Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров кол койгон Жарлыкка ылайык, Кулубаев Дамир Садырбекович Ош облусунун Кара-Кулжа районунун мамлекеттик администрациясынын башчысы – аким болуп дайындалды.
Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров бүгүн, 26-сентябрда, Ош облусунун Чоң-Алай районунда Кичи жана Чоң Памирдин этникалык кыргыздары үчүн жаңы шаарчанын курулушуна капсула салды.
Буга чейин үстүбүздөгү жылдын апрелинде Садыр Жапаров Памирде калган афгандык кыргыздарды көчүрүп келип жайгаштыруу үчүн болжолдонуп жаткан турак жай курулушунун долбоору менен таанышуу учурунда тийиштүү мамлекеттик органдарга бир катар тапшырмаларды берген.
Муну менен, Кашка-Суу айылында Бурган-Суу тилкесинде 30 га жеке турак жайларын жана социалдык объектилерди курууга трансформацияланган.
Бул аймакта турак жайлардын, 275 орундуу жалпы билим берүүчү мектептин, саламаттыкты сактоо объектилери жана башка социалдык объектилердин салынышы пландалууда.
Бул долбоорду ишке ашыруу үчүн республикалык бюджеттен каражат бөлүнгөн, ошондой эле айрым объектилердин курулушу «Ассанабиль» коомдук кайрымдуулук фондунун көмөктөшүүсүндө жүргүзүлөт.
Мамлекет башчысы жергиликтүү тургундардын алдында сүйлөп жатып, афгандык кыргыздарды үстүбүздөгү жылдын соңуна чейин аларды сактап калуу максатында, тарыхый мекенине көчүрүп келүү ниетин дагы бир жолу белгиледи. Бул маселе анын жеке көзөмөлүндө экенин эске салды.
Анын айтымында бул жерде келечекте 300-400 үй памирлик кыргыздар жагымдуу шарттары менен жашай алгыдай курулат.
Президент чогулгандар менен баарлашып, алар турак жай жана жер көйгөйлөрү, автотранспорттук логистика, ичүүчү суу маселелерин көтөрүп, социалдык мүнөздөгү маселелерди чечүүнү тездетүүнү өтүнүштү.
Садыр Жапаров жергиликтүү калктын суроо жана каалоо-тилектерин угуп, жүргүзүлүп жаткан реформалардын алкагында райондордун акимдеринин ыйгарым укуктары кеңейе турганын эске салды. Муну менен жергиликтүү калкты тынчсыздандырган көпчүлүк маселелер жергиликтүү өз алдынча башкаруу орган жетекчилеринин деңгээлинде ыкчам чечилет.
Алдыдагы парламенттик шайлоого байланыштуу суроолорго жооп берип жатып, Мамлекет башчысы ар бир мамлекеттик органдын алдында шайлоо жараянынын таза жана ачык өтүүсүн камсыздоого катуу талаптар коюларын өзгөчө белгиледи.
«Парламенттин жаңы чакырылышына эл кимди шайласа дал ошолор келиши үчүн бардык шарттар түзүлдү. Жогорку Кеңештин жаңы чакырылышы 90 депутаттан турат. 54 депутат партиялык тизме аркылуу, 36 бир мандаттуу округдан шайланат. Шайлоочулар партия үчүн гана добуш берген өткөн шайлоолордон айырмаланып, алдыдагы шайлоолордо шайлоочулар партия үчүн эле эмес, андагы өзүнчө бир талапкерге да добуш берген система киргизилди. Эгер кайсыл бир мамлекеттик кызматкер шайлоо жараянына кийлигише турган болсо, ага карата токтоосуз түрдө катаал чаралар көрүлөт», – деп билдирди Садыр Жапаров.
Баарлашуунун аягында анда курула турган билим берүү жана социалдык мекемелер жөнүндө айтып жатып Садыр Жапаров бул мектепти куруунун маанисине токтолду.
«Бул айылда жашаган мекендештерибиздин урпактары өз Мекенинин гүлдөп өскөн аймакка айланышына, өлкөнүн өнүккөн мамлекеттердин катарына киришине салым кошот деп ишенебиз. Афганстандын Кичи жана Чоң Памиринен көчүп келип, тоолуу Бурган-Суу айылына отурукташкан боордошторубуздун балдары ыйык кыргыз жергесинде бакубатчылыкта чоңоюшсун”, – деп белгиледи Президент Садыр Жапаров айылдын курулушуна капсула салып жатып.
