Кечээ 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуруучулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити, “Элдик саясат” полиси институту, “Улуттук кызыкчылык тобу, «Бүтүн Кыргызстан» партиясы, Курултай элдик кыймылы чыгышты.
Төмөндө саясатчы Равшан Жээнбековдун форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Булак: Кyrgyztoday.kg

СССР империясы тарап, Кыргызстан эгемендүүлүккө ээ болгондон бери элдин динге карата көз карашы өзгөрүлдү. Салттуу ислам динин өзөктүү эл буга чейин көмүскөдө тутунуп келсе, эми демократиянын шарданы менен дин тутууга кеңири жол ачылып, шарияттын ибадаттарын аткарууга толук мүмкүнчүлүк түзүлдү. Исламдагы негизги парыздардын бири болгон ажылык сапар түздөн түз Кыргызстан мусулмандар диний башкармалыгынын жетекчилигинде жүргүзүлө баштады, анткени, адеп башта Алланын жолунда жүргөн адамдар Кудайдан коркуп уурулукка барбайт деп ишеним бар болчу. Тилекке каршы, андай эмес экен. Эмесе, кеп башынан болсун. 1997-жылга чейин КМДБ ажылык сапарды ажылыкка баруучулардан акча каражатын чогултпай эле уюштуруп жүрдү. Себеби, ал кез диний башкармалыктын кызматкерлеринин акчага “аппетиттери” ачылбай, жүрөктөрүндө ыйман жашап турган мезгили болгон шекилдүү. Ажылык сапарга аттангандар өз каражаттарын өздөрүнө жумшап, автоунаа же учак мененби, айтор, ажылык милдеттерин эч кандай талаш- тартышсыз эле аткарып келишкен. Бирок, бул көрүнүш көпкө созулган жок. КМДБнын жетекчилиги 1998-жылдан тартып ажылардан жол киреден, визадан жана башка чыгымдардан тышкары ажылардын документтерин даярдагандыгы жана Мекке, Медина шаарларындагы КМДБнын кызматтары үчүн деп 5 доллардан ала башташкан. Ошол убакта эле бир жылда 4000 адам ажылыкка барып келчү, эгерде 4000 адамдын ар биринен 5 доллардан алса, демек, 20 000 доллар 1998-жылдагы ажылык сапарынан өндүрүлгөн. Бекер акчанын дамын татыган КМДБнын жетекчилиги 2000-жылдан тартып ар бир ажыдан 10 доллардан алууну чечишет. Оозунда Алласы болсо да, Аллага жакпаган жосунга өтүп, соопчулукту унутуп, кылган кызматын колко кылып 2004-жылга чейин 10 доллардан алып турушат. Эгерде болжолдуу түрдө жыл сайын 4 500 адам ажылык сапарга барса, анда бир жылда 45 000 каражат чогултулат. Ал эми барган сайын напсисин агыткан муфтият жетекчилигине 2005-2006-жылдары ажылыкка барууну каалагандардан алган 10 доллар аз болуп, бул сумманы 20 долларга жогорулатышкан (5000 адамдан х 20 доллардан = жыл сайын 100 000 доллар чогултулган). 2007-жылдан 2009- жылга чейин 20 доллардын үстүнө 15 доллар кошуп, ар бир ажыдан 35 доллар алып турушкан (5000 адамдан х 35 доллар = жыл сайын 175 000 доллар). 2010-жылы бул сумма 50 долларга өскөн (5000 адамдан х 50 доллардан = 250 000 доллар). 2011-жылы ажылык сапардан 160 доллардан алышат (5 000 адамдан х160 доллар = топтолгон каражат 800 000 доллар). 2012-2014-жылдары КМДБнын буга чейинки алган акчалары аз көрүнүп, напсисине ээлик кыла албай, ар бир ажыдан 400 доллардан ала баштайт (4500 адамдан х 400 доллардан = жыл сайын 1 800 000 доллар). 2014-жылы Меке шаарында башталган курулушка байланыштуу ажылык сапарга баргандардын саны азайтылган, муфтиятка ажылар 400 доллардан беришкен. (3 600 адамдан х 400 доллардан алынса = 1 440 000 доллар чогултулган). 2015-жылы Кыргызстанга берилген 3 600 квотадан сырткары кошумча дагы 500 квота берилгендин чучулаксыз акча жасап алышкан, жалпы бул жылы 4 100 адам ажылык милдетин аткарып келген. Ажылардын көптөгөн нааразычылыктарынан кийин муфтиятка бөлүнгөн каражат 50 долларга азайтылып, 350 доллар болгон. (4 100 адамдан х 350 доллардан = 1 435 000 доллар топтолгон). Албетте, ажылыкка сапарга барган кыргызстандыктардан түшкөн акчаларды Кыргызстан Мусулмандар Диний башкармалыгы кайсыл жакка жумшагандыгы тууралуу суроо кимдин болбосун бүйүрүн кызытпай койбойт. Көрсө, бул акчалар муфтияттын жана башка диний кызматкерлердин айлык акыларына чегерилген экен. Бул фактынын негизинде 2011-2012-жылдары КМДБнын жетекчиси, муфтий Чубак Жалилов мамлекетик салык органдары тарабынан бардыгы 52 000 000 сом тууму менен кошо, киреше салыгы социалдык фондго төлөнгөн эмес деген статья аркылуу сотко берилген, соттук териштирүү иштери үч жылга жакын созулуп, Жогорку Кеңештин кийлигишүүсү менен араң токтогон. Мындан башка дагы муфтиятын бардык каржы маселелери (автоунаалар, командировка, күйүүчү май жана башка чыгымдары) дал ушул ажылык сапарга жөнөтүүдөн түшкөн акчадан бөлүнөт. Айта кете турган нерсе ажылык сапарга бара тургандар муфтиятка акчаны өз ыктыяры менен берүүгө тийиш. Бирок, ажыга баруучуларлардын көбү нааразы, аларды бул акчаны төлөөгө мажбурлаша тургандыгы айтылып жүрөт. Мусулманчылыктын ыйык парызы катары саналган ажылыкты эңсеген карапайым эл, карыган аталар, апалар пенсияларын жылдап чогултуп, ак эмгеги менен маңдай терисин төгүп, адалдан тапкан акча каражаттарын коротуп, көптөгөн кыйынчылыктарды башынан өткөрүп, ажылык сапарга барышат. Ал эми молдокелердин бул шарттан пайдаланып, ажылык сапардан түшкөн акча каражаттарды ар кандай жолдор менен өз капчыктарына толтуурунун аракетинде болушканы жанды кейитет. Ажылыктын учурундагы жылдан жылга созулган түгөнбөгөн ызы-чуулар молдокелердин напсисинин өсүп, кылган кызматтарынын баасын жогорулатышынан улам пайда болуп, нааразычылыктарды жаратууда. Молдокелер ажылык сапарга барууну каалаган карапайым адамдардын эсебинен акча жасап, тиричилик кылышканы аз келгенсип, ыйык ажылыкты ар кандай ыпылас чуулгандарга аралаштырып, коррупциянын ордосуна айландырды. Тагыраагы, пенсияларын чогултуп ажыга барган аталардын, апалардын акчасынын эсебинен жыл сайын ажыга баруунун жолдорун ойлоп таап алышкан молдолорго кошулуп мамлекетик чиновниктер, депутаттар жана андан башкалары ортодон 160 адамды бекер ажылыкка жөнөтүүнү көнүмүш адатка айландырып алышкан. “Ажылыкты” кесип кылып, пенсионерлердин эсебинен жыл сайын ажыга баргандардын бири БТКнын төрагасы А.Араев өзүнөн башка Мекеге барганга адам калбай калгансып, эч кимди көзүнө илбей, жалгыз өзү он сегиз жолу ажылыкка барган. Ар жылы ажыга баруучулардын сап башында Муктар ажы турат. Бул молдоке да бир жылы штаб менен кошулуп сапарга барса, экинчи жылы ажы башчы болуп, айтор, жылына ар кандай шылтоо менен ажылыкка барат. Ал гана эмес азыркы Муфтий Максат ажы келери менен ич күптүлүгүнүн айынан иштен алып салган Маматов Шакир ажынын ордуна казылыкка Маджитов Садирдин ажыны сунуштап, анын казы болуусуна да Муктардын “салымы” чоң. Ошол себептен Бишкектен бара турган ажы башчыларды тандоодо Муктардын таасири күчтүү. Башкасын коюп быйылкы ажы башчыларын эле карай турган болсок, мына ушул топтун же “дааватчылардын” ишенген “аалымдары” баары шыр эле ажы башчылыкка өтүп кетти. Мисалы, Кабыл (Макбул), Расул, Юсуф, Сүйүн, Алманбет, Орозмамат ж.б.у.с. Айтымда, мындан сырткары жыл сайын “дааватчылардан” атайын топ түзгөнгө аракет кылышат. Андай топту 2014-жылы Кабыл, 2015-жылы Муктар баштап барган. Быйылкы жылы андай топ түзө албай калышты. Бирок, алардын планында быйыл да топ түзүлүп, аны кайра эле Кабыл баштап бармак. Алардын бул максатына Бишкектен тандалып алынган ажы башчылардын “крышаларынын” кыйын болгондугу тоскоол болуп, эч бири Кабыл менен алмашпай коюшту – дешет. Максат ажы бир маегинде муфтияттан алган 27 000 сом айлык маянам менен гана жашаймын деп айтканы бар. Албетте, бул анын муфтияттан алган нак гана айлыгы. Мындан сырткары, ат тезегин кургатпай чет өлкөгө, кээде өлкө ичине иш сапарларына чыгып турат. Чет өлкөгө чыккандагы бир күндүк командировкасы эле 150 доллардан өйдө эсептелет. Бул каражаттардын баары анын өз чөнтөгүнө түшөт. Мындан сырткары, ар кайсыл элчиликтерден ай сайын жүздөгөн доллардан “устукан” же болбосо “үлүшүн” алып турат.

Барган сайын арааны ачылып, акчага алымсынбаган муфтий мырза муфтияттын каржылык жагын карт карышкыр Жеңишбек Бекиев деген досуна “энчилеп” берген. Анын соттолгондугу тууралуу документи бар экендигине карабастан, дагы деле муфтияттын башкы бухгалтери кызматын аркалап жүргөндүгүндө чоң мандем бар. Болбосо, казы же казынын орун басарлыгына жыл сайын жарыяланган вакансиянын талабында соттолбогондугу тууралуу справка тууралуу да камтылган. Демек, соттолгон адам ал жерде иштегенге укугу жок болчу. Ал гана эмес ажы башчылыкка талапкерлерден да ошондой справка талап кылынат. Кокус, талапкерлердин бирөөсү эле справка алып келе албаса, сынактан өтпөйт. Ал эми башкы бухгалтердин андай справкасы жок болсо дагы, жоопкерчиликтүү, анан калса май көл, сүт көл орунду “такыба” досунун жардамы менен ээлеп олтургандыгы айтпаса да түшүнүктүү. Ажыларды жеткирүү жана алып келүү боюнча авиакомпания менен келишим Муфтийдин жеке катышуусу менен түзүлөт. Авиакомпаниялардын иштөө тартиби менен жакшы тааныштыгы барлар билгендей эле кандай гана авиакомпания болбосун, тендерге катышкан учурда тендерди өткөрүп жаткан тараптын жетекчилиги менен жекеме жеке сүйлөшүп, баланча бонустук орун беребиз деп айтышат. Эгерде Кыргызстандан 3500 адам ажылык сапарга бара турган болсо, жок эле дегенде анын 500ү бонустук орун катары бекер берилет. Бул 500 адам учак үчүн эч кандай акы төлөнбөйт дегенди билдирет. Булардын акчасы дагы түз эле “такыба” муфтий менен “мээнеткеч” бухгалтердин чөнтөгүнө түшөрүндө эч кимдин шеги жок экендигине толук ишенем. Баарынан кызыгы ажылык сапарды уюштуруудагы коррупцияны билип туруп, бир дагы муфтий тазалануунуга аракет кылган жок. Кыргызстан эгемендүү болгондон бери кайсы Муфтий кызматка келбесин, “ичти-жеди” дегендин үстүндө гана болуп келе жатканы бардыгыбызга маалым. Ажылык боюнча дагы бир коррупциялык иш – бул ажы башчыларды тандоо. Бул “өнөктүктөн” дагы бир нече кызыкдар жактар бир топ эле акча өөнөп калаары шексиз. Мисалы, ар бир ажы башчы өзүнүн группасындагы элүү кишиден 50 доллардан алышат (50х50=2 500). Башкасын коюп быйылкы жылды эле карайлы, ажы башчылыкка тапшыргандардын да “крышасы” барлары гана өтүп, “крышасы” жоктор өтпөй калды. Башкалар канча жылдан бери дин тармагында иштеп, сабак берип жүргөндөр табышмактуу себептен улам өтө албай калышкан. Алардын ордуна жада калса документтерди толтура албаган же араб тилин сүйлөмөк ары турсун, дурустап жөндөмдүү окуй албай турган “эргулдар” ажы болуп кетишти. Быйылкы ажы башчылардын көпчүлүгү дааватчылардан түзүлүп калганы да кызык. Өз кезегинде муфтияттын ичинде да бир топ эле башаламандык бар. Ажылык бөлүмүндө канча жылдан бери иштеп дасыккан Хамидулланы алып, ордуна ушул убакка чейин даават бөлүмүндө иштеп, Равшан ажынын “ак батасын” алган Жолдошбекти бөлүм башчы кылып коюшту. Бул жерде адистик маанилүүбү же дааватчы болуу жогору турабы, аны окурман өзү талдасын. Качантан бери наиб муфтий болуп, жакында гана фатва бөлүмүн жетектеп калган Равшан ажы көбүнчө иш ордунда отурбайт. Эл бат-баттан фатва сурап келишет. Бирок, ошондой орунга отурган Равшан ажы тез-тез эле көбүнчө түштүк тарапка командировкага кетип калат. Анан да ажылык “адиси” эмес болсо дагы, жыл сайын ажыга барчулардын башында турат. Кебетеси, ажылыктан келгенче фатва сурап кайрылган жарандар күтүп, зарыгып турушу керек окшобойбу? Кокус ажырашуу боюнча фатва сурап келгени болсочу? Алардын маселеси кандай болот? Ошол эле бөлүмдө иштеген дааватчылардын “чоң аалымы” Жигитали өз ордуна отурбай, көбүнчө Көлмө медресесинде сабак берип жүрөт. Мындай оркойгон маселелерди Азирети Муфтий билбейт деле болуш керек. Эзелки кыргыздарда “адалсынган молдонун үйүнөн алты камандын башы чыгыптыр” деген ылакап бекер жеринен айтылбагандай. Мусулмандарды адал жолго, ыйманга үндөгөндүн ордуна, “балык башынан сасыйт” деп, муфтияттын мусулманчылыктагы бирден бир ыйык парызды өтөөнү бизнеске айландырып, кызыл кулактык жолго түшүп, Кудайга жакпаган ишти жасап, атайын арам амалдар менен момун мусулмандардын капчыктарына кол салганы Аллага жагабы? Бул коомчулук тарабынан кандай кабыл алынат жана мамлекеттин мыйзамына туура келеби? Же болбосо, Муфтият элдин ырыскысын жеген, бир ууч ажы деген атка жамынгандар үчүн түзүлгөнбү? Мындай жат көрүнүш көп жылдар бою айтылып келе жатканы менен аягы тыйылган жок. Алла деп дамбал көйнөк кийинип, сакалды коё берип, тышкы кейипти түспөлдөп алып, ал эми ички дүйнөнү арамдыкка жуурулганы коомчулукту иренжитпей койбойт. Анан эле карапайым адамдардын эсебинен жан сактаган Муфтийди көрүп, кантип биздин бийлик уурулук жолго түшпөсүн? Мусулман динине көө жапкан ажылар көбөйүп кетти, айрымдардын уурулукка барыш үчүн ажы башчы болууга жанталашканы курусун. Эмне үчүн кой терисин жамынган карышкыр кейиптенген бул шылуундар Кудайдан коркпойт? Алланын ыраазычылыгы, соопчулук деген түшүнүктөр булардын аң-сезимдеринде жашайбы? Же болбосо булар Алланын атын жамынып, Аллага толук ишенбеген инсандар. Эгерде Ажылык сапардан чогулган акча каражаттары Муфтияттын өнүгүүсүнө каржыланса, анда кеп башка эле. Муфтиятка тиешелүү акчадан “Куран” окутам”, “карызга берилди” деп жеке чөнтөктөрүнө ыйгарып койгон учурлар кездешет, ар кайсы динге тиешеси жок “долбоорлорго бердик” деп коюшуп, акыры кумга сиңген суудай жок болуп калат. Ошондуктан, Максат ажы Муфтий болгондон бери ревизия жүргүзүлө элек. Ал чогулган акчалардын кайда жумшалып жатканын коомчулукка ачык-айкын билдирүүсү абзел. Муфтийликке садагадан, соопчулуктан, ажылыктан, арендадан түшкөн акчалар Максат ажы, башкы эсепчи Бекиев Жениш, кассир Момунов Султан, аппарат башчысы Алимбай Эргешев “жеп”, байысын деп берилген эмес. Түшкөн акчаларга улама кеңештер эмне үчүн көзөмөл жүргүзбөйт? Деги ички жан дүйнөсү илим, билим менен сугарылган, аң-сезими жогорку, жан дили таза, эң башкысы ыймандуу ажыларга качан жетебиз? Ак үй менен келишип алып, карыган пенсионерлердин акчасын жегенге умтулган ажылардан качан кутулабыз? Гезиттин келерки санында таксист Эргешовдун кантип байып, кан сарай тамдарды салып, тигүү цехтерин иштеткендиги тууралуу кеп кылабыз.

