САЯСАТ

— Айгүл эже, сиз дагы жолдошуңуз Садыр мырза менен Москвадан чогуу келдиңизби?

— Жок, мен эки күн мурун келген болчумун. Садыр келем деп элге жарыялап койгондон кийин сөзсүз келет деген ишеничте үйдү даярдап, атабызды күтүп алабыз деген ишеничте болгонбуз.

— Ага чейин аны менен чогуу болгонсуз да?

— Ооба, жанында болгом.

— Москвада жашадыңыздарбы?

— Польшада бир жыл болдук. Кипрда жашадык. Акыркы күндөрү Садыр өзү Москвада болду. Мен келип-кетип аттым. Балдарым Кыргызстанда эле жашады. Ушул жерде окушчу.

— Атасын тосуп алганы балдары да чек арага барыштыбы?

— Чек арага баарыбыз бардык. Балдарым да барышкан. Атасы келип жатса кайсыл бала тосуп албайт? Ур-токмокко алып кармалган Рустам, Ринат да “атабызды тосуп алабыз” деп барган. Күч органдары коркунучтуу кылмышкерди чек арадан кармаганга даярданышкандай эле даярданышыптыр. Ошол жерден эле Садырды кармап кетишпедиби. Ушунун өзү туура эмес да. Садырды чек арадан өткөрүп жиберип, мыйзамдын чегинде чакырса бармак. Садыр эч жакка качмак эмес. Ал чындык деп өз мекенине келе жаткан.

— Садыр мырза келсе камалат деген сөздөр айтылып жатпады беле. Жолдошуңуз деле келсе камап коёрун билсе керек?

— Садыр жаңыдан гана саясатка аралашып жаткан жери жок. Ал бышкан саясатчы. Камап коёрун да билген. Бирок, балдарымы, бир туугандарымы камап, мыйзамсыз иштерди жасайт деп ойлогон эмес болсо керек. Биздин үй-бүлөгө террорчулардай мамиле жасап жатканына эл өзү күбө болуп жатат. Ур-токмокко алынган балам болгону 20 жашта. Кайсыл гана бала болбосун атасын мыйзамсыз камап жатса атасына жардам берүүгө чуркайт да. Бийликте олтургандардын баласы андай кадамга барбайбы? Биз дагы УКМКнын алдында өтүп жаткан тынч митингге барып, чогулган элдин алдына жогор жактагылардан бирөөсү чыгып, бир нерсе деп айтабы деп күтүп олтурсак, өздөрү тараптан провокация жасап жиберишти. Муну видео тасмалардан деле көрсө болот. Укук коргоо кызматкерлери карапайым калкка аябай агресивдүү мамиле жасады. Алардын бул кылганын “Менин колумда бийлик бар, баарын жасайм” деген мамиле деп түшүнсө болот.

— Айрым маалымат каражаттары “Садыр Жапаровдун митингине келгендерге акча таратылды” деген маалыматты таратышты. Элди акча менен чыгарууга даярдык көргөнсүздөрбү?

— Бийликчил маалымат каражаттарынан, ошол эле КТРден Садырды болушунча каралоо жүрүп жатат. Алардын мындай маалыматына эл деле көнүп калды. Эч ким ага ишенбейт. Бул ыкма өздөрү үчүн жаман болушу мүмкүн. Азыр булар өзүнүн элине каршы туруп жатат. Биз бир да тыйын таратканыбыз жок. Эгер биз акча тараткан болсок “Мен мынча акча алдым” деп айткан кишини бийлик таба албай калат дейсизби? Ошол адамды КТРден кечке сүйлөтпөйт беле. Элдин арасына кирип алып “Силер тыйын алдыңарбы?” деп сурап атышты. Бирөө да тыйын үчүн митингге чыктык деп айтпады. Көрүп аттыңар, жалаң мекенчил, өз эли үчүн күйүп-бышкан, Садырга ишенген жаш балдар жүрүштү. Карапайым калк Садырга жолуксак, ал эмнени айтат экен, анын сөзүн уксак деп чогулду. Бир да саясатчы келген жок.

— Садыр мырзаны колдоп чет жакта иштеп жүргөн мекендештерибиз да келдиби?

— Ал жактан келгендер көп болду. Мигранттарыбыз ал жакта жыргаганынан жүргөн жок. Үй-бүлөмдү, бала-чакамды баксам деп жүрүшөт. Аларды дагы Садыр акча төлөп алып келген жок. Колунан келгендери өздөрү учуп келишти. Көптөрү “Садыр байке, биз сизди колдойбуз! Биз сиз мененбиз!” деп бул жакка келе албаса да, ошол жакта тилектеш экенин билдиришти.

— Митинг учурунда эки уулуңуздун көк-ала болуп сабалып, кармалганы интернетке чыкты. Оор абалда экени айтылып жатты. Сиз энеси катары кире алдыңызбы?

— Эки баламды көргөнгө мен да такыр кире албай койдум. Мен дагы интернеттеги видеодон гана көрүп жаттым. Ренат баламдын сабалып, алсыз, аптыгып ыйлап жатканын видеодон көрүп, жүрөгүм жанчылып ыйладым. Ренат 10 жашында бир күндө ата-энесинен ажыраганда ушунтип аптыгып, бугу көкүрөгүнө толуп ыйлаганы көзүмө келе түштү. Ренат Садырдын бир тууганынын баласы. Ринаттын ата-энеси автокырсыкка учурап, каза болушкан. Мына ушундай чоң жоготууну, чоң трагедияны наристе жүрөгү менен баштан кечирген бала. “Бир тууганымдан калган жалгыз туяк”- деп Садыр Ринатты өзүбүзгө алып багып алганбыз. Атасы жогун билип, Садырды аталап, ага өзгөчө жакын. Ренат үчүн Садыр идеал. Сыймыктанат. “Атам келсе тосуп алабыз”-деп аябай кубанып жүргөн. Менин көзүмчө эки тез жардам машинасы кирип чыкты. Шаардык төртүнчү ооруканага алып барып, териси кичине сыйрылып калыптыр деген корутунду чыгарып, бизге көрсөтүп койду. Ринатты 5 суткага камап жиберишти. Рустам деген уулумду табарсыкка катуу тебишиптир. Ал мурун “Варикоцеле” менен операция болгон. Аны да кармаган күнү УЗИге салган жок. Рустамды 2 айга камады. Камачу атасын камагандан кийин балдарына эмнеге асылышат? Булар кимдер күйүп-бышып аткан болсо, ошолорду терип кармашты. Жүздөн ашык адамды кармаган болсо, алардын бирөөсүнүн да күнөөсү жок. Алар мыйзам да бузган жок. Балдарым менен кошо кармалгандардын баары чыгышы керек.

Булак: “Жаңы ордо”

Ушул аптадагы негизги окуя Казакстан аркылуу Кыргызстанга келе жаткан Садыр Жапаровдун кармалышы, анын УКМК тараптан камалышы, боштондук деп чыккан тарапташтарына каршы күч колдонуп, асманга ок атуу менен таркатылышы, жүздөн ашык адамдын кармалганы болду. Садыр Жапаровдон чек аранын наркы тарабынан Гүлжан Шерипбаева гана маек алып калганга жетишкен. Жапаровдун кандай “настрой” менен өз мекенине келгени окурмандарга кызыктуу болсо керек.

— Саламатсызбы Садыр Нургожоевич, Кыргызстанга кош келипсиз. Тилекке каршы, сизди ал жактан ийгиликтүү эч ким тосуп албайт. Чек арада миңден ашуун укук коргоо органдары жана сиздин тарапташтар күтүп турат. Бизге жеткен маалыматтарга караганда сизди камашат. Сизде эч кандай коркунуч жокпу?

