин экс-жетекчиси

 

-Курманбек Салиевич, “Кумтөр” алтын кенин иштетүүнүн натыйжалуулугун иликтөө боюнча мамлекеттик комиссиянын алгачкы жыйынтыктары жарыялангандан кийин мурунку өз ара душмандар Аскар Акаев, Темир Сариев жана Атамбаев менен Текебаевдин тарапкерлери баары биригип, комиссиянын төрагасы Акылбек Жапаровго чаабулга өтүштү. Алар Жапаров Кумтөр боюнча 2003-2004-жылдардагы (Акаев учурунда) жана 2013-жана 2017-жылдардагы (Атамбаев учурундагы) келишимдерди айыптоо менен өлкөгө эң чоң зыян келтирген 2009-жылдагы (Бакиев учурунда) келишимди айланып өтүп, аттап кеткен, анткени бул келишимди сиздин буйругуңуз менен Жапаров өзү түзгөн деп жатышат. Мындай айыптоолордун канчалык чындыгы бар?

-Мен 2013- жана 2017-жылдардагы келишимдерге баа бергим келбейт, анткени мен аларды кеңири жана терең изилдеп көргөн эмесмин. Ал эми 2009-жылдагы келишим боюнча айтсам, кымындай логикасы бар жана кат-сабаты ачылган адам 2003-жылдагы жана 2009-жылдагы келишимдердин айрымасын дароо эле айрымалай алат. Мен азыр алардагы сандар менен көрсөткүчтөргө токтолгум келбейт. Ал эки келишимдин тексттери азыр ачык булактарда жарыяланган, каалаган киши эки келишимдин тексттерин салышытырып, өзү жыйынтык чыгара алат.

Ал эми Акылбек Жапаров 2007-жылдагы келишимдин үстүнөн иштеген, бирок ал келишимди парламент өткөрбөй койгон. Мен билгенден, ал кездеги премьер-министр Алмаз Атамбаев ал келишимге кол койгон, бирок Жогорку Кеңеш ратификациялабаган. Экинчиден, Жапаровго 2009-жылдагы келишимди айланып өтүүнүн зарылчылыгы жок, болгону кат-сабаты жоюлган адам эле ал келишимдерди окуса 2003-жылдагы жана 2009-жылдагы келишимдердин айрымасын дароо түшүнөт. Болгону мен азыр бул жерде цифралар менен фактыларды келтиргим келбейт, алардын баары ачык булактарда жайнап турат, каалаган эле киши таап окуп, өз алдынча чечим кабыл алса болот..

– Аскар Акаев, Темир Сариев жана Атамбаев менен Текебаевдин тарапкерлери 2009-жылдагы келишимди парламенттен ратификациялап, Конституциялык соттун чечими менен бекемдеп, эл аралык деңгээлге көтөрүү туура эмес болгон, эми Канадалыктар менен Нью-Йорктогу  эл аралык арбитражда соттошуу кыйынга турат жана жеңилип калабыз деп жатышат. Мисалы, Аскар Акаев: “Кумтөр алтын кенин иштетип жаткан “Кумтор голд компани” да: “Биз эл аралык арбитраждык сотко 2009-жылдагы келишимдин негизинде беребиз” деп жатышат” дейт?

–“Эгер 2003-жылы ал чет элдик компанияга преференциялар (жеңилдиктер) берилген болсо анда алар 2003-жылдагы келишимдин негизинде сотко беребиз деп айтышмак”

Эгер бул Кумтөр долбоорундагы Акаевдин ролу тууралу айтсак, сылык айтканда анын бул долбоордогу орду унутулуп баратат. Ал эми келишимди парламенттен ратификациялангандан кийин эл аралык арбитраждан соттошуу кыйын болуп калат деген сөз бул толук тантырак кеп. 2003-жылдагы келишим да Стокгольм шаарындагы арбитражда каралат деген пункт менен түзүлгөндүктөн Канадалыктар 2003-жылдагы инвестициялык келишимдин негизинде  UNCITRAL эрежелери боюнча соттошобуз деп Кыргыз Республикасына каршы арбитраждык соттошууну башташкан. Кыргыз Республикасына 1 млрд доллардан ашык доомат арткан. Ал эми 2009-жылдагы келишимге ылайык Камеко менен Центерра ал дооматынан баш тарткан жана ал арбитраждагы Кыргызстандык бардык чыгымдарын төлөп берген. 2009-жылдагы келишимдин үстүнөн иштеп жатканда бизди 2003-жылдагы келишим буту-колубуздан бекем чынжырлап байлап турган, толук эркин иштей алган эмеспиз. Эгер 2003-жылдагы келишим жок болуп, таза барактан баштаганыбызда баары жеңил болмок.

