• Алгач айтсаңыз, аскер адамы болуу балалык кыялыңыз беле?
• Кичине кезимде эле аскер адамы болгум келип чоңойдум.  Чоң атам анын агасы жана иниси Улуу Ата Мекендик согушка катышкан адамдар эле. Атам Советтер аскеринде кызмат өтөгөн. Мектепте окуп жүргөндө мугалимдердин арасында бизге сабак берген көп согуштун ардагерлери  бар болчу.  Алардын айтып берген окуяларын угуп жүрүп мен да Ата Мекендин коргоочусу болом деп өскөм. Эркелеп калган учурда атам мага карап: “Азыр эркелеп ал, ал эми армияга баргандан баштап тартип  эмне экенин түшүнөсүң” – деп көп айтчу. Менин аскер адамы болуп калышыма бирден-бир себеп болгон адам мени окуткан класс жетекчи агайым болду. Ал тарых сабагынан берчү. Согуштун катышуучусу болгондуктан, согуштагы учурларды тарых сабагы менен айкалыштырып укмуштуудай кызыктуу сабак өтөт эле. Бул адамдардын түрткүсү менен жана өзүмдүн кызыгуум менен мен бул жолду, бул кесипти тандап алгам.
• Азыркы кезде аскерден качкан жигиттердин саны өстү. Буга эмне себеп деп ойлойсуз?
• Ар бир жигит тандаган кесибинен тышкары аскер кызматын сөзсүз өтөшү керек.  Бул анын милдети болуп саналат. Бирок тилекке каршы, азыр милдет деген нерсе жоголуп калгандай. Жоокер болчу жигиттердин көбү армияга барбай,  сүйлөшүү жолу менен аны чечип коюп жатканы өкүнүчтүү.  Армия деген бул – өзүңдү чыныгы жигиттик жашоого даярдоо.  Советтер Союзу учурунда талап катуу болчу.  Ал кезде аскерде кызмат өтөө – чыныгы эркектин иши экенин эскертип турушчу. Мен бул пикирге толугу менен кошулам. Эркек кишинин жоокер болбой калышы мен үчүн  жашоо маңызынын  бир жери кемип калгандай сезим калтырат. Аскерге баруу менен сен өзүңдү татаал жашоого, кыйын кезеңде буттан чалынбай жашап кеткенге даярдайсың.
• Акыркы жылдары жоокерлердин өлүмү кескин көбөйүп жатпайбы. Ата-энелерге балдарынын өлүмүнүн себебин тыңыраак айта албай калып жаткан учурлар жок эмес. Сиз жетектеп турган учурда мындай көрүнүштөр бар беле?
• Улуттук Гвардияны 13 жыл, 9 ай жетектегем. Бүгүнкү күндө жана ошол убакта кандай тартип болгонун айырмалап айтуу мен тараптан туура болбой калат. Менин оюм боюнча өлкөбүздө, элде, саясатчыларда кандай тартип болсо, ошондой эле тартип куралдуу күчтөрдүн катарында да болот. Өлкөдө, элде тартип бузулду. Мындай учурда армияда да тартип бузулат. Мурда элде да, өлкөдө да жана армияда да тартип катуу болчу.
• Сиз согуш талаасын көргөн адамсыз. Тынчтыктын баркын билесиз. Дүйнө тынч болбой турган маалда  мамлекетибиздин коопсуздугун сактоо үчүн эмне кылуу керек?
• Мекенибиздин коопсуздугун сактоо ар бирибиздин милдетибиз. Милиция карайт же атайын органдар көзөмөлдөйт деп мындай жагдайда көңүл бурбай коюуга болбойт. Мамлекет жана анын коопсуздугу ар бир жаран үчүн бирдей.
• Кымбат баалуу, таза кандуу ит багарыңызды билебиз. Канча итиңиз бар?
• Азыр төрт итим бар. Биринчиси немец овчаркасы. Ал байкуш карып калды. Экинчиси Бельгия овчаркасы, породасы – малинуа. Үчүнчү итим  пекинес породадагы ит.  Бул да картайып калды. Төртүнчүсү Сибирь хаскиси.  Хаскини 8 айында 30миң сомго сатып алганбыз.  Калгандарын тааныш жолдошторумдан алгам. Буга чейин азиат, кавказ овчаркалары бар болчу. Европа овчаркалары да бар эле. Жөнөкөй иттерди да багып келгем. Ит негизи үйгө кароолчу эле эмес, адамдын досу деген сөз да туура. Иттин тилеги жакшы деп айтылат.  Балдарга жакын болот. Мурда тайган да бакчумун. Ал тайганды иниме белек катары берип койгом.
• Өзүңүздүн кичи мамлекетиңиз тууралуу да айта кетсеңиз?
• Эки уулум эки кызым бар. Улуу кызым турмушта, кызы жана эки уулу бар. Улуу уулум менин жолумду жолдоп, аскер кызматында майор. Кичүү уулум да аскер институтунда окуйт. Кичүү кызым орто мектепте 9-класста жана Күрөңкеев атындагы музыкалык окуу жайында окуйт.

Маектешкен Гүлмира ШАРШЕЕВА

Булак: Фабула 

– Темир мырза, сиз Тамчы-Корумду жолун курууда 6 миллион доллар жеп коюп,  натыйжада тердеп-кургап сурак берип жүргөнүңүз айтылып жатат…

– Тамчы-Корумдун жолун куруу туура чечим болгон. Буюрса жол салынып бүтөт. Бул долбоор Кыргызстандын өнүгүшүнө абдан чоң түрткү берет. Анткени Орто-Азияда Ысык-Көлдөй керемет бир дагы жер жок. Мына салынып жаткан жолдун сапаты эң жогорку деңгээлде экенин адистердин баары айтып жатышат. Учурунда тендерден уткан компаниянын жол куруу боюнча лицензиясы жок экен, иштей албайт дешкен. Мунун баары куру шылтоо экени далилденип отурат.

Учурда президент менен Жогорку Кеңештин тапшырмасы боюнча тендерди өткөрүү фактысы боюнча кылмыш иши козголуп иликтөө жүрүп жатат. Мен эки жолу күбө катары суракка бардым. Айрым маалымат булактары жазгандай тердеп-кургап 6 саат сурак берген жокмун. Эгер мени жол куруу иштерин эмнеге баштадың эле деп күнөөлөй турган болушса, мен бүгүнкү күндө дагы жоопкерчиликти алганга даярмын. Алты миллион доллар алды деген карандай жалган.

– Каражат жок баштап салышкан дегенге кандай карайсыз..?

– Ооба, акчасы жок, каржы булагын көрсөтпөй баштап салышты деген жүйөлөр айтылды. Бизде 25 жылдан бери акча жок. Бюджет тартыш. Каражат жок деп отура берсек, эч нерсе кылбаш керек. Өкмөт башчы болгондон кийин сөзсүз түрдө амбициялык пландарды коюп, акча таап салыш керек. Мына былтыр мен апрель айында өкмөт башчы болуп келген 16 жарым миллиард сом кошумча булагын таптым. Инвестициянын көлөмүн 1 жарым миллиард долларга жеткиздим. Аткаруу бийлигинде иштин көзүн таап, болгон мүмкүнчүлүктү мобилизация кылып иштөө зарыл.

– Конституцияны өзгөртүү боюнча сиздин оюңуз кандай?

– Биз Конституцияга карап түздөнбөй, Конституцияны өзүбүзгө ылайыктап түздөгөнгө көнгөнбүз. Жыйырма жылдан бери ушундай. Мына 4 фракция демилге кылып, өзгөртүүнү сунуштап жатат. Бирок сын-пикирдин баары президентке багытталып жатат. Укуктук жагын карасак,  өзгөртүү демилгесин төрт фракциянын жетекчилери көтөрүүдө. Демек жоопкерчилик маселеси да буларга тиешелүү болуш керек. Мен буга чейинки кайрылуумду айткам, элибизди бушайманга салбай, талаш-тартышты Конституциялык кеңешме түзүп, ийри отуруп, түз кеңешип чечүү керектигин.  Албетте, өзгөртүлүп жаткан Конституцияда кандайдыр бир кардиналдуу өзгөрүүлөр жок. Демек, Конституциянын өзгөрүшү турмушубузга оң же терс таасирин тийгизбейт. Бир гана куран менен Библияны өзгөртө албайсың. Бул догма. Калган нерселердин баарын заман талабына, турмуш шартка байланыштуу өзгөртсө болот. Бирок баары өзүнүн ирети, жолу менен болгону жакшы. Мына учурда саясий тирешүүлөр болуп жатат. Муну баарыбыз эле көрүп-билип турабыз. Коомчулук тынчсызданып, кооптонуп турат. Мындан улам бир нерсени белгилеп коюу парз. Биз революциянын лимитин түгөттүк. Албетте, революция прогресске умтулуп жасалат, ошол эле учурда артка кетүү дагы орун алат. Башаламандыкты токтотууга көп каражат, убакыт талап кылынат. Эң башкысы чоң өзгөрүү болбосо, элдин ишеними кетип калат. Ишеним кетсе, ишти алдыга жылдыруу кыйын. Ошондуктан маселени кеңешүү жолу менен чечкен оң. Ультиматум коюп, кооз сүйлөгөн туура эмес.

– Конституцияны өзгөртүү аркылуу Алмазбек Атамбаев бийликтен кеткенден кийин өзүнүн таасирин сактап калууга аракет көрүп жатат дегенге кошуласызбы?

– Жок. Президент кызматтан кеткенден кийин, жарым жылдан соң көп нерсе өзгөрөт. Анткени кийинки келген жетекчи кимдир бирөөнүн жетегинде калат деп ойлобойм. Эл алдында берген убадаларын аткарышы керек. Өзүнүн көз карашын, сөзүн билдириш керек. Анан бирөөнүн көзүн карап турган адам, мамлекет жетекчиси болуп иштей албайт. Аны бийликке келген ар бир жетекчи жакшы түшүнөт.

– Кыргызстандын ЕАЭБге (Евразиялык экономикалык биримдиги) киришине сиздин аракетиңиз чоң болду. Учурда дыйкандарыбыз айыл чарба продукцияларын сата алышпай кыйналып жатышат. Шашылыш эрте кирип алган эмес белек?

– Биз экономикабыз чакан агрардык мамлекетпиз. Өндүргөн продукциябызды Казакстан менен Россияга гана сатууга мүмкүнчүлүк бар.  Европа, Америка же Кытайга сата албайбыз. Талаптары өтө жогору. Мен ЕАЭБге кирип жатканда эле парламентте май көл, сүт көл орноп калбашын айткам. Кирбей койсок деле болмок. Азыр деле чыгып кетүүнүн жолдору каралган. Бирок чыгып кеткенде продукциябызды кайда алып барып сатабыз? Бирок бизде ЕАЭБге киргенден башка жол жок болуп жатпайбы? Бул биримдик биз үчүн чоң мүмкүнчүлүк жаратат. Туура, бизди кучак жайып тоскон эч ким жок. Бирок биз алакан жайып отура бербестен, ири көлөмдө таза продукцияны өндүрө алсак, коңшулар тоскоолдук жаратмак түгүл өздөрү келип ташып кетишет. Биз ошол нерсеге жетишкенге аракет көрүшүбүз зарыл. Ири коллективдештирилген чарбаларды түзүп, логистикалык борборлорду курушубуз абзел. Ошондо гана дыйкандар өндүргөн продукциябызды сата албай жатабыз деген көйгөйдөн арылат.

– Учурда Кыргызстандын Тышкы карызы ички дүң продукциянын 60 пайызынан ашып, 70 пайызга чукулдап калганы айтылды. Бул жагдай экономикалык жактан алган өлкөгө канчалык кооптуулук жаратат?

– Мамлекеттин карыз алганынан коркпош керек. Экономиканы, инфраструктураны өнүктүрүүгө багытталган долбоорлорду ишке ашыруу үчүн алынган каражаттан чочулоонун кажети жок. Алынып жаткан насыялардын үстөк пайызы 0,75 пайыз. Мөөнөтү узак. Бери дегенде 30-40 жыл. Алгачкы 5 жылдан 10 жылга чейин каникул берилет. Ошол эле түндүк-түштүк жолунун курулушу, “Датка-Кемин” подстанциясынын, электр линиясынын курулушу мамлекетибизге керек болчу. Эл аралык нормалар боюнча алынган карыздар ички дүң продукциянын 80 пайызына жетсе, кандайдыр бир деңгээлде тобокелчилик жаратышы мүмкүн. Бирок карызы ички дүң продукциянын 120 пайызына чейин жеткен өлкөлөр бар. Биздин өлкөнүн экономикасы чакан. Эки ири завод курсак эле ички дүң продукциянын көлөмү өсүп, тышкы карыз 30 пайызга түшүп калышы мүмкүн. Андыктан коркунуч жаралат дегенге азырынча эч кандай негиз жок.

– Президенттик шайлоого барасызбы? Барсаңыз саясий күчтөр менен биригүү максатыңыз барбы?

– Шайлоого карата даярдык болуп жатат. 2000-жылы бизнестен кетип саясатка келдим эле, ошондон бери саясатта жүрөм. Алдыда дагы 1-10 жыл саясат менен алек болууга мүмкүнчүлүк бар. Андыктан учурда башка саясатчылардай эле мен дагы шайлоонун камын көрүп жатам.

– Президент болуп калсаңыз Конституцияны өзгөртөм деп чыкпайсызбы?

– Эми жакшыртуунун чеги болбойт да. Бирок мен башында айтып кеткендей, адам өзүн эрежеге көндүрүш керек.

– Президент Алмазбек Атамбаев 60 жылдык юбилейине чакырдыбы?

– Жок, чакырган жок. Бирок куттуктоомду жибергем. Алыптыр, рахматын айткан жообун алдым.

Алмаз ТЕМИРБЕК уулу

Булак: Фабула 

– Күз – күрөш дегендей, азыркы тапта баарыбыз кыштын камылгасын көрүп чуркап жүргөн кезибиз. Сиз кышка кандай камылга көрдүңүз?

– Эл катары варенье, салат, приправа жасап, пияз, картошка дагы башка кышында зарыл боло турган жер-жемиштерди сатып алып кышка кам көрүп койдум.

– Тамакты кандай жасайсыз? Кайсы улуттун тамактарын сүйүп жейсиз?

– Ашканада аял зат катары бардык тамакты эң жакшы жасайм. Кыргызмын да, андыктан менин сүйгөн тамагым эт, чучук, бешбармак. Муздаткычта дайыма уйдун, койдун, жылкынын эти турат. Кичине сууктап кетсем эле шорпо ичсем, чучук жесем айгып кетем.

– Кышка камылганы го көрүпсүз, чыгармачылыгыңыз кантип жатат?

– Чыгармачылыгыма да кам көрүп жатам. Аксаган жок, өсүп жатат. Жакында эле Эрнест Абдыжапаров режиссерлук кылган “Саякбай” көркөм тасмасында Саякбайдын жеңесинин ролун аткардым. Боз салкын жайлоосунда тартылдык. Көчмөндөр оюнуна катышып келдим. “Кыргыз көчмөн элбиз” аттуу ыр менен Нурзат Садыкова, Мариям Бектемир кызы үчөөбүз трио аткардык. Би-Би-Си дүйнөлүк каналы мен жөнүндө документалдуу фильм даярдашты. Учурда чет жердеги телеканалдарда көрсөтүлүүдө. Көрсөтүү “Кыз Сайкал” деп аталат. Мындан сырткары сентябрдан тартып Искусство университетинде жана театралдык окуу жайда студенттерге билим берип, ардактуу мугалимдик кесибимди аркалап жүрөм.

– “Таалим тай” көрсөтүүсүнө кантип тартылып калдыңыз эле?

– КТРК телеканалындагы “Таалим тай” балдардын берүүсүндө 5 жылдан бери актрисалык ролду аткарып келе жатам. Беш жыл аралыгында апанын, мугалимдин, доктурдун, келиндин, айтор, кандай роль туура келсе бардыгын аткарып келдим. Кудай буюрса, быйыл беш жылдыгыбызды белгилейли деп жатабыз. Биз үчүн бул беш жылдык чоң дата. Сиздердин гезиттен пайдаланып, редактор Нарынбек Күрөңбаев, Кундуз Аманова, Адика Исмаилова, Мырза байкени жана кичинекей актер кесиптештеримди алдыдагы майрамыбыз менен куттуктайм! Бул берүүдө биз жеткинчек балдар үчүн жылмаюу тартуулап, бөбөктөрдү күлкү-шаңга бөлөйбүз. Чынында биздин көрсөтүү бөбөктөрдүн күтүп көргөн берүүсүнө айланды. Буга абдан кубанычтабыз. Балдардын сүйүктүү актрисасы болгонум да чоң сыймык. Жаш жеткинчектер мени кайдан көрбөсүн жылмайышып учурашып кол тамга алышып, сүрөткө түшүп калышат. Бул нерсе мага абдан жакшы таасир калтырат. Анткени балдардын дүйнөсү эң таза, аруу да.

– Театрда эмгектенип жатасызбы?

– Чүй драмтеатрында 9 жыл эмгектенип, 2014-жылы театрдан кичине четтеп, өзүмдүн жеке чыгармачылыгымды бутка тургуздум. Эки жыл аралыгында абдан кызуу эмгектенип, канчалык бир деңгээлде кыргыз элиме тааныла алдым десем болот. Ал эми театрда иштесең эртеден кечке сахнада жүрүп, спектаклдерди ойнош керек. Анда жеке чыгармачылык четте калып кетет экен. Бирок театрды таштай албайм. Жан дүйнөмө абдан жакын жер. Кудай буюрса жакынкы күндөрдө кайра театрга аралашайын, театр актрисасы катары жумушумду улантайын деген жакшы ойдомун.