Укук коргоочу Качкынбек Булатов.

Бүгүн,  26-августта, Кыргыз Республикасынын Жогорку сотунда Жогорку соттун судьяларынын катышуусунда Ысык-Көл облусунун Ысык-Көл, Түп, Тоң, Ак-Суу, Жети-Өгүз райондук жана Каракол шаардык сотторунун жаңы шайланган судьяларынын салтанаттуу ант берүү аземи болуп өттү.

Жаңы дайындалган судьяларды Кыргыз Республикасынын Жогорку сотунун Төрайымы Айнаш Токбаева: “Урматтуу жаңы дайындалган кесиптештер, сиздерди Кыргыз Республикасынын Жогорку сотунун судьяларынын жана Жогорку соттун жалпы жамаатынын атынан ийгиликтүү тандоодон өтүп, дайындалганыңыздар менен куттуктайбыз. Тандап алган сот адилеттигин жүзөгө ашырууну аркалаган кызматыңыздарда тазалыкты, адилеттүүлүктү жана арбын ийгиликтерди каалайбыз” – деп өз сөзүндө куттуктады.

Ысык-Көл облусунун райондук сотторунун жана Каракол шаардык сотунун жаңы шайланган судьялары:

Ысык-Көл райондук соту – Акматова Мээрим Маматкадыровна, Джусупбекова Космира Айтакуновна, Сыдыков Акылбек Ишенбекович;

Түп райондук соту – Абдивалиев Айбек Мурзаалиевич, Астаев Батырхан Алтынбекович, Мамытов Канатбек Рысбаевич;

Тоң райондук соту – Сыдыгалиева Асел Бабановна, Соодонбеков Сабыр Конуратович;

Ак-Суу райондук соту – Ибраимов Нурдин Жолдошмаметович;

Жети-Өгүз райондук соту – Бекбулатов Айбек Бектурсунович, Шаршеев Адилет Нуркамильевич;

Каракол шаардык соту – Иманбеков Ильяс Ринатович, Суранчиев Уланбек Жекшеналиевич.

Эске салсак, Кыргыз Республикасынын Президенти Алмазбек Атамбаев 2016-жылдын 24-августунда «Кыргыз Республикасынын жергиликтүү сотторунун судьяларын дайындоо жөнүндө» Жарлыкка кол койгон.

Жаңы шайланган Ысык-Көл облусунун Ысык-Көл, Түп, Тоң, Ак-Суу, Жети-Өгүз райондук жана Каракол шаардык сотторунун судьялары биринчи жолу 5 жылдык мөөнөткө дайындалышты.

Кечээ 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуруучулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити, “Элдик саясат” полиси институту, “Улуттук кызыкчылык тобу, «Бүтүн Кыргызстан» партиясы, Курултай элдик кыймылы чыгышты.
Төмөндө Кыргызстан элдик Курултай кыймылынын лидерлеринин бири Кадыр Кошалиевдин форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Көз карандысыздык жылдарында болгон окуялар жөнүндө бир катар макалалар – анын ичинде А.Акаевдин китептери, К. Бакиевдин март революциясы жөнүндө эки китеби, саясатчылар А.Бекназаровдун, О. Текебаевдин, ата мекендик жана чет элдик саясат-таануучулардын, журналисттердин китептери – чыккандыгына карабастан, бул жылдардын окуялары жана урунттуу учурлары көп суроолорду туудуруп келет.

“Тарыхтын фактылары биздин саясий көз карашыбызга туура келген учурда гана  бизди кызыктырат”,-деп англис жазуучусу жана философ О.Л.Хасли жазгандай бул кадыресе көрүнүш.

Албетте, жогорудагы макала, китептердин авторлору, бул окуялардын катышуучулары катары тарыхты өздөрүнүн саясий көз караштары аркылуу таразалап баалашкан.  Алардын мындай эмгектери кесипкөй тарыхчылар, юристтер, социологдор үчүн баалуу табылга болоорун эч ким тана албайт.

Мен жогоруда атын атап кеткен авторлордун аналитикалык ой жүгүртүүлөрү, өздөрүндө гана болгон маалыматтарга негизделип, көп учурда болуп жаткан окуяларга объективдүү баа берилген эмес.  Тарыхый окуянын жүрүшүнөн тийиштүү фактылар четте калган жана жеткиликтүү маалыматтар менен толукталбаган. Ошондуктан, 2005-жылдын мартындагы окуялардын түздөн-түз катышуучусу катары, ошол кырдаалдын тарыхын тактап коюу иретинде жана окуяга  катышуучулардын иштерине калыс баа берүү  үчүн, келечек муунга кереги тийээр деген илгери үмүт менен, урунттуу учурларга, айрым бир фактыларга, ошол күндөрдүн майда-чүйдөсүнө чейин тактоо берүүнү туура көрдүм.

***

2005-жылдын 24-мартындагы окуялар коомчулук арасында кандайдыр бир эки-анжы пикирди жаратты. Бийликке келген  кай бир саясатчылар 2005-жылдын 24-мартындагы  окуяларды «революция» деп аташкан. “24-мартта элдик революция болду. Кандай атасаңар да башкача айта албайбыз” – дейт Р.Отунбаева. Саясаттын тарыхында “революция” түшүнүгү масштабдуу жана узак мөөнөттү камтып, бийликтин жалпы системасынын түп тамырынан бери алмашуусунда гана колдонулат. Ошого карабай, серепчилердин арасында, массалык маалымат каражаттары тарабынан божомолдонгон түшүнүктөр кеңири жайылгандан улам коомчулуктун аң-сезиминде “революция” түшүнүгү калыптана баштаган.

Википедия эркин энциклопедиясына ылайык, “Кыргызстандагы 2005-жылкы саясий туңгуюк – 2005-жылдын мартында болгон “түстүү революциялар” сериясындагы мамлекеттик төңкөрүш. Өлкөнүн президенти Аскар Акаевди бийликтен ажыратып, анын ордуна Курманбек Бакиевдин келиши менен шартталды.”

Россиялык саясатчы Александр Князев өзүнүн китебин 2005-жылдын 24-марты мамлекеттик төңкөрүш” деп атап коюу менен  автордук оюн түшүндүргөн.

Чыны менен эле 2005-жылдын март айында эмне болгон – революциябы, мамлекеттик төңкөрүшпү же бийликти басып алуубу?..

“Төңкөрүш” деген сөздүн түпкү маанисине кайрылсак, ал деле барып “революцияны” түшүндүрөт. Ошондуктан, бул окуяларды кээ бирөөлөр “революция” десе, айрымдары “мамлекеттик төңкөрүш” дешет, бирок түпкү мааниси боюнча бири-бирине карама-каршы келишпейт. Ал эми бийликти зордук же күч колдонуу менен басып алуу жөнүндө кеп боло турган болсо, бул мамлекеттик оор кылмыш катары  бааланат (Кыргыз Республикасынын Кылмыш-жаза кодексинин 295-беренесине ылайык). Тилекке каршы, бүгүнкү күнгө чейин бул маселе каралбай келет.

24-марттагы окуяга А.Кынев (Эл аралык саясий-гуманитардык изилдөөлөр институтунун серепчиси, 2005-жылы Кыргыз Республикасындагы парламенттик жана президенттик шайлоодо эл аралык байкоочу) “Кыргызстан “жоогазын революциясына” чейин жана кийин” аттуу макаласында төмөндөгүдөй мүнөздөмө берет: “Бул туңгуюктун натыйжасында өлкөдө мурунку бийликтегилер өз ичинен ыдырап, бийликке А.Акаевдин бийлигинин тушунда ар кайсы мезгилде ага оппозицияда жүргөн түркүн көз караштагы топтордун коалициясы келди. Негизинен алар башкалар үчүн кокустан пайда болгон вакуумду гана толуктап коюшту.  Аталган коалициянын баштоочусу  жана президенттин милдетин аткаруучусу болуп мурунку премьер-министр К.Бакиев болуп калды”. (http://igpi.ru/info/people/kynev/1128082583.html)

А.Кынев «эмне себептен жана кандай жагдайдын негизинде К.Бакиев өлкөнүн президентинин убактылуу милдетин аткаруучусу болуп калды?,-деп тыянак чыгарды?  Эл аралык саясий серепчинин мындай тыянакты чыгарып маселени жаратышынын негизи барбы? Бул суроолорду анализдөөнүн кажети эми чыгып жатпасын?

Ошол эле учурда А. Князев өзүнүн китебинде Конституциялык соттун төрайымы Чолпон Баекованын оюн мындай берет: “Аскар Акаевди бийликтен четтетүү мыйзамдуубу? Президент Акаев өлкөнү таштап кетти. Ал уялбастан өлкөнү таштап, качып кетти, демек, анын ыйгарым укуктарын сактап калуусуна эч негиз жок деп эсептейм. Ал мамлекеттин чакчелекейин чыгарды. Конституциялык соттун төрайымы катары анын бул аракетин  өлкөнүн президентинин милдетин аткаруу ыйгарым укугун токтотуусу деген тыянак чыгарам. Жаңы бийлик канчалык деңгээлде мыйзамдуу? Мыйзамдарга ылайык, бийликтин бир бутагы жоюлганда калган эки бийликтин бутагы тең салмактуулукту сактап туруу үчүн бардык күчүн жумшашы керек. Президент Акаевдин качып кетүүсү, премьер-министр Танаевдин бийликтен баш тартуусу менен биз аткаруу бийликтен да ажырадык. Ошондуктан мыйзам чыгаруу бутагы өлкөдө туруктуулукту сактоо үчүн бардык күчүн жумшашы керек. Конституцияга ылайык учурдагы легитимдүү  парламент президенттик шайлоого чейин президенттин милдетин аткара турган жаңы премьер-министрди шайлады. Ал Курманбек Салиевич Бакиев”- деди.

Балким, ушундай Конституциялык Соттун төрайымынын  тыянагынан улам башкалар, парламент К.Бакиевди премьер-министрликке шайлады, ошондуктан ал убактылуу Президенттин милдетин аткаруучу болуп калды,- деп ойлоп жүрүшкөндүр? Мындай саясий суроого Кыргыз Республикасынын Конституциясына же ошол учурда аракеттеги 2003-жылдагы референдумда кабыл алынган “Кыргыз Республикасынын Конституциясынын жаңы редакциясы жөнүндө” Мыйзамга кайрылып, жооп издейли.

“1. Кыргыз Республикасынын Премьер-министрин Кыргыз Республикасынын Президенти Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин депутаттарынын жалпы санынын көпчүлүгүнүн макулдугу менен дайындайт.” (71-берененин 1-пункту).

“Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин карамагына төмөнкүлөр берилет:

9) Кыргыз Республикасынын Премьер-министрин, Кыргыз Республикасынын Ѳкмөтүнүн мүчөлөрүн дайындоого макулдук берүү” (58-беренесинин 1-пунктунун 9-пунктчасы).

Мыйзамга ылайык, Кыргыз Республикасынын Премьер-министри парламент тарабынан шайланбайт, ал Президент тарабынан дайындалат.

“Жаңы редакциядагы Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 58-статьясынын 1-пунктунун 1-19, 21, 27, 28, 30-31-пунктчаларында каралган Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин ыйгарым укуктары Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин Эл өкүлдөр жыйыны тарабынан жүргүзүлөт” (9-пункт III бөлүм).

Демек, премьер-министр Эл өкүлдөр жыйынынын макулдугу менен Президент тарабынан дайындалмак.

Ошол күндөрү кырдаал аябай курчуп турган. Президент качып, премьер-министр өз каалоосу менен кызматынан баш тартты.  Жогорку Сот гана легитимдүү болгон. Жогорку Кеңештин жаңы курамы (мындан ары – жаңы ЖК) Мыйзам чыгаруу жана Эл өкүлдөр жыйындарынын ыйгарым укуктарынын беш жылдык мөөнөтү бүтө электе эле Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 54-беренесинин 2-пунктунда белгиленгендей  өзүнүн отурумун өткөрүп, мыйзам чыгаруу бийлигин басып алышкан.

Конституциянын 55-беренесинин 4-пунктуна ылайык, КР Жогорку Кеңешинин жаңы чакырылышынын биринчи отурумунан тартып Жогорку Кеңештин мурунку чакырылышынын мөөнөтү аяктайт. Ошол эле учурда Конституциянын жогоруда аталган ченемине ылайык Мыйзам чыгаруу жана Эл өкүлдөр жыйындарынын ыйгарым укуктары 2005-жылдын 14-апрелинде гана аяктайт. Мыйзам чыгаруу бийлигинде чар жайыт абал түзүлдү.

Ошол убакта ар бир мүнөт өлкөнүн тагдырын чечмек. Президенттин ыйгарым укуктары абада калкып турду. Жогорку Кеңештин жаңы курамы Төраганы шайлаган жок.

Кандай болгон күндө да бул кырдаалдан чыгуу зарыл эле. Ар бир саясий чечимдин артында мыйзамдуулук талабы жаткан. Ошонун баарын эске алып мен тез арада Жогорку соттун курамын чакырып, Борбордук Шайлоо комиссиясынын (мындан ары БШК) чечимин жокко чыгаруу зарыл экенин ошол кездеги «акаев режиминдеги» оппозицияда жүргөн санаалаштарыма сунуштадым.  Эки палаталуу  Жогорку Кеңештин ыйгарым укуктары 14-апрелде аяктамак.  ЖКнын жаңы «акаевдик» курамын мөөнөтүнөн эрте каттоо менен мыйзам чыгаруу бутагында кош бийликтин болуусун шарттап турган эле. Мына ушул жагдайдан улам  чыккан менин сунушумду   А. Бекназаров, А. Мамбеталиева, А. Малиев О. Малеванная колдоп, Жогорку Соттун мүчөлөрүн чукул чакырылган кеңешмеге чакырууга кириштик. Узака созулган талкуудан кийин Жогорку Соттун курамы ЖК жаңы курамынын каттоосун жокко чыгарып, Конституциялык мыйзам талаасы калыбына келтирилди.

Бул окуяны А.Князев мындайча баяндайт: “Жогорку Соттун төрагасы Курманбек Осмонов: “Сот бир добуштан жаңы шайланган парламенттин курамынын каттоосу жокко чыгарылсын» деген чечим кабыл алды. Ошондуктан Конституцияда белгиленгендей ыйгарым укуктуу мандат 14-апрелге чейин Кыргызстандын эки палаталуу парламентине кайтарылып берилет”- деп айтты. Жогорку Соттун Кеңешмесине Жогорку Соттун 35 мүчөсүнүн 33 мүчөсү катышкан. Түнкү саат 23 чамасында парламенттин 2-чакырылышынын төрагасы болуп Ишенбай Кадырбеков шайланды. Кыргызстандын Конституциясы боюнча президент жана өкмөт башчылыгы жок болгондо алардын милдеттерин спикер аткарат.

Мамлекеттик жогорку бийлик бир секундага да кароосуз калбашы керек. “Падыша өлдү, жашасын падыша!”- деген туруктуулуктун шарты иштеши зарыл эле.  2005-жылдын 24-мартындагы  А. Акаевдин качып кетиши, Премьер-министр Н. Танаевдин отставкасы, Жогорку Соттун КР ЖКнин жаңы курамын каттоосун жокко чыгарышынан кийин Президенттин ыйгарым укуктары  КР эки палаталуу Жогорку Кеңешинин Төрагаларынын бирине берилиши керек болчу. Кимисине?

Өлкөнүн Конституциясы бул маселени жөнгө салган эмес.

Эгерде, эл өкүлдөр жыйынынын Төрагасы Президенттин милдетин аткарып турган болсо, анда карама-каршылыктар жаралышы мүмкүн болчу.  Кантип?  Төрага катары ал К. Бакиевди дайындоого сунушту Эл өкүлдөр жыйынына жөнөтүп, өзү башкарып турган депутаттардын макулдугун сурамак. Ал эми депутаттар Төраганын сунушун же кабыл алып же кабыл албай коймок.  Андан ары Төрага депутаттардын чечимин Президенттин ыйгарым укугун аткаруучуга, тактап айтканда өзүнө кайра багыттамак. Озуно багытталган депутаттардын чечимин негизинде ал тийиштүү Жарлыкты чыгармак. Мындай кырдаалдын акылга сыйбастыгын түшүнүп, эч ким бул кадамга барган эмес.

Ошондой эле Жогорку Кеӊеш эки палатасынан, Мыйзам чыгаруу жана Эл өкүлдөр жыйынынан турган бир бүтүн мыйзам чыгаруу бийлиги эле. Ошондуктан өлкөнүн  Президенти жок учурда Жогорку Кеӊештин кайсы бир палатасынын  жеке аткаруу бийлигин түзүү боюнча чечим чыгаруусу туура эмес кадам болмок.

Кырдаалдын башкача кандай жолу бар эле?