-Сиздин оппоненттериңиз 2009-жылдагы келишим боюнча Кыргыз тарап “Центеррага” дагы 16 миң гектар жерди концессияга кошумча берип жиберген деп ишендирүүгө аракет кылып жатышат. Мунун канчалык чындыгы бар?

-Мен билгенден аларга эч кандай кошумча жаңы аянттар берилген эмес, ал эми жаңы келишим менен алардын ага чейин алышкан лицензиялары боюнча ансыз деле аларга таандык болгон кен аянттары бекитилип берилген. Аларда келишимге чейин эле лицензиялык жер аянттары жана концессиялык жер аянттары болгон экен. Биз анын баары бирдиктүү бир режимде болсун деп концессияга өткөрдүк. Мунун баарын ачык булактардан эле текшерип көрүү оңой.

-Акылбек Жапаров 2007-жылы Каржы министри болуп турганда “Биз премьер-министр Алмаз Атамбаев экөөбүз Кумтөр боюнча “Центерра” менен жаңы, пайдалуу келишим түзгөн элек, бирок бизди отставкага кетирип жиберишип, андан ары келшим менен Алексей Елисеев жана Максим Бакиев даярдашкан келишимге 2009-жылы кол коюлган” дейт. Сиз бул боюнча эмне айта аласыз?

-Биринчиден, Жапаров Каржы министри болгон өкмөт отставкага “Центерра” менен болгон келишимге байланыштуу кеткен эмес, болгону мыйзам боюнча парламенттик шайлоодон кийин жаңы парламент жаңы өкмөттү түзүш керек эле.

Экинчиден, мен башка сөздөргө алаксыбай, түз эле 2007-жылдагы келишимдин тексти менен 2009-жылдагы келишимдин текстин салыштырып көрүүнү сунуштайт элем. Мен билгенден, ал келишимдер боюнча парламентте доклад жасагандардын бири Алексей Елисеев болгон жана мындай суроого жооп берип, так цифраларды келтирген. Ал жыйындын бет ачары жана стенограммасы сакталып калганына мен ишенем, аны элге жарыялаш керек. Кумтөр боюнча ар ким өз кызыкчылыгында ушак таратпай, буга чейинки 2003-2004-жылдардагы, 2007-жылдагы, 2009-жылдагы, 2017-жылдагы жана 2019-жылдагы келишимдердин тексттерин пропагандалык патетикасы жок, бурмалабай, элге ачык жарыялашсын, баары алаканга салгандай көрүнөт. Эл салыштырып, өзү баалап, жыйынтык чыгарып алат.

–Сиз Акылбек Жапаровго жеке инсан катары кандай карайсыз? Анын Кумтөрдөгү Центтеранын ишмердигин текшерген мамлекеттик комиссиянын төрагасы болуп дайындалышы туура болгонбу?

-Адамдын жеке сапаттарына асылгым келбейт. Менин оюмча ал азыр өтө оор абалга кептелди, бул абалды кыскача орустар айткандай “или грудь в крестах или голова в кустах” (“же көкүрөгүнө орден тагынат же башы канжыгада кетет” – ред.) деп мүнөздөсө болот. Ал албетте бул маселенин тарыхын жакшы билет, бирок өлкө юридикалык жана экономикалык жактан кандай кагылышууларга кептелерин канчалык жакшы түшүнөрү суроо туудурат. Тобокелчиликтердин баары жакшы эсептелген жана Өкмөттүн бул тирешүүнүн өнүгүшү боюнча мүмкүн болгон бардык сценарийлерди эске алуу менен түзүлгөн планы бар деп үмүттөнөм. Алар кандай тобокелчиликтер жана сценарийлер экенин айткым келбейт, айтпайм дагы. Ал өзүнчө тема.