– Роль тандайсызбы?

– Азыр кино актрисасы катары клиптерге, тасмаларга тартылуудамын. Кадрга түшсөң түбөлүккө тарыхта атың калат. Ошон үчүн роль сунушташса, өзүмө жаккан роль болсо баш тартпай аткаруудамын. Данияр Эрматовдун “Сүйдүрүп алам”, Айпери Кубик кызынын “Кайын энелер”, Нурлан Насиптин “Карындаш” деген клиптеринде роль жараттым.

– Аткарган ар бир ролуңуз үчүн акы аласызбы?

– Негизи актерлорго гонорар төлөнүшү керек. Мен болсо ошол тасманынын продюсерлерине, режиссер-операторлоруна жана тартылып бериңиз деп байланышкан ырчыларга силер сунуштап жаткан роль мага ылайыктуу болсо тартылып берейин дейм. “Сиз кандай роль болбосун майын чыгарасыз. Ошол үчүн сизге кайрылып жатабыз” – деп мени макул кылышат. Негизи актерлордун аткаруу чеберчилиги ар бир жанрга, мүнөзгө бөлүнөт. Мен ар тараптуу ролду аткара алган мүнөздүү жанрдагы актрисалардын катарына кирем. Ошондуктан мага бардык жанрдагы ролдорду сунушташа беришет. Анан акчасын айтышат: «Канча аласыз?» – дешип. Көңүлүңдөн чыкканын бере бер деп коем. Клип же тасма тартылып бүткөндөн кийин менин аткарган ишимди баалашат да, өздөрү да ыраазы болуп, мени да ыраазы кылып узатышат.

– Сиз мүнөздүү гана актирса эмес, ар тараптуу чыгармачыл адамсыз. Кайсы тармак сизге көбүрөөк жагат?

– Мага мугалимдик жана актрисалык кесибим жагат. Ырды болсо качан илхам келгенде ырдайм. Ырларым көбүнчө патриоттук ырлар.

– Кантип Манас айтып калдыңыз эле?

– Театрда иштеп жүргөндө Манас айтчумун да. Мурда спектаклде эле Манас айтсам, кийин бул өнөрүмдү чоң сахнага алып чыгууга туура келди.

– Мекенчилсизби?

– Патриот кыз катары өз элимди, жеримди, мекенимди сүйөм!

 – Байлык, атак-даңк, чоң кызмат кызыктырабы?

– Мени байлык да, атак-даңк да эч кызыктырбайт. Байлык колдун кири, бүгүн бар да, эртең жок. Байлык, бийлик жакшы адамдарды жаман жолго түртөт деп ойлойм. Кудай таалам ар бир адамды жаратканда ырыскысы менен кошо жаратат. Кудайыма шүгүр, жашаган жерим, машинам, ишим, мени урматтаган студенттерим бар. Маданиятыбызга өз салымымды кошсом, тарыхта кала турган жакшы иштерди жасасам ошол мен үчүн бакыт, байлык.

– Саясатка аралашып көрсөм дейсизби?

– Башканы коюп Манасты айт дегендей, саясатты коюп саякты айт дейт бизде саяктарда. Анын сыңарындай, саясатты коюп талантты айталы. Зарыл ишиң болбосо Зардалыда эмне бар демекчи, саясатка аралашууга негиз жок. Кудайым мага берген талантымды элиме тартуулап, элдин сыймыгы болуп алкышка арзып, кол чабууларына бөлөнүп жүрө берейин.

– Эмнеден сүрдөйсүз?

– Бала чагымдан телеге түшүп, камеранын алдында, сахнада ойноп, элдин алдында жүрүп сүрдөө эмне экенин билбей өстүм. Эч нерсе мени сүрдөтө албайт. Ал эми толкундоолор болот. Сүйүнүч кабар укканда, Манас аткараарда толкундайм.

 – Эмнеден коркосуз?

– Жер жүзү тынч, элдин курсагы ток, жашообуз жакшы болсо, санаам тынч болуп турса мен эч нерседен коркпойм. Элдин үшүн алган коркунучтар бизден алыс болсун. Кудайым тынччылык, береке берсин элибизге!

Жаркынай Кадыркулова

Булак: Фабула 

• Мирлан мырза айтсаңыз, жакында партиялашыңыз Гүлшат Асылбаеванын 9000 миң сомдук айлык акынын бар экенине  таң калганы депутат менен карапайым калктын ортосунда ажырым чоң экенин көрсөтүп, депутаттын айлык акы менен жан баккан эл менен баарлашып көрбөгөнүнөн кабар бербейби? Бул сөзү менен депутат айым партиядагы башка депутаттарга сөз тийгизип, бул чакырылыштагы депутаттар чындап карапайым жашоодон алыс бизнесмендер экенин айтып койгон жокпу?
• Жогорку Кеңеште ар бир бейшемби күнү өкмөттүк саатта регламент боюнча ар түрдүү маселе айтылат. Ошол саатта депутат элдин көйгөйлүү маселесин өкмөткө жеткирүүгө аракет кылат.  Гүлшат Кадыровна эмне деп айтканы боюнча өзүм уккан жокмун. Ал күнү мен жумуш сапары менен региондордо жүргөм. Бирок мен терең ишенем, ал киши мааниси 9000 сомго жетпеген айлык менен мугалимдер же социалдык кызматкерлер кандай жашап жатат деген мааниде айтса керек деп.  Көп учурда журналисттер тарабынан же котормодон болобу туура эмес айтылып калган учурлар көп болот. Мен ушундай гана ката кетти го деп ойлойм. Карапайым калктын арасында   орточо айлык акы канча экенин ар бир депутат билет. Анын үстүнө алгач депутат болуп келген ким гана болбосун алгачкы жылдары бир топ адашууларга барышат. Бул мыйзам ченемдүү көрүнүш. Муну менен ал башка депутаттарга көлөкө түшүрдү деген туура болбой калат.
• Ар бир депутат карапайым калктын арасында орточо айлык акы канча экенин билет деп айтып жатпайсызбы. Мамлекетибиздеги кайсы тармакта иштегендердин айлык акысы эң төмөн жана жаңы бюджетти кароо жүрүп жаткан экен, айлык акынын көбөйүшү боюнча сөз болдубу?
• Тилекке каршы айыл чарба, суу чарба, токой чарбасындагылар, жалпы чарба кызматкерлеринин айлык акысы чындап аз. 3000-4000 сом айлык акы алган мекендештерибиз жок эмес.  Статистикага таянсак, республика боюнча орточо айлык 200 доллардын тегереги.  Ушундай эле эмгек акы боюнча быйылкы 2017-жылдын бюджетин бекитүү алдында турабыз. Жаңы бюджетти кароо, талкуу учуру болуп жатат. Биз  биринчи окууда суроо бергенде өкмөт айлык акыны көтөрүү боюнча каражат каралбаганын билдирди. Демек бул айлык акы көтөрүлбөйт,  ушу боюнча калды дегенди билдирет. Биз качан коррупцияны жое алабыз? Алган акысы жашоосуна жетип, турмуш-тиричилигине, бала-бакырасын бакканга, той-топурга барганга жана керектүү буюмун, оокатын сатып алганга ашып турганда гана коррупция деген нерсени жое алабыз. Мисалы  салык кызматкеринин айлык акысы 7000-8000 сом болсо,  биз ал адам таза иштейт деп кантип үмүт кылабыз. Эгер анын эки баласы бакчага барса, алган акысы ошол эки баласы үчүн төлөнүүчү акчага кетип жатпайбы. Эмгек акыны көтөрүү үчүн бюджетке чоң күч келет, ал үчүн бюджет чоң болушу керек. Мисалы мугалимдердин айлык акысын бир жылдыгын көтөрүү үчүн 10 миллиард сом талап кылынды. Биздин бюджет социалдык  багыттагы бюджет. Көпчүлүк каражат эмгек акыга,  пособиеге жумшалат. Ал эми курулушка  же өнүгүүгө чамабыз чак. Бул реалдуу нерсе.
• Депутаттар мектептеги башталгыч класстын балдарына берилүүчү ысык тамакты жоюп, ага кетчү каражатты окуу китептерине жумшайлы деп демилге көтөрүп жатпайбы. Сиздин буга  пикириңиз кандай?
• Башталгыч класстарга тамак  берилет деп  айтылганы менен бир стакан сүт же чай, анан бирден булочка берилет. Шаардын кээ бир мектептеринде гана ысык тамак бар деп жүрөбүз. Жалпысынан бул бир булочка менен бир стакан сүт үчүн жылына   450 млн. сом  каражат бөлүнөт. Кеп бул акчаны үнөмдөөдө эмес. Маселе башкада.  Биз фракциянын отурумунда бул боюнча талкуулаганбыз.  Айыл жергесинде жеткирилген булочкасы болобу же ошол эле сүттү берүүдө болобу, ал канчалык деңгээлде сапаттуу, ал тиешелүү лабораториядан өткөнбү, бул жагынан чоң маселе жаралып келет. Сүттү жылытууда, булочка жасоодогу техникалык маселелер чыгып келет. Келбеген бала үчүн да табель толтуруп, сол чөнтөккө салып койгон  учурлар жок эмес.
• Айыл жергесинде айрым окуучуларга бул тамак дем берет, керек болсо ошол тамакка кызыгып сабактан калбайт деген сөздөр да жок эмес. Деги эле бул тамактан үнөмдөлгөн акчага  окуу китептери алынып, чындап ошол эле окуучуларга  жумшалып калабы?
• Туура, алыскы региондордо ошол бир стакан сүт менен булочка да балага стимул болуп,  анын окуусуна дем берип коет. Бирок биз бул каражатты жөн эле алып коюуну эмес, ошол эле балдардын жакшы окушуна шарт түзүү үчүн, алардын окууга болгон кызыгуусун арттыруу үчүн жумшасак деп жатабыз. Бул акча  окуу китептерге  эмес,  стипендия катары каралса деген менин жеке сунушум бар. Окуу китептерине башка каражат бөлүнөт. Бул каражатты балдардын окуган билимине жараша стипендия катары каралса жакшы болмок.  Анткени айыл жергесиндеги бүтүрүүчүлөр жалпы республикалык тесттен  жакшы  бал ала албай  калышып окууга өтө албай, мигрант болуп чет жерге иш издеп чыгып кетип жатышат. Миграциянын агымын күчөтүп жатабыз. Албетте,  бюджетибиз  жетишээрлик деңгээлде болгон болсо сүт менен булочка эле эмес,  керек болсо бир жумада бир жолу рационго  балык азыгын киргизсек да болмок. Бүткүл дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюмунун  статистикалык  маалыматы боюнча бир адам  бир жылда 17-22 кг балык жеш керек болсо,  бизде ал өтө төмөн,  керек болсо жок.  Китеп маселеси ата-эненин капчыгынан деле жабылып келет. Билебиз мектептин  ремонту, окуган окуу китептери ата-эненин эсебинен алынаарын. Биз ата-энелер баланы мектепке бергенден кийин ал окуучу окууну жакшы бүтүп, тесттен өтүп, жакшы балл алып, окуу жайга өткөнгө чейин көз салып турушубуз керек. Ага мамлекет да мүмкүнчүлүк, колдон келген жеңилдик түзүп бериши керек.
• Акырында айтсаңыз, азыр баш мыйзам боюнча кызуу талкуулар болуп жатпайбы.  Жакында эле “Референдумга – жок” кыймылынын өкүлдөрү курултай өткөрүү боюнча Улуттук филармонияга, Спорт сарайына жана Опера балет театрынан орун ала албай жатышканын айтып чыгышпадыбы. Опера балет театрынын жетекчиси Болот Осмонов: “Театр деген маданияттын очогу, саясий жыйын өтчү жер эмес”, – деп каршы болгонунун себебин айткан экен. Сиз буга кандай дейсиз? Шарап ичип, туулган күн өткөргөндөргө мүмкүн болуп, ал эми  курултай үчүн эшигин жабуу – оппозиция өкүлдөрүнө  карата  ачык кысым эмеспи?
• Туура, азыр баш мыйзам боюнча парламент ичинде дагы, сыртында дагы бир топ кызуу талкуулар болуп жатат. “Референдумга – жок” кыймылы тууралуу айтсам, ар бир жаран референдум боюнча өзүнүн пикирин билдирүүгө акылуу. Эгер алар мыйзам чегинде бийликке орун-очок берүү боюнча кайрылган болсо, жергиликтүү бийлик алардын маселесин чечип берүүсү шарт. Бул маселе саясий маселе болуп турат. Театрдын жетекчисинин айтканы жалпысынан туура. Бирок чынында ал жакты шапар тээп, шам жагышып романтиканы элестетип таптакыр театрга туура келбеген кечелерди өткөрүп келгендери ырас. Азыркы шартта баш мыйзамды кабыл алуу үчүн талкуу керек.  Бул кыймылдын мүчөлөрү мыйзам чегинде кайсы бир имаратта өз жыйындарын өткөрүүнү суранып жатышса, алардын нааразылыгын ого бетер күчөтүүнүн кереги жок. Себеби бул коомчулук арасында нааразычылыктарды күчөтүшү мүмкүн. Биздин театрлар болобу же башка коомдук жайлар болобу, эл тарабынан суранычтар болгон болсо  бериш керек. Бул жерде эртеңки мыйзам боюнча талкууларды уюштуруш керек. Жогорку Кеңеште тиги же бул маселе боюнча кандайдыр бир тынчтык  митингдер болсо мен депутат катары чыгып, алар менен баарлашып,  зарыл болсо алар менен тегерек стол үстүндө маселелерин чечип жүргөн учурлар жок эмес. Биз мындай митингдерден сабак алып, демократиянын жолу менен алдыга жылышыбыз абзел.

Маектешкен Гүлмира ШАРШЕЕВА

Булак: Фабула 

КР Президентине караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссия “Тарых жана маданият” жылынын алкагында, КР эгемендүүлүгүнүн 25 жылдыгына карата жана КР Президентинин 2013-жылдын 1-июлундагы “Кыргыз Республикасында мамлекеттик тилди өнүктүрүү жана тил саясатын өркүндөтүү боюнча чаралар жөнүндө” №155 Жарлыгына ылайык мамлекеттик тилдин колдонуу чөйрөсүн кеңейтүү, тил маданиятынын деңгээлин жогорулатуу, көркөм адабий чыгармаларды жайылтуу жана тил саясатын өркүндөтүү максатында Жогорку жана кесиптик-техникалык окуу жайларынын (менчигине карабай) арасында Көркөм окуу сынагын жарыялайт.

Сынактын алгачкы тандоо туру октябрь айында окуу жайлар тарабынан өткөрүлөт. Ар бир окуу жай тандалып алынган бир гана катышуучуну Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссияга 1-ноябрга чейин сунуштоосу зарыл. Сынактын 2-туру Эл аралык студенттер күнүнө карата ноябрь айында өткөрүлөт.

Сынакка коюлган талаптар:

• Сынакта көркөм окуу үчүн (кайсы жанрда болсо да) бир эле чыгарма тандалып алынат;
• тандалган чыгарма эл-жер, мекен, тарых, тил, эгемендик сыяктуу мекенчилдикке үндөгөн темада болуусу зарыл;
• көркөм окуу убактысы 3 мүнөттөн ашпашы керек;
• авторлук чыгармаларды аткарууга уруксат берилет;
• даяр фонограммаларды колдонууга тыюу салынат;
• сунушталган тексттерди жатка окуу керек;
• адабий материалдын көркөмдүк мааниси жаш куракка шайкеш келиши керек.

Сынакта калыстар тобу тарабынан көркөм окууну баалоодо төмөнкүлөр эске алат:

• аткаруучулук чеберчилик;
• дикция;
• мазмунга ылайык туюндуруу жөндөмү;
• көркөм текстти тандоодогу өзгөчөлүүлүк;
• сахнада өзүн алып жүрүүсү;
• адабий тилдин нормаларын сактоосу;
• сценалык костюм;

Көркөм окуу сынагы туууралуу толук маалыматты жана сынактын жобосун Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын mamtil.kg сайтына табууга болот.

Эске сала кетсек, буга чейин Көркөм окуу сынагы ушундай эле шартта мектеп окуучулары арасында өткөрүлүп келген. http://www.mamtil.kg/?p=620

 Маалыматтык колдоо:  0551 996517

КСДП фракциясынын депутаты Дастан Бекешов “окуучулар мектепке чай ичкени барабы же билим алганыбы” – деген маселе көтөрүп, мектептердеги түшкү тамакты убактылуу токтотуп туруу сунушун айтты. Бул тууралуу ал: “Мектеп окуучуларына жылына 450 миллион сом бөлүнөт экен. Мындан сырткары жергиликтүү бийликтер кошумча каражат бөлүшөт. Мисалы, Бишкек мэриясы бир күндө бир бала үчүн 7 сомдон кошот. Тилекке каршы, каражаттар натыйжалуу колдонулбай жатат. Анткени ысык тамак берилбей эле, чай менен булочка таратылат. Ал эми китептерге болсо 120 миллион сом каралат. Бул деген үч эсе аз да. Окуучулар чай ичкени барабы же билим алганы барабы?” – деп билдирди.

Булак: Фабула 

Жусуп Баласагын атындагы Кыргыз улуттук университетинин эсеп-кысап бөлүмүнүн кызматкерлери студенттер тарабынан окууга төлөнгөн каражаттарды өздөрүнө которуп келгени боюнча кылмыш иши козголду. Маалым болгондой, университеттен которулчу ири суммадагы каражат мамлекеттик казынага түшпөй калган. Териштирүүнүн жыйынтыгында 4,5 миллион сом калыбына келтирилди. Бул иш боюнча прокуратура “ишенип тапшырылган мүлктү менчиктештирип алуу” жана “документтерди бурмалоо” фактыларына таянып, КУУнун эсеп-кысап бөлүмүндөгү айрым кызматкерлерине айып такты. Учурда кылмыш иши райондук соттун кароосуна жөнөтүлдү. Сыягы ректор Чынара Адамкулова университетти такыр талкалап бүтүргөнү калган окшойт. Деги чара көргөн жан табылабы?