Ал учурда Мыйзам чыгаруу жыйыны туруктуу иштеген орган катары жана укуктук келишпестикти жана бийликти күч менен басып алууну жаратпаш үчүн Эл өкүлдөр жыйынына премьер-министри дайындоого сунушту  Мыйзам чыгаруу жыйындын гана Төрагасы бере алмак.  Демек, ага ылайык, Мыйзам чыгаруу жыйынынын Төрагасы өлкөнүн Президентинин ыйгарым укуктарын аткарып Эл өкүлдөр жыйынынын макулдугун алгандан соӊ Премьер-министрди дайындоо жөнүндө Жарлыгын чыгармак. Дал ушундай  мыйзамдуу жол менен аткаруу бийлигин түзүү маселесине байланышкан формалдуулук Конституциянын талаптарын бузбай туруп ишке ашмак..

Айтылган учурларды М.Жумакадыров “Коркунучтуу өнөкөт” ([email protected] 13.08.2008 г.) макаласында:  «… 2005-жылдын 25-мартында КР ЖК Эл өкүлдөр палатсында Премьер-министрдин кызматына К. Бакиевди  КР ЖК Мыйзам чыгаруу жыйынынын Төрагасы, Президенттин ыйгарым укугун аткаруучу И. Кадырбеков сунуштады деген ой туулат.  Себеби ошол учурунда  Президент А. Акаев жана  премьер-министр Н. Танаев качып кеткен, башка вариант болушу мүмкүн эмес эле»,- деп жазган.

Ушундай ой көпчүлүктүн аң сезиминде бар болучу. Бирок мен ошол учурда Мыйзам чыгаруучу жыйындын төрагасы катары К.Бакиевди премьер-министрликке дайындоого макулдук берүүнү ЖК Эл өкүлдөр жыйынына сунуштаган эмес элем.  Анда эмне себептен ЖК Эл өкүлдөр жыйыны Консттитуцияны бузуп, К.Бакиевди премьер-министрлик кызматына дайындалышына макулдук берди? Менимче ошол учурдагы адамдык фактор, көрпенделик мыйзамды тебелеп  кеткен.

Тактап коюуучу эң маанилүү маселе бар. КР ЖК Эл өкүлдөр жыйыны өз макулдугун берген күндө да, К.Бакиевдин премьер-министр болуп дайындалышы жөнүндө Жарлыкты ким чыгарып, ким бекиткен?

Президенттин укугун убактылуу аткаруучу катары мен андай Жарлыкка кол койгон эмесмин. Эч ким Бакиевди  премьер-министрлике дайындаган эмес. Демек ал Президенттин ыйгарым укуктарын колдонууга укугу жок болучу. Бир сөз менен айтканда, К.Бакиев өз ыктыяры менен КР Кылмыш-жаза кодексинин “бийликти күч колдонуу менен басып алуу же бийликти зордук менен кармап туруу” жөнүндө 295-беренесин бузуу менен оор кылмышка кириптер болгон.

Бийликти легитимдүү жол менен өткөрүп берүү боюнча биздин демилгени эмне үчүн К. Бакиев жана анын тегерегиндеги «бакиевчилер» тоготкон жок? Бул суроо алигиче мени түйшөлтөт.

Менин оюмча, ошондогу “ЕuroNews” массалык маалымат каражаты дүйнө жүзүнө “Кыргызстанда бийлик алмашты. КР президентинин милдетин убактылуу аткаруучу болуп Мыйзам чыгаруусу жыйындын төрагасы И.Кадырбековдун колуна өттү”-деп жарыялай баштагандан тартып аларда кооптонуу жаралган. Ушул себептен, 2005-жылдын 24-мартынын түнү депутат А.Малиевдин кабинетинде Ү.Сыдыков экөөбүз катуу кайым айтышууга бардык. Мен учурдагы кырдаалды түшүндүрүп, кандай күндү баштан кечире турган болсок да, Конституцияны сактоого милдеттүү экенибизди аларга айтып, жеткире албадым. Ал эми бакиевчилер эртең менен ”ХАЯТТ” мейманканасында чет элдик өкүлчүлүк менен жолугушуум болорун  билип, менин жоктугумдан пайдаланып,  өз алдыларынча аракет кылышкан. Алар Эл өкүлдөр жыйынынын депутаттары аркылуу К.Бакиевди премьер-министрликке макулдугун алууга шашылышкан.

Мүмкүн, мен жаңылышып жаткандырмын. Бирок, бакиевчилер мыйзамдуу жолду эмес, акыры түбү жакшылыкка алпарбай турган жолду тандап, чоң жаңылыштык кетиришти.

Болоору болду, боесу канды. Конституцияны таануу жана ошол эле учурда анын талаптарын аткарбай коюу мүмкүн эмес эле. Бакиевчилердин дүүлүккөн психологиялык абалын байкап, абалдан чыгуунун жолу катары КР ЖК Мыйзам чыгаруу жыйынына Конституциянын алкагынан келип чыккан карама-каршылыктардан чыгуу максатында “Өзгөчө кырдаалдан чыгуу” жөнүндө мыйзам сунуштадым.  Мыйзамдын долбоорун парламент колдоп, добуш берди. Мыйзамга кол коердон мурун К.Бакиевге маалымат бердим. Ал менден мыйзамды жарыялабай турууну, анын мааниси менен таанышып чыгууну суранды. Ошол учурда жаңы шайланган Жогорку Кеңештин курамынын иштөөсүнө каршы митингге чыккан көпчүлук парламенттин кеңсесине басып киришти. К.Бакиев “Өзгөчө кырдаалдан чыгуу” жөнүндө мыйзамдын текстин алып, чогулган элдин алдына чыгып туруп «бул мыйзам аркылуу Конституция токтотулду, жаңы шайланган депутаттардын курамынын тагдыры да чечилди» -деп, көпчүлүктүн көз алдында мыйзамга кол койду. Чогулган эл тынчып К.Бакиев менен шаардын борбордук аянтына жөнөштү. Аянттан кайтып келгенден кийин ал менден мыйзамды жарыялабоону өтүндү. Анын ою боюнча, мыйзам күчүнө кирип кеткен күндө К.Бакиев саясаттан сыртка чыгып калам деп чочулаган. Эгерде “Өзгөчө кырдаалдан чыгуу” жөнүндө мыйзам күчүнө киргенде анда баш мыйзам токтотулуп, андан соң кийинки кадамдарга барып убактылуу аткаруу бийлиги түзүлүп, ал өлкө Президентинин шайлоо мөөнөтүн белгилеп, аны уюштуруп, өткөрүүнү дайындамак. Бул революциялык кырдаалдын классикалык формасы. Качан баш мыйзам токтотулганда убактылуу аткаруучу бийлик – негизги укуктук акт катары декретти колдонмок. Бул 2010-жылдын 7-апрелинде ийгиликтүү колдонулган.

Ошентип толкуган элдин көксөөсү сууп, жаңы парламент таркатылмак. Эл алдында берген убадасына аткарылмак. Эң негизгиси бийликти зордук менен басып алган дегенден четтемек. Тилекке каршы, «бакиевчилер» жеңиштин эйфориясынан чыгалбай алысты көрө билбегендиктенби же укуктук сабатсыздыктанбы, элдин үмүт-көксөөсүн сатып кетишти. Алар Жогорку Кеңештин эски курамын таркатышып, жаңы курамды кайра тирилтүүнүн айла-амалын жасай башташты. 2005-жылдын 24-мартындагы окуянын негизги себеби шайлоо,  негизги өзөк ошол шайлоонун айынан чыккан. Ошентип алар жаңы парламенттин курамы менен бийликти биротоло кармап калуу жолун тандап алышты.

Ѳзүн-өзү премьер-министр деп дайындаган К.Бакиев 25-мартта Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагасынын милдетин аткаруучу кылып Т.Абдраимовду дайындайт. Ошол эле учурда, Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагасы С.Иманбаев ээлеген кызматынан четтетилген эмес (кайра кош бийлик).  К.Абдраимов дароо эле БШКдан КР ЖКнин жаңы курамын каттоодон өткөрүүгө жетишет да, анын экинчи ирет мыйзамсыз иш алпаруусуна жол ачат.

26-мартта бул каталыгын түшүнгөн К.Бакиев С.Иманбаевди Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагалыгынан четтетүү боюнча жарлыгын чыгарат.

Бул жерде суроо туулат? Өзүн-өзү Президентмин деп, легитимсиз жол менен келген адамдын мыйзамсыз Жарлыгы менен дайындалган Т. Абдраимовду БШКнын төрагасы кылып эсептөөгө болобу? Албетте-жок!

27-мартта ЖКнын жаңы курамы өзүнүн ишин баштайт. Ошол эле убакта Жогорку Соттун токтому менен Мыйзам чыгаруу жана Эл өкүлдөр жыйындарынын мөөнөтү 2005-жылдын 14-апрелинде аяктары тастыкталган. Ошондуктан эки палаталуу парламенттин ыйгарым укуктарын ЖКнын жаңы курамы аткара албайт болчу. Ушул башаламандыкка карабай, ЖКнын жаңы курамы ишин улантып жатты, ал эми Бакиев анын макулдугуна ээ болду.

Бул окуяларды М. Жумакадыров мындайча сүрөттөгөн: «КР ЖКнин жаңы курамынын К. Бакиевди премьер-министр кылып дайындоосуна макулдук бериши менен К. Бакиевдин каалоосунун ишке ашуусу кырдаалды дагы да тереңдетти.  Мындай акылга сыйбаган чечимдерге себепти табуу кыйыныраак. Бул демек, КР ЖКнин Эл өкүлдөр палатасынын макулдугунун легитимдүүлүгүн тааныбагандык болуп эсептелинет. Ушундай алашем чечимдерден кийин 2005-жылдын 25-мартынан тартып КР ЖКнын жаӊы курамынын макулдугун алганга чейинки убакытта бийлик арабөк абалда турду. Дал ушул учурда КР Президентинин ыйгарым укуктарын аткаруу эки спикерге өттү. Биринчиси мөөнөтү 2005-жылдын 14-апрелинде бүтө турган КР ЖК Мыйзам чыгаруу жыйынынын төрагасы Ишенбай Кадырбековго жана жаӊы чакырылган КР ЖКнын Төрагасы Өмүрбек Текебаевге. Кыскасы бул өткөөл мезгилди бийликтин хаос мезгили десек болчудай. Анын үстүнө К. Бакиевдин чечимдеринен абал дагы да татаалдашып калган эле. Кайрадан эле баягы суроо туулат? Ким жана кайсы  КР Президентинин ыйгарым укуктарын аткаруучу К.Бакиевдин талапкерлигин сунуштады жана аны премьер-министирликке ким көрсөттү?»

Ооба, чынында эле анын бекитилиши жөнүндө жарлыкты ким чыгарган деген суроо кайрадан пайда болот?

Мыйзам чыгаруучу бийликтин ыйгарым укуктарын бир эле учурда эки парламент аткара алмак эмес. Бир учурда эки парламенттин отурумун, президиумда үч төрага, ал эми залда эки палатанын жана Жогорку Кеңештин жаңы курамынын депутаттарынын отурганын элестетүүгө мүмкүн эмес. Алар чечимди кантип кабыл алмак? Балким, бакиевчилер учурдагы окуялардын акылга сыйбастыгын түшүнүп туруп, мыйзам чыгаруу жана эл өкүлдөр жыйындарынын курамдарын таркатуу аракетин көрүшөт. 29-мартта алардын күчү Эл өкүлдөр жыйынын таратууга гана жетти. П. Князев жазгандай БШКнын төрагасынын милдетин аткаруучу Т. Абдраимов “бул күндөн тартып бирден-бир легитимдүү мыйзам чыгаруу органы  жаңы парламент» деп жарыя салат. Мындай жарыяны легитимсиз Т.Абдраимовдун аша чапкандыгы деп коелу. Себеби, Мыйзам чыгаруу жыйынынын депутаттары өздөрүнүн ыйгарым укутарын токтотпостон 2005-жылдын 14-апрелине чейин улантышты да.

Конституциянын талаптарына ылайык, эл өкүлдөр палатасы өзүн таркаткандан кийин, алардын ыйгарым укуктары Президентке өтөт. Мындай шартта алардын ыйгарым укуктары Президенттин милдетин аткаруучу болуп калган мыйзам чыгаруу жыйынынын төрагасына өтөт. Бул кырдаалдын юридикалык жагы. Аргасыздан афиналык чечен Ликургдун Леократка каршы айтканы: “Кудайдын каары адамга жеткенде, алгач кудай анын аң-сезимин алып, өзүнүн каталарын түшүнбөшү үчүн анын ой жүгүртүүсүнө тескери багыт берет”-деген сөзү эске келет.

“Бакиевчилер” канчалык  өлкөнү башкарууга катыштыгым бар экендигин тааныгылары келбесе да, 2005-жылдын 29-мартынан 14-апрелге чейин мыйзамдык жагынан алганда, Президенттин ыйгарым укуктарын аткаруу КР ЖКнын Мыйзам чыгаруу жыйынынын Төрагасына кыйшаюсуз өткөндүгүн тануу мүмкүн эмес.

2008-жылы мен камалгандан кийин өлкөдө Кыргызстандын Президентинин легитимдүүлүгү туурасындагы Бакиев үчүн жагымсыз талкуу башталды.

Д.Астаховдун “Президент Бакиевдин драмасы. Россия үчүн Бишкектеги легитимсиз жана туруксуз бийликти колдоону улантуу саясий жактан пайдасыз” макаласында ошол күндөрдү мындайча баяндайт (14.09.2008, Ресурсный Центр “Гиндукуш” [email protected]): “Бакиевдин оппоненттери белгилегендей, 2005-жылдын 24-мартындагы “жоогазын революциясынан” кийин жана экс-президент Аскар Акаев жана экс-премьер-министр Николай Танаев өлкөдөн качып, республиканын азыркы башчысы Кыргызстандын Конституциясын бузуу менен өзүн-өзү Премьер-министр кылып дайындап, мыйзамсыз Президенттин милдетин аткаруучу болуп алды. Мындай айтууга экс-спикер Ишенбай Кадырбековдун камалышы негиз болот. Ал ошол убакта кызматы боюнча мамлекеттин президентинин ыйгарым укуктарын аткарган. Оппозициянын аргументтери жөнөкөй жана түшүнүктүү. Эгер Кыргызстандын мыйзамы боюнча иммунитетке ээ болгон экс-президент Кадырбеков камакка алынса, демек, Бакиев аны экс-президент катары тааныгысы келген эмес. Ошол эле учурда 2005-жылдын 25-мартында Кыргызстандын эң жогорку бийлик ээси же мамлекеттин башчысы кыргыз парламентинин төрагасы Ишенбай Кадырбеков болгон. Бул республиканын 2005-жылдагы күчүндө турган Конституциясына ылайык премьер-министр парламенттин бир палатасынын макулдугу менен Президент тарабынан дайындалат. Демек, Бакиевди премьер-министрликке Кыргызстандын президентинин ыйгарым укуктарын аткарган мыйзамдуу төрага И.Кадырбеков дайындамак. Конституциялык талаптарга негизделген бул далилден Бишкектеги жаңы бийликтин кутулушу кыйын».

Балким унутулат деген үмүттө же жаңылыштык менен Бакиевдин тегерегиндегилер  анын шоруна анын бийлигин мыйзамдаштырууга эч аракет кылышкан жок. Баарын революцияга шылтап коюу болбогон кеп, анткени революция өзүнүн табигатында мурунку режимдин мыйзамын, анын ичинде Конституцияны тааныбайт».

***

“Бакиевчилер” үчүн андан аркы кырдаал мындан да курч өнүгүп, драмалык түргө өтө баштайт.

2005-жылдын 2-апрелинде А.Акаев Кыргызстандын президенти кызматынан кетүү жөнүндө оозеки макулдугун берет. Ө.Текебаев баштаган парламенттин комиссиясы 3-апрелде сүйлөшүү үчүн Москвага учуп барышат.

“Эртең менен 4-апрелде Москвадагы Кыргызстандын элчилигинде Аскар Акаев парламенттин спикери Ѳмүрбек Текебаевге өз каалоосу менен президенттин ыйгарым укуктарын тапшыруу жөнүндө арызын берди. Ага мурунку премьер-министр Николай Танаев жана парламенттик комиссиянын мүчөлөрү катышкан. Мындан тышкары делегациянын курамында арызды күбөлөндүргөн  мамлекеттик нотариус катышты. Документке кол койгондон кийин Аскар Акаев кыргыз элине кайрылуу жолдогон. Москвада кол коюлган документте Акаев президенттин ыйгарым укуктарын 5-марттан тартып токтоткондугу айтылат. Текебаевдин айтуусу боюнча кол коюлган документ бийликтин легитимдүүлүгүн жана улантылышын камсыздашы керек (А.Князев)».

Мыйзам чыгаруу жыйынысыз бийликти легитимдештирүү боюнча аракеттерден майнап чыкпагандыктанбы же түшүнбөстүгүбү айтор Бакиев А.Акаевдин арызын алып келүү үчүн Москвага делегация жөнөтүп,  өзүн курмандыкка чалган кадамга барат. Демек, ал мындай кадам менен А. Акаевди иштеп жаткан легитимдүү Президент катары тааныды. Ошону менен бирге ал, 2005-жылдын 5-апрелине чейинки анын  бардык аракеттери премьер-министр катары кабыл алган чечимдери, Президенттин милдетин аткаруучу катары чыгарган жарлыктары Конституцияга каршы экендигин мойнуна  алды дегенди билдирет.