-Бүгүнкү кыргыз бийлиги менен “Центерранын” ортосундагы тирешүүнүн келечеги кандай болот деп ойлойсуз? Соттошуу эмне менен аяктайт?

-Мен бүгүнкү жанжалдагы Кыргызстандын келечегине алдын ала баа бергим келбейт, анткени мен кыргыз өкмөтү Акылбек Жапаров докладында айткан кайсы фактылар менен далилдерге таянарын билбейм. Биз бул маселени изилдегенде бизге да 2003-жылдагы келишим сыпайы айтканда бизге аябай таңгалычтуу көрүнгөн, бирок мен ал цифраларды азыр кайталагым келбейт, анткени алар көп жолу айтылды жана ачык булактарда жарыяланган. Бирок ал учурда пара фактылары жана коррупция боюнча эл аралык арбитражга берүүгө бизде далилдер жетишсиз болгон. Дагы бир кайталап айтам, 2003-жылдагы келишим таңгалычтуу болгон. Андан сырткары 2009-жылдагы келишимдин үстүндө иштөөдө биздин өкмөттүн кызыкчылыгын өтө белгилүү юридикалык компания (арбитраждын жана окуянын башка сценарийлерин эске алган) коргогон, ал эми 2003-жылдагы келишимге Кыргызстан тараптан өзүн сыйлаган бир да юрист кол коймок эмес.

Булак: Kyrgyztoday.kg

16-май күнү КР Жогорку Кеңешинин профилдүү комитетинде, 17-май күнү парламенттин кезексиз, чукул отурумунда Кумтөр алтын кениндеги “Центерра голд” компаниясынын ишмердүүлүгүн иликтөө боюнча 11 адамдан турган мамилекеттик комиссиянын төрагасы Акылбек Жапаров комиссия чыгарган бүтүмдөрдү окуп жатып, экс-депутат, экс-премьер Темир Сариевдин дарегине да олуттуу сындарды окуп кеткен.

2013-жылы Экономика министри Темир Сариев Кумтөр алтын кенин текшерүү боюнча мамлекеттик комиссиянын төрагасы катары “Кумтөр Оперейтинг Компанинин” өндүрүштүк ишмердүүлүгүн текшерип, таштандыларды мөңгүлөргө уруксатсыз төккөндүгү үчүн компанияга 6 миллиард 698 миллион 900 миң сом гана айып пул салган. 2015-жылы Темир Сариев КР Премьер-министри кызматына жетип, бирок ошол өзү доо койгон 6 миллиард 698 миллион 900 миң сом айып пулду да өндүргөн эмес.2021-жылы Бишкектин Октябрь райондук соту ошол эле кылмышка – таштандыларды мөңгүлөргө уруксатсыз төккөндүгү үчүн компанияны 261 миллиард сомго доого жыкты деп айыптаган комиссиянын бүтүмүндө.

Комиссиянын коллегиалдуу бүтүмүн жеке Акылбек Жапаровдун бүтүмү катары кабыл алган Темир Сариев ошол эле күнү Акылбек Жапаровдун керт башына асылып, чычалоо менен жооп кайтарууга аракет кылган.

Ал эми парламенттин отурумунда Темир Сариевдин кан досу, “Байтур” (Физприбор) мончосунун ээси, “Кыргызстан” фракциясынын депутаты Тынычбек Конушбаев да Темир Сариевдин Акылбек Жапаровго болгон дооматтарын кайталап, аны 2003-2004-жана 2009-жылдардагы келишимдерге байлоого аракет кылды. Бирок Акылбек Жапаров “шамал кайдан согуп жатканын” дароо түшүнүп, адашпаган досторуңуз болсо айтсаңыз, мен да карап көрөйүн… Айрым депутаттар ал убакта “Бема, Бема!” деп Аскар Акаевичтин жанында жүгүрүп жүрүшкөн” деп 2003-2004-жылдары Темир Сариев “Бема, Бема!” деп Бермет Акаеванын артынан чуркап жүргөнүн кыйытты.