— Мен буга чейин дагы ММКлардан мени бийлик камай тургандыгын айтып келгенмин. Эми калганын көрө жатарбыз. Бирок менин Кыргызстанга кирип барганга таштаган кадамым айтпаса да түшүнүктүү. Менде коркуу сезими жок. Анткени мен чоң кылмышкер эмесмин. Мен таң каламын, анча укук коргоо органдарын жыйнап, аларды убара кылып кереги деле жок болчу. Дүйнөгө белгилүү чоң кылмышкер Батукаевди качырган бул бийликке сөз деле жок. Алардан баарын күтсө болот.

— Батукаевди коё туруңуз, азыр сиз камаласыз, ошого токтолсоңуз?

— Ооба аны жүрөгүм деле сезип турат. Бирок мени кармап кетпесе деле УКМКга өзүм бармакмын. Мыйзам чегинде жооп бермекмин.

— Сизди үй-бүлөңүз күтүп турат, карыган ата-энеңиз бар дегендей…

— Ар дайым кыргыз элинде жакшылыктар боло берсин. Анын ичинде биздин үй-бүлөдө дагы.

— “Эки дөө кагышса ортосунда кара чымын өлөт” дегендей, бүгүнкү күндүн эртеңи чоң чууга алып барбайбы?

— Мен тарапташтарымдын баарына “эч кандай укук коргоо органдары менен келишпестикке барбагыла, алар буйрукту гана аткарып жатышат” деп эскерттим.

— Камалышыңызды билип туруп Кыргызстанга келдиңиз, “Баатырдык” сезимби же чет өлкөдөн тажадыңызбы?

— Кыргызстан менин өлкөм, менин жерим. “Жигиттин сөзү өлгөнчө өзү өлсүн” дейт кыргызда. «Келем» деп расмий айтканмын, мына келдим. Менин жүрөгүм кыргыз деп согот. Атамбаевби же башкабы эч кимди душман деп эсептебейм. Бул нерсени саясат деп коёт. Саясатта артка чегинүү жок. Бүгүн жеңиштин башында тургандар эртең жеңилет. Эртең жеңилбесе бир күнү баары бир жеңилет.

— Мүмкүн артка кайтарсыз, анткени эл арасында сизди камалат деп айтып жатышат?

— Жок, кайтпайм.

Булак: “Жаңы ордо”

Жогорку Кеңештеги КСДП фракциясынын депутаты Ирина Карамушкина Санкт-Петербург шаарында кыргыз-орус парламенттер аралык жолугушууда, Кыргызстанда орус тили басмырланып жаткандай пикир жаратып, өзү тууралуу «Мени Кыргызстанда шовинист, Кремлдин шпиону деп куугунтукташат. 120 депутаттын бирөөсү да колдобойт» деп айтып алып, эл алдында уят болду. Бизде орус тили өгөйлөнүп калдыбы? Сиздин пикир?

Улукбек Ормонов, ЖКнын депутаты:

«Депутаттын элден, кесиптештеринен кечирим сурагандыгы туура болду»

— Бүгүнкү күндө орус тили коргоого муктаж эмес. Азыр Бишкек шаарында орус тилдүү бала бакчалар басымдуулук кылат. Ошондуктан бул маселе ойлонуп табылган. Орус тили расмий тил деп Конституцияда мыйзам менен бекитилген. Аны жок кылабыз деп эч ким чыккан жок, кандайдыр бир күчтөр деле таптакыр жок кылгыла деп чыга элек. Андыктан бул маселеге келгенде бул туура эмес иш болду. Карамушкина бүгүн атайын ошол жакта тартылган видео жүктөлгөн дискти таратып берди. Анын өзүнүн сөзүн укпагандыктан бир тараптуу комментарий берүүдөн алысмын. Дискти көрөлү, анан айтыш керек, анткени айрым сөздөр бурмаланып калышы мүмкүн. Депутаттын элден, динге ишенгендеринен, кесиптештеринен расмий түрдө кечирим сурагандыгы туура болду.

Каныбек Осмоналиев, коомдук ишмер:

«Биринчи кезекте ал СДПК фракциясы менен президентти уят кылып жатат»

— Кыргызстан өзүнүн жарандарына, айрыкча башка улуттагы жарандарга эң кеңири жол ачып, алардын жарандык укуктарын коргоо боюнча дүйнө жүзүндөгү эң алдыңкы өлкө болуп эсептелинет. Баардык шарттарды түзүп берген. Шайлоо боюнча кодексти карай турган болсок бир гана Кыргызстанда башка улуттарга 15% квота берген. Мындай нерсе бир дагы өлкөдө жок. Эми ушуну Карамушкинага окшогон “азаматтар” көтөрө албай, аша чаап эркелеп тамтаңдап жатышат. Менимче СДПК фракциясы, Жогорку Кеңештин депутаттары ал кишини тартипке чакырып коюш керек. Анын үстүнө Парламенттер аралык жолугушууга барып алып сүйлөгөнү туура эмес. Мен деле ошол ассамблеяда мүчө болуп жүргөм. Тартип боюнча өтө катуу, күн тартибиндеги гана маселелер каралат. Капталдан чыга калып эле ушинтип сүйлөгөндүн өзү эң акылсыздык болуп эсептелинет. Биринчи кезекте ал СДПК фракциясы менен президентти уят кылып жатат.

Бек Борбиев, Кыргыз Республикасынын эмгек сиңирген артисти:

«Россиянын атайын кызматтары Карамушкинанын маалыматтарына муктаж эмес»

— Казак туугандар биздин билдирүүлөргө көп көңүл бурбаш керек деп айтты го. Анын сыңарындай СДПК партиясынын мүчөлөрүнө дагы көңүл буруунун кажети жоктой. Биринчиден, Россиянын атайын кызматтары Карамушкинанын маалыматтарына муктаж эмес. Алар Кыргызстанда эмне болуп жатканын, керек болсо бизден да жакшы билишет Экинчиден, депутат айым өзүнүн кийинки тагдырына кам көрүп жаткандай. Мэр Силаев да убагында ошентип жылуу жумшак Москвадан жай тапты эле.

Сонунбек Жунусбаев, активист:

«Карамушкина сыяктуу улутчулдар гумандуу мамилени баш ийүүчүлүк деп түшүнүп алышат экен»

— СДПК катарынан Жанар Акаевди эмес Карамушкинаны чыгаруу керек эле. Кыргызстан Борбордук Азияда башка улуттарга, башка улуттун баалуулуктарына сый урмат мамиле кылган өлкө. Карамушкина жакында эле өлкөнүн 80 пайызы тутунга Ислам динине асылып, коомчулуктан көп нааразылыктар түшкөн. Андан көп өтпөй Россияга барып өз жеке таарынычын эл аралык мамилелер талкуулана турган жерде айткандыгы туура эмес. СССР учурундагыдай болуп арызданып барды. Биз Россиянын карамагынан чыкканыбызга канча жыл болгонун билбейби? Эл аралык мамилени билип туруп өз билемдик кылганын Крымга барганынан да көрсөк болот. Расмий тил Карамушкинанын камкордугуна муктаж эмес. Тескерисинче биз өтө эле расмий тилди жогорку орунга коюп келебиз. Прибалтика өлкөлөрүндөгүдөй мамлекеттик тилге мамиле кылбайбыз. Мисалы аларда ачык эле мамлекеттик тилди билбесең мамлекеттик кызматка албайт. А биз депутат кылып олтурабыз. Кээ бир учурларда Карамушкина сыяктуу улутчулдар ушундай жумшак гумандуу мамилени баш ийүүчүлүк деп түшүнүп алышат экен. Ошону үчүн бул маселе боюнча Карамушкинага өз партиясы татыктуу жообун берүү керек.