Өз кезегинде аталган райондун аксакалдары Мамлекет башчысынын Кичи жана Чоң Памирден келген этникалык кыргыздарды колдоо саясатын колдой тургандыгын баса белгилешти. Анткени алардын оор турмуш шарттарында жашаганына кайдыгер карап тура алышпайт.
Москванын мэри борбор калаада төрөлгөн ар бир бала үчүн мигранттарга 20 миң рублден төлөп берет. Мындай төлөмдөр үчүн жылына 700 млн. руль кетет. Бул тууралуу Readovka порталы жазды.
Басылманын журналисттери Москвадагы төрөтканаларда чет тилдерде 20 миң рубль төлөм тууралуу жазылган стенддерди жана буклеттерди байкашкан. Ушул эле билдирмелер “Москвадагы төрөттөр” сайтында да жайгаштырылган. Ал азери, англис, вьетнам, дари, казак, кыргыз, тажик, түркмөн жана уйгур тилдерине которулган.
2020-жылы февралда Москва мэринин расмий сайтында борбор калаада төрөлгөн ымыркайлардын ата-энелери төрөтканадан берилүүчү белек топтомунун ордуна 20 миң рублдан компенсация ала алышары жарыяланган.
Эки же андан көп бала төрөлгөн учурда төлөм ар бир ымыркай үчүн берилет. Акча алууну каалаган ата-энелер белек топтомунан баш тартышы керек.
Тажикстандын президенти Эмомали Рахмон Бириккен Улуттар Уюмунун (БУУ) Башкы ассамблеясынын 76-сессиясына жолдогон видеокайрылуусунда Ооганстанда бардык тараптын, анын ичинде ооган тажиктеринин катышуусунда инклюзивдүү өкмөт түзүүгө чакырды.
Ал коңшу өлкөсүндөгү абал аймактык коопсуздукка олуттуу коркунуч туудуруп жатканын белгиледи.
“Тажикстан Ооганстандын ички ишине кийлигишпейт. Бирок өлкө бийлиги коңшу мамлекетте саясий маселелерди жана коопсуздук көйгөйлөрүн чечүү үчүн шайлоо жана элдин тандоосу аркылуу бардык саясий топтордун, этникалык азчылыктардын катышуусунда инклюзивдүү өкмөт түзүшү керек деген ишенимде”, – деп билдирди Рахмон
Ооганстандагы окуялардын өнүгүшү жөнүндө айтып жатып, тажик президенти азыркы кризис – аймактык коопсуздук жана Ооганстан менен жалпысынан 1400 чакырым аралыкта чектешкен өлкөсүндөгү туруктуулукка олуттуу коркунуч жаратып жатканын кошумчалады.
“БУУнун Коопсуздук Кеңеши террордук топтордун катарына киргизген “Талибан” кыймылынын бийликке келиши чөлкөмдө ансыз да оор геосаясий жараянды дагы да татаалдаштырды”, – деди Рахмон.
Буга чейин Эмомали Рахмон “Талибан” кыймылы Ооганстанда чексиз бийликти орнотууга ниеттенип жатканын айкан. ЖККУнун жыйынында Тажикстандын башчысы талибдер инклюзивдүү өкмөт түзүүгө убада бергенине карабай, шариаттын орто кылымдагы катаал мыйзамдарына негизделген ислам эмиратын курууну жарыялаганын белгилеген.
Рахмондун айтымында, талибдер Панжшерге бара турган жолду толугу менен бууп таштаган. Буга байланыштуу азык-түлүк ташууга мүмкүн болбой, аймакта гуманитардык кризис башталды.
Тажикстандын президенти БУУ, Кызыл Чырым жана башка эл аралык уюмдарга кайрылып, аларды ооган элине жардам берүүгө үндөгөн.
Ооганстанда “Талибан” кыймылына каршылык көрсөтүп жаткан Панжшер өрөөнүндө калктын басымдуу бөлүгүн ооган тажиктери түзөт.
Жогорку Кеңештин депутаттары Асылбек Жээнбеков, Төрөбай Зулпукаров жана мурдагы өкмөт башчы Жоомарт Оторбаев 30-ноябрга чейин Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитетинин (УКМК) тергөө абагында калды. Бишкектин Биринчи май райондук соту 24-сентябрда ушундай чечим чыгарды.
Сот отуруму болуп жатканда сыртта тарапташтары алардын бошотулушун талап кылып турушту.