Булак: Фабула 

Кыргызстандын Бажы кызматы 60 кол саат сатып алуу үчүн тендер жарыялады. Жарыяда “Swarovski” кооз таштар менен кооздолуп, бажы кызматынын эмблемасы түшүрүлгөн 20 аялдардын кол сааты жана булгары боолуу 40 алтын жалатылган эркектердин сааты сатылып алынаарын белгилешкен. Бюджеттин тешиги аңырайып, 20 миллиард сомдон ашык каражат табылбай казына каңтарылып турганда мындай саат алгандын канчалык кажети бар эле?.. Мындайды “шумдуктуунун төөсү жорго” дечү беле? “Swarovski” компаниясынын чыгарган сааттарынын эң арзаны 22 миң сом турат, ал эми Бажы кызматы ар бир саатты орто эсеп менен 10 800 сомдон сатып алат. Жалпысынан 648 миң сомго саат алганы жаткан Бажы кызматын кой деп кое турган кожо бар болду бекен? Буга чейин Жогорку Кеңештин иш башкармалыгы бир миллион сомго чукул акчага белекке берилчү кол саат сатып алган. Акча тартыш деп жер сабашып, анан өздөрүнүн жеке кызыкчылыгы үчүн казынаны какшытып өз билгендерин жасаган аткаминерлердин жоруктары анан кантип коомчулукту нааразы кылбасын. Сыягы  теске салып, тизгинин тартып койгон жан болбогон соң ар ким өз билген боткосун чала берет тура.

Булак: Фабула 

Көп жылдык салкын мамиледен кийин Өзбекстан биринчи жолу Кыргызстан менен мамилесин оңдоого кадам таштады. Ташкенттин атайын чакыруусу менен биринчи вице-премьер министр Мухаммедкалый Абулгазиев, Ош, Жалал-Абад жана Баткен облустарынын жетекчилери, маданий ишмерлер жана улуттук борборлордун башчылары болуп, Кыргызстандан жалпы 130 адам барды. Натыйжада эки тарап өз ара кызматташууну жакшыртуу боюнча меморандум кабыл алышты. Ага Кыргызстан тараптан Ош облусунун жетекчиси Таалайбек Сарыбашев, Баткен облусунун жетекчиси Абиш Халмурзаев, Жалал-Абал облусунун жетекчи орун басары Мамасалы Акматов жана Өзбекстан тараптан Анжиян облусунун акими Шухратбек Абдурахманов, Наманган облусунун акими Хайрулло Бозаров, Фергана облусунун акими Шухрат Ганиевдер кол коюшту. Маалым болгондой, эки өлкөнүн так ушул облустары бири-бири менен чектешет.

Бул меморандум экономикалык, маданий жактан өз ара достук мамилени жаңы деңгээлге чыгарат деген ишеним ойгонду. Бирок тараптар ары-бери өтүү жеңилдеп, кенен-кесири каттоо үчүн чек ара кайсы күнү толук ачылаарын ырасташкан жок. Бирок соңку макулдашуунун негизинде ал маселелер жакын арада белгилүү болоору айтылды.

Булак: Фабула 

Биринчи май райондук Жеңиш жаңы конушунун тургундары аталган конуштун жетекчиси Өскөн Нурбаев менен «Кыргызгаз» ишканасынын кызматкерлерине нааразы. Анткени «Кыргызгаз» ишканасы Жеңиш конушуна газ киргизмекчи болушуп, таза суу өткөн түтүктү тешип салышкан. Эч кандай коопсуздук чарасын көрүшпөгөн шалаакы мамиледен улам учурда конушту суу каптап, жашоочулардын шайын оодарып жаткан кез. Конуш жетекчиси болсо «Кыргызгаздын» кетирген орой кемчилигин көзүнө сайып көргөзүп маселе чечкендин ордуна, дайынын таптырбай качып жок дешет. «Кыргызгаздын» кызматкерлери кетирген кемчилигин сезип оңдоп берели дешсе, сууну токтотуп берчү жан киши жок экен. Мындан улам конуштун тургундары Өскөн Нурбаевге жана «Кыргызгаз» ишканасынын кызматкерлерине чара көрүү талабы менен кол топтоп жатышыптыр.  Эгер эч ким көңүл бурбаса, президентке чейин кайрылабыз дешет жашоочулар…

Булак: Фабула 

Акыркы күндөрү жол кырсыгы көп катталууда. Ошол себептен эл өкүлдөрү тынчсызданып, 2015-жылдын февраль айында мыйзамга өзгөртүү, толуктоо киргизишип, ичип айдаган, жол эрежелерин бузган айдоочуларга айып пулду төлөөнүн көлөмүн көбөйтүшкөн эле. Бирок тилекке каршы, бул мыйзам кабыл алынганы жол эрежесин бузгандардын саны азайганы менен адам өмүрлөрүн алып кеткен кырсыктардын саны 20 пайызга өсүп кеткен. ИИМ билдиргендей 2015-жылы жалпы 7066 жол кырсыгы катталып, анын ичинен спирт ичимдигин ичкени 493тү түзгөн. Статистика боюнча алып карасак, анын 8 пайызына гана иш козголот экен. Дагы бир жагдай ушул иш козголгон 8 пайыздын ичинен 68 пайызы гана сотко жетет экен. Албетте бул өкүнүчтүү жагдай. Мындай жол менен барсак, тартип бузуучулардын саны азаймак турсун көбөйөт. Мына дал ушул жагдайларды эске алып, жарандарыбыздын коопсуздугуна кам көрүшүп, мыйзамдын демилгечилери айыпты мындан да күчөтүү максатында мыйзамга өзгөртүү керектигин айтышып коңгуроо кагышууда. Жаңы өзгөртүү боюнча ичип алып айдаган айдоочу өмүр бою айдоочулук күбөлүгүнөн ажыратылат. Бул мыйзам долбоору Жогорку Кеңештин сайтына коомдук талкуу үчүн коюлган.

Булак: Фабула 

Чыгыш эли акылмандыкты туу тутуп жашаган. Нускалуу икаялары жаштарды эмгекке, адамгерчиликке, ата-энени урматтап-сыйлоого үндөйт. Ачкөздүктөн, дүнүйөкорлуктан, жалкоолуктан, ичи тардыктан алыс болууга чакырат. Чыгыш элдеринин классикалык мурастарынын бири “Кабус-наама” мындан 10 кылым мурда жаралган. Ошондон бери түпкү маңызын жоготпой, адамдык баалуулуктарды байытууга салым кошуп келет. “Кабус- наама” ошол XI кылымдын көөнөрбөс көркөм дөөлөттөрүнүн бири.

Чыгарманын автору Кайкабус Каспий деңизинин түштүк жээгин байырлаган гилан элинен. Унсурал Маолий Кайкабус бинни Искандар бинни Кабус бинни Бушмагир өзүнүн бул “Насыйкат китебин” уулу Гилан шахка арнады. Ал перзентине: -Уулум! Мен карыдым. Күүдөн-күчтөн тайдым. Сапарым карып калды. Эс тарткандан баштап көз жумарга чейинки көргөн-билгендерди жазсам, өзүнчө бир китеп болор. Бул китепти жок кылууга элдешпес кас душмандын да дити барбас… Ошондуктан, уулум, карылыкка моюн сунуп, бир бутум төрдө, бир бутум көрдө турганда айткан акылымды ук. “Жыртык бүтөлөт, ийри түзөлөт. Аракет кылсаң, берекет болот, кедерги кетет, кемтик толот. Ат оонаган жерде түк калат”,- дешет. — Уулум!.. Жамандын артынан чуулгандуу из калат, жакшынын артында даңазалуу сөз калат”. Ушулар тууралуу эки ооз сөз айттым, аны эшит. Таалим алгын, тарбия алгын. Аталык мээрим менен сага жасаган кызматым, калтырган керээзим ушул болсун”,- деген нуска кеп айтты. Анда эмесе, төмөндө Кайкабустун уулуна гана эмес, бардык куйма кулактарга арналган “Кабус-наамадан” айрым саптарды сунуштайбыз.

Ата-эне — даракка, перзент — мөмөгө окшош

• Уулум! Баамчыл, зирек бол. Менин акырет көздөй кетишиме аз калды, насибиң түгөнсө, сен дагы артымдан жакында жөнөөрсүң… Бул дүйнө бир аманат жай эмеспи. Эмнени эксең, ошону оросуң. Кандай сөз сүйлөсөң, ошонун жообун угасың…
• Уулум!.. Эмне үчүн мен ата-энемди зыяпаттап жатам деп көңүлүңө күдүк кетпесин. Сезгин! Алар сен үчүн өлүмгө да даяр… Эгер ар бир перзент баамчыл жана зирек болсо, ата-эненин мээр- шыбагасына карк болуп, алардын айтканын аткаруудан баш тартпайт. Ата-эненин милдети – сени бөпөлөп өстүрүү жана сага жакшылык кылуу.
• Уулум! Эсиңде болсун! Ата-эненин көңүлүнө азар бербегин. Алардын жүрөгүн кайгы менен азапка кириптер кылбагын. Ата-эненин жакшылыгын билбеген адам адатта бирөөнүн жакшылыгын да баалай албайт. Сен өз перзентиңден урмат-сый көрүүгө үмүткөр болсоң, өзүң дагы ата-энеңди урматтай билгин. Арийне сен ата-энеңе кандай ызаат көрсөтсөң, перзентиң да сага дал ошондой урмат көрсөтөт. Перзент — мөмөгө, ата-эне – даракка окшош: даракты жакшы баксаң, мөмөсү даамдуу, таттуу болот. Ошол сыяктуу эле ата-энеңе көбүрөөк урмат- сый көрсөтсөң, алар да сага деген ак батасын аяшпайт…

Бардык өнөрдөн сөз өнөрү жогору

• Малың жок караманча томаяк болсоң да, акыл жагынан бай болууга аракеттен. Мал топтоп дөөлөттүү болгончо, акыл топтоп аброюңду көтөр. Дегеним акыл менен мал топтоого болот, бирок да мал менен акыл топтоого болбойт. Акыл – отко күйбөйт, сууга чөкпөйт.
• Айрыкча өнөр үйрөнүүнү намыс көрбө. Анткени даанышман Сократ: “Өнөрдөн мыкты, билимден улук эч нерсе жок. Уяттан катуу нерсе, кызганычтан жаман душман жок” дептир.
• Өнөрсүз адам ар дайым өксүк болот. Эч кимге пайдасы тийбейт, тек денеси бар, саясы жок куураган жүзүм жыгачына окшош келип, өзүнө да, өзгөгө да саябаны жок болот. Эгерде адам бийик даражалуу, тектүү уруудан болуп өнөрсүз болсо, калың букаранын урмат-сыйынан ажырап куржалак калат.
• Ошондой эле татынакай өнөрүңө бийик беделиң айкалышпаса дагы жакшы эмес. Жорук-жосунуң эсте калаарлыктай ашкере мыкты болсо, ага сыймыктанбагын. Анткени сырткы сулуулугуңа өнөр сулуулугуң шайкеш келбесе, ал дагы эч нерсеге арзыбайт.
• Акыл менен өнөр каухар сындуу нерсе. Ошондуктан бул эки каухардын ээсин тапсаң, аны этектен ал. Мындай адам бардык нерсенин өтөсүнөн чыгат, аны колдон чыгарбоого аракет кыл. Эсиңде болсун, бардык өнөрдөн сөз өнөрү жогору турат.
• Сөздү ыгы келгенде орду менен сүйлө. Орунсуз айтылган сөз канчалык жагымдуу болсо дагы өөн учурайт. Кыябын таап сүйлөгүн, анткени ойлонбой сүйлөсөң, ооруга чалдыгасың. Эгерде сөзүңдөн пайдалуу бир нерсенин жыты келип турбаса, мындай сөздүн айтылбаганы ийги. Даанышмандардын мындай бир айтканы эсимде: “Сөз деген таттуу шербет сыяктуу. Ага кумарлансаң баш оору пайда болот. Бирок ошол сөз баш ооруга шыпаа дагы болот”.
• Курулай сөздөн сактан, бирөө сенден билбегенин сураса, туурасын айт. Сенден акыл сурабаган адамга насаат айтпа.
• Жылуу сөзүңдү аяба. Калк жылуу сөздү эшитпесе, сөз кудуретине сыйкырланбайт эмеспи.
• Кыйкырып сүйлөбө, акырын, жумшак-майын сүйлөөгө аракеттен. Өзүң да бирөөнүн сөзүн астейдил ук.
• Бөтөн тил менен сүйлөбө, эки анжы ойду ойлобо. Буудай деп арпа сартпа. Ар бир иште адилеттүү бол…

Бизди түгөнгүс түбөлүк уйку күтүп турат

• Башыңа мүшкүл түшкөн учурда да жакшылыктан үмүт үзбө.
• Эч бир пенденин мээнетине кыянаттык кылба. Ар бир адамдын алына жараша мээнетин баала.
• Уулум, эсиңде болсун, ар күнү бейтааныш адамдарды коноктой бербегин. Күндө конок чакырсаң, көңүлдөгүдөй камылга көрө албайсың.
• Коноктор сенин үйүңдүн астанасын аттаар замат бүт үй-бүлөң менен алардын алдынан жайдары тосуп, жылуу сөз менен кабыл ал.
• Эгерде бышыкчылык маалы болсо, тамактан мурун жемиш кой. Саамга сабыр кыл, алар маза кылып ырахаттанып жешсин.
• Ар кандай адамдарга конок болуп бара бербе, анткени айрым учурда орунсуз конок болуу бедел-мартабаңдын жогорулашына залалын тийгизет.
• Конокто, туугандарыңдыкында же өзүм дешкен досторуңдукунда болсун, өз ордуңду таап отур.
• Уулум, назар салып угуп ал! Даанышмандар уйкуну чакан (кичик) өлүм дешкен. Анткени уктаган адам өлгөн адам менен барабар. Экөө тең бул жарык дүйнөдөн кабарсыз, бейкапар.
• Арийне адам уктап жатканда ага тирүү же өлүк деп өкүм чыгарышка болбойт. Себеп дегенде өлгөн адамга да, уктап аткан адамга да өкүм жок.
• Көп уктоо зыяндуу болгондой эле, кем уйку да залалын тийгизет.
• Биз өмүрүбүздүн көп бөлүгүн ойгоо өткөргөнүбүз ийги. Анткени алдыбызда түгөнүп бүтпөс түбөлүктүү уйку күтүп турат эмеспи…

Нурзада Ташбаева

Кыргызстандын жеке кызыкчылык дегенде эт-бетинен кеткен саясатчылардын катарында  Замир Бекбоев деген  “залкар”  бар.  Бул адам Акаевдин тушунда  президентке караштуу гуманитардык жардамдар боюнча комиссиянын төрагасы болуп, ашыкча кылгырткан “май талкандын” үстүндө олтурган. Ал кызматтан кеткен соң “Бабек ЛТД” аттуу жеке курулуш фирмасын түптөп, бийликтин  ачып берген “жашыл жолу” менен сапаты аз, мыйзамга анчалык жооп бербеген саны көп үйлөрдү куруу иши менен алек болуп келген. 2005-жылы канкор Курманбек Бакиев президент болгондо анын кеңешчиси болуп 2008-жылга чейин иштеген. Ошол жылы  Бакиевдин аппаратынын жетекчисинин орун басары, андан соң Бишкек мэри болуп, мамлекеттик казынаны өз казынасындай оңду-солду калчап турган Нариман Түлеевдин орун басары (вице-мэр) болуп эмгектенген. Бекбоев Кудайын тааныбай, кыргыз элин мал сындуу көрүп турган Бакиевдерге “аюу кызматын” өтөп, өзүнүн жана өзгөлөрдүн мыйзамсыз иштерине мыйыгынан күлүп турган.  Бул адам таалайы таштан чоң экен, Бакиевдер качкандан кийин  эч кандай жоопко тартылган жок, тескерисинче дагы бир өнөктөшү Куловдун “Ар – Намысы” менен ЖКда 5 жыл депутат болуп  кыйратып иштебей, жеке кызыкчылыгын ойлоп жыргап гана олтурду.  Жакшы мыйзам жазган деле жок,  жазмак турсун,  жан досу  Гусаров менен казинолордун ишмердүүлүгүнө тыюу салган мыйзамга каршы чыгып, элдин каргышына калган жайы бар.  Көрсө кумарпоздук да жайы бар окшобойбу. Жогоруда айткан  “Бабек ЛТД” курулуш компаниясы бүгүнкү күндө да мыйзамсыз иштерден алыс эмес. Бул жагын текшерип койсо көп эле “былыктар” ачыкка чыкмак. Анан калса азыр УКМК бийликтегилерди, оппозициядагыларды эле текшере бербей, кылгылыкты кылып коюп бекинип жаткан Замир Бекбоев өңдүүлөрдү да мыйзам чегинде жоопко тартпайбы. Коомчулуктун да каалоосу ушундай экени талашсыз.