Бул жагдай бардыгын орду ордуна коет. Акаевдин ыйгарым укугун токтотконго чейин бийликтин легитимдүү бутагы КР ЖК Мыйзам чыгаруу жана Эл өкүлдөр жыйыны болсо, 29-марттан кийин Эл өкүлдөр жыйыны ыйгарым укугун токтоткондон кийин мыйзам чыгаруу бийлигиндеги бирден-бир легитимдүү орган КР ЖК Мыйзам чыгаруу жыйыны эсептелген. Ушундан улам, А. Акаевдин  өз ыктыярдуу отставкасын КР ЖК Мыйзам чыгаруу жыйыны гана кабыл алмак!  Ошондо гана бирден-бир легитимдүү мыйзам чыгаруу орган катары Мыйзам чыгаруу палатасы А. Акаев менен (5-апрелге чейин) аткаруу бийлигин түзүшмөк.

Ошентип, Бакиев Президенттин ыйгарым укуктарын аткаруу өз колунда эместигин кашайып тааныгысы келбегендиктен, өзүн-өзү премьер-министр кылып, президенттин милдетин аткаруучу болом деп, ал кезектеги укуктук туңгуюкка кептелип, кылмыштуулукка малынды.

“Кыргызстандагы мындай окуялардын жолу дүйнөлүк коомчулуктун алдында өлкөнү ыңгайсыз акыбалга кириптер кылды, – деп жазат Д.Астахов. – Айрыкча эки тараптуу катнаштары бар өнөктөштөр эки анжы ойдо калышты. Мыйзамсыз башкаруучу кол койгон макулдашуулар жана келишимдер канчалык деңгээлде легитимдүү болуп калат?-деген жөнөкөй суроо туулат.

Бакиевди жалпы эл шайлаган деген пикирлер суу кечпейт, себеби 2005-жылы жайында болгон Кыргызстандын Президентин шайлоо өнөктүгү мыйзамсыз милдет аткарган Президенттин кабыл алган нормативдик-укуктук актыларынын негизинде өткөрүлгөн.

Аны бийликке алып келген жактоочулары менен оппоненттеринен оңой-олтоң кутулган Бакиев, экс-спикерди камака алуу менен жаңылыштык кетиргени таң калтырат. Эптеп бийликти колуна кармай албай туруп Бакиевдин  Кадырбековду камоого жана куугунтуктоого зарылчылыгы бар беле?” ( Д. Астахов).

Мындай пикирге кайра кайрылып пикир айтуунун кажети жок.

Бакиевчилердин бийликти зордук менен басып алышынан Кыргызстан ыңгайсыз абалда калды. Өзүн-өзү такка отургузган Бакиев тарабынан чыгарылган ченемдик укуктук актылар, башка өлкөлөр менен түзүлгөн макулдашуулар жана келишимдер, башка мамлекеттердин субъектилери менен кол коюлган документтер арабөк абалда калды. Эмне кылыш керек? Албетте, баарына көз жумуп, революцияга шылтап койсо болот, бирок акыйкаттыктан кача албайсың. Эртели, кечпи, К.Бакиевдин башкаруусуна акыйкат тарыхый баа берилет деп ишенем. Бүгүн, Кыргызстан өзүнүн 25-жылдык көз карандысыздыгын белгилөөгө даярданып жатканда, дүйнөлүк коомчулуктун алдында өз тарыхын бурмалоого жол бербеши керек. “Тарых – биздин кылган иш-аракетибиздин байлыгы, өткөндүн күбөсү, азыркынын үлгүсү жана сабагы, келечектин колдоочусу” – деп айткан гениалдуу адабиятчы Сервантес.

Мамлекет өткөндөн сабак албаса, анын келечеги бүдөмүк. Бул күндөрдүн окуяларын объективдүү, акыйкат баа берүүдөн өлкөнүн келечеги көз каранды. Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу тарыхый илимди өнүктүрүү боюнча Комиссиянын мүчөлөрү 2005-жылдын 24-мартындагы окуяларга саясий жан тартуудан алыс болуп туура, калыс баа берет деп ишенем. Акыйкаттын кесепеттери боюнча саясатчылардын башы оорусун. Өлкөнүн тарыхын ушулар жазып, алар тастыкташат, алар абалдан чыгуунун жолун издешсин. Эгер алар Кыргызстан бийликти басып алгандардын күнөөсү менен өлкөнүн кызыкчылыгы басмырланган макулдашууларды кайра караштырууга укук алышы мүмкүн деп чечишсе, аларга даңк! Эгер мындай чечимге келбесе, кудайга тапшырдык.

Ишенбай Кадырбеков,

Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңешинин экинчи чакырылышынын Мыйзам чыгаруу жыйынынын 2005-жылдын 24-мартынан 14-апрелине чейинки Төрагасы

Булак: Кyrgyztoday.kg

“2010-жылы Убактылуу өкмөт өлкөнү башкара албай, “эмне кылабыз?” деп айласы кетип калганда мен “эл башкарыш колуңардан келбейт экен, Келдибеков менен Ташиевди чакырып, бийликти өткөрүп бергиле” дегемин”, – деп билдирди саясат талдоочу Табылды Акеров.

Кечээ 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуруучулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити, “Элдик саясат” полиси институту, “Улуттук кызыкчылык тобу, «Бүтүн Кыргызстан» партиясы, Курултай элдик кыймылы чыгышты.
Төмөндө саясатчы Табылды Акеровдун форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Адахан досум, сен чынында эр болчусуң. Эр бойдон калыпсың. Өмүрбек Текебаев тууралу айтканың көп адамды ойлонтту. Кичүүлүк кылсаң да, улук башыңды кичик кылсаң да эрдик кылдың, Кечээ эле “оппозиция деген ырылдашкан иттер бар” деп айтып чыктык эле, бүгүн анын ичинде чыныгы эрлер да бар экенин моюнга алууга аргасыз болуп олтурабыз. Киши кадырын билбеген адам эр эместиги мындай турсун, киши деле эмес. Чыныгы эрлер гана бири биринин кадырын билет. Бирок кадыр билүү аздык кылат. Ал кадырга жете билүү керек. Манас менен Алмамбет бири биринин кадырына жеткен сыяктуу. Ошондо гана биз Көзкамандардан кутулубыз, болбосо алардын жеми болобуз.

Бейшенбек Бекешов, журналист

Кечээ 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуруучулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити, “Элдик саясат” полиси институту, “Улуттук кызыкчылык тобу, «Бүтүн Кыргызстан» партиясы, Курултай элдик кыймылы чыгышты.
Төмөндө саясатчы Мавлян Аскарбековдун форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Булак: Кyrgyztoday.kg

“Улуттар Биримдиги» Саясий партиясы Мекенибиздин чыныгы патриотторун  баш коштурган саясий бирикме болгондуктан, өлкөбүздүн улуттук жана мамлекеттик кызыкчылыктарын гана коргоону көздөйт.

Мамлекеттин  өнүгүшү үчүн элибиздин биримдигин жана өлкөбүздүн ичиндеги туруктуулукту сактоо партиянын ишмердүүлүгүнүн башкы максаты болуп келүүдө. Партиянын баардык күч аракеттери өлкө ичиндеги тынчтыкты сактоого, демократиялык баалуулуктарды өнүктүрүүгө жана   күчтүү, экономикалык көз карандысыз мамлекетти курууга багытталган.

Бүгүнкү күндө партия оор күндордү башынан кечирүүдө. Бирок ага карабастан   биздин партия мамлекетибиздин Конституциясын жана башка мыйзамдарын так аткарууну  партиянын ишмердүүлүгүндө башкы принциби катары колдонуп келүүдө.

2010-жылдын 27-июнунда жалпы элдик референдумда кабыл алынган Конституция, өлкө тарыхында биринчи Баш мыйзам эмес эле. Бирок, бул  Конституция  мурунку кабыл алынган Конституциялардан айырмаланып өзгөчө оор абалда, туруксуз мезгилде жана эл башына мүшкүл иш түшүп турганда  кабыл алынганы баарыбызга маалым.

Ошол убакта «ооба» деп добуш берген референдумдун ар бир катышуучусу, бир гана баш мыйзамга ооба дебестен өлкө  тынчтыгын, эл арасындагы биримдиктин бекем болушун тилешкен. Азыркы баш мыйзамдын тарыхый миссиясы дал ушунда эле.

Бирок, Конституцияда каралган мамлекеттик бийликтин иштөө механизмдери элибиздин үмүтүн актаган жок. 2010-жылы кабыл алынган Баш мыйзам авторитардык режимди талкалап, чыныгы парламенттик республиканын орношун жана ошону менен бирге элдик бийликтин келишин камсыз кыла алган жок. Ошондуктан, азыркы иштеп жаткан Контитуцияга жөн гана өзгөртүүлөр киргизилбестен, анын негизги жобоолору да каралып чыгышы керек. Анткени, Кыргызстанга улуттук кайра жаралууга жана улуттук биримдикке алып келе турган жаңы Баш мыйзам керек. Ошондуктан «Улуттар Биримдиги» элдик партиясы жаңы Конституциянын долбоорун иштеп чыкканын жана аны коомдук талкууга алып чыгууга даяр экенин билдирет.

«Улуттар Биримдиги» элдик партиясы Конституция бул мамлекеттин негизги гана мыйзамы  эмес, ал биринчиден коомдук келишим экенин,  анын легитимдүүлүгүнүн башкы шарты ага өзгөртүүлөрдүн киргизилиши эл тарабынан демилгеленип,  аны иштеп чыгууда жана кабыл алууда ага коомдук жана саясий күчтөрдүн калың катмарынын катышуусу керектигин  терең түшүнүү менен, Президентти жана Жогорку Кеңешти  Конституцияны мыйзамсыз өзгөртүү аракеттерин токтотууга  чакырат.

Анткени, азыркы учурда баш мыйзамды өзгөртүү боюнча  жүрүп жаткан иш аракеттер, жалпы жумурай журттун кызыкчылыктарына жооп бербеси, бул жөн гана саясий оюндар жана көз боёмочулук экени айтпасак да айдан ачык көрүнүп турат.

Эгерде, бул иш аракеттер ишке ашырыла турган болсо анда, Кыргызстан элин дагы бир «көңүл калуу» күтүп турат.  Ал эми референдумдун кыска убакытта  жана президенттик шайлоого аз калганда шашылыш өткөрүлүшүнөн анын эл кызыкчылыктарына каршы багытталганын көрүүгө болот.

Азыркы Конституция  референдум тарабынан берилген акыркы күндөрүн жашап жатат.  «Улуттар Биримдиги» партиясы 2010-жылы коомдук келишим катары кабыл алынган  Баш мыйзамды бузбоого жана ошол эле убакта жаңы Конституциянын долбоорун эл өзү иштеп чыгыш керек экендигин билдирүү менен, коомдук талкуулардын процессин баштоо мезгили келип жетти деп эсептейт.

«Улуттар Биримдиги» Саясий партиясынын Кеңеши

Кечээ 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуруучулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити, “Элдик саясат” полиси институту, “Улуттук кызыкчылык тобу, «Бүтүн Кыргызстан» партиясы, Курултай элдик кыймылы чыгышты.
Төмөндө саясатчы Эдил Байсаловдун форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Кечээ 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуруучулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити, “Элдик саясат” полиси институту, “Улуттук кызыкчылык тобу, «Бүтүн Кыргызстан» партиясы, Курултай элдик кыймылы чыгышты.
Төмөндө саясатчы Адахан Мадумаровдун форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Кечээ 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуруучулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити, “Элдик саясат” полиси институту, “Улуттук кызыкчылык тобу, «Бүтүн Кыргызстан» партиясы, Курултай элдик кыймылы чыгышты.
Төмөндө генерал Кубат Кожоналиевдин форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Булак: Кyrgyztoday.kg

“Дайыр Орунбековго 2 млн сом айып салып, куугунтуктап жатышат, эртең камап салышы мүмкүн!” Мындай пикирин “Ата Мекен” партиясынын лидери КТРКнын “Ой ордо” берүүсүндө Атамбаев тарабынан демилгеленген Башмыйзамды өзгөртүү кадамына каршы чыгып жатып, анын журналист Д.Орунбековго кылып жаткан куугунтугуна токтолду: “Бүгүн, биринчи статьяга отуздан ашык жогоркуу баалуулуктарды киргизип жатат. Азыркы Башмыйзамда адам укугун эле баалуулук болуп калыптыр, Тарыхты сыйлоо, мекенди сүйүү деген ж.б баалуулуктарды Башмыйзамга киргизели деп жатышат. Албетте булар жакшы сөздөр, бирок юридикалык түшүнүк эмес. Бул нравалык, философиялык түшүнүк. Эгер, жогорудагы отуздан ашык баалуулук кирип кала турган болсо, анда “ушул баалуулуктарды коргоо үчүн, адамдын укугун чектесе болот” деп жазып жатат. Бул “эмне үчүн президентти сындайсың?” деп, Дайыр Орунбековго 2 миллион сом айып салып, куугунтуктап жаткан болсо, эртең колунан жетелеп келип камакка салып башташы мүмкүн. Же, “эмне үчүн сен сакал коесуң, эмне үчүн узун кийесиң?” деп тоталитардык түзүлүшкө алып келет. Коңшу өлкөлөрдө эмес, дүйнөдө мындай баалуулук жок”,-дейт Ө.Текебаев.

Булак: Кyrgyztoday.kg

–  Көптөн бери эфирден көрүнбөй калдыңыз эле, азыр болсо жумуштан кетти деп угуп жатабыз…

– Мен өз каалоом менен жумуштан кеткен жокмун. Мага башкы директор Илим Карыпбеков кысым көрсөтүүдө. Анын 12-августтагы буйругу менен жумуштан бошотулуп отурам. Буйрукта Сүйүнбай Эралиевди «Улуу Ата мекендик согуштун баатыры», жана «Кыргыз эл баатыры» деп туура эмес жазгандыгы үчүн ээлеген кызматынан бошотулсун делип турат. Бул эки сөз үчүн же эскертүү, же сөгүш бербей туруп, дароо кызматтан алуу – куугунтук деп эсептейм. Залкар инсаныбыз Сүйүнбай Эралиевди кандай көркөмдөп, кандай даңазаласак жарашат. Өзгөчө акыркы сапарга узап жаткан элдик адамды урматтоо ирээтинде аны дагы бир жолу даңазалап койуу ашыкча болгон эмес деп эсептейм. Эралиев атабыздын «Кыргыз Республикасынын Баатыры» экени калың журтка белгилүү. Тексттин алгачкы бөлүгүндө даана жана так жазылып турат. Андан ары кайра-кайра кайталай бербей «Кыргыз эл баатыры» деп жазып жатабыз. Бул эмне кемсинтүүбү же туура эмес наамбы? Расмий «Кыргыз Республикасынын Баатыры» делгени менен эл арасында «Эл баатыры» катары жугумдуу кабыл алынат. Ал эми Улуу Ата мекендик согушта баатырлык көрсөткөн жоокерлерге «Советтер Союзунун Баатыры» деген жогорку наам берилген. Эралиевде андай наам жок, мен аны «Советтер Союзунун Баатыры» деп жазган жокмун да. Болгону Эралиев атабыздын кан майданга барып, кан кечип, аман келип, анан калса элге кызмат кылган эмгектерин баалап, Улуу ата мекендик согуштун баатыры деп даңазалап жазганымда жазык барбы? Бул буйрукту уккан тилчи, адабиятчылар таң калып, баш чайкап жатат…

– Буга чейин да кысым болгон беле?

– Илим мырза кызматка жаңы киришкени «мен тыштан адис издебейм, сиздер менен гана иштешем» деген. Жалпы КТРК эмес, «Ала-Тоо» студиясы боюнча айтсам, көп өтпөй дикторлорду кыскартты. Кыргызча жаңылыктарды алып баруу мага жана Лунара Мамытовага берилип, калган дикторлор эфирден четтеп калды. Алар Нуржан Ташболотова, Гүлжан Кулмамбетова, Замира Нусубалиева, Мээрим Сырдыбаева, Гүлшан Кулматова, Елена Черномазовалар. Көп өтпөй Лунара Мамытова депутаттыкка кетти. Мен К. Абазбеков менен жалгыз иштеп жүрдүк. Эфирдин түйшүгү оор. Бирок күнү-түнү, таң атпай, түштө, кечинде, дем алыш күндөрү да тыным албай эфирге чыгып жүрдүм. Алпурушкан шайлоолор да бүттү. Жай турмуш башталды. Аны менен Илим мырза зериккенби, башка каналдан кеткен дикторлорду эфирге чыгара баштады. Ошондон тарта мен куугунтукка кабылдым. Ачык айтпайбы, же эфир менин менчигим беле. Башка дикторлор ишсиз жүрдү. Башкаларды ишке чакырды. Айтоор ал кыздар да бир-эки сапар эфирге чыгып, жок болушту. Анан эле ишине тыкан, дасыккан Гүлжан Кулмамбетованы эфирге кайра койду. Сүйүнүп калдык. Бирок жамаатка келип алып, Кулмамбетованы эфирге чыгармак эмесмин, Аскар Салымбеков чалып суранганда да укпай койгом, Капарова чарчадым деп айла жок Гүлжанды чыгардым деп актанып, мени күнөөлүү кылды. Андай эле диктор керек экен жүрбөдү беле башкалары да качан эфир болот деп. Мына Илим мырзанын жүзү. Анан мени  эфирден алуунун айласын издей баштады, шылтоо да табылды.