Депутаттар Кумтөр кениндеги жемкорлукка байланыштуу 2021-жылдын май айында камалган. Кыргыз өкмөтүн 2014-2015-жылдары башкарган Жоомарт Оторбаевди УКМК 16-сентябрда кармаган.
“Кумтөр иши” боюнча буга чейин мурдагы президент Аскар Акаев баштаган он беш чакты мурдагы жана азыркы аткаминерлер, Жогорку Кеңештин депутаттары сурак беришкен. Айрымдары камалган. Кээ бирөөлөрү тергөө менен кызматташканы үчүн, айрымдары ден соолугуна байланыштуу үй камагына чыгарылган.
УКМКнын Кумтөр боюнча айыптоолорунда кен иштетүүдө коррупцияга жол берилип, Кыргызстандын кызыкчылыгы тебеленип, пайданын көбү чыгым катары көрсөтүлүп, көз жумду мамиленин айынан экологияга олуттуу зыян келтирилгени белгиленген. Айыпталып жаткандар жана алардын адвокаттары коюлган күнөөнү четке кагып келатышат.
Бүгүн, 24-сентябрь АКШнын Кыргыз Республикасындагы элчилиги, тарыхый Бурана мунарасын консервациялоо боюнча долбоордун ачылыш аземин өткөрдү, ага Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик катчысы Чолпонбек Абыкеев, Коосуздук кеңешинин катчысы Марат Иманкулов, Маданият, маалымат жана туризм министрлигинин, жергиликтүү бийлик органдарынын жана Бурана мунарасынын музей-комплексинин жетекчилери катышты. “Кыргызстандагы 11-кылымдагы Бурана мунарасын антропогендик жана сейсмикалык коркунучтардан коргоо” долбоорунда АКШ элчилеринин маданий баалуулуктарды сактоо фондунан (AFCP) 200,000 доллардан ашуун көлөмдөгү каржылоо каралган.
АКШнын Кыргызстандагы элчилигинин убактылуу ишенимдүү өкүлү Соната Коултер иш-чарада сүйлөгөн сөзүндө кыргыз маданиятына болгон урмат-сыйды баса белгилеп: “Улуу Бурана мунарасы миң жыл бою кылым карытып турду жана биз ал дагы миң бекем турат деп үмүттөнөбүз. Бүгүн биз кыргыздын улуттук байлыгын сактоону колдоо үчүн Кыргыз-АКШ өнөктөштүгүн өнөктөштүк белгилеп жатабыз,” — деди. Иш-чара жергиликтүү демөөрчүлөрдүн, анын ичинде Шоро компаниясынын колдоосу менен өттү.
Директор Чолпон Турдалиева жетектеген Музейдик Демилгелер Коомдук Биримдиги Борбору бул долбоорду Кыргызстандын Маданият министрлиги, Эл аралык эстелик фондунун америкалык эксперттери жана Борбордук Азиядан келген жергиликтүү эксперттер менен биргеликте ишке ашырат. Адистер Бурана мунарасынын бузулган чатырын суу өткөрбөгөн материал менен калыбына келтирип, антисейсмикалык техниканын жардамы менен дубалдарын жер титирөөдөн коргойт. Долбоор ошондой эле Маданият министрлигинин жана Бурана мунарасынын музей-комплексинин кызматкерлери, кураторлор жана реставраторлор үчүн семинарларды жана мастер-класстарды камтыйт. Санарип медиа кампаниясы Бурана мунарасынын маданий эстелик катары маанисин жайылтып, көбүрөөк конокторду тартуу үчүн маалымат жайылтууну жогорулатат.
АКШнын Мамлекеттик департаменти 2001-жылы адамзаттын жалпы маданий мурасын белгилөө үчүн AFCPни түзгөн. AFCP аркылуу АКШнын Мамлекеттик департаменти жыл сайын дүйнө жүзү боюнча уникалдуу маданий мурастарды коргогон долбоорлорду каржылайт. AFCP каржылаган Кыргыз Республикасындагы буга чейинки долбоорлорго Өзгөн күмбөздөрүн сактоо, Кыргыз мамлекеттик тарых музейиндеги уникалдуу алтын коллекциясын калыбына келтирүү жана Жалал-Абад облусундагы 11-кылымдагы Шах-Фазил күмбөзүн сактоо кирет. Бурана мунарасын калыбына келтирүү гранты менен АКШ өкмөтү AFCP аркылуу Кыргыз Республикасындагы маданий жайларды сактоого 500,000 доллардан ашуун салым кошуп келет.