Булак: Фабула 

Мындан 13 күн мурда 19-сентябрда Нью-Йоркто өтүүчү БУУнун Башкы Ассамблеясынын сессиясына баратып өзүн жаман сезип, саламаттыгына байланыштуу Стамбулда калып, 23-сентябрда ден соолугун чыңдоо үчүн Москва шаарына учуп келген өлкө башчысы Алмазбек Атамбаев 1-октябрда Кыргызстанга кайтып келди. Мамлекет башчы кыргызстандыктардын колдоосу күтүүсүз келген сыркоону жеңүүгө күч-кубат бергендигин айтып: “Жүрөгүмдүн капыстан ооруп калышынан улам, күтүүсүз башка түшкөн кыйын кырдаалда мени жана үй-бүлөмдү колдогондордун баарына чын дилимден ыраазычылык билдирем. Мындай учурда айтылган ар бир жылуу сөз, айрыкча ак баталар менен чын көңүлдөн чыккан тилектештик каалоолор өзгөчө кымбат”, – деп билдирди.

Булак: Фабула 

Бирде бириге калып, кайра амбициялары ажыраштырып жиберип жаткан оппозиция борбор калаабызда курултай өткөрө турганы маалым болду. Бул курултайдын уюштуруу иштери менен учурда ары-бери чабагандап жүгүрүп жүргөн саясатчы – бул мурдагы УКМК башчысы Кеңешбек Дүйшөбаев экен. Мурда оппозициянын ар кандай иш-аракеттерин Равшан Жээнбеков, Азимбек Бекназаров өңдүүлөр уюштуруп, К. Дүйшөбаев сыяктууларды «келбейсиңерби?» деп катарларына кошо албай эле убара болуп жүрүшчү. Бу саам Кеңешбек мырза өзү демилге көтөрүп, өзү буту-бутуна тийбей чуркап жүргөнүнөн улам оппозиция жээгиндегилер да күлүп отурушат дейт: «Чурка, чурка, булганган көчүгүң кургаганча чурка» деп. Мындан улам «Дүйшөбаев эмнеден чочулап, эмнеден кооптонуп жатты болду экен?» деген суроо жаралат. Кыязы, апрель революциясынан кийин «алтын балык» кармап алгансып бат эле байып чыкканы ачыкталып калганынан тынч ала албай жатабы? Эске сала кетсек, буга чейин маалымат булактарынын бирине анын акыркы 6 жылдын ичинде кандай мүлктөргө ээ болгону тизмектелип жарыяланган. Аны окуган мекендештерибиз: «Булар революциянын арты менен укмуштай байып алышкан тура, кайран гана кырчындай кезинде кыйылган жигиттер…» деп муштумдарын түйүп отурушканы белгилүү. Мындан сырткары айрым маалыматтарга караганда, сепаратист Кадыржан Батыровдун 2010-жылдын июнь коогалаңынан кийин мамлекет чек арасынан мыйзамсыз чыгып кетишине К. Дүйшөбаевдин да салымы бар деген имиштер желдей жортуп жүрөт. Балким мына ушул кыңыр ишинин ачыкка чыгып калышынан коркуп «курултай өткөрөт элем» деп буту күйгөн тооктой чуркап жүрөбү?

Булак: Фабула 

Жогорку Кеңештеги “Өнүгүү-Прогресс” фракциясынан депутаты Гүлшат Асылбаева  29-сентябрда комитет жыйынында Кыргызстанда 9 миң сомдон аз айлык алгандар бар экенине айран-таң калган. Мындай асмандан түшкөндөй болгон билдирүүсү  коомчулукта кызуу талкуу жараткан. Мындай айлык-маяна тууралуу сөзү үчүн депутат кечирим сурады. Ал өзүнүн “Facebook” баракчасында: “Мен чындап эле бизнес чөйрөсүндө мындай маяна жок экенин айтып, коммерциялык мекемелер өздөрүнүн айлыктарын көрсөтүшпөйт деп билдиргем. Эгерде алар айлыктарын ачык көрсөтсө ишкерлердин да укугу корголуп, бюджетке көбүрөөк киреше түшмөк” – деп жазат.  Асылбаева анын апасы өмүр бою дарыгер болуп иштегенин белгилеп, алардын маянасы менен жакшы тааныш экенин кошумчалады.

Булак: Фабула 

Борбордун көчөлөрүн бойлой бассаңыз, ар кандай граффитилер көзгө учурайт. Шаарды түркүн-түстөргө бөлөп, күнүмдүк тиричиликтен алаксыткансып, тургундарга жаркын маанай тартуулайт. Искусствонун бул түрүн жаштар тарабынан түзүлгөн BACICOLORS арт-группасы жандандырып, ишке ашырып келет. Группа буга чейин “Бишкек, мен сени сүйөм” аттуу долбоорду ишке ашырганга жетишкен. Топтун өкүлү Виктор Цой бизге граффитин негизги максаттары тууралуу маек куруп берди.

—BACICOLORS арт-группасын түзүү идеясы кимге таандык?

1999-жылы эки-үч энтузиаст тарабынан чыккан идея. Бул убакта өлкөгө хип-хоп жаңыдан кире баштаган эле. Өздөрүнүн үнүн аудиокассетага жаздырып, брейк-данс боюнча алгачкы командалар түзүлүп,  ар кайсы аймактарда граффити тартыла баштаган убак. Ушул учурда дүйнөнү түркүн-түстөр менен кооздогонду каалаган жаштардын потенциалын бириктирүү идеясы жаралган. Бирок идеянын ишке ашуусуна он жылдай убакыт кетти. 2009-жылы арт-группа түзүлүп, азыркыга чейин иштеп келет. Группанын максаты таланттуу, жаш, көчө сүрөтчүлөрүнө өнүгүүгө мүмкүнчүлүк түзүп берүү. Биздин эшик ар бириңиздерге ачык. Максаттарыбызга жетүү үчүн граффити фестивалдарды өткөрүп, Борбор Азия региону боюнча журнал чыгарып турабыз. Ошондой эле эл аралык арт-группалар менен байланышты бекемдеп жатабыз.

Бир багытты көздөгөн арт-группа кандайча чогулду? 

Группанын негизги сүрөтчүлөрү – тажрыйбасы мол балдар. Топко шаарда өздөрүнүн чыгармачылыгын өркүндөтүүнү каалаган жаңы жүздөрдү кабыл алабыз. Бизде эң башкысы — сүрөтчү бир гана өзүнүн темасына көңүл бурдуруп эле токтоп калбастан, бул ишти токтоосуз, ырааттуу алып кетиши. Бул үчүн биз бардык шарттарды түзүп беребиз. Сүрөт тартуу үчүн уруксат берилген жерлерди таап беребиз. Керектүү материалдар менен камсыз кылабыз. Ошондой эле алардын критикалык ой жүгүртүүсүн өстүрүү үчүн сүрөтчүлөр менен комплекстүү иштейбиз. Группада тарткан балдардын ар биринин тартуу стили бар. Күткөн жыйынтыктарды алуу оңойго турган жок. Ал үчүн жылдар кетти.

Негизги максатыңар эмне? Калың журтка эмнени жеткирүүнү максат кылдыңар?

Биздин башкы эки максатыбыз – граффити аркылуу жаштардын потенциалын жана шаардын коомдук мейкиндигинөнүктүрүү. Башкача айтканда, биз жаштардын чыгармачылык аркылуу убакытты пайдалуу өткөрүшүн каалайбыз жана шаарыбыз бозоруп, көрксүз болушуна каршыбыз. Шаарыбыз жаңы форматка муктаж. Заманбап, жаштарга түшүнүктүү болушу керек. Өзүбүздүн чыгармачылыгыбыз аркылуу тургундар жөнөкөй бир нерселер тууралуу ойлонушуна өбөлгө түзөбүз. Сүрөттөрүбүз менен элдин көңүлүн телевизор же чөнтөк телефондон башка бир маанилүү нерселерге бургубуз келет.

Кандай долбоорлорду ишке ашырууга жетиштиңер?

“Бишкек, мен сени сүйөм” арт-долбоорубуз Сорос фонду, Шаарды өнүктүрүү агенттиги, Кыргызстандын ДААД бүтүрүүчүлөр ассоциациясы жана Бишкек мэриясы тарабынан жактырылып, колдоого алынып ишке ашты. Долбоордун максаты – жаш граффити сүрөтчүлөрүнө шаар ичин кооздоого мүмкүнчүлүк берүү. Сүрөттөрдүн тематикасы тургундарга шаардын алдындагы жоопкерчиликте экенибизди түшүнүүгө жардам берүү. Мисалы, азыр кошуналар бири-бирин таанышпайт, салам беришпейт. Көчөдө таштанды ыргытып, гүлдөрдү жулгандар азайган жок. Ушунун баары “Бишкек, мен сени сүйөм” арт-долбоорун ишке ашырууга түрткү берди. Бул долбоордун алкагында төрт фасад жасалгаланды.

Келечекте Бишкектин кайсы жерин “кооздойлу” деп турасыңар?

Арт-группанын планы аталган долбоорду улантуу, анын географиясын кеңейтүү. Сүрөттөрдү тартуу үчүн бизге жайлар жетиштүү. Бирок долбоордун уланып кетиши финансылык колдоодон да көз каранды. Граффити жаштардын жөн гана кызыгуусу болбостон заманбап шаардын ажыратылгыс бөлүгү болуп калды. Бир гана шаарды кооздоп тим болбостон, өлкөбүздүн келечеги болгон жаштар үчүн жакшы мүмкүнчүлүк түзгөн болобуз.

Биринчи сүрөт Токтогул менен Шопоков көчөлөрүнүн кесилишинде №5 мектептин фасатында тартылган. Шаардагы таштанды көйгөйүнө арналган.

Экинчи сүрөт Москва менен Панфилов көчөлөрүнүн кесилишинде М.Күрөңкеев атындагы музыкалык окуу жайынын имаратында тартылган. Шаарды жашылдандыруу жана экология темасына арналган.

Үчүнчү сүрөт 6-кичирайондо тартылып, кошуналар арасындагы ынтымакты үндөгөн чыгарма болду.

Элвира АКИМОВА

Булак: Де-Факто

Мелис Арып-бектин “Унаис” аттуу китебин учурда айрым жазуучулар кызуу талкууга алып, туура эмес жазылганын айтып жатышат. Анда Унаис деген Анарбек Усупбаевдин баласы экени, анын көзү өтүп кеткени, эгер ал тирүү болгондо мыкты жазуучу болмоктугу  айтылганын китепти окугандар айтышууда. Анда баласы тууралуу эле жазылбастан, жазуучу Чыңгыз Айтматовду  жаманатты кылганын да айтышууда. Бул боюнча айрым жазуучулар редакциябызга  келип бизге буларды айтып беришти…

Темирбек Жолдубаев, жазуучу:

-Мелис Арып-бек дегенди буга чейин мен билчү деле эмесмин. Чыгармаларын деле окубаптырмын. “Унаис” деген китеп чыгарып, Чыңгыз Айтматовду жамандаптыр дегенди уксам, окусам, чын эле ойду-тоону дөөрүптүр. Эми Чыңгыз Айтматов ким дагы, аны жазган Мелис Арыпбек деген ким. Кичине жазаардан мурун ойлонуш керек да. Жазат десе эле жаза бербей. Мен өзүм Чыңгыз Айтматовду жактап, коргоп чыккандай анын жакыны деле эмесмин. Чүйдүн Белеводский айылынан болом. Укканыма караганда Мелис Арыпбекке китепти Анарбек Усупбаев деген теңирчи жаздырыптыр. Унаис деген Анарбек Усупбаевдин канынан жаралган баласы экен. Ал баланын көзү өтүп кеткен экен. Эгер көзү тирүү болгондо анысы Чыңгыз Айтматовдон ашкан жазуучу болмок экен. Болсо болмоктур, эми өлгөн баланы жамандаган болбойт. Бирок таң калам да, жазса Унаис жөнүндө эле жазышпайбы, эмнеге Чыңгыз Айтматовго асылышат. Бул боюнча тиешелүү чара көрбөсө, акын-жазуучулар чогулуп оюбузду билдирбесек болбойт. Чыңгызды биз коргобогондо ким коргойт. Кыргыз эли мактанаар эмнебиз бар. Манасыбыз бар, Чыңгызыбыз бар, андан башка небиз бар? Манасты да жайсаңчы кылып бурмалоого аракет жасагандар болду. Эми ал бүтүп Чыңгызга кезек келген экен да. Токтотуш керек мындайды. Буга биз тикебизден-тик туруп, аягына чейин теңирчи Анарбек Усупбаевдер менен салгылашууга даярбыз.

Мукан Асаналиев, акын, котормочу, Жазуучулар союзунун мүчөсү:

-Бүбү Мариям Муса кызы “Айкөл Манасты” жайсаңчы кылып бурмалагандан баштап мындай аракеттер күч алды. Булардын артында чоң держава турабы деп ойлойм. Ошол жактан олчойгон акча алып, анан кыргызга каршы иш алып барып  жатышат. Мен мисалы бир топ жыл АКШда, дагы башка өлкөлөрдө жашап келгем. Англис тилинен кыргызчага которуп, бир топ жылдан бери иш алып барам. Бир топ чыгармаларды  котордум. Бүбү Мариям Муса кызы убагында чыгарып жаткан жайсаңчы Айкөл Манас китебин которуп бер деп мага кайрылган. Которуп берсем, долларлап акча төлөп берээрин айткан. Макул деп биринчи бетин которуп баштаганда эле иренжип которбой койгон элем. Андан кийин кимге котортту билбейм. Ал мен билгенден чет өлкөдөн каржыланып  жазылып, которулуп жатабы деп ойлойм. Болбосо эмнеге чоң акча берип котортуп жатышат. Бул Анарбек Усупбаев менен Мелис Арыпбектин ойлоп тапкан “Унаис” чыгармасы деле ошол сыяктуу, батыш жыттанып турган тескери чыгарма. Буга чара көрүлбөсө болбойт.

Жумабек Токтогазиев, жазуучу:

-Ушунчасында буга чара көрүлбөсө болбойт. Чыңгызды келекелегендей Анарбек Усупбаев, Мелис Арыпбек дегендер ким? Алардын кандай акысы бар. Бүтүндөй кыргыз эли, дүйнө эли урматтаган Айтматовдун арбагына шек келтирип оюна келгенди оттоп, ойду-тоону жазгандай. Мен теңелбей эле коеюн, жазбай, унчукпай эле коеюн дегем. Мага акын жазуучулар айтышты, жазбай эле кой, теңелбей эле кой, сен теңелип жазган сайын Анарбек Усупбаевдердин аты чыгып, рейтинги көтөрүлөт дешип. Бирок мен кантип жооп айтпай тура алам. Кантип реакция кылбай коебуз. Бүгүн булар Чыңгызды жамандаса, эртең Алыкул Осмоновду келесоо кылып жазышса кантебиз? Биз Чыңгыз Айтматов тирүү болсо минтип чыркырап чыкпайт элек. Көзү тирүү болгондо Анарбек Усупбаев, Мелис Арыпбек минтип жазбайт эле. Көзү жоктугунан пайдаланып, ушинтип арбагына шек келтирип жатышат. Сотко бериш керек, бир миллион сом доого жыгыш керек, былжырыган, дөөрүгөн китеби үчүн бир миллион сом төлөшү керек деп айрым гезиттерге айрым жазуучулар жазып жатышат. Туура жазып жатышат. Анарбек Усупбаевди, Мелис Арыпбек экөөнү тең сотко бериш керек. Биз жөн койбойбуз, сотко беребиз. Тиешелүү жерлерге арызданып, экөөнүн тең акесин таанытабыз. Жетишти булардыкы.

Гүлжигит Сооронкулов, котормочу:

-Бул маселеге тиешелүү чара көрүлүшү керек. Ар ким эле каалагандай кылып жамандап жазып чыгара берсе кантип болсун. Манасты, Чыңгызды бурмалаганга аракет кылган немелер муну менен эле токтоп калбайт. Эртең дагы бир башка жазуучуну же дагы бир баалуулугубузду бурмалап чыкпайт деп ким кепил боло  алат? Жазуучулар  чогулуп бул боюнча ой пикирлерин билдирүүсү зарыл.

Мирлан Алымбаев

Булак: Фабула 

Кыргыз Республикасынын Конституциясы 2010-жылдын 27-июнунда бүткүл элдик добуш берүүдө  кабыл алынгандыгын жалпы журт жакшы билет. Азыркы кыргыз парламентинде, саясий айдыңда болуп жаткан чырдын баары ошол 2010-жылы кабыл алынган Конституцияга барып такалып жатат.

Убактылуу өкмөттүн мүчөлөрү Кыргыз Республикасынын Конституциясын 2020-жылга чейин өзгөртүүгө болбойт деген мыйзамды жан алакетке түшүп коргоп жатышат. Алар Конституцияны эмне үчүн өзгөртпөш керек деген аргументти айта алышкан жок. Жөн гана Конституцияга тийбеш керек деген ойлоруна бекем туруп алышкан.

А чындыгында Конституция өзгөргөн жок, жөн гана кээ бир Кыргыз Республикасынын коопсуздугуна шек келтирген, юридикалык жактан так эмес беренелерге гана редакциялык кошумчалар киргизилип жаткандыгын коомчулук түшүнүп калды. Дүйнөдө жана ааламда өзгөрбөй турган эч нерсе жок. Бул диалектиканын мыйзамы.

Кыргызстандын мамилеси айрым эл аралык уюмдар менен акыркы убактарда курчуп баратат. Буга  мисал Варшавада болгон ОБСЕнин жыйынында сепаратист Кадыржан Батыровго кыргыз делегациясынын каршылыгына карабай үч жолу сөз берип жатышат. Бул кыргыз элин, кыргыз мамлекетин сыйлабагандык. “Сыйга сый, сыр аякка бал” дейт элибизде. Эгер бизди сыйлабаса эмне үчүн  аларга жагынабыз.

