Ага ылайык, окуя Баткен гарнизонунун аскер прокуратурасынын маалыматтардын электрондук журналына катталып, тергөөгө чейинки текшерүү башталды.

Мунун алдында Коргоо министрлиги бир жоокер куралды этиятсыз колдонгондун айынан өзүн кокусунан атып алып, мерт болгонун билдирген.

“Окуянын себеби такталып жатат, бул фактыга байланыштуу кызматтык иликтөө башталды”,- деп жазылган маалыматта.

Аскердик кызматын өтөп жатып өзүн кокустан атып алган, жараат алган жана каза болгон жоокерлер боюнча түрдүү окуялар буга чейин да катталып келген.

Башкы прокурор Курманкул Зулушев 2022-жылы Кыргызстандын куралдуу күчтөрүндө каза болгон төрт жоокердин окуясы суицид деп катталганын кабарлаган.

“Кылым шамы” укук коргоо уюмунун эсебинде, 2012-2016-жылдар аралыгында ар кандай жагдайда каза болгон жоокерлердин саны алтымыштан ашкан.

Бул окуялардын дээрлик баарында жоокерлердин жакындары алардын суицидге барганына ишенбей, өз жүйөлөрүн жана далилдерин келтиришкен.

“Жети кишини камакка алуу менен коопсуздук органдары исламчыл терроризмге олуттуу сокку урууга жетишти. Муну ишке ашырган бийлик органдарына, биринчи кезекте биздин министрликке жана Федералдык Кылмыш полициясына, ошондой эле чечүүчү салым кошкон ички чалгындоо кызматына ыраазычылык билдирем”, – деди Фезер.

Өткөн жумада Германиянын Башкы прокуратурасы Германия менен Нидерландда теракт уюштурууну көздөгөн жети борборазиялык кармалганын билдирген. Анда алардын бешөө тажик, бирөө кыргыз жана дагы бирөө түркмөн жарандары экени кабарланган. Маалыматта кармалгандар бири-бирин көптөн бери билгени, Германияга Украинадан согуш башталгандан көп өтпөй барганы жазылган.

Борборазиялыктар 2022-жылы террордук уюм түзүп, Германияда бутага алчу жерлерди караштырып, курал-жабдык табуу аракетин көрүп жүргөн деп шек саналууда. Прокуратура билдиргендей, кармалган маалда алардын кайсы бир жерге кол салуу боюнча так пландары болгон эмес.

Reuters агенттиги жазгандай, кармалгандардын арасында Аброржон аттуу кыргызстандыктан башкасынын баары 2022-жылдын апрелинен тарта “Ислам мамлекети” террордук уюму үчүн да акча чогултуп, бир нече ирет чет өлкөдөгү эсептерге каражат которууга да жетишкен.

Өзүн Хаким деп тааныштырган айдоочу 7-8-июль күндөрү жолдогу жүк ташуучулардын тыгыны 4-5 чакырымга чейин созулганын айтып берди.

“Бүгүн азайып калды. Кечээ 4-5 чакырым кезек болчу. Казакстандан, Кыргызстандан бара жаткандар бар. Мөмө-жемиштерди кое берип жатат. Турмуш-тиричиликке керектүү буюмдарды жүктөп бара жаткандар кармалып турат. Себеби белгисиз”, – деди ал.

Буга чейин жергиликтүү маалымат каражаттары Орусиянын Бажы кызматы текшерүүлөрдү күчөтүп, узун кезек пайда болгонун жазган.

Азырынча Кыргызстандын расмий органдарынан маалымат алууга мүмкүнчүлүк боло элек.

Кыргызстандык ишкерлер негизинен Кытайдан Орусияга товар ташышат. Ушундай эле тыгындар кыргыз-казак чек арасында маал-маалы менен болуп турат.

Евразия экономикалык биримдиги (ЕАЭБ) 2010-жылы Беларус, Казакстан жана Орусиянын Бажы биримдиги катары түзүлгөн. 2015-жылы ага Кыргызстан менен Армения кошулган. Анда башкы артыкчылык бул өлкөлөр арасында бажы жана чек арада тоскоолдуктар болбой турганы айтылган.

Германиянын Башкы прокуратурасынын басма сөз кызматы билдиргендей, кыргызстандык, түркмөнстандык жана беш тажикстандык жаран кармалган. Алардын шериктери: тажикстандык жана кыргызстандык жубайлар да колго түшкөн.

Кармалгандар террордук уюм түзүүгө жана анын ишине катышууга, ошондой эле “Ислам мамлекети” экстремисттик уюмун колдоого шектелишүүдө.

Маалыматка караганда, кармалгандар бири-бирин көптөн бери билишкен жана баары Германияга Украинадан, ал жакта согуш башталгандан көп өтпөй барышкан.

Алар ошол эле 2022-жылы террордук уюм түзүп, Германияда бутага алчу жерлерди караштырып, курал-жабдык табуу аракетин көрүп жүрүшкөн. Прокуратура билдиргендей, алардын кармалган маалда кайсы бир жерге кол салуу боюнча так пландары болгон эмес.

Шектелгендердин соту 6-7 июль күндөрү өтүп, алардын бөгөт чарасы каралат.

Кыргызстандын Германиядагы элчилиги кармалган кыргызстандыктар тууралуу азырынча маалымат бере элек.