Назгүл Мамытова, “Ачык Саясат плюс” гезитинин башкы редактору:

«Карамушкинаны ээнбаш кылган өзүбүздө күнөө»

— Негизи орус тили боюнча өзүбүздө да күнөө бар. Бир орус бар жерде он кыргыз тең орусча сүйлөп жатып калышат. Жогорку Кеңеште да абал ушундай. Мисалы, атамекенчи депутат Никитенко деген неме кыргызча бир сөз билбейт. Билгиси да келбейт. Карамушкина бир аз аракет кылымыш этип жүрөт. Бирок анын орустарга барып алып арызданганы туура эмес. Карамушкинаны ээнбаш кылган өзүбүздө күнөө. Биринчи кыргыздар өзүбүздү өзүбүз баркташыбыз керек, ошондо гана кыргыз улутуна болгон сый калыптанат. Бизде орус туугандар Кудайга шүгүр эле жашашат. Документациялар орусча. Мисалы, менин айылым орус аралашкан айыл. Ал жерде орустарды абдан сыйлайбыз. Орусияга көчүп кетип жатышса азайып кетти деп кадимкидей кейийбиз.

Гүлжигит Исаков, активист:

«Элин сыйлаган бийлик мындайларды “эркелетпестен”, чечкиндүү чара көрүшү керек»

— Орусияны эске албаганда, орус тили мурдагы союз өлкөлөрүнүн кайсынысында дагы деле популярдуу жана өзүн “ээн-ээркин, ыңгайлуу сезет” деген суроо сурала турган болсо, албетте, ал өлкөлөргө Кыргыз Республикасы алдыңкы катарларда кирет. Бул фактты жокко чыгарып, эл аралык аренада Кыргызстанды жаман атты кылуу акыл-эси бар кишинин жасай турган нерсеси эмес. Субъективдүү пикирди жалпылаштыруунун өзү туура эмес. Карамушкина чыныгы абалды билгиси келсе, Прибалтика өлкөлөрүн, Украинаны, Грузияны, Тажикстан, Өзбекстан, Азербайжан жана башка өлкөлөрдү кыдырып келсин. Кыдырып чыккандан кийин деле ушул сөзүн кайталай турган болсо жашаган мамлекетин сыйлабаган, кыргыз тилин, кыргыз элин жериген, жакшылыкты билбеген неме катары кабылдаса болот. Андайлар ордун билбесе коом четке чыгарып коёт оңой эле. Элин сыйлаган бийликтегилер мындайларды “эркелетпестен”, чечкиндүү кадамдар аркылуу чарасын көрүшү керек. Кыргызстан эгемендүүлүк алгандан баштап орус тилинин расмий статусу жок эле болуп келген. Инерция менен тээ 2000-жылга чейин орус тили расмий статусу жок эле кенен колдонулуп келди. Бирок Аскар Акаев 2000-жылы тар саясий кызыкчылыгынан улам орус тилине расмий макам берип, кыргыз тилинин өз алдынчалуулугун солгундатып койду. Дароо мамлекеттик тилге өтүү оңой процесс болбогондуктан коомчулук эки тилди эриш-аркак колдонуп келди. Мамлекеттик тилди өнүктүрүп, калк ичинде кенен колдонуу мамлекеттүүлүктү бекемдөөчү факторлордун бири болуп эсептелет. Ааламдашуу доорунда көп тил билүү чоң мүмкүнчүлүктөргө шарт түзөт, бирок үйрөтүлгөн ар бир чет тил кыргыз тилине зыян келтирүү аркылуу ишке ашпашы керек. Постсоветтик өлкөлөрдө Россотрудничество канчалык орус тилдин жайылышына кам көрүп жатса, биз дагы ошондой эле себептер менен кыргыз тилинин өнүгүшүн каалайбыз, болгондо дагы Өзүбүздүн өлкөбүздө — ​мындан өткөн табигый нерсе жок. Элибиз башка тилдерди үйрөнүүгө дилгир. Бирок башка тил үйрөнүү бизди маңкуртташтырууга, ассимиляцияга алып барбашы керек! Муну Карамушкина сыяктууларга кадыресе инсаний тил менен баардык платформаларда жеткиришибиз абзел.

Руслан Бекназаров, активист:

«Буга чейинки анын кадамдары депутаттыкка татыксыз экенин далилдеген»

— Негизи ал волонтёрлорду сурап жатканда ушундай жооп болуп калды деп актануу ирээтинде жазып чыкпадыбы. Айыл-айылды кыдырып орус тилин үйрөтсөк дейт. Биз Кыргызстан мамлекети көз карандысыз, эгемен өлкө болгондон кийин Карамушкина өзү кыргыз парламентинде олтурат. Анын статусу кыргыз тилин үйрөнүүгө милдеттендирет. Биз Россиядан волонтёрлорду чакырып эмес, парламентте кыргыз тилин мыкты билгендерди жиберип, кыргыз тилин билбегендерди үйрөтүшүбүз зарыл. Буга чейинки анын кадамдары депутаттыкка татыксыз экенин далилдеген. Ошондуктан биз кол чогултуп 3660 адамдын колун СДПК фракциясына киргизгенбиз. 10-мартта кирген, бүгүнкү күнгө чейин каралбай турат. Мурда эле билгенбиз татыксыз экенин. Биздин кол чогултуп анын татыксыз экенин айтканыбыз бүгүн далилденип жатат. Карапайым калк эмес, депутаттардан да нааразычылык чыгып бизди уят кылды деп айтып олтурушат. Кыргызстанда тескерисинче мамлекеттик тилге болгон мамиле өтө начар, расмий тилге болгон алака абдан жакшы. Бишкекте мектептерди карасак 60% орус тилдүү мектептер. Анан кайдагы чектөө жөнүндө айтуу мүмкүн? Чектөө гана эмес, расмий тилге ашыкча көңүл бурулуп жатат. Конституциядагы расмий тил деген түшүнүктү алып салуу керек. Расмий тил деген түшүнүктүн бизге кереги жок. Мамлекет деген бир гана тилдүү болот. Кошумча мага десе 100 тилди үйрөнсүн. Бул ашыкча болбойт. Бирок биринчи өзүнүн эне тилин билбесе кандай адам деп эсептөө керек? Мамлекет тили, дини, аянты, жери, эли менен мамлекет болуп эсептелинет. Тил эң башкы нерсе. Эки тилге статус берсек кош тилдүү мамлекет болобузбу? Бир гана мамлекеттик тил берилиши керек, болду. Башканын зарылчылыгы жок.

Булак: “Жаңы ордо”

Акыркы мезгилдеги өлкөдө болуп жаткан окуялар коомчулуктун бүйүрүн кызытууда. «Маевскийгейт» менен камакка алынган Ө. Текебаевдин баш коргоо чарасы өзгөртүлбөй, 2 ай абакта жата турган болду. Экс-депутат С. Жапаровду Коопсуздук кызматы чек арадан тосуп алып, камакка алып, аны да тергөө бүткүчө деп соттун чечими менен камады. С. Жапаровго боштондук деп ураан чакырып чыккан анын жактоочуларын милиция күчкө салып сабап, 100 адамды кармап, 5 суткадан камап салды. Мына ушул жана башка суроолорго жооп алуу максатында гезитибиздин эксперти, саясат таануучу, тарых илимдеринин кандидаты Табылды Акеровго кайрылдык.

— Бүгүн коомчулукту бир гана маселе кызыктырып калды. Ал Атамбаев өз мөөнөтүнүн аягына чейин тынч иштеп, андан кийин өлкөгө жаңы президент келип, жаңыча иштей баштаса деген эле максат. Баарынын күткөнү президенттик шайлоо. Коомчулук жаңы, энергияга толгон президент келеби деп күтүп жатат. Себеби, эки революция болсо деле саясатчылар андан сабак албай, тескерисинче биринен-бири өтүп, бийликке келээри менен элге берген убадаларын унутуп, бийлигине чырайып, эч кимди көзүнө албай, кайра эски жолго түшүп жатышат. Биз эмне үчүн президентке жарыбай жатабыз?