Ал учурдагы саясатчылар Темир Сариевдин президент Аскар Акаевдин улуу кызы Бермет Акаева жана уулу Айдар Акаев менен өтө жакын мамиледе болгонун айттырбай билишет.

Төмөндө Акылбек Жапаров менен Тынычбек Конушбаевдин кыйытма кайым айтышуусунун стенограммасын окуңуздар:

Тынычбек Конушбаев: Акылбек Үсөнбекович, сизге суроо бергим келет, сиз бардык комиссияларда, бардык өкмөттөрдө мүчө болуп иштеп келе жатасыз. Бул 2009-жылы чыккан токтом Кыргыз Республикасынын буту-колун тушаган. Ушунчалык бир чоң токтом болгон да, билесиз. Ушунда эл аралык статус берилген да, юридикалык жактан бекемдеп салгансыңар да. Ушунда сиз өкмөт мүчөсүндө иштеп турбадыңыз беле, туурабы? Иштедиңиз беле?

Акылбек Жапаров: Туура иштегем.

Тынычбек Конушбаев: Анда эмнеге ушул токтомго каршы болгон жоксуз? Билип атып, мына азыр абал эмне болуп жатат бизде? Биз бул абалга келбейт элек да. Эгерде ушул токтом өтпөгөндө?

Акылбек Жапаров: Мен жооп берейинби? Добушуңузду көтөрбөй эле, акырын айтсаңыз мен деле акырын жооп берем. 2009-жылы премьер-министр Атамбаевди отставкага кетиришип, мени Финансы министрлигинен алышып, бул Кумтөр маселесинен, сүйлөшүүлөрдөн четтетип салышкан. 2009-жылы парламентке келердин астында гана, ушул мыйзамдар келген. Көпчүлүк добуш менен өкмөттө чечилип, анан парламентке киргенбиз. Ошондо жанагы 4%ды кошуп, 18% биз алабыз, мындан ары “Центеррада” дагы, Кыргызстанда дагы көпчүлүктү алууга аракет кылабыз деген ниет менен эмелердин бардыгын киргизгенбиз. Бирок сүйлөшүүлөргө катышкан эмесмин. Тилекке каршы анда менин оюм жалгыз эле болуп калган, көпчүлүк менен чечилип кеткен. Ошон үчүн айтып жатам, ар бир жолу президенттин деңгээлинде чечилет. Эгерде президент каршы болсо биз анын оюнан алыс кете алчу эмеспиз ал убакта.

Тынычбек Конушбаев: Ушунда сиз таза экенсиз да анда, калган өкмөт мүчөлөрүнүн баары тең айыптуу болуп чыгып жатабы?

Акылбек Жапаров: Мухаммед пайгамбар да айткан экен “мен да адаммын, мен да адашам” деп, анан калганынын баары тең же адашпаган досторуңуз же кишилер болсо айтсаңыз, мен да карап көрөйүн…

Тынычбек Конушбаев: 2003-жылкы келишимде, реструктизация болгондо ушул жерде, парламентте олтурган ыраматылык Абсамат Масалиев, Текебаев, Сариев “реструктизация болбосун” деп катуу кырылыш болгон, туурабы?

Акылбек Жапаров: Туура.

Тынычбек Конушбаев: Ага карабастан, ошондо да өкмөт өткөзүп жиберген реструктизацияны. Кошумча 176 млн сарп кылынган.

Акылбек Жапаров: 2003-жылы мен каршы чыгып, мыйзам чыгаруу палатасына келип, “афёра болуп жатат” деп элдин баарына жарыялап, борбордук трибунага чыгып алып айткандан кийин мыйзам чыгаруу палатасы эки токтом кабыл алган. “Бул “Центерра” деген афёра, муну түзбөш керек, кыргыздарды алдап жатат, туура эмес” деген бир токтом кабыл алган. Экинчи токтомду “Эгерде түзө турган болсоңор Мыйзам чыгаруу палатасынын уруксатысыз түзбөгүлө” деген. Биз ошого да катышканбыз. Айрым депутаттар ал убакта “Бема, Бема!” деп Аскар Акаевичтин жанында жүгүрүп жүрүшкөн.

