Россия-Украина согушу

Тажикстан ТИМинин 30-октябрда жарыялаган билдирүүсүндө “Украин блогери Дмитрий Гордондун 2022-жылдын 28-октябрдагы “В гостях у Гордона” онлайн-берүүсү учурунда Тажикстан аймагында Ирандын украиналыктарды өлтүргөн дрондору өндүрүлүп жатканы тууралуу сөзүн четке кагабыз. Тажикстан Республикасы аскердик техниканы үчүнчү өлкөгө экспорттобой турганын белгилейбиз”, деп айтылган.

Гордон берүү учурунда Тажикстандын Тышкы иштер министрлигинен бул маалымат жалган болсо четке кагууну сураган.

Быйыл майда ЖМКларда Иран Тажикстанда Ababil-2 учкучсуз учактарын чыгаруу боюнча завод ачканы кабарланган.

Анда Ирандын Башкы штабы объектинин ачылыш аземине штабдын башчысы Мохаммад Бакири менен Тажикстандын коргоо министри Шерали Мирзо катышканын маалымдаган.

Бирок Орусия Ирандан “Шахед” жана “Мохажер” дрондорун сатып алып жатканы айтылууда.

“Азия Банкы” жана “Кыргызстан Коммерциялык банкы” бир катар орусиялык банктар менен кызматташуусун токтоткону белгилүү болду. “Азия Банкынын” колл-борбору “Мир” карталарын тейлөө бир жумадай мурда токтотулганын билдирди.

“Биз тилекке каршы, чын эле “Мир” карталарын тейлөөнү токтоттук. Анын себебин атай албайбыз, бул биздин жетекчиликтин чечими”, – деп белгиледи банктын өкүлү.

Ал арада “Кыргызстан Коммерциялык банкы” “Мир” карталарын тейлөөдөн баш тартышынын себеби Орусияга салынган санкцияларга байланыштуу экенин билдирди.

Банктан “санкциянын таасири тийип калышы мүмкүн” деген негизде “Мир” картасын тейлөө токтотулганын билдиришти.

Буга чейин Кыргызстандагы “Компаньон”, “Дос кредо банк” жана “Бакай банк” Орусиянын “Мир” банктык картасын тейлөөнү токтотушкан. Банктардын сайттарында бул техникалык себептен улам экени жазылган. Карталарды тейлөө качан жаңыртылары тууралуу маалымат айтылган эмес.

23-сентябрда Өзбекстанда Орусиянын “Мир” банктык картасын тейлөө токтотулганын Uzcard Жалпы республикалык бирдиктүү процессинг борбору кабарлаган. Ага чейин 21-сентябрда Казакстандын Улуттук банкы да Орусиянын төлөм системасынын “Мир” карталарын тейлөө өлкөдөгү банкоматтарда убактылуу токтотуларын кабарлаган. 19-сентябрда Түркиянын ири финансылык мекемелери – Isbank жана Denizbank картаны тейлөөдөн баш тарткан.

Орусия Украинанын аймагында согуш баштагандан кийин көпчүлүк Батыш өлкөлөрү ага катаал санкцияларды салган. Анын ичинде орусиялык банктар да чектөөгө кабылган. Натыйжада орус жарандары Орусиянын банктык карталары менен чет жакта төлөм жүргүзө албай, эл аралык карталарды өлкө ичинде колдоно албай калышкан.

Ушундай шартта Орусиянын жарандары санкцияны буйтаган жол таап, КМШ мамлекеттерине, Түркияга жана башка өлкөлөргө барып банктык карта алып жатканы айтылган. “Карта туризминин” популярдуу багыты катары Борбор Азия өлкөлөрү – Кыргызстан, Тажикстан, Казакстан жана Өзбекстан аталган.

Путиндин бул билдирүүсү Орусияда иштеп жүргөн кыргыз, өзбек, тажик мигранттары аскерге чакыруу кагазын алып жаткан маалга туш келди.

Бул арада орус түрмөлөрүндө отурган өзбекстандыктар ар түрдүү ыкмалар, анын ичинде кыйноо жолу менен Украинага каршы согушка тартылып жатканы айтылууда.

Орусиялык укук коргоочу жана саясатчы Ольга Романова өзүнүн Telegram-каналына “Вагнердин” жеке аскердик компаниясы чет өлкөлүктөрдү Украинадагы согушка азгырып жатканын жазды.

Аларды Украинага каршы агрессиялык кылмыштары үчүн соттошот. Трибуналды түзүүнү он бир өлкө колдоду. Сот болжол менен бир жылдан кийин башталышы мүмкүн. Бул тууралуу “Настоящее Время” телеканалына атайын трибуналдын украиналык жумушчу тобунун мүчөсү Олег Гавриш билдирди.