— Ооба, Кыргызстан бүгүн жаңы идеяга толгон, интеллектуалдыгы өтө жогору, мыкты кадрга муктаж болуп турат. Чынын айтсак, Кыргызстанда 2 жолу революциялык негизде бийлик алмашканы менен кийинки мамлекет башчылар Акаевдин деңгээлинен аша алышкан жок. Мисалы, Акаев БУУнун эгидасында 4 чоң салтанаттуу иш чара өткөрө алган. Алар: “Манас –1000”, “Кыргыз мамлекеттүүлүгүнө 2200 жыл”, “Тоо жылы”, “Ош‑3000”. Бүгүн “Көчмөндөр оюнун” коюшту. Бирок, эл аралык мааниге ээ болгон жок. Татарстандын президентинин катышкандыгын эл аралык деп айта албайбыз да. Канчалаган жашылбай акчалар короду. Көчө оппозициясында болуп, ураан салып кыйкырган менен мамлекет башында туруп, өлкөнү башкарган алда канча кыйын экени анык болуп калды. Эл мурда кыйкыргандардын баарын эле лидер деп ээрчий берчү. Бакиевдин тушунда өлкөнүн баардыгын өзүнө баш ийдирип алып башкарууну көздөгөн система пайда болгон. Ал деле акыры кулады. Бүгүн болсо, 1933, 1937–38-жылдардагыдай “Алаш ордунун” же “Турандын” мүчөсү деп жалаа тагып аттыргандай, ар кандай жалаа менен камап коюп жатышат. Бирок, ЖК мунун баарын көрүп туруп, үн катпай олтурат. Анан парламенттик өлкөбүз деп жар салышат. Эл болсо парламенттин депутаттарын “сасыткы жумурткага” окшоштуруп шылдыңдап жатат. Солкулдатсаң “болк-болк” деп үн чыгат, бирок үнү сыртка чыкпайт деп. Биздин бактыбызга кийинки президенттер бизнесмендер болуп калды. Эл шайлаганда бизнесмен эмес, саясатчы лидерлерге добуш берсе туура болчудай. Бизнесмен саясатчылар мамлекеттик саясатты бизнестин позициясында жүргүзүп жатат жана кайсы бир деңгээлде өз тегерегинин, тууган-уругунун кызыкчылыгында пайдаланып жатат. Бирок, кандай гана болбосун биздин президенттер дүйнөлүк чоң саясатка чыгуудан баш тартышкан жок. Бакиев да, Атамбаев да, башка бизнесмендер да дүйнөлүк бизнес агымына киргилери келет. Орусия Украинадан кийин чоочуп калды. Ошого Орусия Бакиевге кандай ишенбесе, Атамбаевге жана башкаларга деле ошондой толук ишеним артпайт. Анткени Орусия биздин мамлекет башчыларды өлкөнүн саясий векторун алмаштырып, батышка же мусулман өлкөлөрүнө же Кытайга таянып кетип калбасын деп тыкыр байкап турат. Бакиев Батышты карай багыт алары менен бийликтен жылмышты. Атамбаевдин да тегерегинде батышчыл саясатчылар негизги ролду ойноп жатканы орустарды чочутпай койбойт. Себеби, алардын атын дүйнөгө таанымал Дж. Сорос менен байланыштырышат. Бул маселеде мына ушундай жагдайларды да эске алуу абзел.

— Сиз өткөндөгү маегиңизде Дж. Сорос Кыргызстанга таасирин күчөткүсү келип жатышы мүмкүн деп айткансыз. Дж. Сорос чын эле биздин экономикага акча сала алабы?

— Мен мурда көпчүлүк биздин граждандардай эле Дж. Соросту өтө акылдуу, таза, кыйын киши экен деп жүргөм. Бирок, Трамп бийликке келип Дж. Сорос жана башкаларды Обаманын Өкмөтү менен тил табышып, миллиондогон бюджеттик акчаларды өз эсеп счетторуна которуп алышкан деп шек санагандан бери пикирим өзгөрүлдү. Бүгүн Дж. Соростун капиталы, финансысы текшерилүүгө берилген. Кылмыш иши да ачылып калышы мүмкүн. Кайсы бир деңгээлде жапайы капитализм бардык өлкөлөр үчүн мүнөздүү болгон. Мына биздин саясий элитаны караңыз, баары тең «прихватизациянын» негизинде бизнесин курган. Деги бир да тазасы жок. Коопсуздук кызматы Текебаевди, “атамекенчилерди” кечке чукуп убара болбой, ошолорду четинен сууруп чыгып камай берсе болчудай. Анан калса булардын баары депутат болгулары келет. Булар бюджетти аңдып, бизнесин өнүктүргүлөрү келет. Айрымдарынын бандиттери да бар. Трамптын шектенүүлөрүнө ишенсек Дж. Сорос деле биздин бизнесмендерден эч айырмасы жок адам экен да. Ошого менимче, Дж. Сорос илгери эле Кыргызстандагы айрым ири проектилерге кирип, пайда таап жатышы мүмкүн десек да болот. Мисалы, ошол эле “Кумтөргө”.

— Анда балким, “Мегакомду” Дж. Сорос сатып алгысы келип жаткан жокпу? Атамбаевдин тегерегинде таасирлүү фигуралар деп эсептелген С. Исаков, А. Сегизбаев, Т. Жумакадыровдорду Дж. Сорос менен байланыштырып жатышпайбы?

— Мүмкүн. Менин баамымда батыштагы бай адамдар башка өлкөлөргө чыр салып, ошондон пайда таап, байышат экен. Мына Маевский чоң чырды баштады. Өлкө дүрбөлөңгө түшүп жатат. Кимдир бирөөлөрдүн пайда табуусуна шарт түзүлдү да. Дж. Сорос өтө эле бай адам, өзү көздөгөндүн баарын сатып алууга кудурети жетет.

— Сиз С. Исаков, А. Сегизбаевдер мураскер болбой калышы мүмкүн деген ойду айтасыз. Бирок, Атамбаев С. Исаковду өз аппаратынын жетекчиси кылып койду. Ал бүгүн активдеше баштады. Сиздин пикириңиз өзгөргөн жокпу?

— Азырынча жок. Менимче Кыргызстанда президенттик шайлоолордо Казакстандын варианты кайталанышы мүмкүн. Президенттин аппарат жетекчиси С. Исаковго Казакстандагы Насимовдун ролу жүктөлүп калышы мүмкүн да. Ага мураскерди сүйрөп чыгуу тапшырылат жана тышкы дүйнө менен тыгыз байланышты камсыз кылат. Мураскер бийликке келгенден кийин да С. Исаков президентин аппарат жетекчиси болуп кала берет. Балким, кийинчерээк кайсы бир элчиликке жөнөтүлүшү ыктымал. Бирок, президент азырынча саясий абалды анализдеп, болжолдуу мураскерлерди баамдап жатса керек. Ооба, анын ичинде С. Исаков да болушу мүмкүн. Акаевдин учурунда дагы 13 кадрды тандашып, баамдап көрүшкөн. Бирок, президенттик шайлоолор келгенде Акаев шайлоого өзү кетип калган дешет. Ошого азырынча жаштарды мураскер болот деп кесе айтууга шашкан жокмун.

— Кыргызстандын саясатчылары эл аралык саясатта кандай позицияны колдонсо туура. Мисалы, Акаев Батыш менен да, Кытай, Орусия менен да бирдей мамиле кыла алды. Бирок, Бакиев, Атамбаев ошол багытты уланта албай коюшпадыбы?