2010-жылдагы кабыл алынган “Кыргыз Республикасынын Конституциясына” өзгөртүүлөрдү киргизүүгө каршы болуп жаткандардын көпчүлүгү эл аралык уюмдардан каржыланып жаткан Кыргызстандагы мамлекеттик эмес уюмдар, орусчасын айтканда НПОлор экендиги айдан ачык көрүнүп калды. Алар Кадыржан Батыровдун жанына отуруп алышып, анын оозу менен биздин Конституциябызга сын айтырып жатышат. Демек эл аралык уюмдар биздин ички саясатка кийлигишип, Конституцияны өзгөртүүгө каршы. Албетте каршы болот да, Кыргыз Республикасы  аларды ички иштерибизге кийлигишүү укугунан  ажырап жатса.

Кыргыз Республикасынын Президентинин аппаратынын тапшырмасы менен бир топ тилчи-окумуштуулар Кыргыз Республикасынын Конституциясынын мамлекеттик тилдеги текстин  карап оңдоп чыктык. Конституциянын текстин карап жатканда котормонун так, даана которулбагандыгын көрүп төбө чачыбыз тик турду. Ушундай Конституциянын тексти менен 6 жыл жүргөнүбүзгө таң калдык.

Көрсө “Кыргыз Республикасынын Конституциясынын” мамлекеттик тилдеги тексти теңирден тескери которулуп, ар бир сүйлөмүндө грамматикалык жана стилистикалык ката көп экен. Мындай котормочуларды жоопко тартыш керек. Өзүн сыйлабаса да, элди сыйлоо абзел го. Эми конкреттүү мисалдарга өтөлү, Конституциядагы 2-берененин 4-пунктун алып  көрөлү: “Жогорку Кеңештин депутаттарын, президентти, жергиликтүү өз алдынча башкаруунун өкүлчүлүктүү органдарынан депутаттарын шайлоо жашыруун жалпы добуш берүү менен тең жана тикелей шайлоо укугунун негизинде өткөрүлөт” – деген сүйлөм стилдик жактан туура эмес түзүлгөн. Кыргызчасы төмөнкүдөй которулууга тийиш болчу: “Президентти, Жогорку Кеңештин депутаттарын, жергиликтүү өз алдынча башкаруунун өкүлчүлүк органдарынын депутаттарын шайлоо жалпы, тең жана түз шайлоо укугунун негизинде жашыруун добуш берүү менен өткөрүлөт”. Мындай стилдик каталар Конституцияда өтө эле арбын жолугат.

Конституцияда ыгы жок кайталоолорго жол берилген: 20-берененин 4-пунктунун 2-3-4-пунктчалары 22-берененин 4-пунктунун, 23-берененин 2-пунктунда кайрадан кайталанат. Конституцияда бир маселени улам кайталай  берүүнүн зарылдыгы барбы?

Конституциянын “Адамдын жана жарандардын укуктары менен эркиндиктери” деген экинчи бөлүмүнүн 20-беренесинин 4-пунктун окуган адамдын көздөрү алайып, келмеси оозунан түшөт. Анда мындай деп жазылган: “Төмөнкүдөй тыюу салуулар боюнча ушул Конституцияда белгиленген кепилдиктерге эч кандай чектөө коюлууга тийиш эмес: 1) өлүм жазасын, кыйноону дагы башка адамгерчиликсиз, мыкаачылык мамилени же болбосо жазалоонун  кадыр-баркты басмырлаган түрлөрүн колдонууга карата салынган  тыюларга чектөө”. Бул тексти окуган адам Кыргызстанда өлүм жазасына, мыкаачылыкка, зомбулукка, абийирсиздикке, зордукка жана башка терс көрүнүштөргө “чектөө коюууга тийиш эмес” турбайбы деген ойдо калат. Конституциянын ушул беренесинин текстин окуп көрүңүз, урматтуу окурман, төбө чачыңыз тик турат. Биз ушундай Конституция менен жашап келе жатабыз.

Ушул эле 20-берененин 3-пунктун окуп көрүңүз: “Конституцияда каралгандан  башка максаттарда жана андан ашкан даражада  укуктарга жана эркиндиктерге мыйзам менен  чектөө коюлушу мүмкүн эмес”. Сүйлөмдөгү “даражада” деген сөзгө “гы” мүчөсү жалганбай калгандыгынын натыйжасында сүйлөм толук  түшүнүксүз болуп  калган. Тил тактыкты талап кылган кубулуш. Тилде бир эле үтүрдөн  сүйлөмдүн функционалдык мааниси өзгөрүп кетет. Орус тилиндеги  “Казнить, нельзя помиловать” дегендей эле кеп. Эгер үтүрдү “нельзядан” кийин койсок, адам тирүү калат.

Ошондуктан расмий документтердин тилине, өзгөчө Баш мыйзамдын тилине олуттуу мамиле кылбасак болбойт. Баш мыйзамдын тили башка расмий документтердин үлгүсү болууга тийиш. Баш мыйзамда айкындооч мүчөлөр башына келип, ээ ортосуна келген сүйлөмдөр кездешет.

Кыргыз тилинин эрежеси боюнча сүйлөмдүн ээси башына, баяндоочу сүйлөмдүн аягына келет. Бул эрежени сактабаса расмий стиль бузулат. Расмий стил бул көркөм чыгарма эмес. Ал так, түшүнүктүү, адабий тилдин  нормасы менен жазылууга тийиш.

Конституцияда лексикалык жактан башаламандыктар арбын: Жогорку Кеңештин жыйындары “жыйналыштары” болуп калган. Жыйналыш менен жыйындын айырмасы чоң го. Бардык жерде “мыйзамда каралган” деп берилген. Мыйзамда каралбайт, мыйзамда белгиленет.

Эми Кыргыз Республикасынын  Президенти А.Ш.Атамбаев айтып жаткан “бомбаларга” токтоло кетели.

Конституциянын 6-беренесинин 3-пунктунун экинчи абзацын караңыз: “Адам укуктары боюнча эл аралык келишимдердин чечимдери  түздөн-түз колдонулат жана башка эл аралык келишимдин чечимдерине  караганда артыкчылыкка ээ”. Демек бул жердеги логикага таянсак, ОБСЕ адам укугу бузулуп жатат деп  чагымчы Кадыржан Батыровго оң чечим чыгарып койсо, алардыкы туура, калган жарандардын  укуктары тебелендиде калат экен да. Калыстык кайда?

Конституциянын 41-беренесинин 2-пунктун алалы: “Ар ким бузулган укуктары менен эркиндиктерин коргоо үчүн эл аралык келишимдерге ылайык адам укуктары боюнча эл аралык органдарга кайрылууга укуктуу. Көрсөтүлгөн органдар тарабынан адамдын укуктары  менен эркиндиги бузулгандыгы таанылган учурда Кыргыз Республикасы аларды калыбына келтирүү жана же зыяндын ордун толтуруу чараларын көрөт”. Демек Кыргызстандын жараны болгон бир сепаратист же кылмышкер чет өлкөгө качып барып, кылмышкер катары Кыргыз Республикасында соттолуп жатса деле,  “менин адам укугум бузулуп жатат деп” арызданса, алар чечим кабыл алып Кыргызстандагы укуктук-ченемдик  актыларды жокко чыгара алат экен. Анда биздин саясий эгемендүүлүгүбүз кайсы.

Конституциянын жаңы редакциясында булардын баары алынып салынганы туура болгон.

Эми Конституциянын 33-беренесин окуп көрүңүз: 19-бет.1) Ар ким маалыматты эркин изилдөө, алуу,сактоо, пайдалануу жана оозеки, жазуу жүзүндө  же башка ыкма менен жайылтуу укугуна ээ. 2) Ар ким мамлекеттик бийлик органдарындагы, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарындагы, мекемелелердеги же уюмдардагы өзү жөнүндөгү маалыматтар менен таанышууга укуктуу. 3) Ар ким мамлекеттик бийлик  органдарынын, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын жана алардын кызмат адамдарынын, мамлекеттик бийлик органдары жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары катышкан юридикалык жактардын, ошондой эле републикалык жана жергиликтүү бюджеттерден каржыланган уюмдардын иштери тууралуу маалыматтарды алууга укуктуу”.

Демек бул берене боюнча Кыргызстандын  жарандары эле эмес, чет элдик жарандар дагы, атүгүл чет элдик шпиондор дагы маалымат алууга укуктуу экен.  Алар келип биздин мамлекеттик органдардан маалымат сураса, кыңк этпестен баш ийип берүүгө милдеттүү экенбиз. Анда биздин коопсуздугубуз  кайда  калат? Бул жерде “Ар ким” эмес, “Кыргыз Республикасынын жарандары” деп ачык-айкын жазылууга тийиш болчу. Ошондо гана так,  айкын болот.

Жогоруда  келтирилген кемчиликтердин негизинде эле биздин Конституция  жаңыланып, редакцияланып, кайра кабыл алынууга тийиш.

Бир беренеси экинчи берене менен карама-каршы келген Конституция менен кантип жашайбыз?

Курманбек Токтоналиев, Конституцияны которуу боюнча лингвистикалык экспертизанын мүчөсү, филология илимдеринин доктору, профессор

Азыркы жаңы чыгып жаткан тасмалардын арасынан Рахат Божокоеванын ажарлуу жүзүн көрүп калабыз. Рахатка жакында дагы бир жаңы роль тийип, аны ийине жеткире аткарууга аракеттенип жаткан учуру.  Ал тартылып жаткан тарыхый тасма-“Саякбай”. Биз Саякбай манасчынын жубайынын жаш кезиндегисин ойноп жаткан Рахат менен азыноолак маектештик. 

Рахат, кино дүйнөсүнө кантип келип калдыңыз?

Мен тартылган алгачкы тасма –“Сүйөм дечи”. Ал убакта он сегиз жашта болчумун. Кино чөйрөсүнө мени эч ким жетелеп келген эмес, кастинг аркылуу өткөм. Аталган тасма чыккандан кийин мага режиссерлор тарабынан сунуштар түшө баштады. Тасма талаасында алгачкы тушоом “Сүйөм дечиде” кесилип, бул тасма мага акжолтой болуп берди.

Бул багытта билим алдыңыз беле?

Актердук кесипке окуган эмесмин.Театралдык курстарга деле барган жокмун.  Бул жараткандын мага берген шык-жөндөмү болсо керек.

Анда кайсы кесиптин ээсисиз?

Ж.Баласагын атындагы Улуттук университеттин экономика факультетин аяктагам. Учурда ушул эле окуу жайга магистратурага тапшырып, билимимди өркүндөтөйүн деп турам.

Ошондо  келечекте өзүңүздү актриса катары көрөсүзбү же экономистпи?

“Актердук чеберчилик, театр, алып баруучулук — бул менин хоббим” деп башынан эле айтып келем.  Анткени жан дүйнөмө жаккан тармак. Бирок өмүр бою актриса, алып баруучу болуп иштейм деп айта албайм. Аял киши үчүн башкысы —  жубай, эне болуу эмеспи. Азыр турмушка чыга элек болгондуктан, колум бош, анан каалоом күч болгондуктан тасмаларга тартылып келем. Мага финансы тармагы жагат. Азыр айрым банктардан чакыруулар келип жатат. Магистратураны бүткөндөн кийин иштеп көрөм. Бул кесип чындыгында эле меникиби же жокпу, ошондо билинет.

Тасмадагы образдарыңыз бири-бирине окшоштой сезилет?..

Менимче андай эмес. Мисалы, “Сүйөм дечи” тасмасында шуулдаган кыздын образын берсем, “Кекеч” тасмасында созулган, сүйлөбөгөн бийкечти аткаргам. Мында ролдордун айырмасы бар десем болот. Эгерде мага терс каармандын ролун беришсе, ал образ акыйкаттыкка жетүүнү көздөгөн болсо, ага да тартылмакмын. Мага башкысы тасманын сценарийи менен иштешкен команда жагышы керек.

“Саякбай”  тасмасында Саякбайдын жубайынын жаш кезин ойнодуңуз. Тарыхый тасмага тартылуу сиз үчүн кыйын болгон жокпу?

Аткарган ролум өзүмө жакты. Тарыхый тасмада тартылуу мен үчүн жаңылык болду. Кыйынчылыгы — ат чабуу болду. Ага тартылуу үчүн ат чапканды үйрөндүм. Ал эми тасма тааласындагы аура  ойдогудай болду.

Чыгармачылык адамдарга бут тосуулар көп болот эмеспи. Өзүңүзгө карата ушундай көрүнүш байкадыңызбы?

Бардык адамдар менен жакшы мамиледе болууга аракеттенем. Бардыгы менен саламым түз. Андай көрүнүштөр мен жок жерде болсо болгондур, бирок бетиме эч ким айткан эмес.

Алып баруучулук кесипти да аркалап келесиз. Бул тармакта кандай жаңылыктарыңыз бар?

Өзүңүздөр билгендей, НТСте алгач “Таңкы Шоолада”, кийин “Утро Live” берүүсүндө алып баруучу болуп иштедим. Учурда эмгек өргүүдөмүн. Алдыда  автордук программамды алып чыксамбы деген пландар бар. Бирок бул нерсеге биринчиден убакыт, экинчиден илхам керек болуп жатат.

Эл сизге кандай мүнөздөмө берет?

Мени тың кыз деп ойлошот. Абдан шуулдаган, шайдоот деп айтышат. Бирок убакыт өткөн сайын токтолуп, созулуп калдым окшойт.

Кандай мүнөздөгү эркектер жагат?

Акылдуу, күчтүү, сөзүнө турган, ата-энесин урматтаган, өзүн дагы башкаларды да сыйлай билген мырзалар жагат.

Жакынкы арада турмушка чыгуу планыңызда жокпу?

Негизи кыз кишиге турмушту пландаган оор эле болуш керек. Анткени кыз киши өзүнүн адамын жолуктурганда гана үй-бүлө курууга даяр болот. Кудайдын буюрганын көрөбүз.

Демек азырынча өзүңүздүн адамыңызды жолуктура элексиз?

Сүйлөшкөн жигитим бар. Болгону ар бир нерсенин өз убактысы болот эмеспи… Жигитим чыгармачылыгымды колдоп келет.

Сулуулугуңузга кантип кам көрөсүз?

Сьемка учурунда грим, боекторду колдоно берип, бет чарчай баштайт. Ошондуктан жарым жылда бир косметологго барып турам. Өтө деле кымбат бет майларды колдонбойм. Кадимки убактарда боенбой жүргөнгө аракет кылам. Боенгон күнү уктар алдында сөзсүз бетимди тазалап, жууйм. Бош күндөрү апам экөөбүз бирге бетибизге скраб, маскаларды жаап турабыз.

Кийим-кечекти кайдан сатып аласыз?

Моданын артынан кубалабайм. Шаарда дүкөндөрдү кыдырып, жактырган кийимдеримди сатып алам. Мектепте окуп жүргөндө “шопоголик” болчумун, бат-баттан кийим ала берчүмүн. Азыр сапатына качырып калдым. Кымбат алып, көп убакыт кийем.

Элвира Акимова

Булак: Де-Факто

Аялзаты бу жашоого бактылуу болуш үчүн жаралган. Ата-энесинин көз мончоктой асыраган эркеси, кийин сүйүктүү жар, бактылуу эне болууга тийиш. Бирок… Татаал тагдыр, тузу оор турмуш ушул назик жанды өзгөчө сынап туруп алат кээде. Ар кандай сыноолорго кабылып, ал тоскоолдуктарды майышпай көтөрө билген эрктүү, күчтүү аялдар бар. “Сезим” кризистик борбору андай каармандардын башкаларга үлгү болорлук сапатын баалап, ыраазычылык иретинде “ЭРКТҮҮ АЙЫМ”  сыйлыгын быйыл биринчи жолу он аялга ыйгарды.

Эмчектеги баласына карабай кул кылышкан  

Бакыт  34 жашта. Ал эмчектеги баласы менен мындан сегиз жыл мурун Оштон Казакстанга иш издеп барып, кулчулукка туш болгон. Бакыттын көрбөгөн кордугу калган жок. Ал барганда эле алып барган тааныштары болгон документин  алып коюп, бардык  кара жумуштарга иштетип, айлык акысын бербей кулга айландырып алышкан. Кышы-жайы казактын ээн  талаадагы шарты жок сарайларында жашап, качып кетүүгө  аракет кылган менен майнап чыгарына көзү жетпей, жардам берген адамдары жок, башына түшкөн оор тагдырды  көтөрүүгө аргасыз болгон. Ушундай күндөрүнүн биринде ага боору ооруган казак киши жардам берип, Кыргызстандын ӨКМ  кызматынын ишеним телефонуна бир гана телефон чалуу менен жардам сурап кайрылган. Андан соң консулдук кызмат аркылуу табылып, баласы дагы алынып, мекенине кайтып келген. Бирок кордук көрүп, кулчулуктун кесепети анын жашоосуна так түшүрүп, дароо коомго аралашып кетүү мүмкүн болгон эмес. Дал ушул маалда “Сезим” кризистик борбору Бакытка бардык тарабынан жардам берип, анын психологиялык басмырлоосун, ишенимсиздигин жоюп, коомго аралашууга салымын кошконун ыйлаган Бакыт сыйлык алууда сөз айта албай, жаш балача эреркеп ыйлады. Анткени ал башынан өткөргөн чоң сыноолорунан кийин гана бүгүнкүдөй  ийгиликке жетишип олтурат. Учурда Бакыт Бишкекте чакан ишкана ачып, азыр башка жабыркаган аялдарга жардам берип келет.