Бул тууралуу бүгүн 5-июлда Кыргызстандын Түркиядагы элчиси Руслан Казакбаев билдирди. Анын айтымында, кыз бүгүн аман-эсен табылды:

«Кыргызстандын ички иштер министри Улан Ниязбековдун жана Түркиянын ички иштер министринин орун басары Мехмет Акташтын жеке көзөмөлүнүн, тыгыз иштөөсүнүн натыйжасында Стамбулдун Кадыкөй районунда кыз аман-эсен табылды, анын туугандары жанында. Улан Ниязбековго жана Мехмет Акташка ыраазычылык билдиребиз. Кыскача тергөө иштери болот, ошондон кийин кыз туугандары менен чогуу Кыргызстанга жөнөтүлөт».

20 жаштагы Жазгүлдүн апасы кызын таба албай жатканын айтып Кыргызстандын Стамбул шаарындагы Башкы консулдугуна 24-июнда кайрылган. Стамбулга Бишкектен учак менен жетип, андан ары автобус менен Болгариянын Варна шаарына жөнөп кетмекчи болгон кыздын жоголушу коопсуз миграция маселесин күн тартибине чыгарган.

Социалдык түйүндөрдө тараган маалыматтарда кыз акыркы жолу таанышынын Инстаграм баракчасынан апасына телефону жоктугун, кыйналып жатканын билдирип, ошол бойдон байланышка чыкпаганы айтылган.

Бул тууралуу Министрлер кабинетинин чек ара боюнча өкүлү Назирбек Бөрүбаев билдирди. Анын сөзүнө караганда, жолугушуу 9-июлга чейин созулат.

“Чек ара маселеси тез эле чечилип калбайт да. Талашып-тартышып отуруп, анан бир макулдашууга келебиз. Анын үстүнө азыр өтө оор жерлер калган. Ошондуктан бири-бирибизге далилдерди келтирип ошонун негизинде орток пикир табылып чечилет”, – деди Назирбек Бөрүбаев.

Эки өлкөнүн жумушчу топтору акыркы жолу 5-11-июнь күндөрү Дүйшөмбү шаарында жолугушкан.

Кыргызстан менен Тажикстандын ортосунда жалпысынан 972 чакырым чек ара тилкеси бар, аны тактоо иштери 2002-жылы башталган. 664 чакырым боюнча орток пикир бар экенин 2022-жылдын 17-апрелинде эки өлкөнүн президенттери ырасташкан.

Чек ара такталып бүтө элек болгондуктан, буга чейин эки өлкө ортосунда түрдүү куралдуу кагылыштар, адам өмүрүн алган кандуу окуялар катталган.

Быйыл 2-июнда президент Садыр Жапаров Чолпон-Ата шаарында Тажикстандын президенти Эмомали Рахмон менен жолугуп, чек ара маселесин талкуулаган.

Бул Казакстандын 2023-2029-жылдарга суу ресурстарын башкаруу системасын өнүктүрүү концепциясында каралган.

1998-жылы март айында Бишкекте кабыл алынган документке ылайык, Нарын-Сырдарыя дарыясынан өндүрүлгөн электр энергиясынын Кыргызстандын керектөөсүнөн ашкан бөлүгү Өзбекстан менен Казакстанга берилет. Анын ордуна Кыргызстан энергетикалык ресурстарды (көмүр, газ, мазут, электр энергиясы), ошондой эле башка продукцияларды (иштерди, кызмат көрсөтүүлөрдү) алат.

Суу сактагычтардын иштөө режими, электр энергиясынын агымынын көлөмү жана аны жеткирүү жыл сайын өкмөттөр аралык макулдашуулар менен бекитилет.

Бул арада декабрь айына чейин Казакстан Өзбекстандын өкмөтү менен трансчегаралык суу объектилерин биргелешип башкаруу жана пайдалануу боюнча келишимге кол коюуну пландоодо.

Концепцияда сууну натыйжасыз пайдалануудан тышкары Сырдарыянын экологиялык абалы бузулуп жатканы белгиленген. Документте Сырдарыянын транзиттик агымы менен Өзбекстандын аймагынан мунай өнүмдөрү, фенолдор жана азоттук кошулмалар сыяктуу булгоочу заттар көп өлчөмдө келип жатканы айтылган.

Буга байланыштуу Казакстан Сырдарыянын түбүн тазалап, дарыянын дельтасын калыбына келтирүүнү пландоодо.

Мекеменин маалыматына караганда, райондук акимчиликтин тынч жыйындарды өткөрүү жерлерин чектөө тууралуу чечимин мыйзамдуу деп таануу жөнүндөгү арызы 29-июлда каралып, канааттандырылды.

Эми, соттун бул чечимине ылайык, шаардын борбордук бөлүгүндөгү айрым жерлерде митинг-пикет өткөрүүгө 30-сентябрга чейин уруксат жок болот.

31-мартта Биринчи Май райондук соту акимчиликтин райондун айрым жерлеринде митинг-пикет уюштурууга 30-июнга чейин тыюу салган чечимин мыйзамдуу деп тапкан болчу.

Биринчи Май районунун аймагындагы президенттик администрациянын, Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитеттин (УКМК), Жогорку Кеңештин, Жогорку соттун, Орусиянын Кыргызстандагы элчилигинин тегереги, Ала-Тоо аянты, Эркиндик бульварынын Линейная көчөсүнөн Чүй проспектине чейинки тилкеси, Таттыбүбү Турсунбаева атындагы гүлбак жана Иван Панфилов атындагы парктын жанында митинг-пикет өткөрүүгө убактылуу тыюу салган чечим 2022-жылдын март айында кабыл алынган. Анын мөөнөтү улам узартылып келе жатат.

Мындан тышкары Ленин районундагы президенттик резиденция, Бишкек мэриясы, Украинанын, АКШнын элчиликтери жана улуттук филармония жайгашкан жерлер боюнча да тыюу салынганы кабарланган.

Акция өткөрүүнү каалагандар Максим Горький атындагы бакчага чогулса болот.