— Бүгүнкү күндө Кыргызстанда орусиячыл, батышчыл, арапчыл, мекенчил идеологиядагы саясатчылардын топтому байкалат. Булардын ичинен мекенчил саясатчылар өлкөнүн өсүшүнө алда канча чоң салым кошмокпу деп ойлойм. Себеби, ал саясатчылар кечке түндүктү карап, Орусия президентинин кабылдамасында кезек күткөнсүп олтура бербейт да. Акча бербейм деп койсо таарынып, каяша аракеттерди жасабайт. Ал өз эркине жараша аракеттенет. Булар башка жактан акча, жардам күтпөсө керек деп ойлойм. Ошондуктан, биз жаштарды тарбиялаганда Мухаммед кыргыздын, Эштек бийдин, Ормон хандын, Атаке бийдин, Исхак Хасан улуунун (Пулат хан), Курманжан датканын образында тарбияласак туура болот. Түштүктүк саясатчылар тээ илгертен эле эгемен саясатты туу тутууга аракеттенип келишет. Себеби, тарыхта түштүк Кыргызстан Орус империя тарабынан басып алынган. Генерал Скобелев атайы карателдик отряд түзүп, Полот хан башында турган көтөрүлүшчүлөрдүн айылдарын кыдырып, жер менен жексен кылып салган. Акырында Курманжан Датка менен жоолугуп, өз ара келишимдин негизинде Орусия империясынын букаралыгына алган. Ормон хан кыргыздарды эгемендүү жашоосуна баардык күчүн, аракетин, мүмкүнчүлүгүн жумшаган. Кекилик Сеңирдеги салгылашууну жеңип, кыргыздын эрки бекем эл экенин даңазалай алган. Атаке баатыр Екатерина экинчиге биринчилерден болуп кат менен кайрылып, Орус империясы менен паритеттик негизде мамиле түзүүнү көздөгөн жана ага жол ачкан. Атаке баатыр Орусия империясы менен дипломатиялык жана соода-сатык мамилелерди түзүүгө чоң салым кошкон инсан. Балдарды ушул улуу инсандардын образында тарбияласак келечекте мыкты саясатчылар сөзсүз чыгат.

— Табылды мырза айтсаңыз, “Белизгейттин” да, “Маевскийгейттин” да ташы талкан чыкты. Бирок, бийлик эмнеге Текебаевди чыгарбай жатат?

— Текебаевди жалаанын негизинде камоого бир нече себептер түрткү болууда. Биринчиден, президенттин тегереги эгер Атамбаев экинчи мөөнөткө барып калса, анда Текебаев да кандидатурасын коюп, шайлоолорду каалагандай өткөрүп алууга тоскоолдук кылат деп жатышат. Экинчиден, эгер Атамбаев экинчи мөөнөткө барбай калса, анда Текебаев мураскерди сүйрөп чыгууга тоскоолдук кылат, шайлоолорду утуп алышы мүмкүн деп коркушууда. Бийлик Текебаев менен шайлоолор боюнча сүйлөшүүлөрдү жүргүзүүгө дайын эмес болуп жатат. Себеби, өткөн президенттик шайлоолордо Текебаев өз кандидатурасын Атамбаевдин пайдасына алып салган. “Ата-Мекен” партиясынын көпчүлүгү Атамбаевге добуштарын берген. Ошого бул жолу бийлик ага Текебаевден кандидатураңызды алып салыңыз деп кайрылуудан уялып жатат. Анткени, эреже боюнча бул жолу Атамбаев жана анын тегереги Текебаевдин пайдасына кандидатураларын алып салбаса да, ага жашыл свет бериши керек болчу да. Бийлик эгерде шайлоолор боюнча Текебаев менен сүйлөшүп калсак, анда ал бул жолу силер мага жыгылыштуу болушуңар керек деп коёт деп, андан көрө аны күч менен камап коёлу шайлоолор бүткүчө деген ойго келгендей туюлууда. Мындан башка дагы бир чоң проблема бул импичмент маселеси. Текебаев президент Атамбаевге карата импичмент жарыялоо боюнча документтерди топтой баштаганын жар салган. Ага улай Атамбаевдин тегерегиндеги айрым чиновниктердин коррупциялык иштерин ачыкка чыгара баштады. Максим Бакиевге таандык мүлктөрдү кимдер тартып алгандыгын ачыктап салды. Мисалы, Кой-Таштагы 2,5 га жер участогу. Үчүнчүсү, Текебаев Дача-СУдагы авиакырсыкта белгисиз болуп жаткан жүктүн ээсин аныктоо боюнча да иш алып барып жаткандыгы болду десек болот. Булардын кайсынысы негизги себеп экенин айтуу кыйын. Бирок, кыязы мына ушул себептерден улам бийлик Текебаевди темир торго камаганы жатат.

— Садыр Жапаров дагы камакка алынды. Сиз өткөндө бийлик камоолорду улантат, керек болсо, айрым президенттикке талапкер болуп чыккандарга да кылмыш иши ачылат деп билдиргенсиз. Бул кандайдыр бир чатактарга алып кетпейби? Мисалы, 3-революцияга себепкер болбойбу?

— Ооба, менимче камоолор уланат. Президенттикке кандидат болгондорго да кылмыш иши ачылышы мүмкүн. Себеби, бийликтин бүгүнкү аракеттерин мураскерге жол чабуу үчүн алдын алуу деп түшүнүп жатышат. Эгер аша чаап кетсе, анда абал курчуп кетиши толук мүмкүн.

— Жапаров бийликке тоскоол кылуучу кандидаттардын тобундабы?

— Менимче Жапаровду “Кумтөргө” байланыштуу камашты. Ал “Күмтөрдүн” проблемасын өтө жакшы билет. Батышта жүрүп “Кумтөрдү” кантип эл аралык сотко берип, кантип утуп чыкса болот ошонун жолун тапкан. Анын бул демилгеси өлкөнүн чыгаан юристтери тарабынан да жактырылган. Башкача айтканда юристтер Жапаровдун аракеттерин эң туура табылган жол деп баалашкан. Алды менен элден кол топтоолор башталган. Албетте, Жапаровдун бул аракеттерин “Кумтөрдү” иштетип жаткандар да билди. Алар Жапаров өзүлөрү үчүн өтө ыңгайсыз ишти баштап жатканын билишти. Ошого “Кумтөрдүн” кожоюндары Жапаровду бийликке “заказ” кылып койду го дейм. Себеби, Коопсуздук кызматы аны күбө катары чакырып жатат деп фейсбукта эки жумадай мурун айтылып жатты. Садыр аны өз оозу менен да айткан. Бирок, Жапаров Алматыдан келатканда Коопсуздук кызматы аны тосуп чыгып, чек арадан камакка алып жатат. Күбөнү кантип алдынан тосуп чыгып, чек арадан камакка алсын? Эгер Жапаров президенттикке койсо, анда “Кумтөр” маселесин козгоп, элдин көңүлүн өзүнө тартмак. Ошого аны да шайлоолордон четтетүү каралышы мүмкүн.

— Бийлик эмнеге Садыр Жапаровдун баласын, туугандарын кошо камап жатат?

— Буларды коркутуп койсок, кийин элди митингдерге, ар кандай акцияларга чыгарбай калышат деп ушуга барып жатса керек. Албетте, Кыргызстанда буга чейин оппозициялык саясатчыны камаганда анын туугандарын мынчалык уруп-сабап, кыйнаган учурлар болбосо керек. Эсимде жок.

— Жапаровдун камалышын анын китебиндеги билдирүүлөр менен байланыштырса болобу? Мисалы, китебинде Бектур Асановдун бомбасын чечмелеп, ошол кезде азыркы президент Бектур Асановго “Бекназаровду өлтүрүп салбайлыбы, Бакиевдерге шылтап коёбуз” дегендей сөз болгонун эскерген. Өч алып же дагы эмнени айтып жиберет деп тактап билүү үчүн камап жатышкан жокпу?

— Бүгүн ал анчейин мааниге ээ эмес. Бирок, шайлоо учурунда Жапаров дагы кандай бомбаларды жардырып жиберет деп чоочуп жатышы толук ыктымал.

— Жапаровдун китеби чыгаары менен Анапияев Бакиевдер жашап жаткан Минск шаарында өлтүрүлдү. Бул ким кан ичкич, билип алгыла дегендей эле болуп калды. Балким, Анапияевди да жалаа жабуу үчүн өлтүрүшүп жүрүшпөсүн? Бүгүн өлкөдө жалаа жабуу күч алып жатат го.