Анын айтымында, трибуналды түзүү боюнча эл аралык келишим дээрлик даяр.

“Агрессия кылмышы эл аралык укукта эң жогорку кылмыш болуп эсептелет. Ошондуктан бул согушту баштаган кишилерди соттоо үчүн жетиштүү себеп боло алат. Украинада согуш 2014-жылы эле башталган, быйыл февралда болсо толук масштабдуу кол салуу болду. Мунун баарын Путин, Шойгу, Лавров, Патрушев, Бортников, Медведев жана башкалар кирген Орусиянын Коопсуздук кеңеши колдоду. Алар бул кылмыштар үчүн жазаланышы керек болгон биринчи талапкерлер”, – деп белгиледи Гавриш.

Эгер күнөөлөрү далилденсе, алар 30 жылдан өмүрүнүн аягына чейин эркинен ажыратылат. Бул сотту түзүүнү Балтия өлкөлөрү, Польша, Улуу Британия, Чехия, Словакия, Румыния колдойт.

Гавриштин билдиришинче, бул жерде Орусиянын пикири такыр маанилүү эмес. Эгер орус лидерлери аталган өлкөлөргө келсе, алар кармалат жана соттолот.

Анын айтымында, жолугушуунун жүрүшүндө Украинадагы согуш жана орус-түрк эки тараптуу мамилелери жөнүндө сөз болот.

Күн мурун AFP жана dpa агенттиктери Түркиянын расмий адамдарына шилтеме кылып, Эрдоган менен Путин Азиядагы өз ара аракеттенүү жана ишеним чаралары боюнча кеңешменин саммити учурунда Астанада жолугуша турганын кабарлашкан.

Буга чейин Түркия менен Орусиянын лидерлери сентябрдын ортосунда Самаркандда өткөн Шанхай кызматташтык уюмунун саммитинде жолугушкан.

НАТОго мүчө Түркия Орусия Украинага кол салган 24-февралдан бери өзүн Киев менен Москванын ортосунда ортомчу катары көрсөтүп келет. Анкара Москваны сындап, ошол эле маалда Батыш өлкөлөрүнүн экономикалык жана каржылык санкцияларына кошулган эмес.

Эрдоган согушту токтотуу үчүн Путин менен Зеленский сүйлөшүүлөрдү баштайт деген үмүтүн билдирген.

Өткөн жумада Түркиянын тышкы иштер министри Мевлүт Чавушоглу март айында Стамбулда өткөн сүйлөшүүлөрдөн кийин Киев менен Москва дипломатиядан алыстап кетишкенин айткан. “Украин-орус согушу созулган сайын кырдаал начарлагандан начарлап баратат. Ок атышуу болушунча тез аранын ичинде токтотулушу керек. Канчалык эрте болсо, ошончолук жакшы болот”, – деген Чавушоглу.

Путин украин армиясынын ийгиликтүү контрчабуулдарынан кийин өткөн айда Украинанын орус аскерлери көзөмөлдөп турган аймактарында “референдум” өткөрүп, алар Орусиянын курамына кошулганын жарыялаган. Ал Москва Украина менен сүйлөшүүлөргө даяр экенин да билдирген. Бирок Зеленский Путин менен сүйлөшүү ыктымалдыгын четке кагып, Украина Орусиянын Путинден кийинки президенти менен гана сүйлөшөрүн айткан.

Байден Орусиянын дүйшөмбү күнү украин шаарларына жасаган ракеталык соккуларын айыптап, Киевге өзүн-өзү коргоо үчүн зарыл болгон каражаттарды берүүнү улантууну убадалады. Мындан тышкары АКШ президенти Украинанын аймагындагы аракеттери үчүн Орусияны жоопкерчиликке тартууга өнөктөштөрү менен бирге аракеттерди көрүп жатканын кошумчалады.

Зеленский Байден менен сүйлөшүүсүн жемиштүү деп атап, негизги тема Украинага абадан коргонуу каражаттарын жеткирүү болгонун ырастады. “Азыр бул биздин коргонуу тармагындагы кызматташтыгыбыздын негизги приоритети болуп эсептелет”, – деп жазды Зеленский Телеграм-каналына.

Орусия Украинага кол салгандан бери АКШ Киевге коопсуздук жаатында жалпысынан 17 миллиард долларлык жардам берип, Москвага каршы көптөгөн санкцияларды киргизди.

Бул тууралуу “Улуттук кайра жаралуу” (“Миллий тикланиш”) партиясынын лидери Алишер Кадиров Kun.uz сайтына берген маегинде билдирди.