Долбоорго ылайык, улуттук банкнотторду чет өлкөлөрдө басып чыгарууга тыюу салынат. Азыр мындай тыюу жок жана улуттук валюта Франция менен Улуу Британияда басылып чыгат. Мурдараак президент Садыр Жапаров жакын арада Кыргызстан “Учкун” мамлекеттик басмаканасынын базасында банкнотторду өз алдынча басып чыгара баштарын билдирген.

Долбоордо “сомдун” макамын күчөтүү, өлкө ичинде сооданы улуттук акча бирдиги менен гана жүргүзүү, ал эми экспорт жана импорт менен алектенген экономикалык субъектилерге чет өлкөлүк валюталарды колдонууга уруксат берүү каралган.

Кыргыз бийлиги 2016-жылы каржы системасын де-долларизациялоо багытын жарыялаган. Ал кезде өлкөдө төлөмдөрдү жана эсептешүүлөрдү милдеттүү түрдө улуттук валюта – сом менен гана жүргүзүү жөнүндө мыйзам кабыл алынып, буга чейин товарлардын жана кызмат көрсөтүүлөрдүн баасын чет элдик валютада көрсөтүүгө тыюу салынган. Бирок жеке бизнес чөйрөсүндө эсептешүүлөр дагы деле сом менен да, доллар жана евро менен да жүргүзүлүп келет.

“Айрым биздин кыска ой жүгүрткөн жарандарыбыз бул шаарды Баткенде салбайт белеңер деп, баарын эле Ысык-Көлгө сала бересиңерби деп доомат айтышууда. Эгер Ысык-Көл Баткен тарапта болгондо, бул шаарды Баткенге салдырмакмын. Инвесторлор да өзүнө ыңгайлуу курорттук аймактарды тандашат экен. Эң негизгиси кайсы жерге салынбасын бул шаар ар бир кыргызстандык үчүн пайда бере турган, өлкөбүздүн жалпы экономикасын алдыга жылдыра турган локомотив-шаар болот. Мисалы, Кумтөр Ысык-Көлдө жайгашканы менен, пайдасы республикалык бюджетке түшүп, 30 жылдан бери ар бир жаран үчүн пайдаланылып келет. Ошол сыяктуу бул шаар да бардык кыргызстандыктар үчүн пайда алып келет”.

Мындан тышкары Садыр Жапаров учурунда заманбап “Асман” шаарын салууга ишендебегендер болгонун айтып, дымактуу пландарды сындагандар менен катар, аны колдоп-коштогондор да бар экенине токтолду.

“Коомчулуктун бир бөлүгү мамлекетибиздин чама-чаркына карап, акылдуу шаар курууга чоң акча керек, анча каражат кайдан табылмак эле деп, “кедейчилик синдромунан” чыга албай, долбоордун ишке ашпастыгын айтып, бийликтегилер куру кыял кылып жатышат деген шашылыш бүтүм чыгарышты. Айтор, элибиздин пикири экиге бөлүнүп, бир бөлүгү арканды алыс таштайлы десе, экинчиси – чамабызга чактап иш кылалы деп, кызуу талкуу жаралып кетти. Муну биз ачык-айкын талкуу жарата алган кыргыз коомчулугунун артыкчылыгы катары да бааласак болот. Бул арада – бир жарым жылдан бери – акылдуу шаардын бир нече долбоорлору даярдалды.”

Иш-чарада долбоорду ишке ашырууда мамлекеттик бюджеттен акча сарпталбайт деп маалымдалды.

Ысык-Көл жээгинде “Асман” шаарын куруу идеясы алгач 2021-жылы айтылган. Ошол эле жылы Министрлер кабинетинин токтому менен “Асман” экологиялык таза шаарын куруу боюнча мамлекеттик дирекция” түзүлгөн. Алдын ала эсептөөлөр боюнча “Асман” 500 миң кишиге ылайыкталат.

Экономика министрлигинин маалыматына караганда, шаардын курулушунун баасы 20 млрд доллар деп эсептелген. Аны курууга түштүк кореялык компания 1 миллиард доллар инвестиция салууга ынтызарлыгын билдиргени расмий айтылган

Бир катар экологдор жана урбанисттер суу агып чыкпаган уникалдуу көлдүн жээгине мындай калаа куруу өтө дыкат эсептөөлөрдү талап кыларын, антпесе Ысык-Көлдүн суусу булганып, сазга айланып кетет деп эскертишкен.

Бийлик шаарда экологиялык бардык эрежелер сакталат деп билдирген.

Жаңы шаар Чырпыкты жана Тору-Айгыр айылдарынын ортосунда, көл жээгине курула турган болууда.

Анын айтымында, тараптар мындан кийин бул сыяктуу жаңжалдардын кайталанышына жол бербөө боюнча макулдашты.

Иркутск шаарындагы Ковыктинск газ кенинде иштеген кыргыз жана тажик жарандарынын ортосундагы калайман мушташ 23-июнда болгон. Анда тогуз киши – Кыргызстандын беш, Тажикстандын төрт жараны жараат алып, 30дан ашык адам кармалганы кабарланган.

Кыргызстандын Тышкы иштер министрлиги мушташка 500дөн ашык киши катышканын, ага түшкү тамактануу үчүн ашканага кезек талашуу себеп болгонун билдирген.

Орусиянын басылмалары укук коргоо органдары бул окуя боюнча тергөө иштерин улантып жатканын жазууда.

Орусияда Борбор Азиядан барган мигранттар арасында калайман мушташтар көп катталат.