— Тигил кылды же бул кылды деп кесе айтуу кыйын. Криминал чөйрөсүн жакшы билген эксперттердин ММКларда айткандарына караганда Жаныш Бакиев менен А. Анапияевдин мамилеси 7- апрелге чейин да, андан кийин да жакшы болгондой. Кыязы, Ж. Бакиев менен А. Анапияев ар кандай негизде шугулданышып, айрым бизнестери бир болгон имиш. Бул абал 7- апрелден кийин деле сакталып кала берген деген сөз бар. Ошол эле учурда, Анапияев парламенттик шайлоолорго жакын өлтүрүлгөн. Журналисттердин арасында жүргөн сөздөргө караганда ал өлөөрүнө эки жумача калганда жоон топ журналисттер (10–15 киши) менен Дубайда жолуккан. Шайлоолор жөнүндө сүйлөшүшүп, жардам берерин айткан имиш. Анын пландарын көп кишилер билиши мүмкүн. Чынында ал көптөрдү кызыктырган. Мисалы, наркобарондорду, саясий партиялардын лидерлерин, өч алууну каалаган эски душмандарын, бийликти. Эми ким билет…

— Криминал темасын ачып албадыкпы. Бул бийлик Батукаевдин өлкөдөн чыгып кетүүсүнө эмнеге кызыкдар болду? Айрымдары муну Р. Кадыров, Путин менен байланыштырып жатпайбы?

— Менимче Батукаевди чыгарууда бир нече фактор чоң роль ойногон. Биринчиден, акча. Экинчиден, бийликке анын чыгып кетиши өтө ыңгайлуу шарт түзгөн. Себеби, Акаев-Бакиевдин доорунан бери эле бийлик Батукаев менен эсептешип келген. 2 -революциядан кийин келген бийлик аны менен сүйлөшүп, сөз табышып олтургусу келген жок. Өлтүрүп таштай албайт эле. Себеби, анда Орусиянын баардык мыйзамдагы уурулардын каарына калышмак. Ошого Чеченстандан түшүп жаткан сунушка макул болушуп, аны өлкөдөн чыгарып жиберишкен. Батукаевдин өлкөдөн кетиши, Анапияевдин жок кылынышы менен бийлик өлкөдөгү криминалды контролго алууга жетишкен. Бул жаман өнөкөт.

— КТР 25 жылдан бери бир беткей маалымат таратып келет? Элде “кара жашик” деген аты бар. Бирок, КТРде бир тыңыраак жетекчи болду беле?

— Эсиңизде болсо Карыпкулов КТРди башкарып турганда “Карыпкуловдун кара жашиги” деп жазып жүрүштү. Кийин Карыпкулов президенттин администрациясын жетектеп келип калды. Анан басма сөз кызматын тамаша- чын иретинде “Мурда биз силерге баш ийчү элек, укчу элек, эми силер бизге баш ийип калдыңар, “Ала-Тоого” мага айтпай деле түз тапшырма берип жүрдүңөр. Бирок, мен деле илимдин доктору, членкормун да. Мен деле билет элем кайсы материалды кандай кылып беришти” деп какус-кукус кылып калчу. Балким, мен өзүм маалыматты берсем Карыпкуловдун “кара жашиги” дешпес беле деп ойлоп, бушайман болуп жүрсө керек. Кийин КТРге Айтикеева келип калды. Ал өтө катуу позицияда турду. Пресс-катчы, басма сөз кызматынын жетекчиси менен сүйлөшпөй койду. Мен ортомчу болуп калдым. Ал “Булар өзүлөрү журналистиканы билбейт да, “Ала-Тоого” мен өзүм жооп берем, ага кожоюн болгонуңарды койгула” деп маселени кабыргасынан коюп салды. Пресс-кызматына “силер кечиктирбей пресс-релизиңерди убагында жөнөтүп тургула, биз ошого карап маалымат беребиз” деп катуу турду. Бирок, ал бат эле вице-премьерликке жылып кетти. Гезиттерде деле ушундай абал эле. Бир күнү А. Малеваный чалып, “Табылды, пресс-секретарыңар кызык неме го. Жаза албаса эмне кылат жазып? Ал мага өзү жазган материалдарын жөнөтүп, псевдоним менен бастыртып жатат. Бирок, өзү экономиканы да, реформаларды да жакшы түшүнбөйт экен. Карама-каршы келген материалдарды жиберип “Бас” деп жатат. Айла жок, басып жатам. Бир күнү Акаев окуп калып, сураса эмне дейм? Мен пресс-секретарыңыздыкы деп эле айтып салам” деп нааразычылыгын айтып, “Сага атайы айтып жатам. Бир деме болсо тастыктап бергенге жара” дегени эсимде калыптыр.

— КТРК бүгүн да “кара жашиктигин” кылып жатат. Эмне менен бүтөт деп ойлосуз?

— Менимче, бул маселеде КТРКнын баардык журналисттерин айыптабаш керек. Бул жерде көпчүлүгүндө “Ала-Тоо” программасынын кызматкерлери маалымат таратууда бир аз жооптуу болушса жакшы болмок. “Ала-Тоонун” айынан Аксы кандуу окуялары болду. 7-апрелде жана андан кийин 100дөн ашуун жаш жигиттердин өмүрү кыйылды. 7-апрель куну бизди Ак үйдүн алдында атып жатышканда да, “Ала-Тоо”, “5- канал”, “ЭлТР” үн катпай олтура берген. Ошонун айынан талкаланышкан. Биринчилерден болуп НБТ айтып чыккан. Менимче, сабак ала турган мезгил келсе керек. Болбосо, абал күндөн-күнгө оорлоп баратат.

— Бул бийлик да элди атабы?

— Өзүн коргой албаган бийлик бийлик эмес деп коюшат. Кыйын кесең келсе, сакталып калышы үчүн баардык мүмкүнчүлүктөр колдонулат жана жумшалат. Атпайт деп айтуу кыйын.

— Жакынкы дем алышта президенттик шайлоо болсо ким утуп алат деп ойлойсуз?

— Бабанов.

— 19-ноябрдагы шайлоолордо ким утат?

— Бабанов (Эгерде конкуренттери катуу дайындалбаса).

— Себеби?

— Кеңири айта албайм. Бабановду камап коюшу мүмкүн го.

Булак: “Жаңы ордо”

Агасынын өчүн алыш үчүн Владимир Ульянов (Ленин) дүйнөгө мүшкүл иш төңкөрүштү алып келди. Лениндин азабынан 20 миллиондон ашык адам көз жумду. Урматтуу окурманым, мен кадимки эле дүйнөдө 1-жолу пролетардык революцияны ишке ашырган Владимир Ильич Ульянов жөнүндө сөз кылып жатканымды сезип, туйгандырсың. Революциячыл эсерлердин катарына кирген Лениндин бир тууган агасы Александр Падышаны өлтүрүүгө кол салгандыгы үчүн өлүм жазасына тартылат. Бул мыйзамдуу чечим болгон. Бирок акыйкат чечимге нааразы болгон өз билгенин бербеген, кекчил, кара мүртөз Владимир Ульянов агасынын өчүн алам деп, бүткүл дүйнө жүзүнө мүшкүл иш алып келди. Ал жумушчуларга завод, фабрика, дыйкандарга жер, аялдарга теңчилик алып берем деп көпчүлүктү козутуп, Россияда төңкөрүш уюштуруп, бийликти басып алды. Падыша үй-бүлөөсү менен Уралда кармалып, бардыгы тең өлтүрүлдү. Ошентип, Россия империясы жеке менчиктен мамлекеттик менчикке өттү. Бул 1920-жылдар эле. Дүйнөнүн алтыдан бир бөлүгүн ээлеп турган жерде болгону 250 миллион элин бага албай 1980-жылдардын аягында Совет мамлекети кулады. Байлыкты кайра бөлүштүрүүнүн аягы II-дүйнөлүк согуштун чыгышы менен башталып, СССР деген империянын кулашы менен бүттү.