Айна бүгүн башкы ашпозчу

32 жаштагы  Айна дагы 9 жыл жашап, үй-бүлөсүн сактап калууга аракетин жасаган. Бирок аракеч күйөөсү аны дайыма ур-токмокко алып, эки баласын кошо сабап, бир нече жолу туугандарыкына баш калкалап барып турган. Бирок акырында алардын ыр-чырынан тажаган туугандары дагы Айнага жардам бере албайбыз деп калышкан. Ошондой күндөрдүн биринде аракка тоюп келген күйөөсү кезектеги зомбулугун көрсөткөндө эки баласын канатына калкалап, кандай турса ошондой качып чыгып кетишкен. Бул анын чыдамынын акыркы чеги эле. Ошондон баштап Айна ачка болсок дагы атасыз жана кордуксуз жашайлы деп чечкен. Антпесе же ал өлүп, же мен  өлүп тынмакмын дейт. Ошол күндөрү Айна “Сезим” кризистик борборуна кайрылып, анда иштеген кызматкерлердин камкордугу менен  терең  депрессиядан чыккан. Учурда ал ашпозчунун окуусун бүтүп, кафеде башкы ашпозчу  болуп иштеп, балдарын Гмайнер атындагы балдар мектебинде окутуп, өз алдынча батирге чыгып тынч жашап келет.

Өз үйүнөн түн жамынып качкан Кыял

Кыял  48 жашта. Ал кызыл камчы күйөөсү менен 17 жыл чогуу жашап, үч кызды тарбиялап жүргөн. Бирок акыры чыдамы кетип, жашоодон тажаган. Анткени үй түйшүгүнүн баарын өз мойнуна алып, балдарын жалгыз баккан. Күйөөсү жумуш жок деп аракет кылбай, арак ичкенин күчөтүп, абалды ого бетер курчуткан. Бир окуя болбогондо мүмкүн Кыял деле ур-токмокко чыдап жашамак. Бир күнү адатынча мас келген жолдошу ур-токмокко алганы аз келгенсип, арачага түшкөн улуу кызын дагы көк ала кылып сабап салган. Ошондо чыдамынын чеги жеткенин билип, жыйнаган үй-тирилигин калтырып, балдары менен өз башын аман алып чыгып кетүү үчүн үйдөн түн жамынып качып чыккан. Ошентип “Сезим” кризистик борборуна келип, психологиялык жардамды алган. Кичүү кызын мектепке киргизип, өзү дагы иштеп, азыр жашоонун жаңы баскычын баштап, келечектеги максаттарды ишке ашырууга багыт алган.

Элүү жашында көчөдө калган

Нурия элүү жаштан өткөн аял. Бул учурда жашоо өз нугуна тушүп калчу мезгил эмеспи. Жаш кезинен иштеп, маңдай тер менен тапкан үйү бар болчу. 34 жашында турмушка чыгып уулдуу болот, үй-бүлөлүк бактымды эми таптым деп ойлогон. Тилекке каршы, күйөөсү ичип-жегенден башканы билбеген, кекиртегин тыя албаган аракеч, зөөкүр болуп чыга келген. Үч жылдан соң чыдабай ажырашып кеткен. Бирок кайгы жалгыз келбей, чоочун эле адамдар ал жашаган үйгө ээбиз деп аны жаш баласы менен талаага кууп чыккан. Батирлеп күн кечирип жатканда кожоюну ага кол көтөрүп, көк ала кылып сабаган. Уулу экөөнүн бир кезде баш калкалоого жери, ичерге ашы жок калган күндөрүн эстеп, учурдагы ийгиликтерине тообо кылышат. Психологдордун жардамы менен коомго кошулуп, мурдагы тигүүчүлүк кесибин өркүндөтүп, “Сезимден” алган чакан насыясына азыр ишкана ачып алган. Уулу жогорку окуу жайына өтүп, “Курманжан датка” фильмине тартылууга дагы жетишкен.

Гүлмира Үмөталиева, «Сезим» кризистик борбору

Булак: Де-Факто 

“Кызы” же “уулуна салыштырмалуу “ов”, “ова” мүчөлүү фамилия барктуурак угулат дешет. Ушул тескери түшүнүктөн уламбы, айтор, учурда жаңы төрөлгөн ымыркайлар “ов”, “ова” фамилиясын алышса, “кызы”, “уулу” болуп катталгандар фамилиясын өзгөрткүсү келишет

2000-жылдары аты-жөнүн “уулу” же “кызы” деп каттаткандар бир сыйра уу-дуу түшүшкөн. Анда “аты-жөнүңөрдү өзгөртпөсөңөр чет мамлекетке чыга албай, жадагалса, жогорку окуу жайга да өтө албай каласыңар” деген имиштер пайда болгон. Жарандарды каттоо кызматтары түнү менен иштеп, миңдеген адам фамилиясын “ов”, “овага” өткөрүүгө жетишип калышкан. Кийинчерээк бул көрүнүш басаңдаганы менен, фамилиясынын мүчөсүн өзгөрткөндөр бүгүнкү күнү да жок эмес. Ушундан улам “Аты-жөндү өзгөртүүнүн бүгүнкү күндө зарылчылыгы барбы?” деген суроого жооп издеп көрдүк.

“Атамдын атын унутта калтырбоо үчүн өзгөрттүм”

Таңсулуу айым 2006-жылы фамилиясын мугалимдеринин “кызы” же “уулу” болсоңор чет жакка чыга албай каласыңар дегенинен улам өзгөрткөнүн айтат:

– Мен анда 10-класста окучумун. Биздин айылда бул жылдары чындап эле баары фамилиясын “ов”, “ова” кылышкан. Мугалимдерибизге чейин окуу жайга өтүү кыйын болуп калат экен, Орусияга чыга албай каласыңар дегенинен апам экөөбүз 2 ай чуркап жүрүп “ова” болгом. Бардык документтериме чейин өзгөрткөнбүз. Бирок чоң атамдын фамилиясын албай, атамдыкына эле мүчө коштургам. Кийин ушул өзгөртүүнүн пайдасы да, зыяны дагы тийген жок.

Балдарынын фамилиясын өзгөртүү демилгесин негизинен ата-энелер көтөрүп чыгат. Учурунда аты-жөнүндө “уулу” же “кызынын” бар болушу эч кандай маселе жараткан эмес. Кийинчерээк заман талабына шайкеш келүү үчүн “ов” же “ова” болуу күч алды. Аты-жөндү кээ бирлери чоң атасын унутпоо үчүн өзгөртсө, айрымдары атасынын атына эле мүчө улап алышат. Мындан сырткары, Эркин мырза “ов”, “ова” мүчөлүү фамилия санжыраны бузат деген да пикирин айтты:

– Мен ал кезде муфтиятта иштечүмүн. Эл уул, кызынын ата-тегин “овко” которо баштаганда мен жөн эле дүрбөй бербей, атайын барып билейин дедим. Биринчиден, чет өлкөдө окуп жүргөн тааныштарыма байланышып ажыга кетип жаткан адамдар “уулу”, “кызы” болуп эле кетип жатышканын, эч кандай тоскоолдук жок экенин билдим. Анан “овко” которуш керек экен деп ар ким айта бергендиктен Октябрь районунун ЗАГС бөлүмүнө барып, бир эжеге жолуктум. Ага “Уулумдун фамилиясын котортоюн дедим эле. Мага “уулу дегендин дагы, “овтун” дагы кереги жок. Мисалы Акмат Ташмат деп эле котортоюн дедим” десем уруш башталып кетти. “Сен которсоң “ов” кыл, же “уулу” кыл, болбосо которбо” деди. Мен “Жусуп Мамай сыяктуу атын биринчи жазып, атасынын атын экинчи жазган адамдар деле болуп жатат го” десем, колундагы метиркени көрсөтүп, “Бизде орустардан калган салт боюнча фамилияны биринчи жазат, атты экинчи жазат, болбосо көйгөй болот” деди. Ошентип котортпой койдум. Азыр бирөө Индонезиядан, бирөө Түркиядан “уулу” деген фамилия менен эле жакшынакай окуп келди. Чынында, “ов” деп каттатууда санжыра бузулат. Сенин атың, анан атаңдын аты айтылышы керек. Ал эми “овто” болсо өз атаңдын атынан эч нерсе жок. Чоң атаңа болсо 50 адам катталып калат. Мындай көйгөй кыргызда бар.

Ата-баларыбыз калтырган ысымдарды сактап калалы

Кыргыз болгондон кийин өз улутубузду артта калтырбай “уулу”, “кызы” кылып эле каттатсак жакшы болмок дегендер жок эмес. Этнология жана тарых тармактары боюнча адис, тарых илимдеринин доктору, профессорТынчтыкбек Чоротегин агай совет доорунда мамлекеттер колдонгон эки тилдүү паспорт айтылуу көйгөйгө чечим боло аларын айтат:

– Мен совет учурундагы Азербайжандардын паспортун көрүп абдан ыраазы болгом. Ошол совет учурунда эле аларда паспорт эки тилде жазылган. Бир барагы орусча, экинчиси азербайжанча. Мисалы, орусчада Гейдар Алиев болсо, берки азербайжанчада Хейдар Ализаде деп өз тилдеринде жазылган. Бул тажрыйбаны өзүбүзгө дагы киргизсек жакшы болмок. Кээ бирлер Орусияга барабыз, ошол жакта иштейбиз деп эле “кызы”, “уулу” дегенди “ов”, “овага” алмаштырып жатышат. Бул маселени жогоркудай кылып чечсе эле жакшы болмок. Алсак, эне тилибизде жазылган сабында кадимкидей эле “баланча кызы, уулу” деп жазыла берсе. Кээ бирлер “Кыргызча жагында Өскөн уулу деп, латынчада Осконов болуп калса чаташуу болбойбу?” деп айтышы мүмкүн. Эч кандай чаташуу болбойт. Паспорт кандай вариантта ысымдарды жазса дагы, ылдый жагында жекече номуру бар, ал өзгөрбөйт. Ушул жол менен биз байыртадан бабалар калтырган ысымдарды кандай айтылса так ошондой жазып, сактап калганга мүмкүн. Буга кандайдыр бир патриоттук чакыруу гана эмес, механизм түзүш керек. Жанагы биометрикалык паспортторду ушундай кылса болот. Баарын мыйзам түрүндө чечиш керек. Мыйзамда кандайдыр бир мүчүлүштүктөр болсо ага депутаттар толуктоо киргизиши керек. Мыйзамдын өзүн телегейи тегиз жазып койсок жакшы болот. Мындай жазып коюптур, ушу боюнча калтырып коюш керек деген дагы болбойт. Мисалы, Осмон деген чоң атасы бар, бирок балага туулгандыгы тууралуу күбөлүк берип жатып Усманов деп жазып койду дейли. Ошол кайрадан Осмоновмун деп жазыш керек. Мунун астында чоң маселе жатат. Себеби ар кандай суроолор чыгышы мүмкүн. Булардын баарын мыйзамда көрсөтүп койсо болду. Мен бул маселе боюнча Сарпашев менен жолуктум. Кыргыздардын ата-тегинде, өз ысымында жазылган “ө, ң, ү” тамгалары таптакыр жоголуп жатат деп айттым. Анан ал биометрикалык маалыматтарды киргизүү менен жаңы паспорттор даярдалып жатканын, кыргыздын кирил жазмасы менен дагы, латын жазмасында дагы айтылуу тамгалар сөзсүз кирерине даярдыктар жүрүп жаткандыгын айтты. Биз дароо айтышыбыз керек, немистерде деле “ө, ү” бар. Алар “о, у” тамгаларынын үстүнө эки чекит коюшат. “Н” тамгасынын үстүндө “тилда” деген белгини коюп койсо “ң” болуп калат. Демек, булар чечилчү эле нерселер.

“Кызы”, “уулу” фамилиялары чет жакта маселе жаратабы?

Орусиянын Астрахан шаарында 2,5 жылдан бери соода тармагында эмгектенип келе жаткан Бегимай фамилиянын мүчөсү “Ов”, “ова” болуусу жардам деле бербейт дейт:

– Баарыбыз билгендей, көпчүлүк мигранттар милициянын колуна түшкөндөн коркушат. Аларга “ов” же “ова” деп жазылган паспортуңду берсең деле “сен мигрантсыңбы” деп кысымга алып, акча талап кыла башташат. Менимче, адамдар ушул жагынан эле качат болуш керек. Аты-жөнүң “уулу”, “кызы” болсо дагы туура, түз жүрсөң болду. Арабдар, грузиндер деле чубалган фамилиялары менен жакшынакай эле иштеп жүрүшөт. Кыргыз мигранттардан бирөөнү коркутуп койсо эле ал баарын дүрбөткөн болуш керек. Болбосо сенин тапкан акчаңа фамилияңдын мүчөсү рол ойнобойт. Ошол “уулу”, “кызы” деген фамилия менен кыргыздар башкалардан айырмаланып турат да.

Адистердин айтымында, жаңы төрөлгөн наристелерин “кызы” же уулу” кылып каттагандардын саны акыркы кездерде кескин кыскарган. Көпчүлүгү туулгандыгы тууралуу күбөлүккө дароо “ов”, “ева” кылып жаздырышат. Мамлекеттик каттоо кызматынын коомчулук менен байланыш бөлүмүнүн адиси Азимбаева Дамира жарандар аты-жөнүнүн мүчөсүн каалоолоруна жараша өзгөртүшөөрүн, “кызы”, “уулу” болгон фамилиялар эч кандай тоскоолдук жаратпаарын айтат:

– Азыркы күндө аты-жөнүн “уулу” же “кызы” деп өзгөрткөндөр боюнча статистика колубузда жок. Муну тактоо бир аз убакытты талап кылат. Чын-чынына келгенде “уулу”, “кызы” деп каттоого алууда эч кандай маселе жок. Өлкөбүздө “уулу”, “кызы” деген фамилияны алып жүргөн жарандарыбыздын саны көп. Эми бул жерде жарандардын каалоосуна жараша болот. Эч кимди милдеттүү түрдө өзгөрткүлө деп айтпайбыз. Эгер кандайдыр бир маселе жаралып, өзгөртүш керек болсо биздин мамлекеттик каттоо кызматынын алдындагы калкты каттоо департаментинин жарандарды каттоо бөлүмдөрүнө кайрылып, өзгөртүү жүргүзүлөт. Колуна маалыматы, өзөрткөндүгү жөнүндө күбөлүк берилет.

Жогоруда айтылгандай учурда көпчүлүк “ов”, “ова” мүчөлүү фамилияда. “Уулу”, “кызы” болгондор болсо эгемендүүлүк алган жылдарынан кийин төрөлгөндөр. Алардын дагы көп бөлүгү аты-жөнүн өзгөртүүгө жетишип калган. Азербайжан, Грузия өңдүү өлкөлөрдүн жарандары чубалган, узак фамилиялар менен жакшынакай эле каалаган жеринде жүрүшөт. “Заманбап болушу керек”, “Чет жерде кыйынчылык жаралат” деп ар кимдин ыңгайына карап өз аты-жөнүбүздү бурмалай берип, акыры өзүбүздүн улуттук баалуулуктарыбыздан эмне калаар экен?..

Булак: Саресеп

Мунара Ибрагимова Европадан билим алуу үчүн 17 жашында кеткен. Польшада эл аралык мамилелер боюнча окуп, учурда IT-компаниялардын биринде эмгектенет.  Өз келечегин Европадан көргөн Мунара жашоого болгон көз караштары, алдыдагы пландары менен бөлүштү.

Мунара, Польшанын Варшава шаарында билим алганыңызды билебиз. Университетте кыйналган жоксузбу?

Мен үчүн билим алуу өтө оор болгон жок. Окуу англис тилинде болгондуктан, Бишкектеги түрк лицейинде алган билимимдин пайдасы тийди. Алгач ыңгайсыз болуп жүрдүм. Мында биздин жогорку окуу жайлардай эмес, бирок мен мугалимдерге тез эле көнүп кеттим. Бул жакта  ар кайсы өлкөдөн, ар кандай маданияттын өкүлдөрү билим алышат.

Польша сизди кандай тосуп алды?

Мен келгенде болгону 17 жашта элем. Ал учурда мен үчүн бардык нерсе кызык болчу, себеби алгачкы жолу өз алдымча чет жакка чыккам.  Жаңы шаар, жаңы адамдар жана таптакыр бөлөк  менталитет…  Варшавадагы биринчи күнүмдү эстесем, польшалыктар мени жылмайып тосуп алышканын айтат элем. Поляктар токтоо жана меймандос болушат. Бул жакта кыргыздар казактарга салыштырмалуу анча көп эмес. Биринчи курста метродо бара жатсам, бир казак жигит келип учурашып калды. Ал мени казак болушу керек деп ойлоптур. Мекенден алыс жакта окшош жүздөрдү көргөнүбүзгө өтө сүйүнгөнбүз.

Польшада студент болуу кандай экен?

Европада студенттерге жеңилдиктер өтө көп: коомдук унааларга, киного, зоопарктарга, учак билеттерине 50% жеңилдиктер каралган. Бирок Варшавада жатакана табуу оңой эмес, студенттерди баары эле жакшы көрө бербейт. Ошол эле учурда студенттик жашоо абдан кызыктуу өтөт. Биз Париж, Берлин, Амстердам сыяктуу бир топ шаарларда болдук. Ар кайсы өлкөдөн, ар кандай таасирлер калды. Эгерде бул жакка келе турган болсоңуз, кышы өтө катаал болоору эсиңизде болсун.

Билим берүү системасы Кыргызстандыкынан айырмаланабы?

Ооба.  Менимче мугалимдери коррупцияланышкан эмес. Студент бардык экзамендерди өз күчү менен тапшырышы керек.  Жакшы аракетиң үчүн деп “3” да койбойт. Эгер жакшы жыйынтык көрсөтөм десең, чөнтөгүң менен эмес, башыңды иштетишиң керек. Европа менен биздин билим берүү системасын салыштыргым келбейт. Себеби бизде кемчиликтер көп. Мен Кыргызстан келечекте билим берүү боюнча алдыңкы өлкөлөрдүн катарын толуктайт деп ишенгим келет.