3-июнда Санкт-Петербург шаарында кыргызстандык жана тажикстандык мигранттардын калайман мушташы болгон. Анда Кыргызстандын бир жараны ооруканага жеткирилген. Полиция беш кыргыз жаранын кармап, үчөөнү тергөө аяктаганча эч кайда чыкпоо шарты менен кое берген, калган экөө камалган. Полиция бул фактыга байланыштуу “Бейбаштык” беренеси менен кылмыш ишин козгогон.

Ал 27-июнда “Азаттыкка” курган маегинде мурдагы президентке мамлекеттин эсебинен коротулуп жаткан каражат эсептелип жатканын айтты.

“Анын өзүнө гана эмес, үй-бүлөсүнө, жакындарына да мамлекеттик жеңилдик берилген. Мен бул маселени парламентте көтөрүп, мыйзам алып чыгып, президент Садыр Нургожоевичке да кайрылып, бул кишинин экс-президент деген макамын алдырганга аракет кылам”, – деди Түмөнбаев.

Кыргызстанда экс-президенттерге мамлекеттен берилген жеңилдиктерди азайтуу боюнча мыйзам долбоору былтыр даярдалып, парламентте биринчи окуудан өткөн. Депутат Жеңишбек Токторбаев сунуштаган долбоорго ылайык, экс-президенттерге турак жай, автоунаа берүү, коопсуздугун камсыздоо жана бир катар шарттарды алып салуу каралган. Бирок муну демилгелеген депутат быйыл жыл башында “мыйзам кайра даярдалат” деген негизде аны чакыртып алган.

Кыргызстан эгемендик алган 1991-жылдан бери өлкөнү беш президент башкарды. “Экс-президент” деген расмий макам алардын экөөндө гана – Роза Отунбаева менен Сооронбай Жээнбековдо бар. Аскар Акаев менен Курманбек Бакиев “экс” макамынан 2010-жылдагы Убактылуу өкмөттүн декреттери, Алмазбек Атамбаев Жогорку Кеңештин 2019-жылдын 27-июндагы токтому менен ажыратылган.

Бул тууралуу “Озоди” радиосу Иркутскидеги тажик диаспорасына таянып жазды. Жергиликтүү маалымат каражаттары мушташта тогуз киши жабыркап, жыйырма чактысы кармалганын жазган. Күбөлөрдүн айтымында уруш ашканадагы кезек күтүүдөн улам чыккан.

Буга чейин Кыргызстандын Тышкы иштер министрлиги билдиргендей, Кыргызстандын Орусиядагы элчилиги жараат алган беш адам менен байланышкан. Алардын бири ооруканага жаткырылган. Иркутскидеги тажик диаспорасы кармалгандар эки тараптан тең бар экенин билдиришкен.

Орусияда Борбор Азиядан барган мигранттар арасында калайман мушташтар көп катталып келет.

3-июнда Санкт-Петербург шаарында кыргызстандык жана тажикстандык мигранттардын калайман мушташы болгон. Кыргызстандын бир жараны ооруканага жеткирилген. Полиция беш кыргыз жаранын кармап, үчөөнү тергөө аяктаганча эч кайда чыкпоо шарты менен кое берген, калган экөө камалган. Полиция бул фактыга байланыштуу “бейбаштык” беренеси менен кылмыш ишин козгогон.

Билдирүүдө тиричилик техникалары жүктөлгөн 40 футтук 39 контейнер 14 күндөн кийин, 25-июнда Ташкенттеги Сергели станциясына жеткени жазылган.

Маалыматка караганда, контейнерлер Кытайдан деңиз аркылуу Ирандын Бандар-Аббас портуна жеткирилип, андагы темир жол платформаларына жүктөлүп, Түркмөнстан аркылуу Өзбекстандын аймагына кирген.

Буга чейин Өзбекстандын Транспорт министрлиги Кытайдын Ланжоу станциясынан Ташкентке блок поезди жөнөтүлгөнүн, бул каттам “Кытай-Кыргызстан-Өзбекстан” транспорт коридору аркылуу жүк ташуу максатында башталганын айткан.

Анын телеграм-каналына жарыяланган 11 мүнөттүк кайрылуусу качан жана кайсыл жерде жазылганы, ошондой эле учурда Пригожин өзү каякта экени белгисиз.

Билдирүүдө ал “вагнерчилер” орус өкмөтүн кулатуу үчүн эмес, өздөрүн сактап калуу үчүн Москваны көздөй бет алышканын белгилеген. “Биз жүрүштү адилетсиздиктин айынан баштадык”, – деген Пригожин.

24-июнга караган түнү кезинде орус президенти Владимир Путиндин эң жакын адамдарынын бири деп сыпатталып келген Евгений Пригожин Орусиянын аскердик жетекчилерине каршы чыгып, “адилеттик жүрүшүн” баштаганын жарыялаган. Пригожин өлкөнүн коргоо министри Сергей Шойгу баштаган аскердик жетекчилерди “Вагнердин” позицияларына сокку урду деп күнөөлөп, армия башчыларын жемкорлукка айыптаган.

“Вагнерчилер” Орусиянын Украинадагы согушунда жигердүү күчкө айланып, миңдеген кишиси набыт болду.

Анын “куралдуу козголоңу” эки күнгө жетпей аяктады. Орусиянын президенти Владимир Путин ага Беларуска чыгып кетүүгө уруксат бергени кабарланды. Азырынча Пригожин кайда экени так белгисиз. Анын Ростов-на-Дону шаарынан башталып, Москвага 200 чакырым жетпей барып токтоду деп айтылган жүрүшү соңку 20 жылдан берки Путиндин бийлигине урулган эң чоң сокку болуп калды.

Пригожинге каршы кылмыш иши токтотулбай эле ФСБ тергөөнү улантып жатканы тууралуу 26-июнда орус басылмалары Башкы прокуратурадагы булактарына таянып кабарлады.