“Абдулазиз Камиловдун ал айткандары Өзбекстандын эң чечкиндүү билдирүүсү болгон. Бирок ал сөздөрдөн кийин бизде бир жумалык экономикалык каатчылык башталган. Өзбекстандын түндүк тараптан океанга чыгуу жолу атайылап бир жумага жабылган. Ушул жөнүндө айтышыбыз керек”, – деди Кадиров.

Экономикалык көз карандылык жөнүндө айткан партия лидери Өзбекстан географиялык жайгашуусунан улам этият болушу керектигин белгиледи.

“Эгер өлкө экспорт кылып, дүйнөлүк базарга чыкпаса эч кандай өнүгүү болбойт. Ооганстандагы тынч эмес абал, биздин ооган коридорун пайдалана албай жатканыбызды – атайылап жасалма түрдө пайда кылынган көйгөй деп эсептейм. Азыр Ирандын Чабахар портун да колдоно албайбыз. Бул эки коридорду ачпай, ар дайым түндүк жолдун зарылдыгын колдогон ким деп ойлойсуз?”, – деди Кадиров.

17-мартта Өзбекстандын ошол кездеги тышкы иштер министри Абдулазиз Камилов парламент Сенатынын жыйынында өлкө Украинанын көз карандысыздыгын, эгемендигин жана аймактык бүтүндүгүн колдой турганын, ошондой эле өздөрүн Луганск жана Донецк элдик республикалары деп атап алган аймактарды тааныбастыгын айткан.

Бул билдирүүдөн көп өтпөй Камилов коомчулук алдына чыкпай калган. ТИМ муну министрдин “өнөкөт оорусу” менен түшүндүргөн. Апрелде дипломат 12 жылдан бери иштеп келген кызматынан алынган. Кийин президенттин алдындагы Коопсуздук кеңешинин катчысынын орун басары жана мамлекет башчынын тышкы саясат маселелери боюнча атайын өкүлү кызматтарына дайындалган.

Президент бул Кыргызстан үчүн “жаңы көрүнүш” экенин, Орусиянын жарандары “бул жакка келип, ээн-эркин иштей ала турганын” билдирди. Ошол эле маалда ал мобилизация жарыялангандан кийин Кыргызстанга качып келген орусиялыктардын саны тууралуу маалыматы жок экенин белгиледи.

“Биз мындан эч кандай зыян эмес, пайда көрүп жатабыз”, – деди президент.

21-сентябрда жарыяланган мобилизацияга байланыштуу жүздөгөн орусиялыктар, негизинен эркектер жапырт өлкөдөн чыгып кетип жатышат. Мунун жыйынтыгында башка мамлекеттерге, негизинен Грузия, Казакстан, Кыргызстан, Өзбекстанга агылгандар көбөйдү.

Буга чейин санариптик өнүктүрүү министринин орун басары Айдар Мамбетов сентябрь айында Кыргызстанда 20 миң орусиялык жаран расмий катталганын билдирген.

Мындан улам өткөн аптада авиабилеттердин, батирлердин ижара акысы көтөрүлүп, Бишкек шаарындагы мейманканаларда бош орун дээрлик калбай калган.

Орус жарандарынын көп келишине байланыштуу батирлердин ижара акысы кескин көтөрүлүп кеткен. Ижарада жашаган жергиликтүү бир топ тургундар арасында батир ээлери чыгарып салганын айткандар болгон.

Документте Орусиянын азыркы президенти Владимир Путин менен сүйлөшүү жүргүзүү мүмкүн эместиги айтылат. Чечим Орусиянын украин аймактарын аннексиялап алуусуна байланыштуу кабыл алынган.

Зеленскийдин буйругу 4-октябрда жарыяланды.

Кремлдин басма сөз катчысы Дмитрий Песков украин президентинин чечими тууралуу комментарий берди.

“Азыркы мамлекет башчынын позициясындагы өзгөрүүлөрдү же украин элинин кызыкчылыгы үчүн өз позициясын өзгөртүүгө даяр Украинанын эмки президентин күтөбүз”, – деп айтты ал.

30-сентябрда Зеленский Украина НАТОго тездетилген тартипте кошулуу арызын тапшырганын билдирген. Ошондой эле Киев Орусиянын башында Путин турган кезде эч кандай сүйлөшүүлөргө барбасын белгилеген. Анын алдында орус президенти Украинанын төрт аймагынын аннексиясын жарыялаган.

Путин Москва Киев менен сүйлөшүүгө даяр деп бир нече ирет билдиргени менен өзү аларга түздөн-түз катышарын айткан эмес.