Тажикстанга белгисиз кишилер алып кирип кеткен кыргызстандык эки мектеп окуучусу мекенине кайтарылды. Бул тууралуу Кыргызстандын Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитети (УКМК) 24-сентябрда маалымат таратты.
Эки тараптуу сүйлөшүүлөргө Баткен жана Согди облусунун башчылары, чек ара кызматтарынын аймактагы башчылары катышты.
Лейлек районунун Жаштык айылынын 16 жаштагы эки тургунун жана Mercedes-Benz Sprinter автоунаасын Тажикстан тараптан келген белгисиз кишилер 23-сентябрда алып кетишкен.
УКМКнын баштапкы маалыматына ылайык, өспүрүмдөр шарттуу чек ара тилкесинде аткезчилердин жүгүн автоунаага жүктөөгө жардам берип жатышкан.
УКМК өспүрүмдөрдү кармап кетүүгө Тажикстандын күч органдарынын катышы бар-жогу такталып жатканын билдирди.
Бул окуя боюнча Тажикстан тарап расмий маалымат бере элек.
Чыр-чатактын күчөшүнө жол бербөө максатында Лейлек районунда жайгашкан чек ара бөлүктөрү күчөтүлгөн тартипке өттү.
23-сентябрда Кыргызстан менен Тажикстан чектешкен башка бир аймакта (Баткен районунда) мектеп окуучулары чырдаша кетип, кыргызстандык төрт окуучу, тажик тараптан эки бала менен бир чоң киши жабыр тарткан.
Чек арада быйыл 28-апрелден 1-майга чейин уланган куралдуу жаңжалда эки тараптан ондогон адам курман болуп, жүздөгөн имараттар кыйраган.
Кыргызстандын президентинин администрациясы расмий бийлик өкүлдөрү Ооганстанда “Талибан” кыймылы түзгөн өкмөттүн жетекчилери менен жолукканын ырастады.
Мекеме 23-сентябрда тараткан маалыматка ылайык, президент Садыр Жапаровдун тапшырмасы менен Коопсуздук кеңешинин төрагасынын орун басары Таалатбек Масадыков башында турган кыргыз делегациясы 23-сентябрда Кабул шаарына Кыргызстандын элинин атынан Ооганстандын калкына гуманитардык жүк жеткирди.
Гуманитардык жүк Ооганстандын жаңы түзүлгөн өкмөтүнүн премьер-министринин биринчи орун басарынын милдетин аткаруучу Абдул Гани Барадарга тапшырылды.
“Жолугушууда Таалатбек Масадыков менен Абдул Гани Барадар кеңири баарлашты. Анын жүрүшүндө тараптар Ооганстандагы саясий кырдаалды талкуулап, өлкөдөгү жана жалпы региондогу коопсуздук маселелери боюнча пикир алмашышты”, – деп айтылат маалыматта.
Барадар гуманитардык жардам үчүн Садыр Жапаровго жана кыргыз элине ыраазычылык билдирген. Ал Ооганстандын муктаждыктарын айтып, эл аралык коомчулук убада кылган гуманитардык жардам келе электигин, ошондой эле өлкөнүн каржылык эсептери ачылбай жатканын билдирген.
Сүйлөшүү учурунда Барадар коңшу өлкөлөр менен ишенимди бекемдөө чараларын күчөтүү зарыл экенин белгилеп, талибдерге өлкөдө тынчтыкты орнотуу жана калктын жашоосун жакшыртуу үчүн экономика менен алектенүү керектигин айткан.
Таалатбек Масадыков мындан тышкары Ооганстандын тышкы иштер министринин милдетин аткаруучу Амир Хан Муттаки менен протоколдук жолугушуу өткөргөн.
Талибдердин өкмөтүнүн басма сөз катчысы Забиулла Мужахид 23-сентябрда “Твиттерге” Амир Хан Муттаки Таалатбек Масадыков жана президенттин тышкы саясат бөлүмүнүн жетекчиси Жээнбек Кулубаев менен жолугушканын жазып, сүрөттөрдү жарыялаган.
Кыргызстанда тыюу салынган “Талибан” кыймылы Ооганстандын аймагынын басымдуу бөлүгүн жана 15-августта Кабулду өз көзөмөлүнө алып бийлигин орноткон. Алардын бийлигин дүйнөнүн бир да өлкөсү тааный элек.