Жекшембиде Кремлдин басма сөз катчысы Дмитрий Песков Пригожинге каршы кылмыш иши токтотуларын, “ал Беларуска кетерин” билдирген.

Пригожинге “Куралдуу козголоң уюштуруу” беренеси менен кылмыш иши козголуп, тергелип жатканын дүйшөмбүдө орусиялык бир канча басылма жазган.

Ал 26-июнда журналисттердин менчик аскердик компаниялардын тобокелдиктери тууралуу суроолоруна жооп берип жатып мындай деди:

“Жеке менчик аскердик компаниялар түзүлсө да алар мыйзам менен көзөмөлдөнүшү керек. Мисалы, АКШда, Кытайда да ушундай компаниялар бар. Алар кайтаруу жана башка иштер менен алек болот. Менин билишимче Орусияда алардын ишин жөнгө сала турган мыйзам да жок болушу керек. Жеке менчик аскердик ишканага бардык күчтү берип койгон болбойт. Анын жетекчисинин Евгений Пригожиндикиндей саясий амбициясы болсо, аны ким токтото алат? Алардын танктары, учактары, абадан коргонуу системалары бар. Бир чоң армиянын курал-жарагы бар. Макул, ал бүгүн мамлекетке иштесин, эртең бийликти алам десе кандай болот? Ошондуктан алар кандай учурда иштейт жана кайсы убакта ишин токтотот, мыйзам менен аныкталышы керек. Ал эми бизге окшогон чакан мамлекеттерге андай компаниялардын кереги жок”.

Орусиянын жалпыга маалымдоо каражаттары Мамлекеттик Думанын коргоо комитетинин төрагасы Андрей Картаполов депутаттар жеке аскердик уюмдардын ишин тескеген мыйзам долбоорун жаза баштаганын айтканын кабарлашты.

Орус президенти Владимир Путиндин узактан берки жакын санаалаштарынын бири деп саналып келген “Вагнер” менчик аскердик компаниясынын башчысы Евгений Пригожиндин күчтөрүнүн армия жетекчилерине каршы Москвага багытталган жүрүшү 24-июнда кечке маал токтогон.

500дөн ашуун адам катышкан мушташта беш кыргызстандык жаран түрдүү жаракат алган, бир адам ооруканага жаткырылган. Бул тууралуу Кыргызстандын Тышкы иштер министрлиги билдирүү таратып, Орусиядагы элчилик жабыркаган кыргыз жарандары менен байланышып, укуктук жардам берип жатканын маалымдады.

“Элчиликтин консулу Иркутск шаарында окуя болгон жакка барып, жергиликтүү укук коргоо кызматтарынын өкүлдөрү менен жолугат жана кыргызстандык жарандарга консулдук-укуктук жардам көрсөтөт”, -деп кабарлады Тышкы иштер министрлиги.

Маалыматта айтылгандай, калайман мушташ фактысы боюнча Орусиянын күч кызматтары тергөө иштерин жүргүзүп жатат. Бул маселе Кыргызстандын Орусиядагы элчилигинин жана Иркутск шаарындагы консулдун көзөмөлүнө алынган.

Орусиянын жергиликтүү басылмалары жана соцтармактарда Иркутскиде иштеп жаткан кыргызстандык жана тажикстандык мигранттардын калайман мушташы болгону тууралуу маалымат тараган. Алардын саны болжолдуу 300-500 болушу ыктымалдыгы жазылган. Мушташтын себеби түшкү тамактануу үчүн ашканага кезек талаш болгону айтылып жатат. Маалыматтарга ылайык, мушташ түшкү тамактан чыккандан кийин болгон.

Орусияда буга чейин дагы Борбор Азия өлкөлөрүнөн барган мигранттар мушташкан, кыргыз жарандары камалган учурлар катталган.

3-июнда Санкт-Петербург шаарында кыргызстандык жана тажикстандык мигранттардын калайман мушташы болгон. Кыргызстандын бир жараны ооруканага жеткирилген. Полиция беш кыргыз жаранын кармап, үчөөнү тергөө аяктаганча эч кайда чыкпоо шарты менен кое берген, калган экөө камалган. Полиция бул фактыга байланыштуу “бейбаштык” беренеси менен кылмыш ишин козгогон.

Воронеж облусунун губернатору Александр Гусевдин айтымында, “Вагнердин” жоочулары аймак аркылуу “ырааттуу түрдө жана эч кандай маселе жаратпастан” чыгып жатат. Гусев “Вагнердин” аскерлери аймактан толугу менен чыгып кеткенден кийин жарандардын жолдордо жүрүүсүнө коюлган чектөөлөр алынарын билдирди. Губернатор келтирилген зыяндын ордун толтурууга чара көрүүнү убада кылды.
Липецк облусунун бийлиги “вагнерчилер” толугу менен аймактан чыгып кеткенин кабарлады. Облуста соңку кырдаалга байланыштуу киргизилген чектөөлөр алынып, транспортук кыймыл калыбына келтирилди.
Чеченстандын атайын күчтөрүнүн “Ахмат” батальонунун командири Апты Алаудиновдун айтымында, анын аскерлери Украинадагы “атайын аскердик операция болгон аймакка” кайтып жатышат. Буга чейин “Ахмат” “Вагнердин” куралдуу козголоңуна каршы Ростовго жөнөтүлгөн, бирок ал келгенде кырдаал сүйлөшүү жолу менен чечилип калган.
Ростов-на-Дону шаарынын мэри Алексей Логвиненконун айтымында, “Вагнердин” оор бронетехникасы 10 миң чарчы метр жолдун аянтын жарактан чыгарган. Түштүк аскер округунун штабы жайгашкан Буденнов проспектиси эң көп зыян тарткан. Шаар бийлиги эки күндүн ичинде жолдорду оңдоп берүүнү убада кылды.
Липецк облусунда “Вагнердин” техникасын тоскоол болуу үчүн экскаваторлор менен жолдор казылган. Учурда ошол жолдорду дагы оңдоо иштери жүрүп жатат.