Ушул жылдын 23-январында Башкы директордун орун басары К. Иманалиев мага телефон чалып, Ош студиясындагы Актилек Гүлжигит кызына Оштогу театрлар жөнүндө даярдап жаткан материалын өтө катуу курчутпай берсин деп суранып коюумду өтүнгөн. Албетте жетекчинин сөзүн мен кабарчыга телефон аркылуу тек гана «ошол сюжетти өтө курчутпай бере аласыңбы» деп жеткиргем. Ал сюжетти курчутуп бербөө боюнча жүйөөлүү себептери болгон. Кабарчы «Ош шаарындагы Кыргыз театры өтө начар иштейт, ал эми өзбек театры жакшы иштеп жатат» деп эки театрды бир сюжеттин ичине берген. Бул жерден чочулоонун кажети бар болчу. Анткени кыргыз-өзбек мамилесине шек келип калбасын деп алпуруштук да. Ансыз деле кыргыз-өзбек деп айта берип кандай окуялар болгонун калың эл жакшы билет. Бул жерде эки сюжет даярдалышы керек эле. Макул кыргыз театры начар иштеп жатса ачык жазылышы керек, бирок эки элдин эки театрын бири-бирине салыштырып, ардантуунун кажети бар беле?.. Бул боюнча Байкоочу Кеңеш да өз жыйынында сөз кылып, тескерисинче ошол сюжетти эфирге курчутпай берүүгө аракет кылгандар сыйланышы керек болучу деген пикирлер да айтылыптыр. Бирок Башкы директор мени чакырып «ал сюжетти мен заказ кылгам» деген негиз менен өзүнүн орун басарына сөгүш жарыялап, мени таптакыр кетирүүгө аракет кылды. Бирок мага эч кандай юридикалык чара табалбай, мага да сөгүш берип, ал гана эмес алып баруучулук штатымды жоюп, баяндамачы кызматына которуп, эфирден да алып, болгон аракетин жасады. Ал эми сюжетти даярдаган Актилек Гүлжигит кызын келишим мөөнөтү бүттү деген негиз менен жумуштан кетирди. Кенедей үч баласын жалгыз багып, ошол эле учурда айлыгы аз, түйшүгү көп жумушту аркалап келе жаткан Актилек Гүлжигит кызын жумуштан кетирип салганына ичим азыр да сызып жүрөт. Илимдин ташбоорлугуна чек жок.  Көп өтпөй мен башкы директорго үч ирээт кирдим, эфир маселеси боюнча, ал «жакында чыгасыз, азырынча текст текшерип иштеп туруңуз» деп жоошкута берди. Андан бери жарым жыл өттү. Калыстык үчүн мен Байкоочу Кенешке расмий кайрылдым. Байкоочу кеңештин мүчөлөру мени «эфирге чыгарылсын» деп чечимин чыгарып берди. Эки-үч күн өтпөй Адистер бөлүмүнөн мага «Сиз эмне кылып жибердиңиз дагы, Карыпбеков Ч. Капарованы текшергиле» деп буйрук берип кетти» деп жан тартуу сөзү жетти. Ошондо эле билип тургам, бир нерсе издеп жатканын. Жумушка кечикпей келип-кетип, каталарды биринен сала бирин текшерип, баштапкыдан дагы чоң жоопкерчилик менен иштей баштадым. Демек, Илим Карыпбековдун деөгээли алы жетпеген адистерин аңдытуу, кодулоо, артынан түшүү жолу аркылуу жүдөтүп, чүнчүтүп, акыры өзү кете турган абалга жеткирип кутулуп келе жатканы эми даана билинди. Маектеринде мактанып жатат Илим мырза, мен келгени 70тей кызматкер өз каалоосу менен иштен кетти деп, ким кызматтан кетет, ушундай оош-кыйыш мезгилде, акыркы нанынан ким баш тартат… Анан калса, жалпы жамаат Илим мырзанын текеберленип сүйлөгөнүнө күбө.  «Ала-Тоо» студиясына келип жыйын куруп, «мен жумуштан алып салсам кайда барасыңар, жанталашып же Байкоочу кенешке мүчө болгонго, же «Арноо концертин» алып барганга жанталашасыңар деген сөздөрдү айтты. Эмне үчүн?

Өзү да Байкоочу кеңештин мүчөсү эмес беле, же «Арноо концертин» алып барып жаткан Гүлшан Молдоева менен Бактыбек Мамытовдор айласы кетип ошол жакта отуруптурбу? Аларды эл сыйлаган, эл кабыл алган адистер. Бул сөзгө менин кесиптештерим да күбө.

– КТРКга жетекчи тандоодо жамааттын салымы канчалык?

– Ушул жерден Илим мырзаны жумушка алган Байкоочу кеңеш менен, албетте Ак үйдөн көрсөтмө берген тарапка суроо узатам. 2010-жылы болгон ынкылапта Илим Карыпбеков кайда эле? Ал О. Малеваннаялар, КТР ошол кездеги жетекчилиги менен кошо качып, жашынып жүрбөдү беле? Же бизге,  карапайым кабарчы, журналисттерге кошулуп алып КТРди сактап калалы деп чуркап жүрдү беле. Ошол окуяларда КТР жетекчисиз калып, ошол эле бизге окшогон тажрыйбалуу адистердин жардамы, күжүрмөн эмгеги менен эфир чыгып жатпады беле. Илим мырза кайда эле? КТРди Максим Бакиевдин менчигине өткөрүү боюнча Малеваннаянын ой-пикирин кош колдоп, пальтосу менен сумкасын көтөрүп алып, кайда барса аркасынан чуркап  жүргөн Илим мырзага КТР ишенилдиби? Азыр КТРде абал кандай?  Талкалап, кайра салып коюу менин да колуман келет. Анын негизги милдети көрармандардын талабын аткаруу болчу…Байкоочу кеңеш да ишинен кемчилик болгон үчүн сөгүш жарыялап жатат. Кеңештин курамында элге белгилүү, өз ишинин мыкты адистери бар.

Мен КР Президентине кайралгым келет. Ошол 2010-жылдагы окуяларды чагылдырууга активдүү катышкандыгым, жаш балдарымды үйгө камап коюп, 2010-жылы күнү-түнү КТРде иштеп жүргөнүмдү эске алып, КТРдин коллегиясынын чечими, өз жамаатымдын колдоосу менен мага «Кыргыз Республикасынын Ардак Грамотасы» Президент тарабынан тапшырылбады беле? Кечээ КТРди жайлап, жок кылууга камынгандар, КТРди коргоп турган карапайым журналиттерден тазаланып жатабы? Канчалаган мыкты адистер кетти…

Мен Жогорку Кеңештин Төрагасына кайралгым келет. Мыйзам  чегинде иштейли дейбиз, мыйзамды бурмалап, өз кызыкчылыгына колдонуп, жактырбаган адисин кодулап жумуштан кетирүүгө кандай карайсыздар?-деп.

Президентибиз   Алмаз Атамбаев    Сүйүнбай Эралиев атабызга өзгөчө сый урмат көрсөтүп келген. Президент да Сүйүнбай Эралиевди “Эл баатыры” деп ызаат кылып атамак болуш керек.

Булак:  “Ачык саясат “ гезити.

Кечээ 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуруучулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити, “Элдик саясат” полиси институту, “Улуттук кызыкчылык тобу, «Бүтүн Кыргызстан» партиясы, Курултай элдик кыймылы чыгышты.
Төмөндө укук коргоочу Рита Карасартованын форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Тарыхка кайрылсак, Жалал-Абад областтык кургак учукка каршы күрөшүү борборуна быйыл 68 жыл толду. Өткөн кылымда, тагыраак алганда 1948-жылы катардагы дарыгер Рейнгольд Бауэр Сузак районундагы Барпы айылдык кеңешине караштуу аймактан жер бөлдүрүп,  25 керебетке ылайыкталган кургак учук оорусун дарылоочу бөлүм ачып, ага өзү  жетекчилик кылган. Оорулуулар бөлүмгө батпай кеткендиктен 1948-жылдын күз айларында дагы кошумча 3 өпкө орулуулар бөлүмү ишке кирген. Ал эми 1950-жылы клиникалык лабораторияларга жабдуулар алынып келинип, лаборатория ишке кирген. 1984-жылы оорукана 500 бейтапты толук кандуу дарылаган Орто Азиядагы ири кургак учукка каршы ооруканага айланган. Бауэр Рейнгольд Генрихович аталган оорукананы 1984-жылга чейин жетектеп, КРнын эмгек сиңирген дарыгери наамын алуу менен ардактуу эс алууга чыккан. Анын өмүрлүк жубайы Мария Адольфовна да бирге иштеп, ооруканада күчтүү лаборанттардын далай кесипкөй курамын тарбиялап өстүргөн.

Бүгүнкү күндө Жалал-Абад областында 1 миллион 100 миңден ашуун көп улуттуу калктын өкүлдөрү жашайт. Жалал-Абад областтык кургак учукка каршы күрөшүү борборунун жана жер-жерлердеги медициналык кызматкерлердин үзүрлүү иш аракеттеринин натыйжасында областтын аймагында кургак учук оорусу боюнча эпидемиологиялык кырдаал турукташкан жана толук көзөмөлгө алынган. 2015-жылы область боюнча 862 адамда жаңы кургак учук оорусу аныкталса, 2014-жылы алардын саны 948 болгон. Муну 100 миң кишиге алсак 2015-жылы 77,3 пайызды, ал эми 2014-жылы 86,2 пайызды түзгөн. Кургак учук оорусунун оор түрүнө кабылышкан жана дарттын кабалдап күчөп кеткендигинен улам 2015-жылы 54 адам каза болсо, 2014-жылы 62 адам каза болгон. Мындай абал өзгөчө Кара-Көл шаарында, Токтогул жана Тогуз-Торо райондорунда көп кездешет.

Жалал-Абад областтык кургак учукка каршы күрөшүү борборунда учурда 370 керебет орун болсо, Шакафтар айылында 60 керебет, Токтогул районунда 40 керебет жана Базар-Коргон районунун кеңеш айыл аймагында кургак учукту дарылоочу 35 керебет орунга эсептелген орруканалар иштеп жатат. 2015-жылы область боюнча 62 415 адам ар кандай ооруларга каршы медициналык текшерүүдөн өткөрүлүп, анын ичинен 61 адамдан кургак учук оорусу, 937 адамдан өпкөнүн өнөкөт оорулары жана 769 адамдан жүрөк кан тамыр оорулары аныкталган.

Медициналык кызматкерлердин арасынан 5 адамдан кургак учук оорусу аныкталган. Аймактарга бөлсөк Жалал-Абад шаарынан 2 адам, Базар-Коргон районунан 2 адам жана Токтогул районунан 1 адам табылган.

– Учурда кургак учуктун 1- 2, же андан көп дарыларга туруктуу болгон кургак учук ооруларын дарылоо боюнча 30 керебетке эсептелген бөлүм ачылып, ишке киргизилүүнүн алдында турат. Кургак учук оорусун аныктап дарылоодо бир катар көйгөйлөрүбүз бар. Борбордо 19 даана флюроаппарат болсо анын бешөөсү иштебейт жана калган 14ү авариялык бузулуу коркунучу бар абалында. Рентген аппаратыбыздын иштен чыкканына 2 жыл болду. Бул маселе боюнча эки жылдан бери КРнын саламаттыкты сактоо министрлигине атайын кат жолдогонбуз. Бирок, натыйжалуу жыйынтык болбой жатат. Германиядан алынып келинген рентген аппараттын иштөө мөөнөтү 15 жылга эсептелген болсо ал мөөнөтүнөн узак иштеп, азыр толук жараксыз болуп, бузулуп калды. Калкты кургак учуктан сактоо боюнча 1998-жылы 23-апрелде атайын мыйзам кабыл алынган. Ага ылайык кургак учук менен ооругандардын дарылоо жайларына барып келүү жол кирелери толук  төлөнүп берилиши керек. Бул маселе Жалал-Абад шаары менен Аксы районунда талаптагыдай аткарылып жатса, Токтогул районунда 2015-жылы кургак учук оорусу менен ооругандардын дарылоочу мекемелерге барып келүүчү жол кире акылары бейтаптарга такыр эле төлөнүп берилбегендиги абдан өкүнүчтүү. Өткөн жылы Токтогул районунда 7 жаштагы бала кургак учуктун менингити менен ооруп көз жумду. Бул баланын өлүмү райондо талкууланган жок. Кимден жуккандыгы, эмне себептен кургак учуктун өтүшүп кеткен түрү менен табылгандыгы тууралуу маалымат да берилген эмес,- дейт  Жалал-Абад областтык кургак учукка каршы күрөшүү борборунун директору Бурулкан Кадырова.

Кургак учук оорусун издеп табуу жолдорун өркүндөтүү максатында областка жаңы 1 даана Ген эксперт аппараты алынып келинди. Бул аппарат менен бир нече саат ичинде кургак учук оорусунун  дарыларга туруктуу түрлөрүн аныктап алса болот. Кургак учук таякчасын эгүү жолу менен аныктоо максатында Ош шаарындагы түштүк референс лабораториясына өткөн жыл ичинде 53 жолу какырык жана башка биологиялык материалдар ташылып жеткирилди. Областта катталган 588 өпкөнүн кургак учук оорусу менен ооруган бейтаптардын 569у жогорудагы изилдөө жолу менен текшерилди. Анын натыйжасында 123 кургак учук оорусунан көп дарыга туруктуу түрү, 135 оорулуу бир же андан көп дарыларга туруктуу экендиги аныкталды.

-Улуттук «Кургак учук-IV» программасынын алкагында биздин борборду дары-дармектер менен жетиштүү камсыз кылууда Эл аралык уюмдардын жардамдары олуттуу болуп жаткандыгын баса белгилеп кетким келет. Алсак, ПРООН, ЮНИТЕИД, ГФ жана ХОУП сыяктуу эл аралык уюмдар биздин оорукананы дары-дармектер менен жетиштүү камсыз кылып келе жатышат. Айрыкча ПРООН тарабынан дары-дармектерге көрсөтүлгөн жардам туурасында айта кетпесем болбойт. Былтыркы жылы ПРООНдун өзүнөн эле областка 30 млн. 349 761 сомдук дары-дармектер берилген. Ал дарылар бизге жана амбулаториялык жол менен дарыланып жатышкан кургак учук оорусу менен ооруган район-шаарлардагы бейтаптарга таратылып берлди. Бул маселеде ФОМСтун көмөгү дагы чоң экендигин белгилеп кетким келет,- дейт Жалал-Абад областтык кургак учукка каршы күрөшүү борборунун директору Бурулкан Кадырова.

Жалал-Абад областтык кургак учук оорусуна каршы күрөшүү борборунда дарыланып жатышкан 370 бейтаптын ар биринин тамак-ашына быйылкы жылы күнүнө 116 сом жана дары-дармегине 72 сом каралган. ХОУП долбоорунун алкагында бактериологиялык лаборатория капиталдык ремонттоодон чыгарылды. Мындан сырткары ХОУП долбоору менен 1 млн. 909 673 сомго медициналык жабдуулар, аппараттар жана компьютерлер сатылып берилди. Биз аларга терең ыраазычылыгыбызды билдиребиз,- дейт  кургак учук оорусуна каршы күрөшүү борборунун директору Бурулкан Кадырова.

Учурда аталган борбордо 27 жогорку билимдүү дарыгерлер жана 101 атайын орто билимдүү медициналык кызматкерлер үзүрлүү эмгектенип жатышат. Дарыгерлер Кайрынса Дыйканбаева, Орозмамат Эргешов, Сабыр Нышанов, медайымдар Сейил Мырзамаматова, Гүлбарчын Исмаилова жана Гүлнара Султанова бейтаптардын алкышына арзып иштеп жатышат.

-Азыр өлкөбүздө улуттук “Кургак учук IV” программасы иштеп жатат. Анын башкы максаты кургак учук ооруканаларында дарыланып жатышкан бейтаптардын жугуштуу эмес катмарларын амбулаториялык ыкмада дарылоо болуп саналат. Атайын мониторингдик изилдөө ачык көрсөткөндөй коомго коркунучсуз болгон жугуштуу эмес кургак учуктун түрлөрү менен ооругандарды үй-бүлөлүк дарыгерлер топтору жер-жерлерде дарылоо мүмкүнчүлүгү жаралып олтурат. Алсак, 1991-жылы область боюнча кургак учук оорууларынын керебет орундары 8000 болсо,  азыркы күндө областа 4000 керебет орун калды. Быйылкы жылдын алты айында 508 кургак учук менен ооругандар аныкталып, 100 миң адамга алганда 44,3 пайызды түздү. Былтыркы жылы  438 адам кургак учук менен ооругандары аныкталып, 100 миң адамга алганда 39,0 пайызды түзгөн. Кургак учук оорусунун көбөйүүсүнүн негизги себептери ички жана тышкы миграция болууда. Өзгөчө Россиядан үй-бүлөсү менен кургак учук оорусун жуктуруп келип жаткан учурлар жок эмес. Биздин атуулдар өздөрүнүн ден соолугун ойлонушса жылына бир ирет флюрографиядан өтүп туруулары зарыл. Үй-бүлөлүк дарыгерлер борборлору менен топторунда кургак учук оорусун аныктоочу фтизияторлор иштешип, кургак учук оорусун дарылоочу кабинеттер иштейт,- деди Жалал-Абад областтык үй-бүлөлүк медицина борборунун директорунун орун басары Гүлнара Маматалиева.