Кыргызстан менен Тажикстандын чек ара аймагында мектеп окуучулары чырдаша кетип, кыргызстандык төрт окуучу жабыр тарткан. Бул тууралуу Баткен районунун акими Учкун Жоробаев билдирди.
Анын сөзүнө караганда, окуя 23-сентябрда саат 13:00 чамасында Баткен районунун Көк-Таш айылынын Дахма участогунда болгон.
“Алдын ала маалымат боюнча кыргызстандык 8-класстын төрт окуучусу мектептен кайтып келатканда Тажикстандын 11-классынын 30га жакын окуучусу кыргыз балдарын токмоктоп койгон. Кыргызстандык окуучуларга алгачкы медициналык жардам көрсөтүлүп, ооруканага жеткирилди. Абалы жакшы”., — деди Жоробаев.
Бул окуядан кийин Баткен районунун акими, райондук ички иштер бөлүмүнүн, атайын кызматтын райондук бөлүмүнүн жетекчиси Тажикстандын Исфара районунун башчысы жана укук коргоо органдарынын жетекчилери менен жолукту. Жыйынтыгында эки тарап чек ара аймагында жашаган элге түшүндүрүү иштерин жүргүзүү жана мыйзам бузгандарга чара көрүү тууралуу макулдашууга келди. Чек ара аймагында абал тынч.
Бул окуя боюнча Тажикстан тарап расмий маалымат бере элек.
Кыргызстан менен Тажикстандын чек арасында чыр-чатактар болуп турат. Акыркы жолу быйыл 28-апрелден 1-майга чейин уланган куралдуу жаңжалда Кыргызстан тараптан 36 киши курман болгон, анын экөө жаш бала. 180ден ашуун киши жараат алган. Тажик тараптан 19 киши каза болуп, 87 киши жарадар болгону расмий кабарланган. Тараптар бири-бирин айыптап, кылмыш иштерин козгошкон.
УКМК коррупциялык, экономикалык кылмыштардан келтирилген зыян үчүн жана өлкөнүн бюджетин толтуруу боюнча, улуттук коопсуздук органдары тарабынан жүргүзүлгөн системалуу иштер туралуу жалган маалымат таратуу аркылуу, жеке пиар максатын көздөгөн “юрист” Токтакуновдун тастыкталбаган жана негизсиз билдирүүлөрү чындыка дал келбестигин билдирет.
Белгилүү болгондой, учурда улуттук коопсуздук органдары, кызматтын спецификасына карабастан, ачык жана үзгүлтүксүз негизде коррупцияга каршы күрөшүү жана келтирилген зыяндын ордун толтуруу боюнча жүргүзүлгөн иштердин жыйынтыктары жөнүндө коомчулукка маалымат берип турат.
Тактап айтканда, жалпыга маалымдоо каражаттарына республиканын бюджетине кайтарылган зыяндын жыйынды маалыматтары, коомчулуктун кеңири реакциясын жараткан конкреттүү кылмыш иштери боюнча дагы ушундай маалыматтар берилет.
Сынга туруштук бере албаган, Токтакуновдун жалган билдирүүлөрүнүн контекстинде, анын “юрист” деген кесиптик ишмердүүлүгүнө коомчулуктун кызыкчылыгынын жоктугун тартууга багытталган, төмөнкүлөрдү белгилеп кетүү маанилүү.
Улуттук коопсуздук органдары тергеген кылмыш иштеринин алкагында келтирилген зыяндын ордун толтуруу жазык -процессуалдык мыйзамдар менен так жөнгө салынат, анын аткарылышын көзөмөлдөө прокуратура органдары тарабынан үзгүлтүксүз жүргүзүлөт.
Анын үстүнө, белгиленген акча каражаттары, жазык иштери боюнча акыркы процессуалдык чечимдер кабыл алынгандан кийин, дароо жана толугу менен өлкөнүн бюджетине чегерилет, ал эми зыяндын ордун толтуруу үчүн шектүүлөр өткөрүп берген мүлк Мамлекеттик мүлк фондунун балансына алынат.
Жакында улуттук коопсуздук органдары коррупция жана экономикалык кылмыштардан мамлекетке келтирилген зыяндын ордун толтуруу боюнча эбегейсиз иштерди жүргүздү, “юрист” Токтакуновдун куру сөздөрү жана жалган билдирүүлөрү коомчулукту адаштырып, кара пиар аркылуу коррупцияга каршы жүргузүлгөн саясаттын оң натыйжаларын жаманатты кылууда.