Тынычбек Конушбаев: Эми ошол кезде, 2003-2004-жылдарда налогдор, претензиялар, штрафтардын бүт баары жанагы “Камеконун” пайдасына кеткен да, туурабы?

Акылбек Жапаров: 2004-жылы бүт баары Камеконун пайдасына кеткен. Бүт баары!

Тынычбек Конушбаев: Мына, карагылачы, кандай деген чыгымдарга тартылдык биз, экологияны да мына ошондо эле караш керек болчу…

Булак: KyrgyzToday.kg

Бүгүн, 19-майда Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров кол койгон Жарлыкка ылайык, КР Президентинин администрациясынын айрым бөлүм башчылары дайындалды:

— Арипова Айгүл Көкташевна Кыргыз Республикасынын Президентинин Администрациясынын канцеляриясынын Президенттин жана Министрлер Кабинетинин чечимдерин, башка актыларды аткарууну контролдоо бөлүмүнүн башчысы болуп дайындалды;

— Усеков Уланбек Абдилазизович Кыргыз Республикасынын Президентинин Администрациясынын канцеляриясынын начальнигинин орун басары — иш кагаздарын жүргүзүү, регламент жана жыйналыштарды уюштуруу бөлүмүнүн башчысы болуп дайындалды.

“Кумтөр” алтын кени боюнча 2009-жылы түзүлгөн келишим эң чоң зыян алып келип отурат. Бул тууралуу Кыргызстандын экс-президенти Аскар Акаев AVTOR TVге берген маегинде билдирди.

Анын айтымында, бардык маселелер барып 2009-жылдагы келишимге такалат.

“Мамкомиссиянын төрагасы Акылбек Жапаров 2009-жылдагы келишим тууралуу эч нерсе айткан жок. Ал басымды 2003-жылы Акаевдин, Танаевдин убагында түзүлгөн келишимге коюп жатат. Анын максаты кандай? Анын максаты – коомчулуктун көңүлүн 2009-жылдагы келишимден буруп, 2003-жылдагыга басым коюу. Себеби, Акылбек Жапаров өзү “Кумтөрдүн” тегерегинде чоң адис, ал башынан эле бардык комиссияларда экономист, депутат катары иштеп келген. 2003-жылы да мамлекеттик комиссия түзүлүп, анын негизиги мүчөсүнүн бири депутат Жапаров болгон. Ал комиссияда иштеп, ал эле эмес Канаданын Торонто шаарына барып, “Комеконун” штаб-квартирасында болуп, сый-урматын көрүп келип, “Комеконун” бай тажрыйбасы бар, өтө татыктуу компания экен, бардыгына толук жооп берет” деп өзү мактаган. Ошонун негизинде премьер-министр Танаев келишимге кол коюп, чечим кабыл алышкан. Акылбек Жапаров ушул кемчилик жөнүндө бир дагы жолу ачык айткан эмес”, – деди Аскар Акаев.

“Акылбек Жапаров вице-премьер-министр болуп турган кезде Бакиевдин буйругу менен 2009-жылдагы келишимди түзгөн. Анын кеңеши менен Курманбек Бакиев ошол келишимди Жогорку Кеңешке алып чыгып, мыйзам катары бекитип берген. Мына ошондо “Кумтөр Голд компаниге” өзгөчө преференциялар берилген. Бүгүнкү күндө “Кумтөр Голд компани” “2009-жылдагы келишимдин негизинде арбитраждык сотко барабыз” деп айтып жатышат. Анткени анда аларга чоң преференциялар берилген, ошондуктан алар жеңишке жетеринен күмөн санашпайт.