Учурда IT-компанияда иштеп жатыптырсыз. Бул жумушка кандайча орношуп калдыңыз?

Менин университетим Евробиримдик тарабынан уюштурулган «Чексиз стаж», «Эл аралык стаж» гранттарын жеңип алган, бирок квота өтө эле аз. Ошого карабастан өз күчүмдү сынап, катышып көрүүнү туура көрдүм. Мени IT-компанияга чакырышты. Баарлашуу англис тилинде болду, бирок  эч кандай толкундоо болгон жок. Бирок өтө оор суроолор берилди. Мен ушундай татаал болоорун  күткөн эмесмин. Бактым бар экен, мага чалып компания кабыл алганын сүйүнчүлөштү! Анткени 19 жашымда европалык мекемеде толук укуктуу кызматкер болдум. Мага өз жумушум жагат. Кардарларга маалымат берип, маалыматтык системаны жана компаниянын түйүндөрүн курууну пландайм.

Варшава шаары, анын жашоочулары сизди таң калтыра алдыбы?

Башында албетте, жаңы шарттарга, жаңы адамдарга көнөсүң. Европалыктар кыргыздардай эмес, өздөрүн кармай билишет, токтоо, бирок ар нерсеге ышкыбоз  болушат. Поляктар үчүн  биринчи орунда карьера турат. Үй-бүлө тууралуу ар бир кыз ойлоно бербейт. Көпчүлүгү жалгыз жашашат. Турмушка чыгууну 35 жаштан өткөндө ойлонушат же өмүр бою чыкпай деле кое беришет.

Чет өлкөдө жүргөндө көзүң ачылат деп коюшат эмеспи. Жашоого болгон көз карашыңыз кандайча өзгөрдү?

Эң негизгиси, менин келечегим Европада экенин түшүндүм. Биринчи курсту аяктап, Бишкекке барганда ошол эле адамдар, ошол эле маршруткалар, ошол эле жолдор өзгөрүүсүз калганын көрдүм. Ошондо кайра Варшавага кетким келген. Бишкекте төрөлүп, өскөнүмдү танбайм. Бирок алдыга умтулуш керек, ошондуктан мен Польшада калам.

Сыртта билим алууну каалаган жаштарда кандай сапаттар болушу керек?

Чындыгында бардыгы жеке адамдын өзүнөн көз каранды. Башында мен токтоо кыз болчумун, чоңойгон сайын өзгөрдүм. Бул нерсе мени кубандырат деп деле айта албайм. Бирок айрым нерселерге бир аз кайдыгер болуп, бат чечим кабыл алууну үйрөндүм. Кайсы бир деңгээлде агрессивдүү болуп, бирок ошол эле учурда өз алдынча болууга жетиштим. Сенин ар бир чыгымдарың, ар бир чечимиң бир гана сенден көз каранды экендиги сөз менен түшүндүргүс сезим.

Арада Америкага да барып келипсиз. АКШ сизге кандай таасир калтырды?

Американы канчалык сүйүп калганымды айтып берүүгө сөзүм жетпейт. Ал убакта мен 18 жашта элем. Бажы кызматынын кызматкери менин паспортумду көрүп, жылмайганы дале эсимде. Ал досторунун биздин өлкөгө келип кеткендигин айтып, жайлоого чыгып, кычкыл суусундук ичкендерин баяндап берди. АКШнын ар кайсы штаттарын көрдүм. Америка ар бир адам үчүн чоң бир мүмкүнчүлүктөрдүн мекени.

Мүмкүнчүлүк болгондо Кыргызстанда эң биринчи эмнелерди өзгөртүүгө аракет кылмаксыз? 

Шартым болгондо жаштарга тренинг өтмөкмүн. Мен алардын жүрөгүндөгү тоскоолдуктардан коркпоого, көз карандысыз болууга, өз алдынча аракеттенүүгө болгон сезимдерин ойготмокмун. Кыргызстанда болсо да, ар кайсы тармактарда өздөрүн сынап көрүүгө чакырмакмын. Биздин муун коррупциялашкан өлкөдө өсүшүн каалабайм. Тилекке каршы, бизде бардык нерсе тааныш-билишке барып такалат. Жаңылыктарды окуган сайын Кыргызстандагы жагдай күндөн-күнгө начарлап баратканына күбө болуп атам. Бирок өлкөгө бир гана өзүбүз жардам бере алабыз.

Кыргыз кыздарына кандай кеңештерди берет элеңиз?

20 жашта турмушка чыгууга шашпагыла. Ар бирибиз жаштыктан, студенттик күндөрдөн ырахат алышыбыз керек. Саякаттагыла, өзүңөрдү издегиле! Эң башкысы билим алгыла.

Он жылдан кийин өзүңүздү кандай элестетесиз, кайсы жакта болушуңуз мүмкүн?

Учурда мен 20 жаштамын. Келечекке белгилүү пландарым бар. IT тармагы боюнча карьера жасап, Германияга магистратурага тапшыргым келет. Учурда мени бардык нерсе канааттандырат. Мен бактылуу адаммын. Дайыма колдоп турган үй-бүлөм жана жакындарым бар.

Элвира Акимова

Булак: Де-Факто 

Учурда өлкөбүздүн билим берүүсүнүн “флагманы” аталган Ж.Баласагын атындагы КМУдагы ректор менен кызматтан кетирилген окутуучу-профессорлордун ортосундагы чыр-чатак кульминациялык деңгээлине жетип, жарылуу алдында турат.

Анткени быйыл жаз алды менен жүргүзүлгөн аттестациянын жыйынтыгында “экзаменден” кулап калган жүздөгөн окутуучулардын арыз-даттануусу парламентте каралып, Башкы прокуратура менен Финансы полициясы текшерүүдө. Себеби бул окуу жайдын ректору Ч.Адамкулова тарабынан түзүлгөн 41 аттестациялоочу комиссия мүчөлөрү “окутуучуларды илимий даражасына эмес, жердигине, 2014-жылы болгон ректор шайлоодо кимге иштегендигине карап тандаган”,- деген күнөө коюлууда. Мындан тышкары ректор баш болгон окуу жай жетекчилиги кызмат абалынан кыянаттык менен пайдалануу, каржылык мыйзам бузуулар үчүн шектелүүдө. Эгер ушул күнөөлөрү далилденсе, анда кезектеги (!) ректорго кылмыш иши козголот. Баса, былтыр ушул эле окуу жайдын проректору Н.Асанбеков текшерүүчүлөргө 100 миң сом пара сунуштагандыгы үчүн кармалган болчу. Бул арада социалдык тармактарга Ч.Адамкулова 21 күндө кызматтык телефону менен 515 миң сом сүйлөшкөндүгү жарыяланып кетти.

Булак: “Майдан.kg”  гезити

Азыркы депутаттарды шайлоочулар билим деңгээли, мыйзам жазгандыгы боюнча эмес, элди таң калтырган сөздөрү аркылуу таанып калышты.

Өзгөчө “Өнүгүү-Прогресс” фракциясынын өкүлү Гүлшат Асылбаеванын комитет жыйынында Кыргызстанда 9 миң сомдон аз айлык алгандар бар экенине айран таң калганы талкуу гана жаратпастан, бул окуя бийлик менен карапайым калктын ортосундагы социалдык ажырымдын чоңоюп баратканын далилдеп койду. Сыягы, мугалим, врач, бала бакчалардын тарбиялануучулары 9 эмес, анын жарымына да жетпеген маяна алышпагандыгын билбейт турбайбы. Баса, ал Казакстанда төрөлүп, депутат болгончо 2006-2014-жылдары “Кыргыз коньягы” ишканасын башкарган экен. Демек, акчанын күчү менен гана мандатка ээ болгон жана карапайым калктын чыныгы абалы, канча маяна алып, кантип жашап жаткандыгынан ат чабым алыста. Буларга элдин көйгөйүн чечүү эмес, өздөрүнүн бизнесине “жашыл жарык” күйгүзүп, гүлдөтүү гана маанилүү болуп саналат. Мындан мурда КСДПнын депутаты Өкмөт депутаттарды Көчмөндөр оюнуна автобус менен алпаргандыгына, ушул эле фракциянын дагы бир депутаты Р.Момбеков “ЖКК инспекторлору бизди тааныбайт”,- деп карапайым калктын кыжырын келтирген болчу. Көрсө, булар элдин эсебинен жыргап жашоо үчүн эле депутат болушкан турбайбы.

Булак: “Майдан.kg”  гезити

Акыркы кезде мамлекетке “чыккынчылык” кылган бир катар мурдагы кызматкерлердин шпиондугу ачыкка чыгууда.

Бир ай мурда экс-премьер-министр А.Муралиевдин уулу, президент менен өкмөттүк аппараттын тышкы саясат бөлүмүн жетектеген Алтынбек Муралиев 22 жылга кесилип, үй-мүлкү конфискацияланган эле. Өткөн жумада  Жаркынбек Касымбеков деген экс- күйөө баласы, мурда Япония элчилигинде иштеген, журналист, учурда оппозиция тарапта жүргөн Адил Турдукуловдун өз өлкөсүнүн кызыкчылыгын “саткандыгын” айтып чыкты. “Турдукуловдун тыңчы экенин укук коргоо органдарына далилдеп берүүгө даярмын” деп ал атайын маалымат жыйынын өткөрүп, ишенимдүү айтты. Көрсө,  А.Турдукулов  бир кезде мас болуп отуруп кайнагага ички сырын ачыкка чыгарып салган экен.  А.Турдукулов болсо  карандай калпты айтканы үчүн Жаркынбекти 2 млн. сом доого жыга тургандыгын билдирип жооп кайтарды. Кызыгы, Адил мырза оппозиция тарапта болгондугу үчүн гана анын “чыккынчылыгы” (эгер далилденсе) ачыкка чыгып отурабы же бул да бийлик тарабынан атайын уюштурулган оюнбу? Баса, азыркы Ак үй менен Көк үйдө иштегендердин арасында да “шпиондор” жокпу? Ошондой эле болсун дейличи, бирок мурда мамлекеттик органда иштеп, кийин оппозицияга өтө качкандар эле “чыккынчы” болуп чыгып жатышы таң каларлык.

Булак: “Майдан.kg”

Президенттин АКШда өткөн БУУ Башкы Ассамблеясына бараткан жолдо жүрөгү ооруп, Стамбулда калып калышы көптөгөн имиштерди жаратып жиберген болчу.

А.Дубнов сыяктуу саясатчылар “Бул дипломатиялык оору” деп да айтып салды. Дагы башкалар “Көчмөндөр оюну, 60 жылдык той жана Ө.Текебаевдин “бомбалары” жүрөктү жаралантты”- деп чыгышты. Бирок ажобуз Измирде 2-3 күн эс алып, өзүнө келген соң, аттын башын Вашингтонго эмес, Москвага буруп, ал жакта Россия президентинин администрациясынын бейтапканасында дарыланып, 1-октябрда Бишкекке эсен-соо кайтып келди. “Манас” аэропортунан ал жубайы Раиса айым менен күлүп-жайнап эле жетелешип түштү. Ошентип берки тараптагылардын деми бир аз сууй түшкөндөй болду. Ушул дүйшөмбүдөн баштап А.Атамбаев жумушка чыгып, кадимкидей иштей баштады. Бул аралыкта бийлик 4-декабрга Конституцияга өзгөртүү киргизүү боюнча референдум өткөрүүгө даярданып, ал эми оппозиция ага каршы кол топтоп жатат.  Кыскасы, Жаңы жылдын алдында Кыргызстандын саясатында айыгышкан “согуш” жүрөт окшойт. Ага президенттин назик жүрөгү туруштук бере алар бекен?

Булак: “Майдан.kg” 

Ушул жумада Бишкекте быйыл жаз алды менен “Үчүнчү революцияны” пландаштырып, бийликти күч менен тартып алуу аракетин көргөн деген айып менен камалган Д.Сарыгулов, Б.Асанов, К.Кадыров жана башкалардын соту башталды.

Баамда бул сот да Гаага сотундагы процесстей узакка созулат окшойт. Анткени бийлик үчүн айыпталуучуларды же камап жибербей же бошотуп салбай, шайлоо, референдумдар өткөнчө ушинтип капаста кармап туруу оңой болууда. Себеби башкаларга сес көрсөтүлүп, дагы бир төңкөрүш же революцияны баштап жиберүүчүлөрдүн колу-буту тушалып турат. Башкаларын айтпаганда да “революционерлердин” арасынан жашы жетимиштен ашып калган Д.Сарыгуловго кыйын болууда. Ансыз деле мурда ооруп жүргөн аксакал ого бетер чүнчүп, араң басып, абалын көргөн адамдын боору ооруйт. Ошондуктан анын жактоочусу үй камагына чыгаруу боюнча сотко кайрылган болчу. Тилекке каршы биздин Фемида мындай өтүнүчтү четке какты. Эгер бийликке бул адам ушунчалык эле коркунуч жаратып жатса, анда мамлекетибиздин абалы чындап эле оор окшойт…

Булак: “Майдан.kg”  гезити

-Баш мыйзамды өзгөртүү боюнча сиздин жеке пикириңиз кандай?  Оппозиция катуу каршылык көргөзүп, кол топтоп, парламентти таратууга чейин барууну көздөшүүдө?

– Негизи кандайдыр бир жолдор менен Башмыйзамды өзгөртүш керек. Эмне үчүн дебейсиңби? Мен 1995-жылдан 2000-жылга чейин депутат болдум. Андан кийин деле депутаттар менен аралашып жүрөм. Өздөрүнүн укуктарын көбөйткөн мыйзам болсо, өмүр бою депутат боло тургандай эле колдой беришет. Жеке адамдын диктатурасы кандай коркунучтуу болсо, көпчүлүктүн дик­татурасы андан да коркунучтуу. Азыр парламент көп укуктарды алып алып, аткаруу бийлигин иштетпей жатышат. Министрлердин баары эле керээли-кечке комитетте жүрүшөт. Алар качан иштешет? Аткаруу бийлиги күчүнө кирмейинче мамлекетте жылыш болбойт. Бул бир жагы. Экинчиден, негизги олуттуу өзгөрүү кирбей калды, мен ушуга нааразы болуп атам. Парламенттин жартысы бир мандаттуу округдан, жартысы партиялык тизме менен шайланышы керек эле. Бизде бол­со партиялык лидерлер (мен аларды «фюрерлер» деп коем) болгон бийликти өзүнө топтоп атышат. Булар элди ойлогон жок. Азыр карасаңар, бир тың жигит депутат болгусу келсе, акчасын көтөрүп алып, кайсы бир партиянын лидерине барышы керек. Акчасы жок бол­со элдин арасында канча кадыр-баркы болсо дагы депутат боло албайт. Азыр фракция лидерлеринин да укугун күчөтүп салышты. Бирдеме болсо эле «фракциядан чыгарабыз, фракциядан чыксаң депутаттыктан да кетесиң» деп коркутушат. Натыйжада депутаттардын ба­ары өз ойлору жок эле фракция лидерин карап калышат. Эми аны менен эле чектелбей, «мен премьер болом, же биринчи вице болом, кызматтан кетсем кайра барып депутат болуп ка­лам» деп жеке өздөрүн ойлоп, Конституцияга ушундай нор­ма киргизгени жатышат. Булар жана мен айткандай, өмүр бою депутат, же партия лидери боло тургандай иш кылышууда. Андай болбойт да. Эртең эле партия лидерлеринин кээ бирлери алмашат. Ошон үчүн мыйзам, Конституция калыс, баардык маалда иштегендей болушу зарыл. Конституция кайсы бир партия лидерине, же кайсы бир кырдаалга кара­та жазылбашы керек. Ошондуктан референдум аркылуубу, же башка бир жолдор менен болобу, Конституциянын ушундай мүчүлүштүктөрү ондолсо туура. Аткаруу бийлигинин тиешелүү укуктары болушу шарт.

Булак: “Азия ньюс”

-Азыр өлкөдө президенттен кийин эле Икрам Илмияновдун таасири чоң болуп атпайбы. Ал убагында сиздин шопуруңуз болгону айтылып жүрөт. Чынбы?

–Ал чын. Икрам мага келгенде, мен өкмөттүн алдындагы милдеттүү медициналык камсыздандыруу фондусунун жетекчиси болчумун. Бир жарым жылдай менде айдоочу болуп иштеген. Ошого катар депутат болуп жүргөнүмдө комитеттин төрагасы Турдакун Усубалиев эле, анын орун басары болчу­мун. Бир күнү Жогорку Кеңешке машинелер келип, Турдакун Усубалиевичке жаңы «Волга» берилди. Эски «Волгасын» камсыздандыруу фондусуна мен ырым кылып алып алдым. Икрам айдап жүрдү да…

–Сиз аны жумушка кандайча алдыңыз эле?

–Башында Атамбаевдин айдоочулары таап беришкен. Өзү түзүк жигит, жакшы иштеп жүрдү. Кийин 2000-жылы кызматтан кеттим, президенттик шайлоодо Атамбаевдин штабында иштедим. Анан бош калганымда «Икрам да жумушсуз отурбасын» деп Алмаз Шаршеновичке өткөрүп бергем. Азыр болсо, ал жакын адамы экени чын, ачуу-таттуу, кыйын кездерде ар дайым досумдун жанында болду.

–Ошондо Икрам Илмияновдун биринчи шефи сиз турбайсызбы?

–Ооба.

–Азыр мамилеңиз жакшы элеби?

–Жакшы эле. Иним да.