Эң башкысы, кургак учук оорусу социалдык оор дарттардын катарына кирсе дагы аны сакайтууга боло тургандыгы бүгүнкү жашоо-турмушубуздун кашкайган чындыгы болуп калды. Бирок, кургак учук оорусу менен күрөшүүдө түйшүктүн баарын дарыгерлерге оодара салбастан коом жапа тырмак, ар бир үй-бүлө, ар бир бейтап өзү толук сакайуусу үчүн аракетенбесе ийгиликтин жаралышы кыйын. Дүйнөнүн өнүккөн алдыңкы өлкөлөрү кургак учук оорусун дарылоодо ооруканалардагы керебет орундардын санын кескин түрдө кыскартышып, дарылоонун амбулаториялык жолуна кеңири өтө башташты. Ал өзүнүн натыйжалуу  жемишин берүүдө. Эң башкысы кургак учук оорусун толук сакайтууга боло тургандыгын биздин дарыгерлер  иш жүзүндө тастыктап, айгинелеп жаткандыктары абдан  кубантат. Демек, кургак учук оорусун толук дарылап сакайтууга жатат.

Жолдошбай Осмонов, журналист.  Жалал-Абад шаары.

Кечээ 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуруучулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити, “Элдик саясат” полиси институту, “Улуттук кызыкчылык тобу чыгышты.
Төмөндө саясатчы Турсунбек Акундун форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Бүгүн, Ош облусунун казысынын орун басары Нурбек кары Орунбаев «Youth of Osh” коомдук бирикмесинин аткаруучу директору Акмарал Сатинбаева менен жолугушту. Жолугушууда Акмарал Сатинбаева «Youth of Osh”  коомдук бирикмеси тарабынан Ош шаарында ишке ашырылып жаткан долбоорлор боюнча тааныштырып, дин жаатында да биргелешип иштөө мүмкүнчүлүктөрү бар экендигин белгиледи. Тараптар коомчулукту түйшөлткөн радикалдуулук маселелеринин алдын алуу боюнча эл арасында түшүндүрүү иштерин жүргүзүүдө биргеликте иш-чараларды уюштурууну талкуулашты. Мындан сырткары коомчулукка Ислам динин Ханафий мазхабдын багытында үйрөтүп жеткирүүдө интернет сайттарындагы Муфтияттын карамагындагы расмий маалымат булактарына колдоо көрсөтүү жана атайын мобилдик приложенияларды ачуу зарылдыгы бар экенин айтышты. Андыктан жарандардын арасында пайда болгон шарият маселелерине фатва бөлүмдөрүнүн жеткиликтүү расмий жоопторун сайт аркылуу ишке ашыруу демилгеленди. Бул жаатта аталган коомдук бирикменин Ош шаарынын муниципалдык тейлөө  кызматттары боюнча мэриянын сайтынын алдында ачылган онлайн-картасы тажрыйба катары тааныштырылды. Жыйын соңунда коомдук бирикме сунуштап жаткан долбоор ишке ашып калса жарандардын шарият маселелерине интернетте онлайн аркылуу расмий жооп алуу мүмкүнчүлүгү жогорулаары белгиленди.

Эскерте кетсек, «Youth of Osh” коомдук бирикмеси буга чейин Ош шаарынын социалдык-экономикасын жана инфраструктурасын өнүктүрүүдө бир топ долбоорду ишке ашырып келишет.

Бүгүн, 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуруучулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити,  “Элдик саясат” полиси институту,  “Улуттук кызыкчылык тобу чыгышты.

Төмөндө саясатчы Бегалы Наргозуевдин форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Бүгүн, 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуруучулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити,  “Элдик саясат” полиси институту,  “Улуттук кызыкчылык тобу чыгышты.

Төмөндө саясатчы Кеңешбек Дүйшөбаевдин форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Бүгүн, 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуруучулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити,  “Элдик саясат” полиси институту,  “Улуттук кызыкчылык тобу чыгышты.

Төмөндө саясатчы Азимбек Бекназаровдун форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Бүгүн, 25-августта Бишкекте “Узурпацияга жол бербейбиз!” кыймылы “Референдумга каршыбыз, бизге ынтымак жана стабилдүүлүк керек” аттуу форум өткөрдү. Форумдун уюштуручулары катары кыймылдын мүчөлөрү, Сөз эркиндигин коргоо комитети, “Республика” гезити,  “Элдик саясат” полиси институту,  “Улуттук кызыкчылык” тобу чыгышты.

Төмөндө депутат Өмүрбек Текебаевдин форумда сүйлөгөн сөзүн тартуулайбыз.

Табылды агай менен кыргыз саясатындагы айрым кырдаалдар, конституция маселесинин күңгөй тескейи тууралуу баарлаштык.

-Табылды агай, Бектур Асанов менен Кубаныч Кадыровду “Үңкүр-Тоону тымызын өзбектерге өткөрүп берүү аракетин жасаган” деген шылтоо менен УКМКнын СИЗОсуна камашкан эле. Алар камакта жатса деле Үңкүр-Тоо чыры кайра жандана баштады го?

– Менимче, окуялардын акыркы өңүттө өнүгүшүнө караганда бийлик Бектур Асанов, Кубаныч Кадыров же башка саясатчылар болобу, айтор кимди гана болбосун болбогон шылтоо менен эптеп камоосу турган иш болуп калды. Алардан кийин да Б. Талгарбеков, Колубаев, Д. Сарыгулов ж. б. бир эле телефон аркылуу сүйлөшүүлөрүн шылтоо кылып камап койду. Себеби, Кыргызстандагы саясый процесстер бүгүнкү саясый абалды шарттап келаткан болсо керек. Башкача айтканда, айрым саясатчыларды камап, элди коркутуп, анан конституцияны өзгөртүү маселеси иштелип чыгып, ошону реализация планы иштеп жатса керек. Бирок, бийлик Б. Асановду, К. Кадыровду камап жатып, Үңкүр-Тоо проблемасынан биротоло кутула албай, бул кайра –кайра көтөрүлө берип, бийликтиин аброюн айрандай төгөрүн түшүнгөн эмес да. Бийлик саясатчыларды камап, кумарланып жатканда Өзбекстан мындан пайдаланып Орусия менен мамилесин өзгөртүп, жакшы болуп алды. Ошондуктан, Камбар-Ата, Жогорку-Нарын ГЭС каскаддары курулбай калды. Өзбекстан Кыргызстанга мурдагысындай кыр көрсөтүп, түштүктөгү абалга ачыктан-ачык таасир берип жатат.

– Конституциянын күңгөй-тескейи тууралуу нелерди айта аласыз?

-Конституциялык чырга бийлик эмес, Президент А. Атамбаев эмес, анын тегерегиндеги айрым саясатчы сөөрөйлөр күнөөлүү. Президенттин тегереги муну менен А. Атамбаевди подставить этип, уят кылып койду. Болбогон конституциянын долбоорун президентке киргизе коюшуп, А. Атамбаевди пресс-конференцияга сүйрөп чыгышып, аны конституциянын долбоорун корготуп сүйлөтуп алышып, эң оңтойсуз абалга алып келип коюшту. Азыр президент Атамбаев же артка кетээрин билбей, же алдыга кетээрин билбей, тунгуюкка кептелди. Конституциянын долбооруна Ө. Текебаев, Ф. Кулов,А. Мадумаров, А. Салянова, Т. Сариев, А. Бекназаров, И. Исаков, Каттани, Б. Наргозуев ж. б. толгон саясатчылар, эксперттер каршы ой- пикирлерин билдиришти. Булар “мейли, өзгөртсө өзгөртөлү, бирок, мыйзамдуу жол менен, Конституциялык кеңешме түзөлү, анан барып өзгөртөлү” деп жатышат. Мен болсо, 2020-жылга чейин өзгөртүүгө каршы экиндигимди билдирип жатам. Каршы чыккандардын саны күн санап өсүүдө. Себеби, саясатчылар, кыргызстандыктар эле эмес, дүйнө жүзү баары билет да. Кыргызстанда эки революция тең Конституциялык өзгөртүүлөрдөн кийин болгондугун, ошондуктан бүгүн бардык саясатчылар дагы бир балээге тушукпайлы, деп кооптонгонун билдирип жатышат.

-Жогорудагы атту-баштуу, беделдүү саясатчылар кооптонуп, бул аракеттер стабилдүүлүгүбүзгө шек келтирип, революциялык абалга келип калбайлы деп ачык билдирүүлөрдү жасап жатышса, эмне үчүн парламенттеги төрт фракция өз турумдарында катуу туруп жатышат?

-Мен жогоруда айтпадымбы, президенттин тегерегиндеги айрым саясатчылар А. Атамбаевди “подставить” этип койду деп. Мына саясатчылардын ошол тобу, президенттин Аппаратын жана төрт фракция лидерлерин фракцияларды да чүлүктөп баш ийдирип алышты. Шайлоолор учурунда эле булар жөнүндө ар кандай сөздөр тарап жатпады беле. Булардын тизмеси Ак үйдө түзүлүп жатат деп. Булардын күркүрлөрү алдыңкы тизме үчүн жашыл акчаларды Ак үйгө алып барып берип, анан тизмеге олтуруп атыптыр деп. Ошол сөздөрдүн чындыгы бар болгон үчүн шайлоо бүтөөрү менен тизмени бузуп, артындагы акча берген күркүлдөр алдыга жылдырылып, парламентке келишти. Акчасыздарды талаага таштап салышты. Азыркы парламент коррупциялык схемада түзүлгөн деп айтууга толук негиз бар. Себеби, М. Бакиев да дал ушуга окшош аракеттерди жасаган. Мисалы, Бишкек шаардык кеңешке шайлоолор болгондо, ал бардык байлардан акча алып, анан шайлоонун жыйынтыгында аларды алдыңкы сапка олтургузуп койгон. Тигил же бул кандидат депутат болбой калса да, ал акыры 4 жыл ичинде депутат болгудай кылып койгон. Ошонтип шайлоону бизнеске айландырган. Өткөн парламенттик шайлоолор деле ошондой болду. Күркүл кандидаттардын баарынан акча алынып, шайлоолор бизнеске айлангандыктан шайлоолордо айрым партияларга актыкчылык берилди. Ошондуктан, алар добуштарды ачык эле сатып алып жатышты. Ал эми тизмесин өздөрү түзгөн партиялар добуш сатып ала алышкан жок. Себеби, аларды тыкыр аңдышып, добуш сатып алуу мүмкүнчүлүгүнөн ажыратышты. Бизнесмен кандидаттарга мандатка ээ боло тургандыгына кепилдик катары алдын ала кандидаттарды баласын күбөлөндүрүп ант бердиртип алышкан. Мына ошондуктан Президенттин тегереги бүгүн эч коркпостон-үркпөстөн эле ачык, конституциялык кенешмесиз эле, түз чөнтөк парламент аркылуу конституциялык реформаларды өткөрүп өз бийликтерин чыңдап алууга өтүп жатат. Бул Бакиевдин акыркы парламенттик жана президенттик шайлоолордо жасаган аракеттеринин эле өзү. Эч айырмасы жок. Шайлоолорду утуп алары менен, элдин үнүн укпай, баарын сатып, саясатчыларды тебелеп-тепсеп олтуруп, кескин аракеттерге бара башташкан. Азыр да Президенттин тегерегиндеги айрым саясатчылар Атамбаевге “элди угуп эмне кыласыз, парламентти сиздин чөнтөк органыңызга айландырдык, оозун бууп койдук, каалаганынызды «реформа» деген ат менен жасай берсеңиз болот, биз турабызго артыңызда, илибоюн жайлайбыз” тариздеги позицияны карманууда. Акаев, Бакиевди да дал ушул эле саясатчылар, ушундай эле макулук жолдор менен кулатышкан.

– Конституцияны алмаштыруу демилгеси Атамбаев-Текебаев тирешин жандантты. Эми кимиси жеңет?

-Менимче, бул маселеде Текебаев же Атамбаев жеңбеши керек, саясатчылар, коомчулук бирге аракеттенип, акырында эл жеңип чыгышы керек.

-Сиздин баамыңызда бу сапар ийгилик Атамбаевге жылмаябы же Текебаевгеби?  

-Менимче, Президенттин тегереги өлкөдөгү конституциялык реформалар жөнүндө Атамбаевди БУУ ассамлебясынын трибунасында билдирүү жасатып, дүйнөлүк коомчулуктун көңүлүн бул маселеге бурдуртуп, оппозицяны 1=0 кылып алууга аракет кылышы мүмкүн. “Өлкөдө конституциялык реформалар жетишпей жатат” деген таризде сүйлөп, аны негиздеши мүмкүн. Бул алдын-ала иштелип чыккан план болуусу ыктымал. Себеби, бийлик тарап, өз позициясында катуу туруп жатышкандыктары да ушундан болушу мүмкүн. Алар ар кандай учур үчүн алдын-ала ойлонуштуруп койгон пландары бар. Ошол пландар ишке ашмайынча өз турумдарынан кайтпайт. Эгер алар ишке ашпай калса. Анда эл менен эсептешүүгө өтүшөт. Бирок, ал деле жардам бербей калышы мүмкүн. Маселе конституциялык өзгөрүүлөрдү жүргүзүүдө эмес, андан кийинки процесстер кандай нукта өөрчүйт мына ошондо да. Мындан мурдагы эки президент тең, дал ушундан жыдышкан. Конституциялык реформалар менен бийлигин бекемдеп алсам эле болду дешкен. Бирок, иш жүзүндө, турмуш ыргагында эки жолу тең андай болбой калбадыбы. Акаевдин учурунда саясатка салыштырмалуу мыкты дайындыктагы адамдар тартылчу. Бакиевдин учурнан бери. Саясатка билими тайкы, билими жок, саясатты жана саясий аракеттерди механикалык түрдө жүргүзө бере турган адамдар тартылып жатат. Ошонудктан, эч канда идеясы жок. Акаев, Бакиевдин учрундагыдай эле президенттин кланы, үй-бүлө мүчөлөрүнүн кланы, тегереги деген группировкалар бийликти монополиялап, өлкөнү конституциялык өзгөртүүлөр аркылуу көзөмөлгө алууга аракет кылып келатышат. Азыр президенттин тегереги үч чоң кландык топтун негизиде бийлиикти монополияга алууга аракет кылып жатышат. Президенттин тегереги кадр саясатын ушул негизде жүргүзүп жатышат.. Мисалы, биринчи топко президенттин айылдаштарын, жардамчыларын, кеңешчилерин кошушат. Экинчи топко президенттин биринчи аялынын уругундагыларды айтышууда. Үчүнчү топту президенттин аппарат жетекчиси Ф. Ниязовго жакын саясатчылар түзүп жаткандыгын айтышат. Өкүнүчтүүсү бул топту биринчи лединин атына байланыштырышып, аны да саясатка аралалаштырып жатышкандыгында. Андан да өкүнүчтүүсү бул топто бир эле майда улуттун өкүлдөрүнө же ага генетикалык жакындарга (таеке-жээндик катнаш) артыкчылык берилери айтылууда. Акыркылар кийинки учурлардан баштап өзгөчө маанилүү ролго ээ болушкан. Бул топко акыркы мезгилдерде өзгөчө артыкчылык берилгендиктен, саясатчылар арасында, айрым мекемелерде нааразычылыктарды жаратууда. Бул топтун өзгөчө парламентте, стратегиялык тармактарды, медицина тармагында позициясы күчтүү (Медакадемия, адамды репродукциялоо борбору, эне жана баланы коргоо борбору, геология мамкомитети госкомгеология ж.б.). Бүгүн бийлик жогорудагы топтордун өкүлдөрүн гана чагылдырып тургандыгы белгилүү болуп калды. “Таш ыргытсаң ушул топтун өкүлүнө барып тийет” дешет. Мына ошондуктан, саясатчылар президенттин тегереги конституциялык өзгөрүүлөрдү жүргүзүү менен бийликти монополиялаштырып алганы жатат деп коңгуроо кагып жатышат. Бул өтө чоң күнөөлөө. Себеби, азыр эле өлкөдө конституциялык өзгөрүүлөр президенттин тегереги жана бир майда улуттун кландык кызыкчылыгында жүргүзгөнү жатат деген сөздөр тарап жатат. Мунун аягы эмне менен бүтөөрү белгисиз.

– Айрым аналитиктер бул саясый оюндун башында Өмүрбек Текебаев турат. Аны кара пиардан акташ үчүн “коомчулуктун көзүнө Атамбаев менен тирешкен жалгыз адамдай” көрсөтүп, жыйынтыгында Текебаев президент болот деген имиштер айтыла баштады. Ишенсек болобу?