Акча 12-июнда түшкөнү, ошол замат бардык кызматкерлердин апрель, май жана июнь айлары үчүн айлыгы төлөнүп берилгени маалымдалды.

Бул маселе Жогорку Кеңеште көтөрүлгөн. 7-июнда парламенттин жалпы жыйынында депутат Бактыбек Чойбеков “Үч ай мурун облустук компаниялар маданият министрлигинин карамагынан алынып, УТРКга өткөрүлүп берилген. Үч айдан бери журналисттер, операторлор, жалпы жамааты маянасын ала албай жатат. Батирде жашаганы, насыя алгандары бар, көпчүлүгү карыз болуп баратат. Реформа кылабыз деп айлык маянасын токтотуп коюу орчундуу маселе. Ушуга көңүл буруу керек”, – деп айткан.

Айлык көйгөйү жаралып жатканын кызматкерлер өзүлөрү да айтып чыгышкан.

Мурда облустук каналдар Маданият, маалымат, спорт жана жаштар саясаты министрлигине баш ийчү, кийин УТРКга өткөн.

Парламенттин сайтындагы маалыматта комитет жыйынында мыйзамдын демилгечиси жана автору Надира Нарматова баяндама жасай турганы жазылган.

“Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө” мыйзамга жана “Кылмыш-жаза кодексине өзгөртүүлөрдү киргизүү боюнча” мыйзам долбоору Жогорку Кеңеште 19-майда каттоого алынган.

Мыйзам долбооруна ылайык, “чет өлкөлүк коммерциялык эмес уюм” деген түшүнүк киргизилип, мамлекеттин көзөмөлдөөчү укуктары көбөйтүлөт.

“Чет өлкөдөн, эл аралык уюмдардан каржыланган жана чет өлкөлүк булактардын кызыкчылыгы үчүн Кыргызстандагы саясий иштерге катышкан бейөкмөт уюм эми чет өлкөлүк өкүлдүн милдеттерин аткаруучу коммерциялык эмес уюм” деп аталат.

Демилгеленип жаткан мыйзам долбоору Кыргызстанда коммерциялык эмес уюмдардын ишмердигин чектейт деген жүйө менен бир катар эл аралык уюмдар, элчиликтер, медиа уюмдар, бизнес коомчулугу жана жарандык коом бийликти мыйзам долбоорун четке кагууга чакырып, кайрылуу-билдирүүлөрдү жасаган. Апта башында Кыргызстандагы коомдук уюмдар жана жарандык активисттер бейөкмөт уюмдар тууралуу мыйзам долбоорлорун чакыртып алууну талап кылган петицияга кол топтой баштаган.

Бейөкмөт уюмдарга көзөмөлдү күчөтөт деп сынга кабылган “чет өлкөлүк өкүл” тууралуу мыйзам долбоорун Жогорку Кеңештин депутаты Надира Нарматова жазып, былтыр ноябрда коомдук талкууга чыгарган. Башында өзү жалгыз автор болуп көрсөтүлгөн документке дагы 32 депутат демилгечи болуп кошулган. Бирок кийин алардын айрымдары авторлуктан кайра баш тартып, анда ашыкча чектөөлөр, адам укуктарына каршы жоболор бар экенин айтып чыгышты.

“Адилет” укуктук клиникасы мыйзамды талдап чыгып, анын 98% Орусиянын “Чет элдик агенттер” мыйзамынан көчүрүлүп алынганын аныктаган.

Анда бул жылдар аралыгында кыргыз сому “мамлекеттүүлүктүн туруктуулугунун символу жана өлкөнүн көз карандысыз экономикалык саясатынын негизги элементи болуп келди”,-деп билдирди. Ал жакынкы арада сомду өлкө ичинде басып чыгаруу башталарын айтты.

“Кыргызстандын каржы системасы, улуттук төлөм, банк системасы дүйнөлүк каржы-экономикалык кризистердин таасирине карабастан, өзүнүн бекемдигин көрсөтүп, өнүгүп келе жатат. Мында Улуттук банктын ордун жана анын жүзөгө ашырып жаткан акча-кредиттик саясатын, ошондой эле каржы рыногунун кызматкерлеринин ишине жасаган ак ниет жана кесипкөй мамилесин, ишке болгон жоопкерчилигин баса белгилеп айтып кетишибиз абзел. Жакын арада Кыргызстан улуттук валютанын банкнотторун республика ичинде басып чыгара баштайт. Бул багытта тиешелүү иштер жүргүзүлүп, керектүү техника алынды. Биз аны сөзсүз ишке киргизебиз”,-деди Жапаров.

Президент ушул жылдын башында Кыргызстан паспорт менен сомду өзү басып чыгара баштарын билдирген. Анда мамлекеттин казынасына кеминде 3 миллиарддай сом түшүп турарын айткан.

Сомдун 30 жылдыгына карата 10-майдан тартып 200, 500 жана 1000 сом номиналындагы банкноттордун жаңы, бешинчи сериясы жүгүртүүгө чыгарылган.

Улуттук валюта 1993-жылдын 10-майында жүгүртүүгө киргизилген.

Ошондой эле жолугушууда коңшу эки өлкөнүн айыл чарба товарын сыртка чыгарууну биргелешип өнүктүрүү, соода-экономикалык кызматташтыкты бекемдөө, кыргыз компанияларын импортёрлор реестрине киргизүү тууралуу да сөз болду.