Булак: “Азия ньюс”

Кыргыз Республикасынын Премьер-министри Сооронбай Жээнбеков Жалал-Абад облусундагы Сузак районунун Кызыл-Туу айыл аймагында жайгашкан жерлерди “Айыл чарба багытындагы жерлер” категориясынан “Калктуу конуштардын жерлери” категориясына которуу жөнүндө Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн Токтомуна кол койду. Бул токтом Жалал-Абад облусундагы Сузак районунун Кызыл-Туу айыл аймагындагы Алмалуу-Булак айылынын жер көчкүдөн жабыркаган тургундарына жана жер көчкү коркунучу бар башка участоктордун жашаган жашоочуларга жер участокторун берүүгө багытталган. Ага ылайык, Жалал-Абад облусундагы Сузак районунун Кызыл-Туу айыл аймагында жайгашкан Айыл чарба жерлеринин мамлекеттик фондунун 35 га кайрак айдоо жери “Айыл чарба багытындагы жерлер “категориясынан “Калктуу конуштардын жерлери”категориясына которулат. Бул тууралуу Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн Аппаратынын маалыматтык камсыздоо бөлүмү билдирди.

Өкмөттүн Жалал-Абад облусундагы ыйгарым укуктуу өкүлүнүн аппараты жана Сузак райондук мамлекеттик администрациясына жерди эсепке алуу документтерине тиешелүү өзгөртүүлөрдү киргизүү, зарыл болгон учурда жогорку вольтуу электр берүү линияларын чыгаруу же курууд үчүн каржылоо булагын аныктоо тапшырмасы берилген. Мындан тышкары жер иштерин жүргүзүүдө тийиштүү мыйзамдардын сакталышын камсыз кылуу жана максаттуу пайдалануу камсыз кылуу милдеттендирилген. Жогорудагы иш чаралардын аткарылышын контролдоо Өкмөт Аппаратынын агро өнөр жай комплекси жана экология бөлүмүнө жүктөлдү.

Эске салсак, Премьер-министр Сооронбай Жээнбеков 2016-жылдын май айында Жалал-Абад облусунун Сузак районундагы Алмалуу-Булак айылына барып, 2016-жылдын апрель айында болгон жер көчкүдөн жабыркаган жергиликтүү калк менен жолуккан. Анда элдин негизги суроо-талабы турак жай куруу үчүн коопсуз аймактан жер берүү болгон. Премьер-министр ссудаларды жана жер тилкесин алуу шарттары иликтенип чыгарын жана Алмалуу-Булак айылынын жашоочулары үчүн коопсуз жайдан жер берүү маселеси караларын билдирген.

– Акыркы учурда эски досуңуз Алмазбек Шаршенович ооруп калды. Ага кандай каалоо-тилегиңиз бар?

–Каалаганым – батыраак жакшы болуп кетсин. Сакайып алсын. Атамбаевдин он жыл мурдагы сүрөтү менен азыркы сүрөттөрүн салыштырсаңар, айырмасы асман менен жер­дей. Ушунчалык тез карыды. Анткени элдин милдетин алуу, түйшүгүн тартуу чыны менен оор. Аны көпчүлүгү түшүнбөйт. Кыргыз башынан баатыр элбиз, бирок, ээнбаштыгыбыз да бар. Кыргызды башкарыш өтө оор. Ошон үчүн күчтүү мамлекетибиз болгон эмес. Кокон хандыгы да ыркырып-чыркырап отуруп тараган. Ошондуктан саясатчылар өз ара тытышканды токтотуп, «Кыргызстандын келечегин канткенде жакшы кылабыз?» деп жапатырмак бир багытка түшпөсөк, ушинтип эле бири-бирибизди тырмап, чукуп жүрө беребиз. Ынтымак жолуна түшүшүбүз керек. Президентибиз тезирээк жакшы болуп, айыгып кетсин. Чын эле ден соолугу начар. Айтып атпаймынбы, мамлекеттин жүгү оор да. Орустардын сөзү бар го, «Тяжело шапка Мономаха» деген.

Булак: “Азия ньюс”

Кыргыз Республикасынын Премьер-министри Сооронбай Жээнбеков бүгүн, 4-онтябрда буйрукка кол койду. Ага ылайык  Куйкеев Эрик Асанович берген арызына жараша Кыргыз Республикасынын Эмгек жана социалдык өнүгүү министринин орун басары кызматынан бошотулду. Бул тууралуу Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн Аппаратынын маалыматтык камсыздоо бөлүмү билдирди.

“Мугалим мөмөлүү дарак” демекчи, кечээ күнү борборубуздагы №5 мектепте “Жыл мугалими – 2016” конкурсу старт алды. Албетте, республикабыздын жети дубанынан тандалып келген мугалимдердин бардыгында тең баш байгени бөктөрүп кетүү дымагы көрүнүп турат. Билим берүү тармагында кызмат кылган алдыңкы мугалимдердин таймашын көптөгөн күйөрмандарды да кызуу колдоп турду

Мугалимдерге ыраазычылык

28-сентябрь күнү Кыргыз Республикасынын Билим, илим министринин орун басары Токтобүбү Ашымбаева Айдаркан Молдокулов атындагы №5 Улуттук компьютердик гимназияда уюштурулган “Жыл мугалими – 2016” конкурсун ачык деп жарыялады. Бул мелдешке Кыргызстандын жалпы билим берүү мекемелеринин 150дөн ашык кызматкерлери катышууда. Токтобүбү Ашымбаевна өз сөзүндө өсүп келе жаткан муунду окутуп, тарбиялап келе жаткан мугалимдерге ыраазычылык билдирип, чыгармачылык ийгилик жана чың ден-соолук каалады. Конкурста өзүнүн профессионалдык деңгээлин, билимин, чыгармачылык жөндөмүн көрсөтөрүнө ишенгенин билдирди. Ошондой эле, ал бул жерге келген мугалимдер, педагогикалык жамааттар, мектепке чейинки билим берүүчү мекемелердин баары облустук конкурстун жеңүүчүлөрү экенин баса белгиледи.

Республикалык конкурс “Мыкты мугалим”, “Мыкты айылдык мектеп”, “Мыкты инновациялык мектеп”, “Мыкты бала бакча” аттуу төрт номинация боюнча өтүп жатат. Ар бир номинация республикалык “Жыл мугалими -2016” конкурсун өткөрүүнүн жоболоруна ылайык өтүүдө. Конкурс республиканын алдыңкы мугалимдерин, жалпы билим берүүчү жана мектепке чейинки билим берүүчү мекемелердин эмгегин баалоо, алардын педагогикалык тажрыйбасы менен бөлүшүү жана мугалимдик кесиптин кадырын арттыруу максатында уюштурулуп келет.

Калыстар кара кылды как жарат

Конкурска катышкан мугалимдерге баа берүү үчүн атайын өз ишин мыкты билген калыстар тобу бекитилген. Калыстар тобунун төрагасы Ишенаалы Арабаев атындагы университеттин окуу иштери боюнча проректору, психология илимдеринин кандидаты Коңурбаев Тууганбай Абдрахмановичке конкурстун жүрүшү, мааниси, максаты тууралуу собол салганыбызда төмөнкүлөрдү айтып берди:

– Бүгүнкү күнү жалпы республикалык деңгээлде “Жылдын мыкты мугалими” конкурсунун биринчи бөлүмүн аяктап жатабыз. Негизинен мындай конкурс Кыргызстандын жалпы билим берүү системасындагы эрежени өзгөртүүгө багытталган жаңы аракет. Конкурс Кыргыз Республикасынын Билим берүү, илим министрлигинин демилгеси менен жыл сайын уюштурулуп келет. Быйыл да бул иш-чаранын уюштурулушунда өзгөчө жаңылыктар болуп жатат. Биринчиден, мыкты мугалимди аныктоонун жобосу иштелип чыкты. Ал жобонун негизинде жалпы калыстар тобунун төрөгасы, мүчөлөрү аныкталды. Ошондой эле жалпы баалоонун критерийлери аныкталган соң гана конкурсту баштадык. Конкурска республика боюнча тогуз адам катышып, биринчи күнү ар бир катышуучунун презентациясын карадык. Калыстар тобунун төрагасы катары, бир маселени белгилеп кетким келет. Жылдан-жылга билим берүү системасында өзгөрүүлөр болуп, мыкты кадрлар ат салышып жатканына дагы бир жолу ишенип олтурам. Ар бир мугалимдин өзүн тааныштыруусу, маданий деңгээли мени өтө канааттандырды.

Мугалимдин аброюн көтөрүү – негизги максатыбыз

Ошону менен бирге бул конкурстун жүрүшүндө мугалимдик кесиптин аброюн көтөрүү максатын көздөдүк. Себеби мыкты мугалимдер гана келечекте мыкты кадрларды, мыкты мамлекеттик ишмерлерди жарата ала тургандыгы тууралуу презентациялар берилди. Ошол убакта окуучулардын өздөрү да, мектептин директорлору да мындай конкурска катышууга болгон активдүүлүгүн көргөзүп атат. Кээ бир мектептердин өздөрү тартып келген роликтерин көрүп атабыз. Эжекесин узатып жаткан окуучулардын баары мугалимине ийгилик каалап, жалпы жамааты өздөрүнүн демилгесин көрсөтүп жатканын көрүп бир топ каныбыз дүргүдү деп айтсак болот. Биз мындай жол менен билим берүү системасы мурда бир эле шаарда өнүгүп жатса, азыр ар бир облуста, жер-жерлерде инновациялык технологиялар аркылуу активдүү иштеп, өнүгүп жаткан мугалимдер бар экенине күбө болдук. Конкурска катышкандардын дээрлик көпчүлүгү жаштар экени да бизди абдан кызыктырды. Себеби жаштар ушул конкурстан шыктанып, демилге алып, мындан дагы жакшы иштөөсүнө өбөлгө түзүлөт деп ойлойм. Биз калыстар тобу катышуучулардын аракетин объективдүү карап, конкурстун жыйынтыгын калыс чыгаралы деп аракет кылып жатабыз. Мындай аракеттин жүрүшүндө Билим берүү министрлигинин жалпы мамлекетте жүргүзгөн саясаты объективдүү болуп жатканын элге жеткирели деген максатты да көздөдүк. Себеби, ушундай конкурстар болгон жерде “туура эмес көрүнүштөр болуп калды” деген сөздөрдү угуп жүрөбүз, бирок бул жолу андайга жол берген жокпуз. Билим берүү министринин орун басары өзү да келип, бизге көрсөтмө берип кетти. Ушундан улам биз ХХI кылымда Кыргыз Республикасынын билим берүүсүндө жаңы саамалыктарды баштоого мүмкүнчүлүгүбүз бар деп ишенимдүү айтып кетмекчимин.

Максатым – жеңүүчү болуп кайтуу

Конкурстун катышуучусу Сырдыбаева Айзада да конкурс тууралуу өзүнүн ойлору менен бөлүштү.

– Мен Ысык-Көл облусунун Каракол шаарындагы Токтогул Сатылганов атындагы мектеп-лицейинде информатика мугалими болуп эмгектенем. Эмгек стажым 11 жыл. Жогорку окуу жайды бүткөндөн бери эле “Дарак бир жерден көгөрөт” демекчи, ушул мектепте иштеп келем. Бул жерде өзүмдүн билимимди текшерейин, квалификациямды тактайын дедим. Башка мугалимдердин да эмгегин көрүп, алардын иш-тажрыйбасын үйрөнүү да биз үчүн абдан кызык. Ошону менен катар эле бул жерге келүүмдөгү негизги максатым – жеңүүчү болуп үйгө кайтуу. Бул жерге өзүмдүн гана мектебимдин эмес, жалпы Ысык-Көл облусунун намысын коргогону келдим десем да болот. Биздин мектеп облустагы эң күчтүү мектеп. Эл мугалими Өзүбекова Жибек Райымбековна бардык мугалимдерге насаатчылык кылат. Мектебибиздин педагогикалык квалификациясы өтө жогору, дайыма өнүгүүнүн үстүндөбүз. Мектепте окутууну жакшыртуунун планы, лицейчинин модели иштелип чыккан. Бул моделде лицейчинин инсандык сапаттары, ишмердүүлүк сапаттары көрсөтүлгөн. Мекенчилдик сезими күчтүү, атаандаштыкта жеңе билген инсанды калыптандырууга болгон күчүбүздү үрөйбүз. 2013-жылы биздин мектеп “Кагазсыз мектептер” аттуу долбоордон конкурстук негизде өткөн. Ушул долбоордо мектепти электрондоштуруу деген максат коюлган. Ушунун негизинде мен өзүм сыймыктануу менен мектептин расмий сайтынын түзүлүшүн, окуучулардын, мугалимдердин сайттарын түзүлгөнүн айткым келет. Замандын өзү электрондук китеп, электрондук мугалимди талап кылып бараткандай. Ошол себептүү заманга бап келген технологиялар менен окутууну маанилүү деп эсептейбиз. Мисалы, биз календарлык пландарыбызды окуу завучубуздун электрондук почтасына жиберебиз. Ал өз компьютеринен биздин документациябызды текшерип коё алат. Эмгектин баарын бир базага топтоп, окуу процессинин жүрүшүн окуучуга да, ата-энеге да көрсөтө алабыз.

Бул конкурсту ишмердигимдин отчёту деп билем

– Менин аты-жөнүм Самара Абдыкеримова. Бүгүн “Жыл мугалими” конкурсуна Бишкек шаарындагы Токтогул Сатылганов атындагы №69 Окуу-тарбия комплексинен келдик. Адистигим – чет тилчи мугалим. Немец тилинен сабак берем. Максатым – чет тилде эркин сүйлөгөн инсанды тарбиялоо. Коомго пайдасын тийгизген, Кыргызстанга өз салымын кошкон окуучуну, же башкача айтканда, инсанды тарбиялоону негизги максатым деп эсептейм. Чет тили азыркы күндөрдө коомдун күзгүсү болуп калды. Чет тилин билмейин башка өлкөлөр менен мамиле түзүүгө мүмкүн эмес. Чет тили актуалдуу болгондон улам балдарга терең билим берүүгө умтулуп келем. Тил дипломун чет өлкөдө алып, алган билимдерин кайра Кыргызстанда жайылтуусуна салым кошуп жатабыз деп ойлойм. Биз немистердин Борбордук Азиядагы мектептерди башкаруу ведомствосу менен тыгыз иштешебиз. Бул ведомствону Ребекка Варнер аттуу айым жетектегенине байланыштуу биздин мектептин мүмкүнчүлүгү жогору. Себеби биз Германия мамлекетинин европалык стандарттагы сертификатына окуучуларды дайындайбыз. Ушул сертификаттарды алганга жетишкен окуучуларыбыз Германиянын ЖОЖдоруна экзамен тапшырбай өтүүгө укук алышат. Бул конкурстун мен үчүн мааниси абдан зор. Мугалим качандыр бир кездерде өз ишинин жыйынтыгын көрүшү керек да. Бул конкурсту мен мугалимдик ишмердигимдин отчёту деп билем.

Булак: Саресеп 

Кызыл-Кыяда УКМКнын шаардык башкармалыгынын кызматкери менен ишкер Зарылбек Мааткалыков жол талашып чатакташып, бири-бирине кол көтөрүүгө чейин барышкан. Натыйжада ишкер Мааткалыков чатактан кийин 156 миң сому жоголгонун, УКМК кызматкери дагы үч киши менен кошо ага күч колдонгонун айтып, милицияга кайрылган. Ал эми УКМК кызматкери ишкерди “тапанча такап коркутту, башка автоунаа менен келип токтогон дагы бир нече адамдын жардамы менен сабады” деп айыптаган. Ал эми ЖИА бизнес ассоцияциасынын аткаруучу директору Руслан Акматбектин айтымында күч органдары бизнес өкүлдөрүн киреше булак катары көрүшөт.

– Күч органдары экономикалык субъектерди, ишкерлерди киреше булагы катары көрөт. Мамлекет берген ыйгарым укуктарын өз кызыкчылыгына пайдаланып, акча өндүрүш керек деген ой бардык укук коргоо органдарында бар. Бул мурдатан келе жаткан өнөкөт өзгөчө аймактарда абдан күч алган. Бизнес жаатын тескеген 13 мамлекеттик органда 1500 мыйзам бар. Бирок текшерүүгө укугу болбогон күч органдары да кадимкидей текшерип, мыйзамсыз түрдө кийлигишип, ишкерди чектегенге аракет кылат. Дээрлик баардык күч органдарынын өкүлдөрүндө “Ишкер бул салык төлөөдөн качкан потенциалдуу кылмышкер” деген түшүнүк бекем отурган. Алар ишкерлерди мамлекетке төлөп аткан салыгы үчүн, түзүп аткан иш орундары үчүн, өнүгүүгө түздөн-түз кошкон таасири үчүн колдой турган субъект катары көрүшпөйт. Күч органдары экономика дегенде мамлекетти элестетет. Экономика деген ошол ишканалардын топтомунан түптөлүп атканын түшүнүшпөйт. Инвестиция тарткан адам мамлекетке эмес, өзүнө гана пайда түшүрүп атат деген ойдо. Ушул жаатта күч органдарынын тайкы түшүнүгү бар, андыктан түшүндүрүү иштерин жүргүзбөсө болбойт. Ишкер ката кетирип, жаңылып алса, мамлекеттик органдарга кайрылгандан коркот. Анкени мунун азабын тартат. Бизде кеңеш алыш үчүн сөзсүз түрдө тааныш керек. Ишкерлердин баары чынчыл так иш аткарат дей албайм. Арасында салыктан качып, катталбагандары бар. Бирок ошого түрткөн укук коргоо органдарынын өздөрү деп ойлойм.

Булак: Саресеп