-Жок. Бул таптаза туура эмес пикир. Себеби, демилге ээлери башкалар болуп жатпайбы. Алар парламенттин 4 фракциясын өздөрү каалагандай калчап, өз кызыкчылыгында иш алып барып жатышат.

– Булардын нукура максаты эмне? Ө. Текебаев “булар өз бийлик мөөнөтүн узартууну көздөп жатышат” деп күнөөлөдү го?

-Булардын негизги максаты конституцияны өзгөртүү жолу менен Президент А. Атамбаевге экинчи мөөнөттү камсыз кылуу. Эгер ал болбой калса, анда Ө. Текебаев айткандай Атамбаев өлкөнү эч мамлекеттик кызматсыз эле башкарып турууну камсыз кылуу.

 -Булардын мындан башка жеке кызыкчылыктар барбы?

-Бар. 5-6 жылдан бери, булар «неприкасаемый» статуста болуп келишти. Батукаевди коё бергенден баштап, булар ачык коррупциялык жолго өтүп, өлкөнү көзөмөлгө алышты. Премьер-министрлерди, спикерлерди кол каптай эле алмашытырып келишти. Акча суудай агып турса, президенттин тегереги кантип бийликтен кол жуугусу келсин. Мисалы, өткөндө Сариевди Балыкчы-Каракол жолун шылтоого алып, кызматтан алышты. Кытайлыктардан 6 млн. доллар жардамчылары алган деп жатышат. Бирок, бул коррупциялык ыкма илгери Акаевдин учурунда болгон да. Эсиңизде болсо, Акаев кезектеги шайлоолорго барардын алдына, Туркиялык Импаш-Манас» долбоору ишке кирген эле. Аларга «Трудовые резервы» стадионун берип, түрктөр шапка-папакесин берип ишти катуу башташкан. КТРден кайра-кайра көрсөтүшүп, шайлоолорду өткөрүшкөн. Шайлоолор бүткөндөн кийин, бул компания экстремисттик негизде экен деп, бардык ишти жаап коюшкан. Ошондуктан, бул жолу да шайлоолор үчүн кытайлык бизнесмендер садага чабылып кетти дегендер туура айтып жаткандай туюлат.

Чынайым Кутманалиева,  “Майдан”

Бүгүн, 24-августта Бишкекте  “КР Конституциясына өзгөртүүлөрдү киргизүүгө жол бербөө жана анын зарылдыгы” аттуу  төгөрөк үстөл болуп өттү. Анда сөз алып сүйлөгөн оппозициячыл саясатчы Равшан Жээнбеков Атамбаевдин анык жүзүн ачып берди.

Жалал-Абад шаарындагы борбордук Ленин көчөсү кеңейтилип, бүгүнкү күндө акыркы жумуштар аткарылууда. Көчөдө жарыктандыруу жана асфальт жаткаруу иштери жүргүзүлүүдө. Эгемендиктин 25 жылдыгына карата пайдаланууга берилет. Бул тууралуу шаар мэриясынын тийиштүү бөлүмүнүн башчысы Миргүл Эгемова билдирди.

Өткөн жылы шаардагы Ленин көчөсүн кеңейтүү долбоорунун биринчи этабы ишке ашырылып, шаар борборунда унаа тыгындары жоюлган жана жол кыймылынын коопсуздугу камсыз кылынган. Быйылкы жылы бул долбоордун экинчи этабы башталып, ага жергиликтүү бюджеттен 11 миллион 720 миң 200 сом бөлүнгөн. Май айында курулуш иштери башталган.

Азыркы кезде бул көчөнүн кеңейтилиши боюнча жумуштар аягына чыгууда. Мурда жолдун кеңдиги 12 метр болсо, эми 22 метр болуп, дээрлик эки эсе кең болот. Жол боюна тротуар курулду жана жол менен тротуарды бөлүп турган арыкчалар жасалды. Бордюрлар акталып, көчөнүн түштүк жагына кумтосмолордон дубалдар тургузулуп, шаардын бул бөлүгү кооз болуп калды.

-Буюрса, аз гана күндөр ичинде кеңейтилген көчө пайдаланууга берилет. Унаа тыгындары болбойт, жол кыймылынын коопсуздугу толугу менен камсыз кылынат. Баарынан мурда шаарыбыздын борбордук көчө бөлүгү кооз, иреттүү болуп калат, – дейт М. Эгемова.

22-август күнү Аксы районунун Кербен шаарында жайгашкан Унгар-Тоосундагы «Кербен РРС-24» радиорелейлик станциясына Өзбекстанга тиешелүү эки МИ-8 вертолёту биздин жерге бастырып кирип, ал жерди басып алып, ал жерде иштеп жаткан кызматкерлерди барымтага алып,  өз талаптарын койуп, паспорттук көзөмөл орноткон!

Бул нерсе бизде эки жолу кайталанып, элдин сабыры түгөнүп турган мезгилде, 23-август КТРК нын  Ала-Тоо маалымат-аналитикалык программасынан  «2006-жылы 3-октябрда  ошол мезгилдеги президент К. Бакиев Ташкент шаарында  № 20-протокол менен сатып жиберген деген такталбаган маалыматты таркатып, Аксы элин дагы  дүрбөлөӊгө салды.

Ошондой эле, ошол  кездеги мамлекеттик кызматкерлер Мадумаров Адахан Кимсанбаевич жана Бекназаров Азимбек Анаркуловичтер да шерик болгон деп калп таратты!   Бул мам. кызматкерлердин жер сатууга  жана мамлекеттик маанидеги чечимдерди өз алдынча кабыл алууга мүмкүнчүлүктөрү жок эле! Адамды каралаштын, көө сүртүүнүн да чеги болот! Мындай каралоолор биздин жетекчилердин   мамлекетти башкарып, иш жүргүзүү ыкмасы болуп калды! Элди ынтымака чакыруунун ордуна бөлүп жаруу менен алектенип жатасыӊар!

Ал эми 2006-жылдын 3-октябрында Тащкент шаарында кол коюулган  № 20-протоколго токтолсок ал жерде Унгар-Тоо боюнча сөз болгон эмес. Бизде № 20-протокол турат ал жерде «Описание линии государственной границы между пограничными точками №113 и № 114 не проводилось»  деп жазылып турат! Эмнеге элге калп айтып, элди дүрбөтүп  жатасыӊар. Эгерде К.Бакиев Ташкент келишиминде өткөрүп жиберген болсо аны кайсыл чакырылыштагы Жогорку Кеӊеш  РАТИФИКАЦИЯ кылды экен? Бизге жылын, мамлекеттик документтин № көрсөткүлө! Улуу сөздө уят жок деп коёт Кыргызда! Катын ушак таратканды токтоткула!   Бизге элдин тынчтыгы, ынтымагы  керек! Аксы эли толкуса аны токтотуу кыйын аны сиздерда жакшы билесиздер!  Бул маселени дипломатия менен чечүү керек! Биз Өзбек тараптын Унгар-Тоодун артында койуп жаткан  талабын жакшы билебиз! Орто-Токой суу сактагычына толук көзөмөлдү орнотуу болуп жатат!  Бул нерсеге жол бербөө керек!

Жогорудагы терс көрүнүштөрдөн улам биздин талаптар;

1. Жалпы коомчулука туур эмес маалымат берип, элди дүрбөлөӊгө салгандыгы үчүн КТРК нын генералдык директору Илим Карыпбеков опровержение берип, отставкага кетсин!
2. Унгар-Тоо жана Орто-Токой суу сактагычы боюнча эки тараптуу макулдашуулар Кыргыз элинин кызыкчылыгына дал келген келишимдер кабыл алынсын!
3. ММК лар аркылуу Элди дүрбөлөӊгө салган маалыматтарды таркатуу токтотулсун!
4. 2006-жылы 3-октябрда Ташкент келишиминде Мадумаров Адахан Кимсанбаевич, Бекназаров Азимбек Анаркулович Унгар-Тооду сатып жиберген деп, КТРК  маалымат таркатты. Биз Унгар-Тоосун коргоо комитети Адахан Кимсанбаевич жана  Азимбек Анаркулович  Аксыга келип, так маалымат берүүсүн суранабыз!
5. Конституциянын атасы болгон Текебаев Өмүрбек Чиркешович дагы Аксы келип, Унгар-Тоосу боюнча Эл алдына келип, мыйзамдуулук боюнча так маалымат берүүсүн суранабыз!
6. Өзбекстанда барымтада жаткан «Кербен РРС-24» радиорелейлик станциясынын төрт кызматкеринин бир тал чачы төгүлбөстөн кайтарып алуусун Кыргыз бийлигинен талап кылабыз!

Камчыбек уулу Шекербек, Унгар-Тоосун коргоо боюнча комитетинин төрагасы

Булак: Борбор Азия жаңылыктар кызматы

Ала-Бука районунда жайгашкан Кош-Алмурут айылынын  тургундарынын ушул жылдын 18-июль айында жазган Элдин сабыры түгөндү деген, сел алган көпүрө тууралуу катыбызга Президенттин Аппаратынан 22-июлда № Ж-4447 жооп кат алдык. Анда бул көйгөйлөр тууралуу бир нече министрликке тапшырмалар берилгени айтылган. Бирок ал министрликтерден канааттандыраарлык жооп алган жокпуз. Анткени район өз көйгөйлөрүн өзү чечиш керек экен.

27-июлда райондун акими С.Акпаралиев, Балтагулов айыл аймагынын башчысы М.Парпиев  бизге билдирүү кат жөнөткөн. Ал катта: Өзгөчө кырдаалдар башкармалыгы тарабынан  72 метр швеллер, 3 тоннадан ашыгыраак арматура, 19 тонна цемент жардам берилип көпүрө ашар жолунда курулат деп айтылган. Бирок, бир айдын жүзү болуп калды – швелер берилген жок, ошондуктан иш токтоп турат. Учурда элдин кыйынчылыгы күч, сайга суу кирип  малды айылга киргизүү үчүн, 5 км жерди айланып өтүүдөбүз. Күз айы да кирип келди эл кааласа да колу бошобой калат.

Райондун жеткчилигинин “уюшкандыкта” алып барган иши, биздин жагдайыбыз ушул. Ал эми Транспорт жана жол, Өзгөчө кырдаалдар министрликтерине биздин эч кандай тиешебиз жок экен. Ошондуктан Урматтуу Алмазбек Шаршенович, Сооронбай Шарипович, – элдин көйгөйүн чечүүгө жөндөмсүз, өз милдеттерине жоопкерсиз,  өзүңүздөр шайлаган  жергиликтүү бийликке элдин түйшүгүн жүктөп элдин күнүн түшүрбөй,   бул маселени көзөмөлгө алып, аягына чыгарып берүүңүздөрдү көптөн көп өтүнөбүз.

Ала-Бука районундагы Кошалмурут   айылынын тургундары 

23.08.2016-ж

Кечээ, 22-августта Аксыдагы Унгар-Тоого басып кирген Өзбекстан тараптын талабы менен Жалал-Абад облусунун Ала-Бука райондук соту кыргыз-өзбек чек арасын мыйзамсыз кесип өтүп 13-августта колго түшкөн Өзбекстан Ички иштер министрлигинин кызматкери А. Тожибаевге айып пул салып, абактан бошотуп, өзбек тарапка өткөрүп берди.

Өзбек тараптын экинчи талабы – Кыргызстандын Орто-Токой суу сактагычына быйыл коюлган кыргыз милиция постторун алып салуу аткарыла элек.

Эсиңиздерге сала кетсек, кечээ, 22-августта  Өзбекстан Кыргызстандын Унгар-Тоосундагы  телемунара жана ретранслятор жайгашкан аймакка Өзбек ИИМине караштуу 7 куралчан аскерди вертолет менен десант катары түшүрүшкөн. Алар “13-августта чек араны бузуп кармалган өзбек милиционерин бошотуп бересиңер жана өзбек тарап суусун пайдаланып жаткан Орто-Токой суу сактагычындагы кыргыз милиция постторун алып саласыңар, ошондо гана Унгар-Тоодон чыгып кетебиз” деп шарт койгон.

Булак:  Кyrgyztoday.kg

Алмаз Атамбаев кечээ, 22-августта жумушчу кеңешме өткөрүп, чек ара кызматын чыңдоо жана чек ара маселелерин чечүү багытында Куралдуу Күчтөрдүн Башкы штабы жана Кыргыз Республикасынын Коргоо кеңеши, ошондой эле башка мамлекеттик органдар тарабынан ишке ашырылып жаткан чаралар тууралуу  баяндамаларды укту. Бул тууралу президенттик аппараттын басма сөз кызматы билдирет.

Атамбаев тийиштүү мамлекеттик органдардын жетекчилеринен чек ара коопсуздугун камсыз кылуу жана өлкөнүн чек арасын бекемдөө үчүн бардык зарыл болгон чараларды өз убагында жана сапаттуу аткарууну, чек ара маселелерин жөнгө салуу ишинде пайда болгон маселелерди биринчи кезекте Кыргыз Республикасынын улуттук кызыкчылыктарын эске алуу менен чечүүнү талап кылды.

Бүгүн, 22-августта Аксы районунун Мамай айылында Кыргызстан менен Өзбекстан чек ара кызматтарынын өкүлдөрүнүн жолугушуусу болду. Алар Унгар-Тоодо бүгүн түзүлгөн кырдаалды талкуулашты. Бул тууралу КР Чек ара кызматы билдирди.

Кыргызстан тараптан сүйлөшүүлөргө КР Мамлекеттик чек ара кызматынын Ала-Бука багыты боюнча өкүлү подполковник Бакытбек Жангазиев катышкан.

Бүгүн, 22-августта Аксы районунун борбору Кербен шаарына жанаша турган кыргыздын Унгар-Тоосуна Өзбекстан Ички иштер министрлигине караштуу куралчан 7  аскер вертолет менен басып кирип келишкен.

Кыргызстан тарап Өзбекстандан бул мыйзасыз басып кирүүгө түшүндүрмө берүүнү жана өзбек аскерлери тез тоодон түшүп кетүүсүн талап кылган.

Ал эми өзбек тарап болсо “Чек ара бузуп Кыргызстанда кармалган өзбек милиционерин бошотуп берсеңер жана Ала-Букадагы Орто-Токой суу сактагычына коюлган кыргыз милициясынын постторун алып салсаңар чыгып кетебиз” деп шарт коюшкан.

Подполковник Бакытбек Жангазиев өзбек тараптын шарттарын кыргыз  жогорку бийлигине жеткирүүгө убада кылып кайткан.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Бүгүн, 22-августта Аксы районунун борбору Кербен шаарына жанаша турган кыргыздын Унгар-Тоосуна Өзбекстан Ички иштер министрлигине караштуу куралчан 7  аскер вертолет менен кирип келишкен. Бул тууралу КР Чек ара кызматы билдирди.

Кыргыз чек ара кызматы бул жерди макулдашылбаган участок, ошондуктан Өзбекстан тараптын аракеттери мыйзамсыз деп эсептейт.

Унгар-Тоо совет жылдарында эле Кыргызстандын территориясында болуп, ал жерге Аксы жана Ала-Бука райондору үчүн телемунара жана ретранслятор курулган. Акыркы жылдарда Өзбекстан ал жерге доомат артып, талаша баштаган.

Булак: Кyrgyztoday.kg

Бүгүн, биз 2005- жана 2010-жылдардагы авторитардык, криминалдык үй-бүлөөлүк бийликке каршы күрөштүн максаттарын ишке ашырууну улантып, демократиялык принциптердин негизинде, мыйзамдуулуктун үстөмдүгүнүн гана алкагында өнүгүүгө барабызбы? Же мурункудай эле баскан «тырмоочту» дагы басып, мыйзамдардын талаптарын так аткарбай, алдыга жылгандын ордунда кырманды айлангандай тегеренип журө беребизби? Эмнегедир, азыркы учурда бийлик атка минерлери 2010-жылы жарандарыбыздын төккөн канынын негизинде биргелешип алган багытыбыздан бурулуу максатында башка жолду көрсөтүп турган мезгили. Ал жол – депутаттардын демилгеси, Президенттин түздөн-түз көрсөтмөсү-колдоосу менен коомдук талкууга чыгарылган Конституцияга өзгөртүүлөрдү киргизүү боюнча референдумду дайындоо мыйзамы.

Албетте, депутаттардын өздөрүнүн тажрыйбаларына, деңгээлдерине жана саясиий көз караштарына ылайык, алардын Конституцияга өзгөртүү киргизүүдөкү жасаган иш-аракеттери жакшы эле нерсе, элдин талкуусуна алып чыгып ар кандай ой-пикирлерди, ачуу-жылуу сөздөрдү жагуу-жакпасына карабай чыдап угалы дегендери жылуу сөзгө татыктуу жана аларга ыразычылыктарыбызды айтсак туура эле болот.

«Талаштан чындык жаралат» – деп бекер айтпайт эмеспи, тилекке каршы, саясий-моралдык жагын айтпаганда эле, депутаттардын демилгелерине карама каршы келген, алардын азыр ошондой мыйзам жазгандарына бөгөт койгон укуктук нормалар азыркы Конституцияда жана кээ бир мыйзамдарда бар. Эмнегедир алар ошолорду эске албастан жазган мыйзамдарын Референдум аркылуу өткөрүү аракеттери анын легитимдүүлүгүнө сөзсүз шек келтирет. Анын үстүнөн ал нормалар Президент жана депутаттар үчүн мыйзамдык бөгөт, жалпак тил менен айтсак ч-о-о-ң «тосмо».