Наркобилов өзбек тарап сүт, эт, балык азыктарын өндүргөн ишканаларды импортёрлор реестрине тез арада киргизүүгө даяр экенин билдирди.

Элчи Жаманбаев Ветеринария комитетинин диагностикалык борборуна барып, эт, сүт, балык, дан, жашылчаларды лабораториялык көзөмөлдөн өткөрүү процесси менен таанышты.

Мартта Министрлер кабинетинин төрагасы Акылбек Жапаров Өзбекстанга барып, бир катар өнөр жай жана өндүрүш ишканаларын кыдырган. Эки өлкө ортосунда экономика, айыл чарба багытындагы кызматташтык, биргелешкен ишканаларды иштетүү тууралуу “жол картасы” кабыл алынган. Өзбекстандын ишкерлери Кыргызстандагы ар түрдүү долбоорлорго болжол менен 70 млн. доллар инвестиция салууга даяр экени маалым болгон.

Мунун алдында Жогорку тармактык комитети 8-июнда кезексиз жыйынга чогулуп, Бишкектеги суу таңкыстыгын чечүү үчүн 150 милилон сом бөлүп берүүнү колдоду. Жыргалбек Шамыралиев бул көйгөйдү чечүү үчүн 500 миллиондой сом керектигин билдирген. Анда жаңы суу топтомо жайларын курууга жер керектигин, учурда трансформациялоо маселесин чечүүгө аракет жасалып жатканын маалымдаган.
“Бизге “Башкарасуу” суу топтогон жайынын жанынан төрт гектар, “Сельский” суу топтогон жайынын жанынан дагы үч гектар, ал эми “Контррезервуар” жайынын жанынан дагы төрт гектар жер керек. Бир суу топтогон жайды куруу үчүн болжол менен 150 милилондон сом сарпталат, ошондуктан жалпысынан 500дой миллион сом керек”, – деген Шамыралиев.
Бишкектеги Арча-Бешик конушунда суу тартыштыгына нааразы болгон ондогон адам 7-июнда акцияга чыккан. Алар кыска убакытка жолду тосуп, кайра ачкан. Конуштун тургундары бир канча күндөн бери таза суу берилбей жатканын сынга алып, маселенин чечилишин талап кылган.
Шаарда күн ысыгандан бери айрым райондун тургундары бир нече күндөн бери суу чыкпай жатканына даттанууда.
Мэрия таза суунун жетишсиздигинен рейд жүрүп, борбордо сууну көп сарптаган 15 жеке мончо жана автоунаа жуучу жай убактылуу жабылганын 3-июнда кабарлаган.
Мэриянын маалыматына караганда, Бишкекти таза суу менен Орто-Алыш жана Ала-Арча жер астындагы суу алгычы камсыздайт. Анын 40% ашыгы Орто-Алыш суу алгычынан келет. Орто-Алыш суу алгычында жер астындагы суунун деңгээли 15 метрден 20 метрге чейин төмөндөгөн. Мындан тышкары мөңгүлөр жай эрип жатат. Мэрия калкты таза суу менен камсыз кылуу үчүн иштер жүрүп жатканын кошумчалаган.
Шаар бийлиги акыркы жылдары өзгөчө жай мезгилинде калкты таза суу менен камсыз кылуу маселеси турак жайларда гана эмес, бүтүндөй Бишкек шаарында да курчуп кеткенин билдирген.
Мекеме таза суунун тартыштыгын эл сууну чарбалык аянттарын сугарууга жумшап жана сарамжалсыз пайдаланганына байланыштырган.

Анын адвокаты Камил Исабековдун айтымында, Рожков 29-майда убактылуу каттоосун узарткан. Эртеси күч кызматкерлери аны батирине келишкен. Алар орусиялыктын техникасын алып, өзү менен кошо буюмдарын ала чыгууну сунушташкан. Эгер кызматташпаса, кыйноого кабыларын эскертишкен.

“Каттоомду узарткандан кийин эле мени кармашты. Андыктан бул кокустук экенинен күмөнүм бар. Мен аларга кантип каттоодон өткөнүмдү айтып бердим, андан ары адаттагыдай мени аэропортко алып кетишти. [Орусияга] келгенде мени ФСБ тосуп алды, башыма баштык кийгизип, шокер колдонуп – баары адаттагыдай эле”, – деген ал адвокатына.

“Тилектештик аймагы” долбоорунун маалыматына караганда, Орусияда Рожков активисттердин арасынан алгачкылардан болуп согушка каршы чыккан. Ал каршылык иретинде 2022-жылы мартта аскер комиссариатына өрт койгон учурда кармалып, убактылуу кармоочу жайга киргизилген.

Башында ага карата “Бейбаштык жана өзгөчө мыкаачылык менен киши өлтүрүүгө аракет кылуу” беренесинин негизинде кылмыш иши козголгон. Тергөөчүлөрдүн айтымында, аскер комиссариатынын имаратында күзөтчү болгон жана бул тууралуу Рожков билген. Күзөтчү жабыркаган эмес, өрт өчүрүлгөн. Ошол эле маалда Рожковду кармаган полиция имаратта эч ким жок экенин билдирген.

Кийин Рожковго козголгон кылмыш ишиндеги берене өзгөртүлүп, (“Башка бирөөнүн мүлкүн атайылап жок кылуу аракети”) активисттин баш коргоо чарасы каралып, өлкөдөн чыкпоо тил каты менен бошотулган.