Экинчиден, бүгүнкү күндө Жогорку Кеңештин “Кумтөр” маселесин кароосунун негизги максаты – экологиялык зыян. Ошол экологиялык зыяндан канча миллиард доллар өндүрөбүз деп жатпайбы. А экология эмнеден бузулду? Ошол 2009-жылдагы келишимде Жапаровдун сунушу менен Давыдов жана Лысый муз тоолорун “Кумтөргө” берип коюшкан. Мыйзам менен бекитип беришкен, бул одоно ката болгон. Себеби, 90-жылдары биз изилдеп, “Давыдов жана Лысый муз тоосу эч качан иштетилбейт, анын алдындагы алтын казылбайт” деп тыюу салганбыз, мыйзам кабыл алынган. Себеби, ошондо эле алар казылса экологиялык кризис, катастрофа болушу мүмкүн экени белгилүү болгон. Мунун барын Акылбек Жапаров абдан жакшы билген. Барын билип, барына көзү жетип туруп 2009-жылы 2003-жылдагы келишимдин кемчиликтерин эмнеге оңдобойт? Тескерисинче, кошумча преференция беришкен. Билип туруп эки мөңгүнү эмнеге берип жиберген? Мына ушул экологиялык кризис, экологиялык катастрофа Давыдов менен Лысыйдын алдындагы алтынды иштеткенден чыгып жатат. Мына ошон үчүн 2003-жылдагы комиссиянын төрагасы Темир Сариев “Маселенин бары 2009-жылдагы келишимге барып такалат” деп ачык-айкын айтып жатат.

Ал эми Жапаров эмне үчүн мени күнөөлөп жатат? Ал Бакиев жөнүндө бир да сөз айткан жок. Себеби, Бакиевдин буйругу менен бүгүнкү кризиске алып келген 2009-жылдагы келишимди өзү иштеп чыккан.

Менин дарегиме айтылып жаткан каралоо жөнүндө айта кетейин. Мында эч жаңылык жок. 2005-жылы Бакиев бийликке келгенде “Акаевдин байлыгын таап, элибизди байытабыз” деп биринчи эле жарлыгы менен чоң комиссия түзгөн. Анын башында биринчи-вице-премьер Үсөнов жана генпрокурор Бекназаров турган. 30-40 адамдан турган комиссия бир жыл иштеп Акаевдин байлыгын тапкан эмес.

Экинчиси, мага, маркум уулум Айдарга бир топ иш козгоп, “Кумтөрдөн” миллиард доллар алган, ошону таап келип элибизди жыргатабыз, байытабыз деп. Ошол миллиардды табыш үчүн Данияр Үсөнов менен Азимбек Бекназаров миллион долларга эл аралык сыщик Либерманды жалдашкан. Либерманга Американын ФБРи жардам берген. Ошентип, бүт дүйнөдөн издеп, Канададагы “Комекого” да барып изилдешкен. Ошондо Бекназаров өз оозу менен “Акаевдин бир да центин тапкан жокпуз” деп айткан. Бул күнөө ошондо эле коюлган. Бекназаров генпрокурор болуп турганда барын изилдеп, эч нерсе тапкан эмес. Жаман айтпай, жакшы жок дегендей, Бакиевдин комиссиясы менин Кыргызстандан эч бир байлык алып чыкпаганымды, “Кумтөрдөн” бир цент албаганымды далилдеп беришкен”, – деди ал.

“Маркум Танаев өкмөт башчысы катары келишимге кол койгон. Мен ишенем, Танаев эч качан Кыргызстандын келечегин саткан эмес. Балким, кемчилик кетсе кеткендир, бирок чечүүчү кемчилик ал жерде жок. Себеби алтындын баасы өзгөрдү. 2003-жылы алтындын баасы 400 доллар болсо, бүгүн 1800 доллар, 4 эсе көбөйдү, шарт башка. 2009-жылы алтындын баасы 3 эсеге көбөйүп, баасы 1200 долларга чыккан. Ошондой жакшы шартта эң начар келишим түзүшкөн. Мына ошону түзгөн Акылбек Жапаров, Бакиевдин буйругу, кызыкчылыгы менен. Мына ошондуктан ал коомчулуктун пикирин 2009-жылдагы келишимден 2003-жылдагы келишимге бургусу келип жатат. Анысынан эч натыйжа чыкпайт. Эртең эле эл аралык сот болсо, барып эле 2009-жылы Бакиев, Жапаров түзгөн келишимдин негизинде соттошот. Ал эми 2003-жылдагы Акаевдин, Танаевдин келишимине эч ким кайрылбайт, себеби ал жерде эч кандай преференция жок”, – деп билдирди Аскар Акаев.