Бул тарых, тарыхты бурмалай албайсың. Бурмаласаң ал бумеранг болуп, кайрылып келип өз башыңды жарат. Тарых тамаша эмес, тарыхты бурмалабай андан сабак алып, жыйынтык чыгарыш керек. Туура жыйынтык чыгарган мамлекеттердин иши оңолуп, бакубат турмушка жетип жатышат.

Президент мырза! Билбесеңиз Кыргызстанда ахвал оорлоп граждандык согушка жакындап калды. Тактап айтканда биздин кичинекей мамлекетибизде дүйнөнү кайра бөлүштүрүү башталды. Ал эми дүйнөнү кайра бөлүштүрүү аягы эмне менен бүтөөрүн сөзүбүздүн башында айтпадымбы. Кыргызда сөз бар “Эсиң барда этегиңди жый!” деген. Азыркы бир ууч кыргыз эли убагында зор империя болгон. Мына ушул накыл сөздөр ошондон бери келе жатат, турмушта тастыктап такталды.

Эси жок сот, прокурорлор айдакчынын итиндей болушуп, кожоюндарынын (эл, жер бузарлардын) айткандарын аткарыш үчүн эч нерсеге карабай жулунуп жатышат.

Алар тээ 1990-жылдардын башында менчиктештирилген кээ бир объектилерди мыйзамсыз басып алынган дешип жумурткадан кыр чыгарып жатышат. Калыстык болуш үчүн ревизияга сөзсүз 1990-жылдардын башында приватташтырылганбы же прихватташтырылганбы ошол объектилердин бардыгы тең тартылышы керек. Мунун үчүн чоң көз карандысыз жарандык коомдон турган комиссия чыгарышыбыз абзел. Ошол комиссияга Мен өзүмдү сунуштайт элем. Себеби акым бар. Биринчиден мен экономистмин. Экинчиден “Советтер Союзу кулаганы калды, ошондуктан пландуу экономикадан баш тартып, акырындап рынокко өтүү боюнча айта турган сунушум бар, мага КПССтин съездинде сөз бергиле” деп Москвага 1990 жылдары телеграмма бергемин. Москва мени уккан жок. Шоковый терапия деп зор империяны таркатуу менен иш бүттү. Ошондуктан, Алмазбек иним Менин калыстык сөзүмдү угуңуз. Мамлекеттештирүүнү адегенде өзүңүздүн ишканаларыңыздан баштасаңыз, калган байлар мал-мүлктөрүн өздөрү эле алып келе башташат.

Анан мамлекеттештирүү акырындап Бишкектеги ат майданына да жетет. Мен эмне үчүн ипподромду айтып жатамын. Себеби, кээ бирөөлөрдүн көзү ипподромдон өтүп, түн уйкусу бузулуп жатыптыр. Мен аларга айтаар элем. “Ошол 1990-жылдары ипподромдун дубалдары урап, кароосуз калганда Сен кайда элең”- деп. Анан ысыгына күйүп, суугуна тоңуп, кирип турган үйлөрүн сатышып, ошол ипподромду сактап калышкан патриотторго эми кол салабызбы? Кыйын кезде жол таап, өздөрү ачка калгандарына карабастан ат майданын сактап калган патриотторго орден, медаль бергендин оордуна ушунчалык кыйынчылык менен сактап калышкан мал-мүлкүн (ипподром) тартып алууга аракет кылышкандарды кимдин адам деп айтууга дити барат. Булар адам эмес, булар желмогуздар. Күтүүсүз, эмгексиз келген байлыкка көздөрүн май баскан желмогуздарга мен “токтогула” деп айтаар элем. Токтобосоңор элдин мамлекеттин убалына каласыңар. Мамлекетти сактап калыш үчүн эл өзү башына кыйынчылык келгенде чечкиндүү иштерге барышы ыктымал. Ошондуктан Исаев Канат сага “Эсиң барда этегиңди жый”, деп дагы айтаар элем. Болбосо элдин убалына каласың, өзүң да оңбойсуң. Эгерде сен ошондой эле патриот калыс экенсиң, эмне үчүн бир эле объекти мамлекеттештирүү үчүн аракет кыласың. Дагы айтам сага сен калыс болсоң, ошол 1990–1995 жж. приватташтырылган бардык мал-мүлктөрдү мамлекеттештирүүдөн башташың керек. Ошол мамлекеттештирүүнү Атамбаевдин мал-мүлктөрүнөн баштасаң, ошондо сени эл колдоп, президент кылышат. Мына сага президент болуштун эң кыска жолу. Ал эми сен мамлекеттештирүүнү эч бир себепсиз эле “Ак-Кула” ат майданынан баштаганыңды элге эмне деп түшүндүрөсүң. Эгерде сен ошондой эле мыкты, эл камын көргөн депутат экенсиң, эмне үчүн ипподромго кошуп дагы он чакты объектини мамлекеттештирүүгө аракет кылбайсың. Кыргызда сөз бар, ала койду бөлөк көрбө деген. Анысы кандай мурда приватташтырылган ишкана, мекеме, чарбалардын бардыгы кайра чогуусу менен мамлекеттештирилиши керек. Андай болбосо, тандап мамлекеттештирүү бул мыйзамсыз, калыстык да эмес. Өтө опурталдуу, себеби бул кадам мамлекетти сөзсүз революцияга алып келет. Ошондуктан бирөөгө кошомат кылам деп от менен ойнобо Канат иним. Ал эми сенин кылганың, Канатчик рекетирлердин жорук-жосундарына окшоп кетип жатат. Ак үйдөн түрмөгө чейинки жол бир эле кадам экендигин эсиңен чыгарба. Сенин Токмоктогу былыктарың сатылган прокурор экөөң эле «делону» жоготсоңор токтоп калмак беле, токтобойт.

Эмесе окурманым, Мен божурап айтып берейин, сиз кулак салып жакшылап угуп отуруңуз. 1990-жылдардын ортосу эле. Бардык эле СССРдин курамына кирген республикалардай өзүнчө мамлекет болгон Кыргызстан дагы кыйналып жатты. Республика жарым-жартылай ачкачылыкта турду. Элде акча жок эле. Мына ошондо айласы кетип амалы түгөнгөн мамлекет, мамлекеттик менчиктеги мекеме-ишканаларды сата баштады. Илгери Совет мамлекети кезинде элде мындай сөздөр бар эле. “Америкадагы атом бомбаларынын 1-кезектегилери Москваны, 2-кезектегилери Фрунзени мээлеп турат” деген. Бул бекер сөз эмес эле. Себеби, ошол кезде Фрунзеде согуштук курал чыгарган дүйнөдөгү өтө алдыңкы технологияда көптөгөн завод-фабрикалар бар эле. Бирок кулкусу куруган Акаев баласы экөөлөп, бул завод-фабрикадагы линияларды, шаймандарды, станокторду 3 сменде күнү-түнү вагондорго тонналап жүктөшүп, металлоломдун баасында сатып жиберишти. Ошентип вагондорго жүктөлгөндөрдүн баарысы сатылды. Дүйнө жүзүндөгү Япониядан чыгарылган 2 комплекстин бири бургулоо заводунда эле. Эл-журттун, адистердин, журналисттердин кыйкырганына карабастан кулкуну кургаган ата-бала бул комплексти да Иранга сатып жиберишти. Мына сага Аскардын Швейцариясы. Кыргызстанда вагонго жүктөлбөгөн эле нерселер калды. Мына ошолордун бири жогоруда Мен учун кылтыйткан Бишкек ат майданы эле. Сөз кайталоодон бузулбайт дейт элибизде. Ошондуктан айта берейин 1995-жылы жогоруда айтылган себептер менен Биз сөз кылып жаткан Бишкек ат майданы айыл-чарба министрлигинин астында “Мамлекеттик Акционердик коом” болуп түзүлөт. Бул коомдун 51% мамлекетке калып, 49% “Ак-Кула” ат майданынын коллективине сатылат.

1997-жылы Бул Мамлекеттик акционердик коом “Акционердик коом” болуп түзүлөт. Мында 80% акцияны Айыл чарба министрлигинен ипподромдун коллективи сатып алышат.