Орусиянын Башкы штабы “аскер комиссариаттарынын өрттөлүшү теракт катары караларын жана 15 жылга чейин эркинен ажыратуу жазасы болорун” жарыялагандан кийин Рожков Орусиядан кетүүнү чечип, 2022-жылдын декабрынын аягында Кыргызстанга келген.

Орусияда 2022-жылы 77 жолу аскер комиссариатын өрттөө аракети болгон. Аскердик комиссариаттарды өрттөдү деген шек менен козголгон айрым иштерде мындай аракеттер мүлккө зыян келтирүү жана бейбаштык катары квалификацияланган. Кийин аскер комиссариатында өрт койгондор үчүн терроризм боюнча бир топ олуттуу беренеге алмаштыра башташты.

Соттук жараянда айыпталуучу Кылмыш-жаза кодексинин “Жалданмачылык” беренесин “чет мамлекеттин аймагындагы куралдуу жаңжалдарга же согуш аракеттерине катышууга” өзгөртүүгө суранды. Ал өзүн “Луганск Элдик Республикасы” (“ЛЭР”) деп атап алган жикчил аймакта аскердик кызматта болгонун, элге гуманитардык жардам таратуу иштерине гана катышканын айтты.

Аскар Кубанычбек уулу материалдык кызыкчылык үчүн согушка жалданып катышпаганын, Орусиянын жарандыгын алуу үчүн аскердик топтордо кызмат өтөгөнүн билдирди.

16-майда Бишкектин Биринчи май райондук соту аны Украинадагы согушка катышкан деген айып менен 10 жылга соттогон. Муну менен Кыргызстанда биринчи жолу Украинадагы согушка аралашкан жаран жазага тартылды.

Өкүмдө Москвада жашап жүргөн Аскар Кубанычбек уулу 2022-жылдын июнь айында “материалдык пайда табуу үчүн” Орусиянын аскердик топторунун бирине кошулуп, Украинадагы согушка катышканы жазылган.

Украинага таандык болгон аталган аймакты Кремль колдогон жикчилдер 2014-жылы өз алдынча “Луганск Элдик Республикасы” деп жарыялап, кийин Орусия аннексиялап алган. Кыргызстан аны тааныган эмес.

Улуттук коопсуздук боюнча мамлекеттик комитет (УКМК) Аскар Кубанычбек уулун Кыргызстанга келгенде январь айында камаган.

Кыргыз бийлиги өз жарандарына чет мамлекеттин аймагындагы куралдуу кагылышууга катышса, кылмыш жоопкерчилигине тартыларын эскертип келет.

Рожков Украинадагы согушка каршылык билдирип, 2022-жылы мартта аскердик комиссариатка өрт койгон Орусиядагы алгачкы активисттердин бири болгон. Ал дароо кармалып, тергөө абагына камалган.

Алгач Рожковго каршы “Адам өлтүрүүгө аракет кылуу” беренеси менен кылмыш иши козголгон. Тергөөчүлөр буга аскердик комиссариаттын имаратында кароолчу болгонун, Рожков бул жөнүндө билгенин жүйө келтиришкен. Бирок активистти колго түшүргөн полиция кызматкерлери имараттын ичинде эч ким болбогонун билдиришкен.

Кийинчерээк кылмыш иши “Атайылап башка бирөөнүн мүлкүнө зыян келтирүү” беренесине алмаштырылып, Рожков аймактан чыкпоо тилкатынын негизинде тергөө абагынан бошотулган.

Орусиянын Башкы штабы аскердик комиссариаттарды өрттөө иштери теракт катары караларын билдиргенден кийин активист 2022-жылы декабрдын аягында Кыргызстанга качып келген.

Былтыр Орусияда 77 жолу аскердик комиссариаттарга өрт коюу аракети болгон. Алар боюнча кармалгандардын көбүнө алгач “Атайылап башка бирөөнүн мүлкүнө зыян келтирүү” беренеси менен иш козголуп, кийин “Терроризм” беренесине алмаштырылган.

Анын айтымында, Маркабаевге байланыштуу окуя 2-июнда болгон, ал тууралуу консулдукка дароо маалымат түшкөн. Бөгөт чарасы сотто кечээ каралды, учурда ага укуктук жардам берүү боюнча бардык аракет көрүлүүдө:

“Базардын юристтери, адвокат иштеп жатышат. Башкы консулдук Казакстандын Тышкы иштер министрлигине нота жөнөткөнбүз. Маркабаевдин өзү менен жолугуу боюнча, жообун күтүп жатабыз. Иштеп жатабыз, туугандары менен жолуктук, толук маалымат алдык”.

Казакстандын жалпыга маалымдоо каражаттары жергиликтүү полицияга таянып, Маркабаевди жана анын айдоочусу менен жансакчысын Алматы–Бишкек автожолунан 2-июнда кармашканын жазышты.

3-июнда Казакстандын Ички иштер министрлигинин Telegram каналына ага баңги затын сатуу максатында мыйзамсыз алып жүргөн жана курал-жарак менен жардыргыч заттарды мыйзамсыз алган, сактап жүргөн деген мазмундагы айыптар коюлганы тууралуу маалымат чыккан.

Кийин “Алтын Орда” базарынын администрациясы полицияга таянып тараткан маалыматта курал-жарак тууралуу гана сөз болгон.

Интернетте Маркабаевди полиция куралчан күч кызматкерлеринин коштоосунда кармап жаткан учур тартылган видео тарап жатат. Видеону чөнтөк телефонуна тартып алган аял ага баңги затын атайылап салып коюшканын айтууда.

Маркабаев Алматыдагы бизнесин бул өлкөнүн мурдагы бийлиги тушунда тарттырып жибергени, былтыр сот аркылуу аны кайра кайтарып алганы жана жаңылоо иштерин жүргүзүп жатканы кабарланууда.