“Акылбек Жапаров Танаевдин жанында чуркап жүргөн жигит болчу. Комиссиясында иштеп, Танаевди мактап… Маркум Танаев менен уулум Айдардын курулай каралоо менен арбактарына шек келтирип отурат. Ушундай кубулуп турган Акылбек Жапаровго кудай жазасын берсин”, – деди ал.

 

“Акаевдин убагында 156 тонна алтын, Бакиевдин убагында 68,2 тонна алтын, Атамбаевдин убагында 132, 6 тонна, Жээнбековдун убагында 52,9 тонна алтын сыртка ташылып кеткен. Кыскасын айтканда Кыргызстандын 4 президенти тең Кумтөр маселесин толук кандуу, аягына чыгарып чечүүгө эрк топтой албай эле кете беришиптир”, – деп билдирди  17-майда КР Жогорку Кеңешинин кезексиз чукул чакырылышында Кумтөр алтын кениндеги Центерра компаниясынын ишмердүүлүгүн текшерүү боюнча мамлекеттик комиссиянын төрагасы Акылбек Жапаров.

“Комиссия түзбөгөн жалгыз президент Роза Отунбаева болуптур. Бирок Роза Исаковна деле Убактылуу өкмөттүн бир декретин аябай туруп, бир декрет менен Кумтөрдү улутташтырып салса болмок эле”, – деди Акылбек Жапаров.

Булак: KyrgyzToday.kg

Сайдулла Нышанов, депутат: Камчыбек Кыдыршаевич, сиз жогоруда  кээ бир депутаттар да “Кумтөр” алтын кенинен акчалай сыйлык алып турушкан” деп айттыңыз, ошол депутаттардын фамилияларын да айтып койбойсузбу?

Камчыбек Ташиев, генерал: Болбойт. Бирок, биз аларды кылмыш жоопкерчилигине тартабыз. Азыр алардын ысымдарын айтууга болбойт. Тергөөнүн сырын сактоо деген түшүнүк бар. Анын үстүнө алар азырынча өздөрү да жакшы билишпейт. Бүгүн Кумтөргө тышкы башкаруу боюнча токтом кабыл алып берсеңер, биз эртеңден баштап аларды чакыра баштайбыз.

Сайдулла Нышанов, депутат: Жакынкы арада баары бир айтылат да алардын ысымдары, туурабы?

Камчыбек Ташиев, генерал: Эми айтылбаса да камалгандардан улам көрө бересиңер да…  24 миң гектар жер Кумтөргө мыйзамсыз берилип кеткен. Бул аябай көп жер. Муну кайсы жогорку кызматтагы адамдар буйрук берип, телефон чалып  жасатканы тууралу маалыматтар бизде бар. Алардын баары суракка чакырылат…

Булак: KyrgyzToday.kg

“Кумтөр” алтын кениндеги коррупциялык кылмыштар боюнча азыр 4 кылмыш иши козголуп, иликтенип жатат. Алардын бири – 2018-жылы кыргыз бийлиги Канадалык “Центтера” компаниясына Жети-Өгүз районунан айыл чарбасына жарактуу 24 миң гектар жерди мыйзамсыз берип койгон. 24 миң гектар деген оңой жер эмес, анын ичинен 10 миң гектары өнөр жай үчүн, 14 миң гектар жер запаска берилген”, – деп билдирди бүгүн, 17-майда КР Жогорку Кеңешинин кезексиз чукул жыйынында УКМКнын төрагасы Камчыбек Ташиев.

“Ошондой эле 2019-жылы да кыргыз бийлиги “Центеррага” 26 миң гектар жерди мыйзамсыз бөлүп берген”, – деди генерал Камчыбек Ташиев.

“Бул мыйзамсыз жер бөлүп берүү боюнча кылмыштардан өлкөгө 390 млн 977 миң 566 сом зыян келтирилген. Мында да жогорку кызмат адамдарынын коррупциялык кылмыштары аныкталууда”, – деп жыйынтыктады Ташиев.

Булак: KyrgyzToday.kg