Нечен жолу мурунку президенттердин шашылыш жана алар каалаган учурда элге таңуулап өткөргөн референдумдарынан көңүлүбүз калып, оозубуз сүткө күйгөндөй болгонуна байланыштуу жана азыркы демилгечи-депутаттардын Референдум өткөрүүгө бюджет кабыл алып жатканда атайын каражат каралбаганына, мыйзамдарда көрсөтүлгөн «тосмолорду» билип-билбей «аттап өткөндөрүнө» караганда, эмнегедир мунун артында дагы бир «мандеминин» бардыгы жана «бирөөлөрдүн» кызыкчылыктарына көбүр-ө-ө-к басым жасагандары жыландын башындай эле көрүнүп калды.

Эми укуктук нормалардын талаптарына токтосок, азыр депутаттарга ошондой мыйзам жазганга жогоруда белгилегендей Конституциянын жана кээ бир мыйзамдардын нормаларынын талаптары боюнча мүмкүн эмес болучу, Президент дагы депутаттардын демилгелерин колдоп-сүрөөрдө Конституциянын жана кээ бир мыйзамдардын нормаларынын чегинде кылдаттык мамиле кылышы керек эле. Эгерде Конституциялык палата ар кандай «басымдарга» туруштук берип, Конституциянын нормаларын так аткарышса, анда депутаттардын демилгелерине макулдук бериши мыйзам чегинде мүмкүн эмес. Себеби, баардыгы ушул жаман болсо дагы иштеп жаткан Конституцияга колдорун коюп, анын талаптарын так аткарабыз, мыйзамдарды бузбайбыз дешип элибизге ант беришип, анттарынын текстерине колдорун коюу менен юридикалык жактан өз жоопкерчиликтерин бекитишкен. Берген анттарынын негизинде чек ара жоокерлери чек аранын тилкесин кандай кайтарышса, алар дагы Конституциянын жана мыйзамдардын ар бир беренелерин башкача божомолдобой, буздурбай так аткарууга милдеттүү. Бул деген депутаттык мандат үчүн эгерде мынанча добуш ала албасам сөзсүз мандатымды өткөрүп беремин болбосо тигиниси же мунусу «урсун» – деп ант беришип, анттарын видео тасмага тартып, мандат алгандан кийин бири-бири менен тытышып анттарынан баш тарткандай эмес. Айрымасы бар.

Ошондуктан, мен мыйзам долбоорунун мазмуну боюнча ой-пикиримди, сунушумду кийинкиге калтырып, жогорудакы айткан «тосмолорго» гана токтоп кетейин. Бул жерде баса белгилеп кетчү нерсе Конституция биздин ЭҢ ЧОҢ БАШ МЫЙЗАМ, барыбызга тиешеси бар, эң жогорку юридикалык күчкө ээ ал, өлкөдө түздөн-түз колдонулат. Ошого байланыштуу буга өзгөртүүлөрдү киргизүү процесстери дагы оорлоштурулган. Биз Конституцияга кайдыгер мамиле кылып жүрүп, эки төңкөрүштү өткөрдүк, канчалаган жарандарыбыздан айрылдык, мыйзамдардын талаптарын аткарбай Конституцияны тез-тез өзгөртүүгө ыкташкан эки президентибиз ушу күнгө чейин качып  жүрүшөт. Мындай жолду кайталабоо үчүн кайдыгерлик мамилени токтотушубуз зарыл, анын үстүнөн бүгүн жарандык позициябызды ачык айта турган учурду бийлик, Конституцияга өзгөртүү киргизүүнү референдум аркылуу өткөрүү менен өздөрү жаратты. Ал эми багытыбызды эч кимге таңуулатпай, башка жакка бурдурбай ар бирибиз бийликтин бирден бир булагы болгон элибиз менен бирге өзүбүз тандашыбыз керек. Биздин баатыр элибиз эң жакшы заманда, мыйзамдардын үстөмдүгү орногон, өнүккөн өлкөдө, бакубат жашоого татыктуу.

Эмне үчүн депутаттарга жана ошону менен бирге 300 миңден кем эмес шайлоочулардын демилгеси менен Конституцияга өзгөртүү киргизүүгө азыркы учурда  мүмкүн эмес жана бөгөт коюлган? Себеби, Конституциянын 114-БЕРЕНЕСИНИН 2-бөлүгүндөкү Конституцияга өзгөртүү киргизүү жөнүндөкү депутаттардын укуктары Убактылуу Өкмөттүн «Өткөөл мезгилдеги Президенти»  жөнүндө  Декретинин 4-БЕРЕНЕСИНИН талабы боюнча (ага Убактылуу Өкмөттүн мүчөсү катары Президент А.Атамбаев дагы колун койгон) 2020-жылдын 1-СЕНТЯБРЫНАН тартып гана күчүнө кирет. Бул норма Конституцияга киргизилип, Референдум менен бекитилген. Демек, азыркы депутаттардын Конституцияны өзгөртүү боюнча демилгелөөгө укуктары жок, мыйзам аркылуу референдум өткөрүп өзгөртүү киргизе алышпайт.

Ушул эле Конституциянын 5-беренесинин 3-бөлүгүндөкү «Мамлекет органдарынын адамдары ушул Конституцияда жана мыйзамдарда аныкталган ыйгарым укуктардын алкагынан чыга алышпайт» деген норманын талабы боюнча Конституциялык палатаны бияка эле коелу, Президент дагы, депутаттар дагы 2020-жылдын 1-сентябрына чейин бул норманы аттап өтө албайт, ыйгарым укуктарынын алкагынан чыга алышпайт. Бул норма алар үчүн ч-о-о-ң «тосмо», жөн эле ч-о-о-ң «тосмо» эмес, Баш мыйзамдын жоопкерчиликке тарта турган «тосмосу».

«Жогорку Кеңештин Регламенти» жөнүндө мыйзамдын 8-БЕРЕНЕСИНИН талабынын негизинде депутаттар «Мен… Конституциянын жана мыйзамдардын нормаларынын талаптарын так аткарам…» – деп ант беришкен. Ал эми колдорун коюшуп ант берген Коституцияда депутаттардын өзгөртүү укуктары жогоруда белгиленгендей 2020-жылдын 1-сентябрынан тартып гана иштей баштайт. Демек, депутаттар үчүн ушул маселе боюнча мыйзам жазуу укуктары 2020-жылдын 1-сентябрына чейин ж-а-бы-к. Жазгандары укуктук нормаларга туура келбейт. Бул берген анттарынан баш тарткандык…

«КР Президентин жана Жогорку Кеңештин депутаттарын шайлоо» жөнүндө Конституциялык мыйзамдын 58-БЕРЕНЕСИНЕ ылайык Президент  «Мен… Кудайдын жана элимдин алдында… КОНСТИТУЦИЯНЫН нормаларын так аткарууга ант берем» – деп берген антынын негизинде Президенттин дагы 2020-жылга чейин өзгөртүү жөнүндө мыйзамды ачык колдоосу укуктук нормаларга дал келбейт.

Ушундай жагдайлардын негизинде элибиздин активдүү катмарлары демилгени кооптонуу менен кабыл алып, кээ бирлери ачык каршылыктарын айтып чыккандары негиздүү жана туура. Эгерде мындан кийин мыйзам бузууларга жол бербөөнү кааласак, биз 2010-жылы кан жолунда кабыл алынган, кыргыз тарыхында биринчи жолу туруктуулугу 6 жылга созулуп келе жаткан Конституцияны жамандыгына-жакшылыгына карабай көрсөтүлгөн мөөнөтү келгенге чейин коргоого баарыбыз милдеттүүбүз.

Мейли, бийлик атка минерлери элибиздин ой-пикирин эске албай, анттарын дагы аткарбай, кандайдыр бир «таасирдүү күчтөрдүн» түрткүсү менен мурунку качкын президенттердин ыкмаларын колдонуп, күчкө салып, бийликтерин, каражаттарын жана башка мүмкүнчүлүктөрүн пайдаланып Конституциянын, жана мыйзамдардын нормаларын четке кагуу жолдору менен Референдумду өткөргөн күндө дагы кайрадан тез аранын ичинде Конституцияга өзгөртүү киргизүү зарылчылыгы ОРКОЙУП чыгат. Себеби азыркы киргизилип жаткан өзгөртүүлөрдө кардиналдуу эч нерсе жок, бийлик бутактарынын тең салмактуулугун камсыз кылбайт жана башка карама каршылыктар өтө көп. Референдум болгон күндө дагы бийлик үчүн көпчүлүктүн добушунун жарымынан көбүн алуу өзүнчө проблема болуп калат. Анда өткөрүү жолу бир гана -фальсификация. Эгерде, бурмолоо жолу менен өткөрүлсө анда:

Биринчиден, бүгүнкү бийликке нааразы болгондор, сот жана башка укук коргоо органдарынын мыйзамсыз иш-аракеттеринен жабыр тарткандар, качкын президенттердин жакындары менен алардын жактоочулары биригишип, бир фронтто мыйзамдын талаптарын так аткарбаган бийликке каршы чыгышы реалдуу фактор болуп өлкөнүн стабилдүлүүгүнө чоң залалы тиет;

Экинчиден, 22,5 млрд. сомдук дефициттик жыртык бюджет мындан катуу жыртылып, бийликке каршы чыккандардын эле эмес, жалпы элдин нааразычылыктарын күчөтүүгө алып барат;

Үчүнчүдөн, Туркиянын Тышкы иштер министри айткан күчтөрдөй тышкы тараптар өз максаттарына жетишүү үчүн ушундай абалдан сөзсүз пайдаланып саясий кырдаалды күчөтүү үчүн бийлик менен элдин ортосуна «от» ыргытышына ыңгайлуу шарт түзүлөт;

Төртүнчүдөн, Президентке мамлекеттик бийликти узурпациялап алды деп Конституциянын 5-беренесинин 2-бөлүгүнө ылайык доомат коюлушуна жана коомчулуктун арасында Жогорку Кеңешти таратуу масалесинин көтөрүлүшүнө негиздүү шарт түзүлөт;

Бешинчиден, өлкөдө мыйзамдуулуктун үстөмдүгүнүн жоктугунан элибиз адилеттүүлүк жакка ыктап, шариат нормаларына көбүрөөк көңул буруп, азыркы коом арасында ар кандай пикирлерди жараткан банердеки жолго кээ бир диний уюмдар тарабынан үгүт иштери ачык дагы тымызын дагы жүргүзүлүп, ал тарапка аскердик кадам менен түздөн-түз багыт алууга жол ачылат.

Ушундай кырдаалды жарата турган иш-аракеттер, Президенттик шайлоого бир жыл калганда, анын мөөнөтү бүтөөрдө кереги барбы? Менин оюмча кереги таптакыр жок.

Чындап эле А.Атамбаев өзү айткандай, кийинки Президент, АЖЫДААР болбосун десе анда ал, Конституцияны өзгөртүү эмес, башка мыйзамдарды Конституциянын нормаларына шайкеш келтирүү менен саясий эркти көрсөтүп, болочок Президенттерге үлгү болуп кетиши керек. Эгерде ошого барамын деп чын дили менен ниеттенип киришсе  шайлоого чейин бир нече маанилүү чараларды көрүшү керек. Мисалы:

1. Азыркы Конституцияга өзгөртүү киргизүү аракетин токтотуп, Референдум жөнүндө мыйзамды кабыл алып, андан кийин башка маселелер боюнча Референдум өткөрүү: 2020-жылдан кийин Парламенттик же Президенттик башкаруу системасынын керектиги, сот системасы менен бирге мүмкүн аймактарды ирилештирүү боюнча ж.б. стратегиялык маанидеги маселелер.
2. Констиуциянын талаптарынын алкагынан чыгып Президенттин кээбир ыйгарым укуктарын кеңейткен, мисалы, тышкы жана ички саясатты аныктоо боюнча мыйзамын жокко чыгаруу менен мамлекеттик кызмат жана дин иштери боюнча мамлекеттик коммиссияны Өкмөттүн карамагына өткөрүп берүү ж.б. указдарын мыйзамдар менен шайкеш келтирүү.
3. Өзүнүн аппаратындакы Президенттин ыйгарым укуктарына кирбей Өкмөттүн функциясына кирген маселелерди тейлеген, көзөмөлгө алган бөлүм жана бөлүкчөлөрүн толугу менен кыскартуу жана күзөт кызматынын санын азайтуу.
4. Батукаевдин өлкөдөн чыгарылышына түз жана кыйыр тиешеси бар мамлекеттик органдарынын адамдарынын жоопкерчиликтерин каратуу.
5. Президенттик шайлоодо калыс болуп, шайлоону адилеттүү өткөрүүгө көмөк көрсөтүү.

Эгерде А.Атамбаев Президенттик мөөнөтү бүткөнгө чейин жогорудакыдай ж.б. маанилүү маселелерди ишке ашырса, анда:

– болочок Президенттин ажыдаар болуусуна бөгөт коюлуп, Премьер-министрдин Конституциялык кээ бир ыйгарым укуктары өз оордуна келип, бюджетке дагы кыйла жеңилдик болмок;

– өлкөнүн стабилдүүлүгүн жана туруктуулугун камсыз кылууга жетишкен мамлекет башчысы катары бааланмак;

– Президент катары Конституциянын жана мыйзамдуулуктун үстөмдүгүн сактап калуу аракеттери коомдо оң кабыл алынып, алдыдагы саясаттагы оорду бекемделип, тегергиндеги «шылуундардан» тазаланмак;

– Убактылуу Өкмөттүн мүчөсү катары өзү катышып кабыл алган маротория боюнча декретти коргоп, сөзүнө бекем турган  жетекчи катары калмак;

– келечекте кандай башкаруу системасы болоорун кыргыз тарыхында биринчи жолу жалпы эл аркылуу аныктап, ошого жараша Конституциянын долбоорун шашылбай даярдоого коомго мүмкүнчүлүк берилмек жана аны менен бирге мамлекеттин  өнүгүү Программасынын негизги багыттары аныкталмак;

– бийлик жетекчилеринин тынчтык, мыйзамдуу жолу менен алмашуусунун Убактылуу Өкмөттүн мүчөлөрү жана Өткөөл мезгилдин Президенти Р.Отунбаева түзгөн пайдубалын бекитип, кемчиликтерге карабастан кызмат өткөрүп берүү маданиятын бир тепкичке жогорулатмак.

Исмаил ИСАКОВ

2016-жылдын 22-августу

Жөн эле эки суроо:

Азыркы кезде Фейсбукта Атамбаевти колдогондордун жана Бакиевди колдогондордун ортосунда көп келишпегендик көрүнүп турат. Бакиевди колдогондор ай сайын көбөйүп, ал эми Атамбаев жакынкы мезгилде “өткөн чак” болуп кетерине көз жетип жатабы, айтор, тарапташтары азайуда. Бүгүн Фейсбуктагы бир дос менден телефон аркылуу сурайт – кимисиники туура? – деп.
Ошол талаш тартыштардын алкагында мен жөн эле суроолорду окурмандарга бергим келет:

1) Кокон хандын Кыргыз жериндеги баш кесерлер (карательтный) отряддын командири Щамураттын (Шаманын) чөбөрөсү ким?

2) Галай калпанын чөбөрөсү – ким?

Справка түрүндөгү информация:
Шаманын укум-тукуму жөнүндө Кокондун эле тарыхында болбосо, кыргыз тарыхында жок.
Галай калпанын, жана анын атасы Кала калпанын аттары, кыргыздын тарыхында, калпа наамды алган адамдар катары калды. Аны “Кыргыз санжырасы” (1991 ж.), Санжыра” (2000 ж.), ал эми эн башкысы, Жолдошев Сабыржан менен Токоев Сапарбектин “Теитхандын урпактары ” деген китебинен окусаңар болот…
Аталган изилдөө китептерде мындай деп айтылат: Курманбек Бакиевдин атасы – Салы. Чоң атасы – Бакы( Молдобакы ), чоң атасынын атасы – Галай калпа, Галай калпанын атасы – Калы калпа, анын атасы – Молдоназир, анын атасы – Эрмамат, Эрмаматтын атасы – Эгемназар. Анын атасы – Эгемберди…
Айтмакчы, калпа деген наам Куранды толугу менен жатка билген жана аны талкуулап, түшүндүрө алган адамдарга ыйгарылчу.
Бу жөн эле көп булактар менен тастыкталган тарыхый фактылар.
Бирок “Кимди колдойбуз?” деген суроо баары бир азырынча жоопсуз калуда. Бирок, бу суроого деле жооп бар деп эсептейм…
Байтик баатыр талкалагандан кийин, Арашанга качып барып, “Мен Баткенден Кокон хандын кордугунан качып келдим”, – деп баш коргоо тапкан Шамураттын чөбөрөсүн кыргыз колдойбу, же кыргызда калпа наамдын ээси Калы калпанын уулу, Галай калпанын чөбөрөсүн колдойбу?, ар бир инсандын, жарандын өз эрки…

Журналист Ырысбек Өмүрзаковдун фейсбуктагы баракчасынан