2003-жылы айыл чарба министрлигинин калган 20%тин ипподромдун эмгек коллективи сатып алышат дагы Ак-Кула ат майданы 100% жеке менчикке өтөт. Коллектив ат майдандын толук баасын накталай акча төлөп, Ак-Куланы толугу менен менчиктештирип, кызыл китеп алышат.

Мына ушул ипподромду менчиктештирүү жакшы турмуштан болгон жок. Айла кетип, амал түгөнгөндөн болду. Себеби, бул ат майданы айыл чарба министрлигинин алдында өзүнчө чарба эле. Ошол кезде Ак-Кула ипподромунда 30–40 асыл тукумдуу айгыр, бээлер, айдоо жерлер жана бир топ техникалар бар эле. Кыскасын айтканда, өзүнчө бир чарба эле. Сокулук районунда ипподромдун малын багыш үчүн 500–600 гектар жерлери бар эле. Булардын бардыгы приватташтырылып, мамлекет ипподромдун малы багылбай калганда айласы кетип амалы түгөнүп туруп, айыл чарба министрлиги “Ак-Кула” ипподромун бир аздан сатып отуруп, такыр каржылай албай калганда Ак-Куланы толугу менен сатууга аргасыз болот. Бирок, бир атынан башка байлыгы жок, 10 чакты адамдан турган коллектив, Ак-Кулага дагы 10 чакты мүнүшкөрлөрдү, саяпкерлерди ат кармаган байларды алды артына түшүп жатышып ипподромду сатып алышат. Сатып алышкандан кийин ал иштин азабы башталат. Урай баштаган ат майданды курчаган 2 чакырымдан ашык дубалдын эле ремонту канчага тураарын окурманым өзүң сезип тургандырсың. Андан сырткары күлүктөр, багылып жаткан ат сарайлар, күйөрмандар олтурчу отургучтар менен трибуналарды эле сактап калуу эле канчалаган чыгымдарды, эмгекти талап кылаарын окурманым сезип тургандырсың. Мына ушул ат майданын реконструкциялап, кеңейтүү үчүн мамлекеттин борбору эмеспи дүйнө жүзүнөн көптөгөн бай күйөрмандар келишүүдө. Бирок ызы чууну, бир жылда майдаларын айтпаганда үч төрт жолку чоң-чоң текшерүүнү көрүшкөн инвесторлордун бардыгы качып кетип жатышат. Азыркы убакта ипподромдо 400гө жакын жылкы багылууда, 100гө жакын чабандес, саяпкерлер, жумушчу кызматкерлер бир. Мына ушулардын баарысы бир топ ат сарай менен кыркка жакын объектилерден турат. Булардын ээлери мына ушул сарайлары менен асыл-тукум жылкыларды багышып жан багышат. Тактап айтканда базар экономикасына ыкташып кандайдыр бир система пайда болду.

Эми мына ушинтип мамлекетке догун артпай, мезгил шартка ыкташып, өкмөткө тийиштүү салыктарын төгүшүп, жан баккандарды эми Исаевдин арам ою үчүн көчөгө кууп чыгабызбы. Бул опурталдуу иш. Себеби өз эмгеги менен тапкан байлыктарынан ажыраган эл түз эле көчөдөн Ак үйдү көздөй чабуулга өтүшөт. Кыйын болсоң Канат ошол элди тозуп көр. Элди тозмок түгүл Канатчик Сен биринчилерден болуп Кыргызстандан качып кетээриң бул эле жерде турган иш.

Калыстык үчүн прокурорлордун дооматын да угуп көрөлү. Исаевдин командасы астында Бишкек шаарынын Ленин райондук прокуратурасы “Ак-Кула”-ат майданын мамлекетке алууга аракет кылып жатат. Болгондо да бекер, эч нерсе төлөбөй. Окурманым уккан кулагыңа да ишенбей жатсаң керек. Себеби, “Ак-Кула” ат майданын, ага тиешелүү кашарларды бурадарлар кызылдай акчага сатып албадыбы беле. Муну мен макаланын баш жагында айтпадымбы. Мындан кийин Биз Кыргызстанды мамлекет деп, кантип Ленин районунун прокуратурасында иштегендерди мыйзамды кайтарып, сыйлаган кызматкерлер деп айтабыз. Булар прокурорлорго такыр эле окшобой рекетирлер болуп кеткендей. Эгерде иш Исаевдин сценарийи менен жүрсө 50–60 ипподромдун ат сарайларын сатып алышкан үй-бүлөөлөр бала-чакалары менен көчөдө ач жылаңач калчудай. Себеби, Ленин райондук прокуратурасынын сотко кайрылган талабында сарай ээлеринин бир сөлөкпай компенсация жөнүндө сөз да жок. Мына сага президент Атамбаевдин мыйзамды сыйлаган мамлекети.

Мыйзамда ак-карасы менен жазылып турат. Мал-мүлк бир тараптан экинчи тарапка өтүп жатканда сатуу жана сатып алуу, белекке берүү, соттун чечими менен башка тарапка өтүү дегендер каралган.

“Ак-Кула” ат майданы менен анын тегерегиндеги ат-сарайлар убагында базар баасы боюнча бааланып, ошол ат-майдандын коллективине сатылган. Эгерде Исаевдин ошондой эле ипподромду жана ат сарайларды сатып алгысы келсе, эң эле оңой да мыйзамдуу да жолу бул, базар баасын төлөп сатып алуу. Себеби, мына ушул биз сөз кылган “Ак-Кула” ат майданы менен сарайлар да убагында базар баасы менен сатылып алынган. Ал эми анын туура сатылганбы, туура эмес сатылганбы, саткандардын (мамлекеттин) күнөөсү.

Жоопту ошол мамлекеттен сурагыла да, прокурорлор, айыл чарба министрлиги кичинекей ипподромду он чакты сарайлары менен ошол кездеги базар баасы менен акчага сатса, аны туура эмес деп кыйкырып жатасыңар, ал эми Алмаз Атамбаев килейген Кыргыз Газды 1 долларга орустарга кармата берсе унчукпайсыңар!. Анан алы жеткендик кылып, чекесинен дубалдары урап, шиферлери шамалга уча баштаган ат майданы менен атканаларды сактап калган патриотторго кол салганыңар Кудайга да, элге да жакпайт. Мындай учурларда кыргыз эли минтип айтат “Дээликкен таз демиңди бас” деп. Демиңерди баспасаңар элдин, жердин убалына каласыңар. Эсиңер барда этегиңерди жыйгыла жулунбай.

Орустардын мыкты уулдарынын бири Михаил Горбачев чоң аракет кылып жатып, экиге бөлүнгөн немистерди бириктирип, Берлиндин дубалын бузду. Дүйнө жүзүнүн жонунан бир оор нерсе алынгандай иш болду. Мына ушул бириктирүүдө бир кызык иш болду. Чыгыш Германияда II-дүйнөлүк согуштан мурун курулган артта калган завод-фабрикалар көп эле, мына ушулардын баарысы 1 сөлөкпайдан сатылды. Мына ошол завод-фабрикалар азыр модернизацияланып иштеп жатат. Бул тарыхый туура чечим болгон. Немистерде деле депутаттар, прокурорлор бар. Алар кыйкырып чыгышкан жок, завод-фабрикаларды кайра бөлүштүрөлү деп. Себеби, ал завод-фабрикалар иштей баштады, элге пайда алып келишип.

Ал эми Канат Исаев, прокурор, дагы бир жолу айтамын силерге “Эсиңер барда этегиңерди жыйгыла” деп. Уккандарыма караганда мындай дүйнөнү кайра бөлүштүрүүлөр башка объектилерде да башталып жатыптыр. Урматтуу президент, соттор сүйүнүп жатышат. Кыргызстанда дүйнөнү кайра бөлүштүрүү башталды дешип. Алмазбек Шаршенович сотторго чыр керек. Ал эми элге тынчтык керек.

Булак: “Жаңы ордо”